Cottage Industries Grensverleggend ondernemen voor een economische vitaal en leefbaar platteland. Groningen, maart 2012.

Transcriptie

1

2 Cttage Industries Grensverleggend ndernemen vr een ecnmische vitaal en leefbaar platteland Grningen, maart 2012 Pagina 1 van 53

3 Verantwrding Prject Cttage Industries Opdrachtgever Kamer van Kphandel Nrd-Nederland Prjectleider Wim Bakker MSc Prjectnummer 1011 Clfn E&E Advies Laan Crpus den Hrn JT Grningen Telefn (050) Pagina 2 van 53

4 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Inhudspgave 1 Inleiding Achtergrnd Aanleiding en del nderzek Leeswijzer Cttage Industries nader bekeken Inleiding Sciaal-ecnmische betekenis van Cttage Industries Typlgie van de bedrijven Typlgie van de ndernemer Vestigingsplaatsfactren 21 3 Interventiemgelijkheden vr de stimulering van Cttage Industries Ondersteuningsstrategie Ondersteuning huidige Cttage Industries Stimuleren 'nieuwe' Cttage Industries 37 4 Cnclusies en aanbevelingen Waarm en he steun je Cttage Industries? Cncrete aanknpingspunten in Dngeradeel en De Marne Cnclusies en aanbevelingen vr andere regi's 43 Bijlagen Pagina 3 van 53

5 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland 1 Inleiding 1.1 Achtergrnd De leefbaarheid van plattelandsgebieden in Nrd-Nederland staat nder druk. Dr verscheidene ecnmische en demgrafische ntwikkelingen verdwijnen bedrijven en vrzieningen uit de drpen. Het fenmeen dat vrzieningen verdwijnen is niet nieuw. Al sinds de jaren 60 hebben drpen te kampen met het verdwijnen van vrzieningen. We weten inmiddels dat dit geen ddsteek heft te zijn vr de leefbaarheid van de betreffende drpen. Ok met minder vrzieningen kan ng een bruisend verenigingsleven en actieve gemeenschap in drpen bestaan. Cruciaal hiervr is echter wel dat er ndernemende mensen in de drpen wnen. Het lkale bedrijfsleven speelt in de meeste gevallen dan k een belangrijke rl in het ndersteunen van allerhande activiteiten in drpen die de leefbaarheid versterken. Sinds een aantal jaren is er tevens sprake van demgrafische krimp en een sterke vergrijzing p het platteland. Deze ntwikkelingen versterken het prces van verdwijnende vrzieningen en maakt het vr veel ndernemers lastiger m hun bedrijf p het platteland te huden en/f uit te buwen. Bedrijven hebben in tenemende mate te maken met allerhande prblemen van een ijler wrdende lkale ecnmie, zals een afname van het arbeidsptentieel en een afname van het aantal klanten en televeranciers in de lkale mgeving. Dit prces is k zichtbaar in de gemeenten Dngeradeel en De Marne. Beide gemeenten erkennen het belang van bedrijvigheid p het platteland en hebben dan k de wens uitgesprken m de bedrijvigheid in de drpen en het buitengebied te behuden. Er zijn een aantal ntwikkelingen die kansen bieden m bedrijvigheid in de drpen en het buitengebied te behuden. Hierbij kan nder andere wrden gedacht aan de vlgende ntwikkelingen: De grenzen tussen wnen en werken vervagen in steeds grtere mate en het laatste decennium is er een frse grei van het aantal ZZP ers zichtbaar. Zelfstandigen die werken en wnen cmbineren kunnen vrij eenvudig vanaf het platteland pereren. Ten gevlge van de krimp en schaalvergrting kmen verschillende panden beschikbaar in de drpen en het buitengebied. Dit zijn bijvrbeeld ude schlgebuwen, winkels f wnhuizen. In het buitengebied betreft het vaak vrijkmende agrarische bebuwing. Pagina 4 van 53

