Een sociaal-economische verkenning van de gemeente Zundert

Transcriptie

1 J. de Rijk Ir.L.M.E.N.Prmpers ZUNDERT Een sciaalenmische verkenning van de gemeente Zundert tinterne nta ' ü < December 97B Niet vr publikatie Nadruk verbden y ""' VI. '/.,

2 INHUD HFDSTUK I HFDSTUK II HFDSTUK in ALGEMEEN SCIAALENMISCHE ASPECTEN. De bevlking 2. Berepsbevlking en werkgelegenheid, Ruimtelijke ntwikkeling AGRARISCHSTRUCTURELE ASPECTEN. Situatie in De ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride De ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride De ppervlakte vrijkmende grnd in de peride De ppervlakte vrijgekmen grnd in de peride De deelgebieden 7. De bmkwekers BEDRUFSSTRUCTURELE ASPECTEN. Grndgebruik en bedrij f stype 2. Buwlandgebruik. De rundveehuderij 4. De veredelingsprduktie 5. De tuinbuw 6. Arbeidskrachten en arbeidsbezetting 7. Arbeidsdichtheid en arbeidsprduktiviteit Biz SAMENVATTING EN SLTBESCHUWING BIJLAGEN 7

3 ,ir i % :{*vr h T?& 'Vin H ^ \\! i'a ** iv,</" " i»r)iiii.»..in^ \\T (il.ik [f'ii.iii.i»v fccfdff V ^"'' i / * I l'.'/f^ JV : / i.x?.... Uf\,/ f;..? } v / «/ ^IderX^W.m. 'piwh^'.liii'rlin I.Tir'!.T^i VVA# V«,* "«.... :.^r* ifrriulnttk/

4 HFDSTUK I ALGEMEEN SCIAALENMISCHE ASPECTEN Het gebied Zundert mvat exact het grndgebied van de gelijknamige gemeente (+ 9 ha) en ligt derhalve aan de landgrens met België (zie kaart )). De gemeente Zundert ligt in het z.g. landbuwgebied Land van Breda, dat geheel valt in het streekplangebied WestBrabant. 2) De gemeente wrdt aan de Nederlandse zijde begrensd dr de gemeenten Rucphen eh Rijsbergen.. De ppervlakte cultuurgrnd in het gebied is ngeveer 6 5 ha.. Bevlking De gemeente Zundert telt + 2 inwners. Het narlgse greitemp is er vr Brabantse begrippen niet sterk geweest en blijft achter bij dat in de aangrenzende gemeenten Rucphen en Rijsbergen en het gemiddelde vr de prvincie. Tabel.ntwikkeling van het aantal inwners Zundert Rucphen Rijsbergen Breda NrdBrabant Nederland Index ( =) Wanneer wij een meer recente peride, 96969, bezien dan is het greitemp in Zundert gelijk aan dat vr de stad Breda (waarmee de enmische binding vrij sterk is) en dat vr geheel Nederland, terwijl het greipercentage van de twee aangrenzende gemeenten sterker is en gelijk aan dat vr NrdBrabant. Dit achterblijven ten pzichte van de naburige gemeenten is het gevlg van de vrij grte vertrekverschtten. Z was ver de jaren 966 tt en met 968 het ttale vertrekverscht 6. Tch zijn de cijfers van de particuliere buw (gesubsidieerd en ngesubsidieerd) in Zundert hg tt ) pgenmen met testemming van de Tpgrafische Dienst; reprduktie van het kaartfragment is niet tegestaan. 2) Het ntwerpstreekplan WestBrabant kwam in ktber 969 gereed.

5 zeer hg. verigens is de kans grt dat het recente verlp van de bevlking van enkele klsters (Trappistenklster, Lazaristenklster) mede van invled is geweest p de recente hge gemeentelijke vertrekverschtten. De bevlking wnt tamelijk gespreid. Duidelijk is echter Zundert het hfddrp; daarnaast zijn er mmenteel in het gebied twee kernen met minstens 5 inwners, nl. Achtmaal en Wernhut. In het uiterste westen is de bevlking relatief dun verspreid, met name rndm de Buis sehe Heide. Als gevlg van de gemeentelijke plitiek wat betreft de buw van wningwetwningen is waarschijnlijk een zekere mate van ncentratie p het hfddrp Zundert gaande. m iets ver de tekmstige ntwikkeling te zeggen is gebruik gemaakt van gegevens uit het reeds genemde ntwerpstreekplan. De kern Zundert (inclusief Wernhut) die medi inwners mvatte zal er mstreeks à 85 kunnen tellen indien extra impulsen achterwege blijven. m ruimtelijke redenen dient de uitbuw van het aan het blk grenzende kernschijf te wrden vermeden. De kern Achtmaal met wrden beschuwd als een metuitbreidingsvatbare kleine kern. De kern Zundert dient zich geleidelijk aan verder te ntwikkelen. Rekening met gehuden wrden met een verdere vermindering van de betekenis van de grensfunctie. 2. Berepsbevlking en werkgelegenheid In de peride is in de gemeente Zundert de ter plaatse wnende mannelijke berepsbevlking tegenmen van tt 84. Hiervan werkte in 96 de helft (5%) in de land en tuinbuw en een kwart (27%) in de industrie. In 947 werkte ng 69% van de mannen in de land en tuinbuw. De teruggang van het aantal in de land en tuinbuw werkenden in de peride (van 84 tt 59) was vral het gevlg van de vermindering van het aantal meewerkende zns (van 6 tt 8) en in veel mindere mate van het aantal arbeiders. Het aantal zelfstandigen in de landen tuinbuw bleef in dezelfde peride gelijk. Te ramen is dat thans ng à 4% van de ter plaatse wnende mannelijke berepsbevlking in de land en tuinbuw werkt, dit percentage verlpt van 69% in 947 via 5% in 96 naar à 4% thans. k in de peride was deze vermindering weer het gevlg van vral afneming van het aantal meewerkende zns en in tegenstelling tt de vrgaande peride in de tweede plaats van afneming van het aantal bedrij f shf den. Het aantal arbeiders in de land en tuinbuw bleef ver deze peride gelijk. In 947 kwamen er meer mannen in Zundert werken dan er uit Zundert elders gingen werken. In 96 was dit geheel andersm. De inkmende pendel van in de land en tuinbuw (vrnamelijk in de bmteelt) werkenden nam wel af, maar bleef niettemin belangrijk. Het tenemende, ter plaatse wnende, arbeidsaanbd en de afnemende agrarische werkgelegenheid kn niet dr de plaatselijke werkgelegen

6 Tabel 2. Werkgelegenheid en frensisme In de gemeente wnend ) Inkmende pendel 2) Uitgaande pendel ) In de gemeente werkend Aantal mannen in Zundert agrariërs niet agrariërs ttaal ) Exclusief tijdelijk nietwerkend en in militaire dienst. 2) Werkfrensen. ) Wnfrensen. heid wrden pgevangen. Na 96 is de uitgaande pendel strm dan k blijven tenemen. In I96 was het vral Breda waar een grt aantal mannen uit Zundert werkzaam was en in mindere mate Rtterdam en Alblasserdam. In het relatief tch dichtbij liggende Rsendaal werkten veel minder mannen uit Zundert dan in b.v. Drdrecht f België. Te verwachten is (vlgens het ntwerpstreekplan) dat een verdere uitbreiding van de berepsbevlking in Zundert waarschijnlijk geheel van de natuurlijke aanwas zal meten kmen. Extra impulsen vr de nietagrarische werkgelegenheid liggen vr deze gemeente niet in de lijn der verwachting. Gezien de nabije ligging van Breda (en Rsendaal) is uitbuw tt een centrum van subreginaal niveau geen reële mgelijkheid. Qua verzrgingsstructuur is Zundert een kern met een praktisch vlledig lkale betekenis, het beschikt slechts ver enkele reginaal verzrgende elementen. Het vrzieningsniveau is hg (klasse I), zwel wat betreft de sectren nderwijs, medischsciale zrg, sprt, cultuur als enmische dienstverlening (winkels). In het algemeen kan gesteld wrden dat dit gebied vrnamelijk een wnfunctie vervult vr de autchtne bevlking. Wat de verdere ntwikkeling van de plaatselijke werkgelegenheid betreft zal dus veel afhangen van het verlp van de werkgelegenheid in de land en tuinbuw, met name in de bmteelt. Het verlp daarvan geeft weer een terugslag p de werkgelegenheid in de periferiebedrijven.. Ruimtelijke ntwikkeling Langs de randen van een vrmalig merasgebied, dat nu het karakter heeft van een pen landschap met hfdzakelijk grasland, zijn dr naaldhutbebssingen bslandschappen ntstaan. Daartussen kmt een gemengd naald enlfhut ulissenlandschap vr met verspreidliggende restanten van heidevelden en met meestal kleine percelen buw en weiland. Vlgens het ntwerpstreekplan bestaat vr het gebied van Zundert de

7 mgelijkheid tt het creëren van vrzieningen vr de verblijfsrecreatie, een verantwrde lands chap spbuw dient hiermee parallel te lpen. Een belangrijk aspect daarbij is dat geen grte ingrepen in dit gebied zijn te verwachten. Het zal dus zaak zijn eventuele recreatiebelangen met agrarische belangen te laten harmniëren. Wat dit betreft is b.v. te wijzen p de teneming van het aantal z.g. veredelingsbedrijven als gespecialiseerde agrarische bedrijven die in tenemende mate met prblemen zitten wat betreft mestafver.

8 HFDSTUK II AGRARISCHSTRUCTURELE ASPECTEN In Zundert is de bmkwekerij een belangrijke prduktierichting. Een vijftigtal bedrijven van uiteenlpende grtte huden zich hiermee bezig. mdat deze prduktierichting z verschillend is in vergelijking met akkerbuw en rundveehuderij, zullen wij deze grep bedrijven aan het einde van dit hfdstuk in een aparte paragraaf bespreken.. Situatie in 967 Het gebied Zundert mvat ruim 6 6 ha cultuurgrnd. In ttaal zijn er in bedrijven en bedrijfjes geregistreerd. Hiervan kunnen er 749 (inclusief bmtelers) tt de agrarische bedrijven wrden gerekend nl. 47 landbuwers, 22 tuinders, 6 fruittelers en 5 bmkwekers 77 tt de grep C (nevenberepsbedrijven), 78 tt grep D (bedrijven van rustende landbuwers f renteniers) en 7 z.g. speciale bedrijven.bijlage geeft hierver uitverige infrmatie. Naar aantal bezien maken de nietagrarische bedrijven bijna 4% van het ttale aantal bedrijven uit. De agrarische bedrijven hadden in 962 ng 9% van de grnd in handen, in 967 evenwel ng 86%. Het nietagrarisch grndgebruik is derhalve in de laatste 5 jaar belangrijk tegenmen. In het agrarisch grndgebruik is de 4 à 5% begrepen die de bmkwekers in handen hebben. Van de agrarische bedrijven vrmen de landbuwbedrijven (47) met 72% van de cultuurgrnd de belangrijkste grep. De tuinders zijn met 22 bedrijven k ged vertegenwrdigd. Hun aantal is de laatste vijf jaar sterk afgenmen en hun aandeel in de cultuurgrnd (8%) is laag. De fruitteeltbedrijven (6) zijn een vrijwel te verwaarlzen grep. De bedrijfsgrttestructuur is uitermate slecht. Bij de landbuwbedrijven kmt slechts 5% van de bedrijven bven de 2 ha uit. Zelfs 6% van de bedrijven blijft beneden de ha. De gemiddelde bedrij f sgrtte van deze bedrijven bedraagt + ha in 967 en 9, ha in 962.De gemiddelde mvang van de tuindersbedrijven is 2,5 ha. De C en Dbedrijven zijn vr het vergrte deel kleine bedrijfjes (kleiner dan ha), maar tch kmen in deze grepen k enkele grtere bedrijven vr. Vr het merendeel hebben de Cbedrijfshfden een hfdberep dat geen verwantschap heeft met de landbuw. De Dbedrijfshfden zijn vr het vergrte deel vrmalige landbuwers en tuinders. 2. De ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride De vermindering van de A+Bbedrijven (exclusief de bmkwekers) is

9 in de peride tch wel van enige betekenis geweest. verigens heeft dit niet geleid tt een merkbare verbetering van de bedrij f sgrttestructuur. De vermindering was gemiddeld per jaar,4%. hetgeen aanzienlijk meer is dan de,8% in Rsendaal en Wuw f de 2,% in Etten HevenRucphen. Deze vermindering heeft in belangrijke mate plaatsgehad bij de grep tuinders (nl. bijna 6% per jaar). Het aantal C en Dbedrijven is daarentegen ng tegenmen, uitmeten wij relateren aan de vermindering van het aantal A+Bbedrijven zals k uit tabel blijkt, waarin nl. de mutaties van de A+Bbedrijven wrden behandeld. Tabel. Mutaties in de A + Bgrep (exclusief bmkwekers) in de peride Aantal bedrijven met verandering ttaal w..v.vrtgezet in de grep w.vxipgeheven A+B C D S _ ^ Berepsbeëindiging Berepsverandering Bedrijfswisseling 2 verige rzaken Ttaal Van de 264 A+Bbedrijven, die met een mutatie te maken hebben gehad, werden er slechts 88 in de A+Bgrep vrtgezet. Tegenver de 57 bedrijven, die werden pgeheven, werden er liefst in de C f D grep gentinueerd. Dit is de verklaring vr de tename van het aantal C en Dbedrijven. In de peride hebben 78 bedrij f shfden hun berep beëindigd. Slechts p 72 bedrijven (4%) werd het bedrijf als zdanig vrtgezet dr een pvlger. Wat de 72 pvlgers aangaat betrf dit in 62 gevallen een zn f schnzn, in 5 gevallen een familielid en in 5 gevallen een vreemde. Het aantal bedrijven dat als gevlg van berepsverandering uit de A+Bgrep verdween (55) is niet naanzienlijk. Betrekken wij dit aantal p de bedrij f shf den die in aanmerking kwamen vr berepsverandering (grfweg de bedrij f shf den die gedurende de afgelpen peride gemiddeldjnger waren dan 55 jaar) dan is ruim 2% per jaar van deze grep van berep veranderd. In Etten HevenRucphen bedreg dit % en in alle andere subgebieden ng minder. De 5 pgeheven bedrijven, die nder verige rzaken staan vermeld, betreffen allen nteigeningsgevallen. Bij nteigening was in ttaal + 25 ha van A+Bbedrijven betrkken. De ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride kunnen wij het best aan de hand van tabel 4'vlgen.

10 Tabel 4. ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride Aantal bedrijven in 962 Van A+B bmkw., C en Van bmkweker D en C Van C A+B, bmkw., D Van D A+B, C en S pgeheven Gesticht Aantal in 967 D en S A + B Bmkwekers C D S ~Ï4 ± 5 _ ~Ï5 4 7 Tegenver de 55 bedrij f shfden die dr berepsverandering uit de A+Bgrep zijn verdwenen staan weer 6 z.g. nevenberepers die tt de categrie hfdberepers zijn tegetreden. pmerkelijk is k het grte aantal nieuwe bedrijven. In praktisch alle gevallen betrf dit splitsing van het uderlijk bedrijf. Het vergrte deel van de nieuwe bedrijfjes is kleiner dan drie ha en kan nder de tuindersbedrijven gerangschikt wrden. Gezien het grte aantal mutaties, die bij de tuindersbedrijven vrkmen, lijken deze bedrijven p het eerste g geen lang leven beschren. k vr de nieuwe C en Dbedrijven geldt dat zij in verwegende mate ntstaan zijn dr splitsing.. De ntwikkeling van het aantal bedrijven in de peride Er is reeds genstateerd dat de bedrijfsgrttestructuur in Zundert uitermate slecht is. Deze kan alleen verbeteren wanneer het aantal bedrijven in de tekmst drastisch zal verminderen. In het vlgende zal daarm getracht wrden het tekmstige verlp van het aantal bedrijven te schetsen. Het belangrijkste element vrmt hiervr de berepsbeëindiging. Als wij uitgaan van een gemiddelde abdicatieleeftijd van 65 jaar, kunnen wij stellen, dat gemiddeld alle bedrijfshfden van 5 jaar en uder p het genblik in de kmende 5 jaar hun berep zullen beëindigen. f het bedrijf dan ng wrdt vrtgezet hangt vrnamelijk af van de pvlgingssituatie. Van de huidige pvlgers zullen er in de kmende jaren ng afvleien. k met dit element meten wij rekening huden. In het verleden werd 4% van de A+Bbedrijven, die met berepsbeëindiging te maken hadden ng als zdanig vrtgezet. Z p het eerste g lijkt het erp dat er in de tekmst een hger percentage bedrijven een pvlger zal hebben, nl. p de 258 bedrijven van bedrijfshfden 5 jaar