6 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Deze panden zijn mgelijk te (her)gebruiken als bedrijfslcatie en/f wn-werklcatie. Allerhande ntwikkelingen p het vlak van ICT maken het steeds eenvudiger m vanuit perifere gebieden te werken (mits er een gede ICT-infrastructuur aanwezig is). Op bvenstaande ntwikkelingen wrdt ingespeeld dr het type kleinschalige bedrijvigheid dat k wel Cttage Industries wrdt genemd. Cttage Industries zijn kleinschalige bedrijven in perifere gebieden, die desndanks zijn ingeplugd in grensverschrijdende netwerken 1. Drdat de Cttage Industries inspelen p en/f een gevlg zijn van de beschreven ntwikkelingen en hun vrnaamste afzetmarkt bvenreginaal hebben, kan men de bedrijven typeren als krimpresistent. Daarmee is dit een geschikte categrie bedrijven m beleidsmatig fcus in aan te brengen. 1.2 Aanleiding en del nderzek Cttage Industries lijken gezien hun karakteristieken dus een interessante grep bedrijven m beleidsmatig fcus in aan te brengen en wrden als zdanig reeds herkend. Op dit mment is echter ng weinig bekend ver de aard en mvang van deze grep bedrijven in Nrd- Nederland en geschikte manieren m hun ntwikkeling te stimuleren. De Kamer van Kphandel Nrd-Nederland, de prvincies Fryslân en Grningen en de gemeenten Dngeradeel en De Marne zien kansen in de ntwikkeling en stimulering van Cttage Industries. Daarm zijn zij een gezamenlijk een nderzek gestart. Het nderzek kent de vlgende delstellingen: In kaart brengen van de huidige sciaal-ecnmische betekenis en mgelijk tekmstige betekenis van Cttage Industries. In kaart brengen van de kenmerken van Cttage Industries Inventarisatie van de mgelijkheden m dit type bedrijven (beleidsmatig) te ndersteunen en stimuleren. Aanknpingspunten bieden vr uitveringsacties ter ndersteuning van Cttage Industries. Vrliggend rapprt is het verslag van het nderzek en geeft invulling aan de delstellingen. 1 Definitie vlgens Prf. dr. P. P. Trdir in Nrderlicht Ruimtelijk Ecnmisch Tekmstperspectief vr Nrd Nederland (januari 2010). Pagina 5 van 53

7 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Het nderzek is uitgeverd in de gemeenten Dngeradeel en De Marne, maar dient eveneens als pilt vr andere krimpregi s in Nrd- Nederland. Het prject is mede daarm k deels gefinancierd dr de Prvincie Fryslân en de Prvincie Grningen. De uitkmsten van het nderzek meten te vertalen zijn naar andere (krimp)regi s in Nrd- Nederland. 1.3 Leeswijzer Dit rapprt bestaat uit 4 hfdstukken. In hfdstuk 1 staat de inleiding, hierin is de aanleiding en het del van dit nderzek beschreven. In het tweede hfdstuk wrdt allereerst ingegaan p de sciaalecnmische betekenis van Cttage Industries vr de lkale ecnmie en gemeenschap. Vervlgens wrden de belangrijkste kenmerken van Cttage Industries beschreven. Deze kenmerken zijn nder te verdelen in kenmerken van het bedrijf en kenmerken van de ndernemers. In hfdstuk 3 staan interventiemgelijkheden centraal die kunnen bijdragen aan een verdere ntwikkeling van Cttage Industries. Aan de hand van de kenmerken van Cttage Industries en prblemen die dr de ndernemers wrden ndervnden zijn cncrete interventiemgelijkheden pgesteld m bestaande Cttage Industries z ptimaal mgelijk te faciliteren en tevens nieuwe Cttage Industries aan te kunnen trekken. Tt slt wrden in het laatste hfdstuk cncrete aanknpingspunten vr maatregelen in Dngeradeel en De Marne gegeven en zijn cnclusies en aanbevelingen vr andere regi s pgenmen. Pagina 6 van 53