11 kmen 5 pvlgers vr plus ng een aantal nzekere gevallen, waaruit ng + 6 pvlgers zullen kmen. Deze z.g. ptentiële pvlgers zullen echter niet allemaal het bedrijf vernemen, een aantal zal afvleien. Tabel 5. Aantal A+Bbedrij ven met een bedrijf shfd van 5 jaar f uder, exclusief de bmkwekers (967) < 5 ha 5 < ha < 5 ha 5 < 2 ha 2 ha Ttaal Met Znder pvlging pvl pvl twij f el Ttaal ger ger achtig () 5() b.e. 54 4(6) 2 6 < b.e. < 5 b.e. 5< 75 b.e. 75< 2 b.e. ~( ) Tussen haakjes bedrijven met meer dan pvlger, begrepen in het ttaal. Z blijkt b.v. ng p 7 bedrijven van < 5 b.e. een pvlger vr te kmen. Wij verwachten dat deze bedrijven niet meer in de A+Bgrep zullen blijven. Verder is het twijfelachtig f de 2 ptentiële pvlgers die p de 6 bedrijven met meer dan pvlger vrkmen gegadigden zijn vr 2 bedrijven. Aldus kmen wij tt een aantal werkelijke pvlgers van 9. Dit betekent dat ng + 6% van de A+Bbedrijven ver een pvlger zal beschikken. Vr smmige deelgebieden betekent dit dat ng slechts een kwart van de bedrijven p deze wijze in de A+Bgrep blijft. Vr de berepsverandering kunnen wij ns deels baseren p de ntwikkeling in het verleden, deels p de bedrij f sgrtte van het genblik. Wij maken geen grte fut wanneer wij vr het tekmstige aantal berepsveranderaars uitgaan van de bedrij f shf den van < 5 jaar p het genblik. Wij hebben gezien dat in het verleden ruim 2% van deze categrie van berep is veranderd. Kunnen wij vr de tekmst uitgaan van eenzelfde percentage? Wanneer wij de huidige bedrijfsgrtte in aanmerking nemen lijkt het erp, dat dit in de tekmst hger zal zijn. Z bedraagt alleen al het aantal bedrijven < b.e. 56. Eén man kan eigenlijk wel een bedrijf van 8 à 2 b.e. runnen, hetgeen k in dit gebied meerdere malen vrkmt. Indeling van het aantal bedrijven van bedrij f shf den < 5 jaar naar bewerkingsmvang: Ttaal<75be <be 25be 5be 2be 2 be Aantal

12 Wanneer wij uitgaan van een ttaal aantal berepsveranderaars van 65 (in principe bedrij f snfden van bedrijven < b.e. en enkele grtere) hudt dat in dat ruim % van deze categrie van berep zal veranderen. Bedrijfswisseling hangt meestal nauw samen met berepsverandering en berepsbeëindiging. k verige rzaken veren wij niet meer als zdanig p, k dit vernderstellen wij begrepen te zijn in de twee hfdmutatierzaken. Vr de tekmst kan de mutatietabel er als vlgt uitzien. Tabel 6. Aantal bedrijven met verandering in de peride Berepsbeëindiging Berepsverandering Ttaal Ttaal Aantal bedrijven met verandering w.v. vrtgezet in de grep A+B 9 C D 85 S 9 85 pgeheven p deze wijze zuden bedrijven uit de A+Bgrep verdwijnen. In het verleden zagen wij dat ng bedrijven tt de A+Bgrep zijn tegetreden. Vr de tekmst huden wij daarmee geen rekening. In 982 zullen er dus hg+66 A+Bbedrijven, fwel een vermindering met 4,2% per jaar. Het aantal A+Bbedrijven zal vrijwel gehalveerd wrden. De vermindering zu ng grter zijn geweest bij een udere leeftijdspbuw van de bedrij f shf den. Slechts 7% is 2=5 jaar. Juist bij berepsbeëindiging van udere bedrij f shf den kmen naar verhuding de meeste bedrijven vrij. Was b.v. 5% van de bedrijfshfden 5 jaar geweest, dan zu de vermindering (met dezelfde kengetallen vr pvlging en berepsverandering) ngeveer 5% per jaar kunnen bedragen. Gezien de ntwikkeling in de A+Bgrep is het niet te verwachten dat het C en Dgrndgebruik in de tekmst minder zal wrden. Als de geneigdheid m grnd aan te huden even grt zal zijn als in het verleden, dan zal het C en Dgrndgebruik ng belangrijk tenemen en zelfs meer dan ha kunnen gaan bedragen. 4. De ppervlakte vrijgekmen grnd in de peride ndanks een aanzienlijke vermindering van het aantal bedrijven in het verleden kn de bedrij f sgrtte structuur maar weinig verbeterd wrden. In deze paragraaf zal nader p het grndverkeer wrden ingegaan. Van de ttale ppervlakte cultuurgrnd is in de peride % vrijgekmen. Bedrij f spheffing speelde hierbij een belangrijke rl. Het grtste deel kwam echter vrij bij bedrijf sverkleining. Vr een deel zijn dit mutaties binnen een berepsgrep. Z b.v. de 2 ha die vrijkwam dr bedrijfsverkleining van A+Bbedrijven. Bijna al deze grnd is naar andere A+Bbedrijven gegaan. Vr meer dan de helft van deze ppervlakte

13 betrf het bedrijfsverkleining van bedrijven van : 5 ha. Tabel 7. Vrijgekmen van cultuurgrnd ppervlakte vrijgekmen grnd in ha ttaal in de bedrijfsgrep A+B Bmkw. C D pheffen van bedrijven Bedrijfsverkleining bij: vergang naar de Cgrep 7 7 _ vergang " "D " in beide jaren A+B, Cf D Ttaal Tabel 8 geeft meer infrmatie waar de "vrijgekmen" grnd is terecht gekmen. Tabel 8. Bestemming ppervlakte vrijgekmen grnd in Vergrting van bedrijven Nieuwe bedrijven Nietagrarische bestemming Niet meer telplichtig Ttaal Aangewende ppervlakte grnd in ha ttaal in de berepsgrep A+B Bmkw. C D S Tegenver de 2 ha bedrijfsverkleining van A+Bbedrijven staan slechts 47 ha vr bedrij f s vergrting. Deze bedrij f s vergrting had vral plaats p bedrijven van 5 < 5 ha. Dit is de reden dat het aantal grtere bedrijven nauwelijks is tegenmen. Alleen de categrie bedrijven < 7 ha is belangrijk afgenmen. Daarbven is het aantal in alle bedrijfsgrtteklassen vrijwel gelijk gebleven (zie bijlage ). Aanzienlijk is de ppervlakte die ndig was vr nieuwe bedrijven. Aangezien het hier bijna altijd afsplitsing van bestaande bedrijven betrf, is daarmee k de bedrijfsverkleining van grtere A+Bbedrijven verklaard. Bij vergelijking van de tabellen 7 en 8 kan van + 5 ha vrijgekmen grnd niet aangegeven wrden waar deze is terecht gekmen. Mgelijk is de ppervlakte vr ni etagrarisch gebruik grter geweest. k het grndverkeer met buitenblkkers en administratieve verschillen kunnen een verklaring zijn. 4

14 5. De ppervlakte vrijkmende grnd in de peride In paragraaf werd een prgnse gemaakt van het tekmstige aantal bedrijven. Z zu k een schatting te maken zijn van het tekmstige grndverkeer. Daarvr zuden wij uitverige balansen kunnen pstellen zals in paragraaf 4 vr de peride is gedaan.dit gaat ns evenwel te ver. Als wij aannemen dat het A+Bgrndgebruik (exclusief bmkwekers) alleen vermindert dr nttrekking van cultuurgrnd vr nietagrarisch gebruik, is het makkelijk de tekmstige gemiddelde bedrij f sgrtte te berekenen. p de vlgende wijze kan er grnd vrijkmen: bij berepsbeëindiging 88 ha (5, ha per bedrijf) bij berepsverandering 77 ha (4,7 ha per bedrijf) ttaal 65 ha Vr nietagrarisch gebruik met hiervan ng waarschijnlijk ha gereserveerd wrden zdat 55 ha verblijft vr reële bedrijfsvergrting. Als wij verder aannemen dat de bedrijven die in belangrijke mate p glastuinbuw en veredeling gericht zijn niet bij bedrij f svergr ting betrkken zullen zijn (dit zullen er naar schatting + 6 zijn in 982) dan is vr de verige bedrijven een gemiddelde bedrijf svergrting van 5 ha mgelijk. Deze bedrijven hebben p het genblik een grtte van llha,hetgeen vr de tekmst dus p 6 ha neerkmt. verigens kan men deze gemiddelde bedrijfsgrtte biet znder meer vergelijken met andere gebieden. De tuinbuw (meer dan een zesde van de ppervlakte cultuurgrnd is tuinland, waarvan weer een derde bmteelt) speelt hierbij eenbelangrijke rl. Naar bewerkingsmvang beschuwd blijft Zundert echter k duidelijk achter bij andere gebieden. Vr de landbuwbedrijven kan dit b. v. bijna 2 ha inhuden en vr de tuinbuwbedrijven + 6ha.Hierbij zijn dus de z.g. "glastuinbuwen veredelingsbedrijven" buiten beschuwing gelaten. In het vrgaande werd geen rekening gehuden met een eventuele verdere teneming van het Gen Dgrndgebruik. Hierdr zu het vr de A+Bbedrij ven ng slechter kunnen uitzien. Een teneming van het C en Dgrndgebruik is nl. niet uitgeslten. Thans bedraagt het C en Dgrndgebruik bijna 9 ha (4%). Dit kan wel plpen tt+ 2 %. Vr de A+Bbedrijven zu dan ng slechts een gemiddelde bedrij f sgrtte van 5 hamgelijk zijn. 6. De deelgebieden Aan de hand van de tabellen 9 en (zie blz. 6) zuuen wij trachten eenindruk te geven van de verschillende deelgebieden. In Zundert werden 6 deelgebieden nderscheiden, variërend van 4 tt + 7 ha. In gebied (Zundert) kmen naar verhuding meer tuinbuwbedrijven vr, de bedrijf sgrttestructuur in ha is hier dan k zeer kleinschalig.het deelgebied (Schijfst) laat een iets gunstiger beeld zien dan de verige. De mvang van het C en Dgrndgebruik varieert met al f niet aanwezig zijn van drpskernen. In de gebieden KleinZundert en Zundert st, die weinig bebuwing hebben, is dit het laagst. De vermindering van het aantal bedrijven is wel spectaculair geweest. Dat is k een van de redenen, dat dit gebied p het genblik iets gunstiger afsteelt. Het aantal berepsveranderaars is hier naar verhuding 5

15 S th H cd cd 4 G H T 42 Si te G & h w, s 42 cd EH T TJ G 5 M rj cd r** S; PK J2 G ^ cd W H 4 G J4 rj PM 42 ö 2 "S S'S «4 4 ^ A Sl PQ + T* TH~ G u Ti 42 PQ + < i s rt bû G T fh ï G 4 U «4H G " H" S 42 Q 42 cd 4S Al cd 4 th V cd it 4 V 2 G ' «w ed :pp "fcë alle en bedr. be i "ö "ö Ti m it CS Th Tf th m Th th tï th th m 'T» th Th Th th th Th L m l CS Th"cD *»t * Th TH Th m t in t ih Zundert rt rtst I G rt T "5 S S, P U) N N Th i th th t tl th fr»h^t ctct L CS th rh rh th cd s s ** 4 " m Th ti in L C" "* 7 cd 4 H K Sl X 42 'S H 'S. i""" "Ö H 42 bc i i 54 b e ii I II s bß ii CQ 44 4J Q th 42 cd : H ï c cd r» rt i H _^ ö a s G p 4J t rj 5 G M bc SH" Ti 42 a bû ù bc U :p42 Î4 Ti Ti w 42 t* a g PM bqb rt G.c JH.H bjj T J ^ 44 ( ' :p42 SP PQ g + th~. S T a s f4* *u _ 4 42 Prcentue aant.a+bb ü d +J cd 4 th i th c s th s th in in th in " th th th th th in *f TH th t in t th 4^ C/J th i «in m m m r««s «v w «\ Th rt* in m m in CÓ* th m m in in th Th Th t S Th th in Th" Th t " " th Zundert rt rtst ut aal h f E Klei Zun Zun Wer Ach Th m " th in m m m th Th" cd H cô 5 44 IS a «4H 'S 'S X! w rf**«. th 6

16 zeer grt geweest (nl. 8 p ttaal 56 bedrijven). verigens hebben de 7 bedrijven in dit gebied die dr berepsverandering in de Cgrep zijn terecht gekmen per sald ng geenshacultuurgrnd lsgelaten. De verige 4 ha hebben zij zelf aangehuden. Men kan zich afvragen in welke mate hier van echte berepsverandering sprake is geweest. Vr de tekmst kmen wij vr Schijfst tt een aanzienlijk lager verminderingspercentage. Dat neemt niet weg dat de bedrijfsgrttestructuur zich k in de tekmst in dit gebied in gunstige zin blijft ntwikkelen. In gebied (Zundert) zal het aantal bedrijven drastisch blijven afnemen. Het aantal z.g. tuindersbedrijven neemt veel sneller af dan het aantal landbuwbedrijven, hetgeen in dit deelgebied wel ged tt uitdrukking kmt. In dit gebied zal dr de uitbreiding van de kern Zundert wel enige cultuurgrnd ndig zijn vr bebuwing. Hierdr zijn de mgelijkheden vr bedrij f s vergrting kleiner. 7. De bmkwekers Vr wat betreft de bmkwekers kunnen wij in eerste instantie verwijzen naar rapprt 4.4 van het L.E.I. (nvember 968). In dit rapprt wrdt ingegaan p structurele aspecten van de bmkwekerij in Zundert. In deze paragraaf zullen wij ng enkele aanvullende gegevens behandelen. Het aantal bmkwekers is in de peride nauwelijks gewijzigd. Vr 962 kmen wij tt 5 A+Bbedrijven, die als belangrijkste prduktietak de bmteelt hebben. Hiernder zijn enkele zeer kleine bedrijfjes die in bvenvermeld rapprt dan k niet tt de gespecialiseerde bedrijven wrden gerekend. Het aantal mutaties bij bmkwekerij bedrij ven is aanzienlijk minder dan bij de verige bedrijven. Uit tabel 4 blijkt dat slechts één bmkweker van "berep" is veranderd, drie vergegaan zijn naar de Dgrep en dat er zes bedrijven van bmkwekers zijn pgeheven. Daartegenver staan vier tuindersbedrijven, één Cbedrijf en zeven nieuwe bedrijven die tt de grep bmkwekerij bedrij ven zijn tegetreden. Bij deze mutaties waren vrnamelijk kleinere tt zeer kleine bedrijven betrkken. De vaste kern bmkwekers is vrij stabiel. Het merendeel van de bmkwekerijbedrijven is kleiner dan 5 ha (zie bijlage ), nl. bijna 75% zwel in 962 als in 967. De gemiddelde bedrijfsgrtte is tegenmen van 5 ha tt bijna 6 ha, dch dit is vrnamelijk te danken aan de teneming van de bedrijfsgrtte p enkele grtere bedrijven (zie vr verkleining en vergrting van bmkwekerijbedrijven k de tabellen 7 en 8). De pvlgingssituatie is p de bmkwekerijbedrijven heel anders dan p de verige bedrijven. Z kmt p 4 bedrijven van de 2 met een bedrijfshfd van 5 jaar een pvlger vr, waarvan met meer dan één pvlger. Vrts zijn er een paar grtere bedrijven ng znder pvlger, die zeker als zdanig zullen wrden vrtgezet. Gezien deze cijfers en het geringe aantal berepsveranderaars in het verleden is het te verwachten, dat in het aantal bmkwekerijbedrijven vreerst maar weinig verandering zal kmen, 7

17 HFDSTUK III BEDRIJFSSTRUCTURELE ASPECTEN. Grndgebruik en bedrij f stype Het gebied bestaat sterk verwegend uit kalkarme, sterklemige, fijnzandige zandgrnden. In het deelgebied Zundertst kmt wat meer variatie in de bdem vr en met name in het nrdsten k hger gelegen nietlemige zandgrnd. In het algemeen hebben de grnden in het blk vele aanwendingsmgelijkheden. Z verdwijnen k tijdelijk grnden uit de registratie van de D.B.H, vr de teelt van kerstdennen. Het merendeel van de ppervlakte cultuurgrnd in het blk wrdt als grasland gebruikt. De laatste jaren is de ppervlakte grasland relatief sterk tegenmen. In 962 bestnd 59% van de cultuurgrnd uit grasland tegen in 967 niet minder dan 7%. Tabel. De ntwikkeling van de buwlandgraslandverhuding p de A + Bbedrij ven ppervlakte Percentage cultuurgrnd buwland en Deelgebied ;ha) tuinland grasland. Schijfst 2. KleinZundert. Zundert 4. Zundertst 5. Wernhut 6. Achtmaal Ttaal ( In alle deelgebieden is het percentage grasland tegenmen. In de westelijke gebieden is dit percentage naar verhuding iets hger. Het gebied Zundert vertnt een afwijkend beeld. Dit wrdt verrzaakt dr het hge percentage tuinland in dit gebied, dat + 5% van de ppervlakte cultuurland in beslag neemt. Van deze 5% wrdt meer dan de helft ingenmen dr bmkwekerijgewassen. Het pvallende feit det zich vr dat de grtteklassen vanaf 5 ha geen verschillen vertnen wat betreft de gemiddelde buwlandgraslandverhuding. Z is wat niet uit tabel 2 blijkt het percentage grasland van A+Bbedrijven van 5 tt 2 ha 8, van 2 tt ha 79 en van tt 5 ha 8. Slechts in de grtteklasse < 5 ha, hetgeen vral tuinbuwbedrijven betreft, maakt het grasland niet veel meer dan gemiddeld eenderde van de ttale ppervlakte cultuurgrnd uit. Het afwijkende patrn in het gebied Zundert kwam reeds ter sprake. 8