8 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland 2 Cttage Industries nader bekeken 2.1 Inleiding In het kader van een dr Van Werven begeleidt afstudeernderzek 2 is in 2010 een eerste verkenning uitgeverd naar de kenmerken van Cttage Industries en hun sciaal-ecnmische betekenis. Z is p basis van een tiental case-studies en literatuurnderzek een eerste prfiel bepaald. Tt p heden was ng niet duidelijk wat het aandeel is van Cttage Industries in de lkale ecnmie en de bijdrage die deze bedrijven leveren aan een vitaal en leefbaar platteland. Verder zijn nit p grtere schaal het prfiel van deze bedrijven en ndernemers in beeld gebracht. In dit hfdstuk zullen deze zaken nader wrden beschreven 3. Achtereenvlgens wrdt ingegaan p: de sciaal-ecnmische betekenis van Cttage Industries; de typlgie van de bedrijven; de typlgie van de ndernemers; bepalende vestigingsplaatsfactren. Vrdat dieper in kan wrden gegaan p de karakteristieken van Cttage Industries, is het belangrijk de definitie van de term te kennen zals die is gehanteerd in het nderzek. De term Cttage Industries is vr dit nderzek geperatinaliseerd 4 als bedrijven die: minder dan 10 werknemers hebben; gelegen zijn in kernen met minder dan inwners en het buitengebied; meer dan 50% van hun mzet van buiten de regi (gemeente en aangrenzende gemeenten) halen. 2 Puwel, M (2010) Cttage Industries een kans vr het platteland 3 De beschrijvingen in dit hfdstuk zijn grtendeels gebaseerd p een telefnische enquête die is uitgeverd nder een grte grep ndernemers in Dngeradeel en De Marne die vraf zijn geïdentificeerd als ptentieel Cttage Industrie. Meer infrmatie ver de selectiecriteria, statistische verantwrding van de enquête en de enquêtevragen is te vinden in de bijlagen. 4 Meer ver deze peratinalisering van de definitie is te vinden in bijlage B1 Pagina 7 van 53

9 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland 2.2 Sciaal-ecnmische betekenis van Cttage Industries Bij het bepalen van de sciaal-ecnmische betekenis van Cttage Industries dient in ieder geval g te zijn vr de bijdrage aan een leefbare mgeving en de mate waarin wrdt bijgedragen aan de ecnmie. In deze paragraaf schetsen we een beeld van de bijdrage p deze terreinen dr de beschrijving van een aantal sleutelindicatren, te weten: het aantal bedrijven en hun aandeel in de ttale lkale bedrijvigheid; het aantal werknemers en hun aandeel in de ttale lkale werkgelegenheid; ntwikkeling van het aantal bedrijven en de werkgelegenheid sinds 2000; greiverwachtingen van de ndernemers; betrkkenheid bij de lkale gemeenschap Type bedrijvigheid Wanneer we de sciaal-ecnmische betekenis van Cttage Industries willen duiden, is het ged m te weten welk type bedrijvigheid tt de Cttage Industries behrt. In paragraaf 2.1 is de term reeds geperatinaliseerd, echter hieruit ntstaat ng niet een ged beeld van het type bedrijvigheid. In de nderstaande figuur is te zien in welke sectren Cttage Industries in Dngeradeel en De Marne actief zijn. Vral de creatieve sectr blijkt sterk vertegenwrdigd te zijn. In paragraaf 2.3 zal het type bedrijvigheid nader wrden bekeken. Figuur 2.1: Type bedrijvigheid Media en entertainment Kunsten C reatieve zakelijke dienstverlening Maakindustrie Grthandels Gezndheidszrg Detailhandel via internet Reiniging van schepen Bekhudkantr Adviesbureau 0% 5% 10% 15% 20% Creatieve sectr Overige sectren Pagina 8 van 53

10 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Bedrijvigheid Het aandeel Cttage Industries t..v. het ttaal aantal vestigingen is in beide gemeenten verschillend. De Marne is een gemeente znder kern met meer dan inwners, terwijl Dngeradeel met Dkkum wel een plaats met meer dan inwners binnen haar gemeente heeft. Bedrijven in Dkkum vallen niet nder de definitie van Cttage Industries. Hierdr is het aandeel Cttage Industries t..v. het ttaal aantaal vestigingen in Dngeradeel beduidend lager dan in De Marne (Figuur 2.2). In Dngeradeel zijn 166 bedrijven die tt de Cttage Industries behren, terwijl er in ttaal vestigingen zijn in de gemeente. In De Marne behren 181 bedrijven tt de Cttage Industries, in ttaal zijn er 891 vestigingen in de Marne. 5 Figuur 2.2: Aantal Cttage Industries t..v. ttaal aantal vestigingen (2010) 9,3% 20,3% Dngeradeel De Marne C ttage Industries Overig 90,7% 79,7% Werkgelegenheid Het aantal werkzame persnen bij Cttage Industries ligt laag. Bij de Cttage Industries in Dngeradeel werken gemiddeld 1,4 persnen per bedrijf. In De Marne ligt het gemiddelde iets hger (1,6). De gemiddelde werkgelegenheid per vestiging ligt in beide gemeenten beduidend hger; 4,4 in Dngeradeel en 3,9 in De Marne. Hierdr is de ecnmische mvang van Cttage Industries gemeten in werkgelegenheid kleiner dan vr het aandeel bedrijven het geval is. In Dngeradeel zijn 227 persnen werkzaam bij Cttage Industries, in De Marne zijn dit er 281. In Dngeradeel wrdt 2,9% van de ttale werkgelegenheid dr Cttage Industries gecreëerd. Dit kmt vral mdat Dkkum niet als platteland wrdt meegerekend en daardr k niet in de werkgelegenheidscijfers van Cttage Industries zit. In De Marne ligt geen plaats met een dergelijke mvang. Dit vertaalt zich in een aanzienlijk grtere mvang van Cttage Industries in de ttale werkgelegenheid (8%). 5 Zie bijlage: Onderzeksverantwrding Pagina 9 van 53