18 Tabel 2. De ntwikkeling Van de buwlandgraslandverhuding naar grtteklasse ) Deelgebied. Schijfst 2. KleinZundert. Zundert 4. Zundertst 5. Wernhut 6. Achtmaal Het blk Percentage grasland van A+Bbedrijven <5 ha 5 ha 5 ha 5 ha ] L ) Van A+Bbedrijven in de peride De teneming van het grasland is vral ten kste gegaan van het buwland, m.a.w. van het areaal aan z.g. akkerbuwgewassen. Dit laatste maakte in 962 ng 2% uit tegen in 967 ng 2%. Het percentage van de cultuurgrnd aan tuinbuwgewassen bleef in dezelfde peride nageneg gelijk. Binnen de tuinbuw deden zich echter wel verschuivingen vr, nl. een afneming van het areaal aan vllegrndsgrenteteelt en aan fruitteelt tegen een teneming van het areaal aan bmkwekerijgewassen en aan glasteelten. Andere tuinbuwsectren als teelt van tuinbuwzaden, blemkwekerij en blembllenteelt speelden in het ruilverkavelingsgebied geen rl. Niet bij de cultuurgrnd betrkken, maar wel belangrijk met betrekking tt de agrarische prduktie, is de veredelingssectr. Bijlage 2 geeft de verhudingen weer tussen het grndgebruik p dea+ Bbedrijven naar grtteklassen, naar deelgebieden en naar bedrij f stypea De spreiding van de agrarische prduktie is nl. aanleiding geweest de bedrijven in te delen naar type. Een verzicht van de meest vrkmende bedrijfstypen geeft tabel (zie blz. 2). De bedrijfstypeindeling is gebaseerd p de verhudingen tussen de aantallen bewerkingseenheden(b.e.)vr de vrkmende prduktietakken (zie bijlage 4). Akkerbuwbedrijven kmen in het blk niet vr. Sedert 962 heeft er een belangrijke verschuiving plaatsgehad van z.g. gemengde bedrijven naar veehuderijbedrijven, hetgeen k al pgemaakt kn wrden uit de teneming van het percentage grasland. k nu blijkt dat in de westelijke deelgebieden (nl. in Schijfst, KleinZundert en Achtmaal) het percentage veehuderijbedrijven belangrijk hger is. In de stelijke gebieden zijn de pengrndsgrentebedrijven sterker vertegenwrdigd. Het aantal z.g. veredelingsbedrijven en glastuinbuwbedrijven nam sterk te. verigens betreft dit ng steeds een klein percentage van het ttale aantal bedrijven. Het aantal tuinbuwbedrijven is sterk afgenmen vral de z.g. gemengde tuinbuwbedrijven. Bijlage geeft ng meer infrmatie ver bedrijven naar bedrijfstype per deelgebied. 9

19 Tabel.,Bedrijven l)naar bedrijfstype en deelgebieden (zie bijlage ) Bedrijven Gemengde bedr. Ve ehude rij bedr. Veredelingsbedr. Glastuinbuwbedr, pengrndsgrentebedrijven Gemengde tuinbuwbedrijven Fruitteeltbedr. verige bedrijyen Ttaal 962 aant, % Aantal (percentage) bedrij all e deelgeb. west aant. % aant. % ) Exclusief bmkwekerijbedrijven leelgeb. 967 aant. % ven ] Ln stel.d«elgeb aant. % aant. % Tabel 4. Bedrijven ) naar bedrijfstype en grtteklasse Bedrijven Gem.bedr. Veeh.bedr. Vered.bedr. Glastuinbuwbedr. pengrndsgrentebedr. Gem.tuinbuwbedr. Fruitteeltbedrijven verige bedr Ttaal ttaal <5 ha ) Exclusief bmkwekerijbedrijven. Aantal bedrijven 5<ha <5ha <: 2 ha Reeds eerder is gewezen p de relatie tussen de aard van het grndgebruik en de bedrijfsppervlakte. In tabel 4 wrdt in verband daarmee nader ingegaan p de relatie tussen bedrijfsppervlakte en bedrijfstype :2 ha _

20 De grep glastuinbuwbedrijven en de grep vllegrndsgrentebedrijven bestaan praktisch uitsluitend uit bedrijven kleiner dan 5 ha; van de 4 glasbedrijven en 86 van de vllegrndsgrentebedrijven waren in 967 kleiner dan ha. Gemengde tuinbuwbedrijven en z g. verige bedrijven kmen in alle nderscheiden grtteklassen vr, hewel de z.g. verige bedrijven duidelijk verwegend in de kleinste grtteklasse. De gemengde bedrijven en de veehuderijbedrijven lpen in grtte sterkuiteen, ruim twee derde had in 967 een bedrij f sgrtte van 5 tt 5 ha. De veredelingsbedrijven vindt men vral in de grep kleinere bedrijven. Tabel 5. Mutaties in het aantal bedrijven (excl. bmkwekerijbedrijven) naar bedrij f stype Aantal in 962 Verdwenen ) ver Gewij zigd in : gemengde bedr. veehuderijbedr. veredelingsbedr. glastuinb.bedr. pengrnds. grentebedr. gemengde tuinbuwbedr. fruitteeltbedr. verige bedr. Na mutatie Bijgekmen 2) Aantal in 967 Gemengde bedr Veehud, bedr # Verede Glast. lings bedr. buwbedr. pengr.gr. bedr Gem. Fruittuinb., teeltbedr. bedr. verige bedr ) pgeheven f naar andere berepsgrep. 2) Gesticht f uit andere berepsgrep. De aantalsntwikkeling per bedrijf stype kwam reeds ter sprake, waarbij het ging m de saldi die ntstnden na een peride van 5 jaar. De mutatie, die deze saldi deden ntstaan, zijn te nderscheiden in: Ie veranderingen van het ttale aantal bedrijven en 2e wijzigingen van het bedrijfstype. Wat het eerste betreft bleek reeds in hfdstuk II, dat het vrnamelijk gaat m vermindering van het aantal. De relatief sterkste vermindering deed zich daarbij vr in de grep pengrndsgrentebedrijven en de relatief geringste in de grep veredelingsbedrijven. Wijzigingen van type hebben echter de aantalsntwikkeling in een andere ver 2

21 huding beïnvled. De veehuderijbedrijven knden belangrijk tenemen dank zij testrming van gemengde bedrijven, gemengde tuinbuwbedrijf ven en verige bedrijven. Dit zelfde is k van tepassing p de veredelingsbedrijven, zij het dat de testrming van gemengde bedrijven vrij gering was. De teneming van de glastuinbuwbedrijven is vrnamelijk te danken aan bedrijfstypewisseling van pengrndsgrentebedrijven. Uit de mutaties blijkt k dat p dubbel zveel bedrijven de tuinbuw is ingekrmpen f verdwenen dan uitgebreid f in het prduktieplan pgenmen. Hierp wrdt ng nader ingegaan bij de behandeling van de tuinbuwgewassen. 2. Buwlandgebruik De ppervlakte beteeldmet akkerbuwgewassen werd in de peride praktisch gehalveerd en maakte in 962 2% van de cultuurgrnd uit tegen in 967 2%. Van het ttale areaal aan akkerbuwgewassen p A+Bbedrijven in 967 (67 ha) behrde twee derde bij z.g. landbuwbedrijven. In laatstgenemde grep, die in 9679%van alle A+Bbedrijven mvatte, kmen akkerbuwbedrijven niet vr, m.a.w. het buwlandgebruik staat dus bij geen enkel A+Bbedrijf centraal. Tabel 6. Arealen akkerbuwgewassen in 962 en 967 Granen Peulvruchten Aardappelen Suikerbieten Vederbieten verige gewassen Ttaal Percentage van het buwland p landbuwbedr. ) verige bedr. 2) alle A+B4edriiven ) Dat wil zeggen: gemengde, veehuderij en veredelingsbedrijven. 2) Dat wil zeggen: tuinbuw, fruitteelt en verige bedrijven. Een andere belangrijke verandering sedert 962 is de relatieve vermindering van het areaal granen en de relatieve teneming van het areaal suikerbieten. pvallend is vrts het in verhuding aanzienlijke areaal vederbieten dat ng vrkmt en dat zelfs sedert 962 een grtere plaats heeft gekregen. Eveneens valt p het relatief kleine areaal aardapr pelen in het drsneebuwplan. De teelten van vlas, zaaizaden en grenvedergewassen als luzerne en klaver kmen in het blk praktisch niet vr. Gemiddeld werd in 967 dus de helft van het areaal akkerbuwgewas 22