11 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Figuur 2.3: Werkgelegenheid Cttage Industries t..v. ttale werkgelegenheid (2010) 2,9% 8,0% Dngeradeel De Marne Cttage Industries C ttage Industries Overig 97,1% Overig 92,0% Het geringe aantal arbeidsplaatsen per bedrijf wrdt verrzaakt dr het hge aantal ZZP ers nder Cttage Industries. Ruim driekwart van de ndernemers is ZZP er. Bvendien heeft slechts 4% van de Cttage Industries vijf f meer werkzame persnen (figuur 2.4). Figuur 2.4: Omvang Cttage Industries 20,2% 3,7% ZZP'er 2-4 w erkzame persnen >=5 werkzame persnen 76,1% Ontwikkeling aantal bedrijven en werkgelegenheid sinds 2000 Hewel er een grt verschil zit in gewicht van Cttage Industries in de ttale werkgelegenheid tussen Dngeradeel en De Marne, kmt de ntwikkeling van het aantal bedrijven en de werkgelegenheid sinds 2000 wel sterk vereen. In beide gemeenten is vral het aantal vestigingen van Cttage Industries explsief gestegen, in Dngeradeel met 83% en in De Marne met 57%. Deze grei heeft er vr gezrgd dat k de werkgelegenheid bij Cttage Industries sterk is tegenmen, veel sterker dan de grei van de ttale werkgelegenheid in beide gemeenten (figuur 2.5). Pagina 10 van 53

12 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Figuur 2.5: Werkgelegenheidsgrei Cttage Industries t..v. ttale grei ( ) 35% 30% 25% 20% 15% Ttaal Cttage Industries 10% 5% 0% Dngeradeel De Marne In zwel Dngeradeel als De Marne is de ttale werkgelegenheid sinds 2000 met 4,2% gegreid, terwijl de werkgelegenheidsgrei verrzaakt dr Cttage Industries veel hger ligt. In Dngeradeel is deze werkgelegenheid met 31,7% gegreid en in De Marne met 31,0%. In Dngeradeel zijn Cttage Industries verantwrdelijk vr 13,3% van de ttale werkgelegenheidsgrei. In de Marne ligt dit aandeel zelfs p 46,7% Greiverwachtingen van ndernemers Naast de huidige bijdrage aan de lkale ecnmie in termen van aantallen bedrijven en werkzame persnen is het k nuttig m inzicht te hebben in de grei die mag wrden verwacht van de Cttage Industries. In de enquête is de ndernemers daarm gevraagd naar hun greiambities. Iets meer dan de helft van de ndernemers (50,6%) gaf aan greiambities te hebben. Bvendien is hen gevraagd p welk vlak men dan zu willen greien. Pagina 11 van 53

13 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Figuur 2.6: Greiambities 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% Vergrten mzet Aantal werkzame persnen Vergrten afzetgebied/klantenkring Kwaliteit verbeteren Openen winkel/uitbreiding pand Eigen prductie starten Ongeveer de helft van de ndernemers ziet de grei met name in termen van vergrting van de mzet. De andere helft denkt aan zaken als vergrten van het afzetgebied en de klantenkring, kwaliteitsverbetering, het penen van een winkel, uitbreiding van het pand f de start van eigen prductie. Zaken die naar alle waarschijnlijkheid k bij zullen dragen aan het vergrten van de mzet. Slechts 18% (lees 9% van alle ndernemers) van de ndernemers met greiambities ziet dit in termen van een grei van het aantal werkzame persnen. Iets wat gezien het hge aandeel ZZP ers niet geheel pmerkelijk is. ZZP ers kiezen er ver het algemeen bewust vr m geen persneel te hebben en zeken eerder naar samenwerking met andere ndernemers, dan naar nieuw persneel. Van de aanwezige Cttage Industries mag, afgaand p de ambities van de ndernemers, dus geen grte bijdrage aan de ntwikkeling van de werkgelegenheid wrden verwacht. Desalniettemin is het niet ndenkbaar dat de ndernemers die succesvl weten in te zetten p een vergrting van de mzet hier uiteindelijk k extra persneel bij ndig zullen hebben. Bvendien kan het verleven van Cttage Industries dr een geznde ntwikkeling van mzet en winst in cmbinatie met een aanwas van nieuwe Cttage Industries alsng leiden tt een grei van de lkale werkgelegenheid dr een grei van het aantal bedrijven. Pagina 12 van 53

14 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Betrkkenheid bij lkale gemeenschap Naast de waarde die Cttage Industries hebben vr de lkale ecnmie, heeft dit type bedrijven k een sciale waarde. Deze kan afgemeten wrden aan de betrkkenheid bij de lkale gemeenschap. Zals in hfdstuk 1 al is aangegeven zijn een vitaal drpsleven met gerganiseerd verenigingsleven en sciale chesie belangrijke bepalende factren vr een leefbaar platteland. De aanname is dat stimulering van Cttage Industries ged is, mdat de ndernemers een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het drpsleven. In de gehuden enquête is ndernemers daarm gevraagd naar hun betrkkenheid bij de lkale gemeenschap. Een ruime meerderheid van de Cttage Industry ndernemers is actief betrkken bij activiteiten en/f rganisaties in de lkale gemeenschap. Dit is vral het geval in De Marne, waar 70% van de ndernemers actief is in de lkale gemeenschap. In Dngeradeel ligt dit percentage iets lager, maar k hier zijn 6 van de 10 ndernemers actief in de lkale gemeenschap. Het grtste deel van de ndernemers is betrkken bij de lkale gemeenschap vanuit bestuursfuncties. Hierbij valt te denken aan drpsbelangen, kerken, schlen en sprtverenigingen. Tabel 2.1 geeft een verzicht van de manieren waarp de ndernemers in Dngeradeel en De Marne lkaal betrkken zijn. Het aantal ndernemers dat aan spnsring det is laag. Dit is wellicht tch meer het dmein van het middelgrte MKB. De betrkkenheid van de Cttage Industrie ndernemers uit zich vral in inzet van de eigen persn; het idee van de ndernemende drpsbewners, die het drp leefbaar huden. Tabel 2.1: Betrkkenheid in lkale gemeenschap Functie/activiteit Aantal keer genemd (%) Bestuursfunctie 59.2% Actief in lkale kunstenaarsgrep 8.2% Plitiek 4.1% Lkale kranten/bladen 4.1% Bij rganisatie evenementen 4.1% Spnsring 2.0% Niet-gespecificeerd vrijwilligerswerk 16.2% Pagina 13 van 53