22 sen met granen beteeld. Bij een grve nderscheiding van de bedrijven naar grtteklasse lpt dit sterk uiteen; z is dit vr alle bedrijven kleiner dan ha gemiddeld 42%, van tt 2 ha 52% en van minstens 2 ha 67%. Naarmate de bedrijven in het algemeen kleiner zijn is het percentage van het ttale buwland met aardappelen, suikerbieten en vederbieten grter. Het sterkst is dit verschil wat betreft de vederbieten, deze maken p de bedrijven kleiner dan ha een kwart uit tegen maar 7% p de bedrijven van minstens 2 ha.. De rundveehuderij Het graslandgebruik is een zeer belangrijke z niet de belangrijksteexplitatievrm van de cultuurgrnd in het blk. In van dit hfdstuk bleek reeds, dat het percentage grasland sedert 962 is tegenmen en in 967 ruim 7% van de cultuurgrnd uitmaakte p de A+Bbedrijven. p de gemengde en veehuderijbedrijven is zelfs 84% van de grnd grasland. In ttaal expliteerden A+Bbedrijfshfden in het blk in ha grasland tegen in 962 maar 5 ha. De rundveehuderij is in de afgelpen jaren in betekenis tegenmen, praktisch alleen dr de teneming van het graslandareaal en nauwelijks dr een verzwaring van de graslandbezetting. In 962 werden nl. gemiddeld 4 melkkeien en 22 grtveeëenheden per ha grasland gehuden tegen in 967 gemiddeld 4 melkkeien en 225 grtveeëenheden. Wanneer wij ns beperken tt de gemengde en veehuderijbedrijven dan is de gemiddelde graslandbezetting echter wel iets tegenmen, nl. van 4 tt 4 melkkeien en van 25 tt 225 grtveeëenheden per ha grasland. p het grasland behrende bij de verige bedrijven in de A+Bgrep (met te zamen % van het ttale areaal grasland) is de veebezetting p het grasland daarentegen niet naanzienlijk afgenmen. Tabel 7. Aantal gemengde en veehuderijbedrijven met melkkeien naar aantal stuks melkvee per bedrijf Aantal bedrijven met melkkeien,., < ttaal^ Deelgebieden ÏQ62 %7 9ß2 96? Q62 9ß7 9ß2 9g7 9ß2 y 96? Schijfst Klein Zundert Zundert Zundertst Wernhut Achtmaal Heiblk p één na hadden alle gemengde en veehuderijbedrijven zwel in 962 als in 967 melkvee. Reeds bleek dat de grep veehuderijbedrijven een 2

23 grter deel van het ttale aantal A+Bbedrijven is gaan uitmaken. Wij hebben reeds gezien dat deze teneming uitsluitend te danken is aan verschuivingen binnen de bedrij f stypen. Het gemiddeld aantal melkkeien per gemengd en veehuderijbedrijf met melkvee is van 962 tt 967 gestegen van tt 4. De eenheden van meer dan 5 melkkeien zijn hierbij belangrijk tegenmen (zie tabel 7). p andere bedrijfstypen kmt eveneens melkvee vr. Van de z.g. gemengde tuinbuwbedrijven had in % melkvee, van de verige bedrijven 4% van de veredelingsbedrijven 68%. Slechts p een enkel pengrndsgrentebedrijf werd melkvee aangetrffen. De eenheden zijn echter een stuk kleiner dan p de veehuderijbedrijven. Bijvrbeeld p de gemengde tuinbuwbedrijven gemiddeld 5,5 tt 6,5. In de grep gemengde tuinbuwbedrijven was dud k in 967 geen enkel bedrijf met minstens 5 melkkeien, wel kwam dit aantal keien vr p enkele veredelingsen verige bedrijven. Hewel er dus zals uit tabel 7 blijkt een behrlijke verbetering in de mvang van de melkveestapels ptrad, is tch ng p vele bedrijven de melkveestapel klein tt zeer klein. Z is p een zeventigtal bedrijven met melkvee, waarp tch de rundveehuderij de belangrijkste prduktietak is, het aantal stuks melkkeien kleiner dan. Reeds bleek dat het aantal A+Bbedrijven znder melkvee relatief praktisch niet tenam in de peride (was in 962 % tegen in 967 2%). Het gemengde karakter van de bedrijven in de A+Bgrep heeft dus een hardnekkig bestaan, wat mede in verband met wrden gezien met de bedrij f sgrttestructuur. Z is b.v. bijna de helft van gemengde en veehuderijbedrijven kleiner dan ha. Tabel 8. Intensiteit van de graslandexplitatie naar grtteklassen Grteklasse Grasland in ha Pi er ha melkk eien grasland aantal grtveeëi snheden < ha 2 ha 2 ha Ttaal Naarmate de bedrijven kleiner zijn werkte men wat de graslandexplitatie betreft in het algemeen reeds veel intensiever. Het is dan k praktisch z gewrden dat, naarmate de bedrijven grter zijn, er meer ruimte verbleef vr intensivering en men p de kleinere bedrijven daarmee praktisch niet verder kn gaan. Bij verdergaande ndzaak tt schaalvergrting valt al direct vr het zeer grte aantal kleine tt zeer kleine bedrijven inkrimping van de arbeidsbezetting af en is vr het verige intensivering van de graslandexplitatie beperkt. 24

24 4. De veredelingsprduktie Hewel de veredelingsprduktie in de peride vrij aanzienlijk is tegenmen, speelt zij slechts een bescheiden rl. Het aantal prduktie'éenheden, waarbij van een zekere mate van specialisatie kan wrden gesprken, nam te van 4 in 962 tt 6 in 967. Deze eenheden kwamen vr het merendeel vr p de z.g. veredelingsbedrijven. De belangrijkste prduktietakken zijn daarbij de varkensfkkerij ( eenheden met minstens 2 fkzeugen), de varkensmesterij (2 eenheden met minstens mestvarkens) en de kalvermesterij ( eenheden met minstens 25 mestkalveren). Het aantal z.g. veredelingsbedrijven, waarp per definitie de bendigde arbeid aan de veredelingsprduktie minstens 2% uitmaakt, steeg van7 tt 6. Daarnaast zijn er zeer grte aantallen bedrijven met veredelingsprduktie van zeer kleine mvang. Tabel 9. ntwikkelingtendenties in de veredelingsprduktie A + Bbedrijven Indices 967 (962 = ) Aantal bedrijven ttaal met mestvarkens met fkzeugen met mestkalveren met leghennen met slachtkuikens met < 5 mestvarkens met < fkzeugen met < mestkalveren met < 5 leghennen met < 5 slachtkuikens Alhewel ng traag verlpend is een ntwikkeling aan de gang naar hetzij afstten van de betreffende bedrijfstak hetzij uitbreiding. Uit tabel 9 blijkt duidelijk dat dit vr alle veredelingstakken geldt. Het aantal bedrijven met eenf andere veredelingsprduktie nam veel sterker af dan het ttale aantal bedrijven en het aantal bedrijven met veredelingsprduktie van zeer geringe mvang weer veel sterker dan het ttale aantal bedrijven met de desbetreffende veredelingsprduktie. Het minst gld dit ng wat betreft de kippenhuderij. 5. De tuinbuw In het blk werden p A+Bbedrijven in 962 ruim ha tuinbuwgewassen geteeld tegen in ha. Uit de indeling in bedrijfstypen 25