15 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland De sciaal-ecnmische betekenis in breder perspectief Een sciaal leefbare samenleving en vitaliteit van de ecnmie zijn nlsmakelijk met elkaar verbnden. Leefbaarheid is lastig te waarbrgen znder vitale ecnmie en een ecnmie is lastig vitaal te huden in een weinig leefbare samenleving. De relatie tussen ecnmie en leefmgeving hudt niet p bij de grenzen van de krimpgebieden. Deze relatie met p Nrdelijke schaal wrden bezien in termen van zgenaamde daily-living systems. De dagelijkse actieradius van inwners met betrekking tt wnen, werken, winkelen en ntspannen is meestal veel grter dan de krimpregi. Op de schaal van Nrd-Nederland praten we in ecnmisch pzicht niet in termen van krimp. Er wrdt vl ingezet p de creatie van werkgelegenheid en ecnmische grei rnd een aantal sterke clusters en tpsectren. Hewel er mmenteel sprake is van ecnmische laagcnjunctuur en de grtste krimp van de berepsbevlking ng met beginnen, wrden we nu binnen nze clusters en tpsectren reeds gecnfrnteerd met meilijk vervulbare vacatures en een tekrt aan geschikte arbeidskrachten. In de kmende tien jaar zal daarm steeds meer een slag m de werknemer plaats gaan vinden. Hewel de meerderheid van de bevlking mmenteel in de stad wil wnen, geldt dit niet vr iedereen. Er is ng altijd een aanzienlijke grep mensen die de vrkeur geeft aan de rust en ruimte van het platteland: het wnmilieu van de Nrdelijke krimpgebieden. Dit maakt dat het vr de ecnmische kracht van greiregi s k van belang is dat de krimpgebieden leefbaar blijven. Cttage Industry ndernemers kunnen met hun ndernemende mentaliteit, actieve bijdrage aan het drpsleven, ervaringen en cntacten ver buiten de eigen regi een nieuw elan aan de krimpregi geven en helpen de sciale chesie te versterken. Hiermee dragen zij niet alleen bij aan een verbetering van het wn- en vestigingsklimaat in de krimpregi, maar tevens aan die in het hele Nrden Cnclusie Op basis van het vrgaande kan wrden gesteld dat afgaand p kwantitatieve gegevens als de bedrijfsmvang en de ttale werkgelegenheid die samenhangt met de Cttage Industries, de ecnmische waarde van Cttage Industries niet nderschat met wrden. Een relatief grt gedeelte van de vestigingen in zwel Dngeradeel als De Marne behrt tt de Cttage Industries. Bvendien creëren Cttage Industries 8% van de ttale werkgelegenheid in De Pagina 14 van 53

16 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Marne. De ecnmische waarde is echter vral zichtbaar in de grei van Cttage Industries t..v. het jaar Het aantal vestigingen is in Dngeradeel en De Marne gezamenlijk met 68% tegenmen. Hiernaast is de dr Cttage Industries gecreëerde werkgelegenheid met ruim 31% tegenmen. Hierdr hebben Cttage Industries een belangrijke bijdrage geleverd aan de werkgelegenheidsntwikkeling in beide gemeenten. Bvendien heeft de helft van huidige Cttage Industries greiambities en denkt 93% van deze grep dat deze greiambities p het platteland zijn te verwezenlijken. Naast de ecnmische waarde hebben Cttage Industries k een grte sciale waarde vr de lkale gemeenschap. Tweederde van de ndernemers is namelijk actief in het lkale verenigingsleven f bij de rganisatie van activiteiten. Dit maakt hen van grt belang vr de leefbaarheid in de drpen en daarmee het vestigingsklimaat van het hele Nrden. 2.3 Typlgie van de bedrijven In de vrige paragraaf is beargumenteerd dat Cttage Industries van niet te nderschatten betekenis zijn vr krimpregi s. Het is daarm belangrijk m deze grep ndernemers in de gemeente te hebben en waar ndig te faciliteren en ndersteunen, zdat ze vr de gemeente behuden blijven. Om de gede randvrwaarden te kunnen bieden, is het essentieel m de belangrijkste kenmerken van dit type bedrijvigheid te kennen. Dit hfdstuk gaat dieper in p de belangrijkste kenmerken van Cttage Industries te weten: Type bedrijvigheid (sectren en branches) Klanten Afzetkanalen Samenwerking met andere partijen Data van vestiging en/f prichting Type bedrijvigheid Creatieve sectr In figuur 2.1 is reeds een verzicht gegeven welke typen bedrijvigheid vertegenwrdigd zijn nder de Cttage Industries. Bijna de helft van de bedrijven is actief in de creatieve sectr, deze grep bedrijven is daarm een interessante delgrep m dieper p in te gaan. Binnen de creatieve sectr is nderscheidt gemaakt tussen drie typen bedrijven 6 ; creatieve zakelijke dienstverleners, media en entertainment en kunstenaars. De 6 Indeling Ministerie van EL&I Pagina 15 van 53