25 blijkt al direct, dat de tuinbuw verre van gencentreerd p gespecialiseerde bedrijven vrkmt. Z werden p 85% van de z.g. landbuwbedrijven in 967 tuinbuwgewassen geteeld. Hierbij met men echter wel in aanmerking nemen dat het nderscheid tussen tuinbuwgewassen (pengrndsgrenteteelten) en akkerbuwgewassen in bepaalde gevallen arbitrair is. Het verdient dan k de vrkeur tuinbuwgrepen te bezien bij een beschuwing van de tuinbuw in het blk. Van belang zijn hierbij de grenteteelt, de fruitteelt, de bmkwekerij en de glastuinbuw. Teelten van tuinbuwzaden, blemkwekerijgewassen in de vllegrnd en van blembllen spelen in de gemeente Zundert geen rl. a. Vllegrndsgrenteteelten Bij de vllegrndsgrenteteelten in het blk neemt de teelt van aardbeien een zeer belangrijke plaats in. Van de 59 ha vllegrndsgrenten in 967 was 6 ha aardbeien. Deze teelt kwam vr in alle nderscheiden bedrij f stypen. Tabel 2. De betek enis van de pengrndsgrenteteelt, met name aardi A+Bbedrijven exclusief bmkwekerijbedrij beien, p ven < 5 ha 5 ha 5 ha 5 ha Ttaal _ ^ ^ ^ Landbuwbedr. Grentebedr. ) *) Gem. tuinbuwbedr. Z.g.. verige bedr.) Perc.bedr.. n., Areaal grenten.g..g. ttaal % aardbeien Perc. grnd met grenten,g ) Dat wil zeggen: gemengde, veehuderij en veredelingsbedrijven. 2) Dat wil zeggen: glastuinbuw en pengrndsgrentebedrijven. ) Dat wil zeggen: fruitteelt en verige bedrijven. Tabel 2 geeft mpact een duidelijk beeld van de betrekkelijkheid van het vllegrndsgrentenareaal. Naarmate de bedrijven kleiner zijn maakt het areaal grenten in het algemeen een grter deel uit van het ttale grndgebruik en maakt de teelt van aardbeien daarvan weer een kleiner deel uit. Vrts valt p dat p het gemiddelde grenteteeltbedrij f en gemengde tuinbuwbedrijf de aardbeienteelt een kleinere plaats inneemt in het grentenareaal dan p de verige bedrijven, met name de landbuwbedrijven. 26

26 Naar wat naast aardbeien het grentenareaal ng mvat met men grtendeels raden. Aan te nemen is dat hierbij geen teelten sterk naar vren kmen. Uit de gebrekkige uitsplitsing blijkt.a. dat de teelt van asperges in betekenis afnam (in 962 ng 5 ha en in ha). Glbaal kan men verwachten dat het hierbij naarmate de bedrijven qua ppervlakte kleiner zijn méér gaat m relatief iets intensievere teelten en naarmate de bedrijven qua ppervlakte grter zijn m minder intensieve pengrndsgrenteteelten. Het areaal verige pengrndsgrenten (ttale areaal exclusief dat aan aardbeien) verminderde niet bij vergelijking van de situatie in 962 en in 967, in tegenstelling tt het areaal aardbeien. Het percentage A+Bbedrijven met grenteteelt nam sedert 962 af. Het aantal bedrijven van het type pengrndsgrenteteeltbedrijf en gemengd tuinbuwbedrijf, waarp dus de grenteteelt een belangrijke plaats inneemt (zie tabel 2), nam blijkens tabel 5 zeer sterk af, veel sterker dan het aantal z.g. verige bedrijven, terwijl het aantal z.g. landbuwbedrijven en glastuinbuwbedrijven tenam. b. De fruitteelt Het fruitteeltareaal geëxpliteerd dr A+Bbedrijfshfden in het blk werd sedert 962 met + ha tt + 5 ha in 967 ingekrmpen. Zwel het areaal hardfruit als het areaal kleinfruit verminderde. In 967 bestnd de ttale ppervlakte fruitteelt uit + 8 ha kleinfruit en 7 ha hardfruit. Relatief veel sterker dan het areaal hardfruit verminderde het aantal bedrijven, waarp hardfruit werd geteeld; dit aantal daalde van 79 in 962 tt 49 in 967. p vele bedrijven waarp de hardfruitteelt van geringe betekenis was is deze afgestten. Bedrijven met minstens ha hardfruit (bedrijfsenmisch met men een minimumeenheid hardfruit zeker p minstens 5 ha stellen) waren er in 962 zwel als in 967 niet meer dan een vijftal. Geheel anders is het gesteld met de kleinfruitteelt. p 7% van allea+ Bbedrijven werd in 962 kleinfruit geteeld; in 967 was dit ng 68%. Kleinfruitteelt kmt vr p bedrijven van alle nderscheiden bedrijfstypen en van praktisch alle nderscheiden grtteklassen. Evenals vr de pengrndsgrenteteelt geldt vr de kleinfruitteelt dat van een tendentie naar specialisatie weinig te bespeuren valt en dat men deze gewassengrepen zal kunnen blijven waarnemen als aanvullende teelten met name p bedrijven, waarp men ng "werk aankan" in samenhang met tenemende mechanisatiemgelijkheden. Dit in het algemeen in tegenstelling met wat vr de veredelingssectr en de glastuinbuw zu kunnen gelden. c. De bmteelt In 86 werd in het ruilverkavelingsblk begnnen met de teelt van bsplantsen. Naast bs en haagplantsen werden al spedig laan en vruchtbmen gekweekt. Ng later vlgde de teelt van sierheesters en niferen. Wanneer wij het verlp van het aantal bmkwekers in de gemeente Zundert ver de laatste jaar vlgen dan blijkt er in de geleidelijke teneming de laatste jaren een stagnatie te zijn pgetreden met een lichte 27

27 tendens naar afneming. De teneming van het aantal in het verleden werd verrzaakt drdat werknemers in de bmteelt vr zichzelf begnnen te telen en drdat bedrijfshfden met gemengde tuinbuwbedrijven k aan bmteelt gingen den. Tabel 2. ntwikkeling aantal bedrijven met en areaal aan bmteelt Aantal bedr. met bmteelt Zundert Rijsbergen Rucphen Brn: Meitellingen C.B.S Areaal bmteelt Zundert Rijsbergen ; (ha) Rucphen In de aangrenzende gemeenten Rijsbergen en Rucphen is het areaal zwel als het aantal kwekers zeer gering. In Zundert is dus sprake van een centrum van bmteelt. Tt mstreeks 965 breidde het areaal bmteelt in Zundert zich sterk uit, nadien bleef het m de 29 ha schmmelen. De ntwikkeling van het areaal met echter in directe samenhang met de samenstelling van het areaal wrden bezien. Hewel de teelt van meer intensievere gewassen als sierniferen en sierheesters er is tegenmen, bestaat het areaal bmteelt in Zundert ng in hfdzaak uit meer extensieve teelten, vrnamelijk uit bsplantsen. Dit in tegenstelling tt het grte bmteeltcentrum in Bskp waar de sierniferen en heesters 87% van het ttale areaal uitmaken tegen in Zundert maar 5%.k wat betreft het aantal bedrijven met r en het areaal aan bmteelt nder glas blijkt duidelijk dâtin Zundert ten pzichte van Bskp ng zeer extensief wrdt gewerkt. De gemiddelde bedrij f sgrtte van de gespecialiseerde Zundertse bmkwekerijbedrijven bedraagt ruim 6 ha, waarvan 5 ha bmteelt. De spreiding in ppervlakte van de bedrijven met bmteelt is echter grt. Bmteelt wrdt eveneens aangetrffen p vr het merendeel gemengde tuinbuwbedrijven met een gemiddeld areaal van 4 are bmteelt. Bmteelt p deze bedrijven betreft in vele gevallen ncractteelt vr exprteurs. Dat bmteelt, met name bsplantsen, aangetrffen wrdt p andere dan gespecialiseerde bmteeltbedrijven, hudt verband met het feit, dat deze teelt een bijdrage kan leveren tt verbetering van het bedrijfsresultaat, mede mdat de bmteelt vr zver het gewassen betreft met een eenvudige teeltverzrging weinig gespecialiseerde vakkennis vereist. In Zundert vrmt de grnd niet de beperkende factr vr uitbreiding van het areaal bmteelt zals dat in Bskp het geval is. Veel meer zijn het in Zundert de afzetmgelijkheden die de prduktie beperken.veel 28