17 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland drie typen zijn nageneg even grt in beide gemeenten. Tt de creatieve zakelijke dienstverlening behren bedrijven die zich bezighuden met (grafisch) ntwerp, zals reclamebureaus, (landschaps)architecten en interieurntwerp. Er is eveneens een aantal bedrijven actief in websitedesign. In de media en entertainment bevinden zich tekstschrijvers, jurnalisten, vertaalbureaus en bedrijven die actief zijn in de film-, radi- en televisie-industrie. Tt de kunstenaars rekenen we bedrijven die zich bezighuden met het maken schilderijen en/f beeldende kunst. De grte grep bedrijven in de creatieve sectr is deels te verklaren uit de landschappelijke kenmerken van het gebied. Uit de enquête en geverde gesprekken kwam meermaals naar vren dat de creatieveling getrkken wrden dr de weidsheid van het landschap, de kenmerkende luchten en de kenmerkende natuur van het Waddengebied, die hun inspireren. Reeds sinds de jaren 60 van de vrige eeuw trekken kunstenaars al naar dit gebied. Ondanks de aantrekkingkracht van specifieke kenmerken van de regi p creatievellingen, sluit dit niet uit dat de creatieve sectr in andere krimpregi s k ged vertegenwrdigd is. De sectr is ver het algemeen ftlse, vr de prducten en/f diensten die ze leveren is nabijheid van de afzetmarkt niet per definitie ndzakelijk; wat maakt dat veel bedrijven in deze sectr als Cttage Industries te typeren zijn en ged in krimpgebieden kunnen gedijen. Een interessant gegeven is, dat aan de creatieve sectr, in navlging van nderzek van Richard Flrida 7, in veel stedelijke milieus een hge waarde wrdt tegedicht. De creatieve klasse is vlgens Flrida een brn van innvatie en een mtr achter het pleven van verpauperende stadsdelen. Sinds het verschijnen van het nderzek van Flrida zien we dat veel Nederlandse steden hun aantrekkelijkheid vr deze sectr prberen te vergrten en ntstaan p vele plekken zgenaamde bredplaatsen. Het is niet ndenkbaar dat een inzet p de creatieve klasse k in krimpgebieden kan leiden tt een pleving van drpen. Daarnaast kan de creatieve klasse een bijdrage leveren aan het teristisch prduct van de regi. Creatieve drpen en vrijplaatsen p het platteland als evenknie van de hippe stadswijken. 7 Flrida, R (2002), The Rise f the Creative Class Pagina 16 van 53

18 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Overige sectren Een ander type bedrijvigheid dat sterk vertegenwrdigd is, zijn grthandels. De prducten die zij leveren zijn per bedrijf verschillend. Wanneer gekeken wrdt naar het belangrijkste afzetkanaal, dan blijkt dat dit vr ngeveer de helft van de bedrijven het internet is. Dit type bedrijven kent daardr sterke vereenkmsten met de aanwezige webwinkels in het gebied. Ruim 11% van de Cttage Industries zijn adviesbureaus, deze bedrijven zijn vr hun afzet nauwelijks afhankelijk van het internet, maar pereren vrnamelijk p basis van face-t-face cntact. Het gaat vrnamelijk m ndernemers die hiervr al meerdere jaren in lndienst hebben gewerkt en zdende al een klantennetwerk hebben pgebuwd. De laatste grte grep bedrijven is actief in de maakindustrie. Een deel van dit type bedrijven vervaardigt scheepsgerelateerde prducten en bij de andere bedrijven is de prductie zeer divers. Klanten Het belangrijkste kenmerk waardr Cttage Industries weinig last hebben van een krimpende lkale afzetmarkt is het feit dat de mzet vrnamelijk bvenlkaal wrdt gegenereerd. Alle deelnemers aan de enquête genereren hun mzet vr het grtste deel bvenlkaal (buiten de eigen en aangrenzende gemeenten). Hen is gevraagd naar de belangrijkste afzetmarkt; reginaal (lees Nrd-Nederland), natinaal f internatinaal. De uitkmsten zijn afgebeeld in de nderstaande figuur. Figuur 2.7: Belangrijkste afzetmarkt Cttage Industries Pagina 17 van 53

19 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland Niet vr iedereen was duidelijk de belangrijkste afzetmarkt aan te geven. Het merendeel van de Cttage Industries heeft klanten p meerdere schaalniveaus (bv. zwel reginaal als natinaal), waardr er verlap in de figuur te zien is tussen de verschillende niveaus. De belangrijkste afzetmarkt vr Cttage Industries in De Marne en Dngeradeel is het natinale schaalniveau (71%). Eveneens een grte grep respndenten (51%) gaf aan dat klanten zich vrnamelijk in de regi bevnden. De helft van deze grep heeft enkel reginale klanten, de andere helft heeft naast reginale klanten k (inter)natinale klanten. De Cttage Industries die internatinale klanten hebben is het kleinst, 17% heeft internatinale klanten. 4% van alle respndenten richt zich enkel p internatinale klanten. Bedrijven die een (deels) internatinale afzetmarkt hebben behren vr de helft tt de creatieve sectr, 2 grthandels, een adviesbureau en een bedrijf in de maakindustrie. Belangrijkste afzetkanaal Vr veruit het grtste gedeelte van de Cttage Industries in Dngeradeel en De Marne blijven fysieke ntmetingen met klanten belangrijk m zaken te den. Driekwart van de ndernemers geeft aan dat face-t-face cntact het belangrijkste afzetkanaal is vr het bedrijf. Een kwart van de deze grep heeft vrnamelijk face-t-face cntact p het eigen bedrijf, terwijl driekwart vrnamelijk cntact heeft met klanten bij de klant p lcatie. Vr 23% van de bedrijven is internet het belangrijkste afzetkanaal. Het merendeel van deze bedrijven heeft een verwegend natinale afzetmarkt (54%), gevlgd dr bedrijven met een reginale (29%) en internatinale afzetmarkt (17%). Het gebruik van internet hangt sterk samen met het type bedrijvigheid. Binnen de grep Cttage Industries kmt één type bedrijvigheid duidelijk naar vren. Bijna de helft van alle grthandels gebruikt het internet als belangrijkste afzetkanaal. Bedrijven die eigen prducten prduceren maken nauwelijks gebruik van internet als afzetkanaal. Een andere grep bedrijven die ndervertegenwrdigd is, zijn de adviesbureaus. Slechts één van de acht adviesbureaus gebruikt het internet als belangrijkste afzetkanaal. Het gebruik van internet verschilt dus sterk per type bedrijvigheid. Samenwerking met andere partijen Het merendeel van de Cttage Industries geeft aan dat ze mmenteel niet samenwerken met andere partijen (56%) en vrnamelijk slitair pereren. Cttage Industries die wel samenwerken den dat Pagina 18 van 53

20 Cttage Industries: grensverleggend ndernemen vr een ecnmisch vitaal en leefbaar platteland hfdzakelijk met andere ndernemers (79%). Vrnamelijk kunstenaars werken met elkaar samen, waarbij in De Marne specifiek de aanwezige kunstenaarsrute (Rute 99) werd genemd als samenwerkingsverband. Met de verheid wrdt nauwelijks samengewerkt, slechts 5% van de ndernemers zegt actief samen te werken met de gemeente. Een even grte grep werkt samen met de Kamer van Kphandel. 2.4 Typlgie van de ndernemer In de vrige paragraaf zijn de vrnaamste bedrijfskenmerken van Cttage Industries besprken. Deze paragraaf zal dieper ingaan p het type ndernemer. Dit is vral belangrijk m te bepalen wie de delgrep is waar beleid vr met wrden gemaakt. Het is tevens relevant vanwege de marketing. Wanneer er duidelijke prfielen zijn van de delgrep, kan marketing hier p wrden afgestemd. Achtereenvlgens zal wrden ingegaan p: leeftijd en pleidingsniveau; rts; relatie tussen plaats waar men is pgegreid en leeftijd; relatie tussen waar men is pgegreid en pleidingsniveau; eerdere werkervaring. Leeftijd en pleidingsniveau In de enquête is nderscheid gemaakt tussen drie leeftijdsniveaus: jnger dan 30 jaar, tussen de 30 en 50 jaar en uder dan 50 jaar. Geen van de geënquêteerde ndernemers was jnger dan 30 jaar. Verder zijn er grte verschillen tussen de leeftijd van ndernemers in Dngeradeel en De Marne. In Dngeradeel is 56% van de ndernemers tussen de 30 en de 50 jaar en in De Marne is dit slechts 28%. Bijna driekwart van de Cttage Industry ndernemers in De Marne is dus uder dan 50. Vr wat betreft het pleidingsniveau van Cttage Industries zijn er nauwelijks verschillen tussen beide gemeenten waarneembaar. Het grtste deel van de ndernemers is hg pgeleid (61%) f middelbaar pgeleid (34%), slechts 5% van de ndernemers is lager pgeleid. De udere ndernemers zijn ver het algemeen hger pgeleid dan de jngere ndernemers. Dit is vral het geval in Dngeradeel waarvan de ndernemers jnger dan 50 jaar 46% hger pgeleid is, terwijl dit vr de ndernemers uder dan 50 jaar 79% is. Pagina 19 van 53