28 al blijven de kwekers er met nverkpbare vrraden, vrnamelijk bsplantsen, (het z.g. surplus) zitten. Bij de huidige rentabiliteit van het drsneebmkwekerijbedrijf in Zundert is het vrijwel niet mgelijk m vldende te besparen vr het den van uitbreidingsinvesteringen en van investeringen die ndzakelijk zijn m de prduktiemethden aan te passen aan de nieuwste technische ntwikkelingen. Slechts de z.g. fijnere teelten hebben gede afzetmgelijkheden. In tenemende mate ziet men dan k in Zundert dat kwekers zich gaan teleggen p het stekken van de fijnere bmkwekerijgewassen nder waternevel. Het vr de fijnere teelten ndzakelijke vakmanschap is echter in zeer beperkte mate aanwezig. Gezien de veelal ntereikende pleiding van dezns,diereedsinhet bedrijf werkzaam zijn, ni. de z.g. ptentiële pvlgers, is te vrezen dat dit in de tekmst z zal blijven. Structuurwijziging in de Zundertse bmteelt (ten gunste van de z.g. fijnere teelten) zal gepaard gaan met een belangrijk grtere vermgensbehefte en een sterk tenemende arbeidsbezetting per ha. Een nsequentie in dat geval is, dat er minder behefte ntstaat aan uitbreiding van vr bmteelt geschikte grnden. Daarbij zal wellicht de bmteelt als nevenprdukt p gemengde tuinbuwbedrijven en p Cbedrijfjes wegvallen. Indien men zich echter p de specifieke bs en haagplantsenteelt blijft richten, mag bij een verdere ntwikkeling van de mechanisatie in kstenbesparende richting in de tekmst een aanzienlijke schaalvergrting verwacht wrden. d. De glastuinbuw Het aantal A+Bbedrijven in het blk, waarp tuinbuw nder glas vrkmt is in de peride sterk gestegen, nl. van 59 tt 89. Wanneer wij echter het areaal erbij betrekken, blijkt al direct dat men hier geen hge verwachtingen van met hebben. De ppervlakte nder glas nam in dezelfde peride te van bijna ha tt 8 ha. Het gemiddelde areaal p alle A+Bbedrijven met glasteelten steeg derhalve van 4,5 tt 9 are. Het is dan k niet te verwnderen dat p maar een betrekkelijk klein aantal bedrijven de glastuinbuw van zdanige betekenis is dat ze gezien het aantal b.e.'s als glastuinbuwbedrijven zijn gekarakteriseerd. Dat waren in van de 59 bedrijven met glastuinbuw en in van de 89, in beide jaren dus ng niet de helft. p deze z.g. glastuinbuwbedrijven steeg het gemiddelde areaal glas van ngeveer 8,5 tt 7,5 are, een verdubbeling dus. De intensiteit kan echter niet grt zijn daar er in 967 in het ttaal ng slechts 9 are verwarmd was, vrkmende p andere dan glastuinbuwbedrijven. Gesteld wrdt dat een v.a.k. mmenteel wel een bedrijf van 8 à 2 b.e. aan kan. Van de 4 glastuinbuwbedrijven in 967 zijn er maar enkele die een dergelijk aantal b.e. halen. Daarentegen bleef bijna de helft van deze bedrijven ng nder een bewerkingsm vang van b.e. Er is dus relatief wel een flinke vruitgang ten pzichte van 962,maar bjectief gezien zijn er slechts enkele bedrijven die een vergelijking met het drsneeglasbedrijf in een centrum als b.v. het Westland kunnen drstaan. 29

29 De verschillende prduktierichtingen kunnen wij ng eens de revue laten passeren aan de hand van bijlage 4. In deze bijlage wrdt het percentage b.e. weergegeven vr iedere prdukti e richting in 962 en 967. De rundveehuderij blijkt de belangrijkste tak te zijn en is k sinds 962 ng in belangrijkheid tegenmen, maar blijft tch ng nder de 5%. De akkerbuw stelt weinig vr. De tuinbuw pengrnd is met 2% niet naanzienlijk, maar is sinds 962 tch met 4% teruggelpen. De glastuinbuw neemt ng steeds een zeer bescheiden plaats in. De bmkwekerij is bijna net z belangrijk als de tuinbuw pengrnd. De veredelingssectr tensltte is met % belangrijker dan de akkerbuw, maar speelt tch ng een bescheiden rl. Het buwlandgebruik is bij een afnemend areaal wel intensiever (naar verhuding meer hakvruchten ten beheve van de rundveehuderij) en het aantal b.e. per ha grasland is gelijk gebleven. Het niveau ligt een stuk lager als b.v. in Rsendaal en Wuw en Etten. Aan de hand van genemde bijlage zijn k de verschillen per deelgebied gemakkelijk te vlgen, b.v. de belangrijkheid van de bmteelt in Zundert en Wernhut en het gewicht van de rundveehuderij in de drie westelijke deelgebieden. 6. Arbeidskrachten en arbeidsbez etting p de A+Bbedrijven (exclusief de bmteeltbedrijven) waren in 967 ruim 9 mannen werkzaam, van wie een dertigtal als "tijdelijke" arbeidskracht werd gekwalificeerd. In 962 waren er ng 47 mannelijke arbeidskrachten p deze bedrijven, een vermindering dus met 4,5% per jaar, hetgeen belangrijk meer is dan de vermindering van het aantal bedrijven. Het gemiddelde aantal arbeidskrachten per bedrijf nam dan k af van,4 tt,25. Deze vermindering van de arbeidsbezetting werd hfdzakelijk gerealiseerd dr het snel teruglpen van het aantal meewerkende zns. Dit aantal bedreg in tegen in 967 ng Een vermindering derhalve met + % per jaar. Het aantal z.g. vreemde arbeidskrachten maakt slechts % van het ttaal aantal arbeidskrachten uit en is daarmee te verwaarlzen. pvallend is het hge percentage bedrij f shf den in het ttaal aantal arbeidskrachten. In de peride is dit ng belangrijk hger gewrden. Van de 696 bedrijven in 967 meten er dan k 5 (76%) tt de zuivere eenmansbedrijven wrden gerekend. p bedrijven is naast het bedrijfshfd een zn werkzaam. Deze z.g. tweemansbedrijven hebben een tijdelijk karakter en zullen spedig eenmansbedrijf wrden. De verige bedrijven hebben een min f meer tweemanskarakter. Naar deelgebied beschuwd zijn de verschillen in arbeidsbezetting bijznder gering. Per bedrijfstype valt het p dat de veredelings en pengrndsgrentebedrijven slechts een bezetting van één man hebben. Deels is dit te verklaren dr de jnge leeftijd van de bedrijfshfden (vral bij de veredelingsbedrijven) deels dr het feit, dat p deze bedrijven maar zeer weinig pvlgers vrkmen (vral p de pengrndsgrentebedrijven).

30 Tabel 22. Arbeidsbezetting en samenstelling van het aantal arbeidskrachten p A + Bbedrijven, exclusief bmkwekerijbedrijven Gebied / bedrijfstype. Schijfst 2. KleinZundert. Zundert 4. Zundertst 5. Wernhut 6. Achtmaal Ttaal Gemengde+veeh.bedr. Veredelingsbedrijven Glastuinb. bedrij ven pengrndsgrentebedr. Gemengde tuinb.bedr. verige bedrijven ) Aantal jper bedrijf ,5,4,4,,,4,4,5,2,,,5, Mannelijke arbeidskrachten 2),,,2,25,2,,25,5,,2,,5, Percentage bestaand bëdr: ijfshfden gezinsleden ) Inclusief fruitteeltbedrijven. 2) Vr 967 alleen de vaste mannelijke arbeidskrachten Ie uit vreemden Uit de samenstelling van de agrarische berepsbevlking blijkt wel duidelijk dat de tekmstige vermindering van het aantal arbeidskrachten vrnamelijk afkmstig zal meten zijn van bedrij f shf den. p de bmkwekerijbedrijven is de situatie weer heel anders. De arbeidsbezetting per bedrijf is b.v. veel hger (5,5 man in 967 per bedrijf). Dit getal wrdt echter aanzienlijk pgetrkken dr enkele grte bedrijven. Z is b.v. p de bedrijven kleiner dan 5 ha de gemiddelde arbeidsbezetting per bedrijf,8. p bmkwekerijbedrijven zijn in ttaal in mannen werkzaam (in 962 ngeveer een gelijk aantal). Van deze 29 zijn er 6 bedrijf shf d, 2 meewerkende zn en maar liefst 25 vreemde arbeidskracht, van wie er 68 als "tijdelijk" werden gekwalificeerd. p de andere A+Bbedrijven kmen nageneg geen vreemde arbeidskrachten vr. In 962 waren er 2 vreemde arbeidskrachten, zdat k hierin dus weinig verandering is gekmen. De z.g. vreemde arbeidskrachten kmen vral p de grtere bedrijven vr. Z werken er van de 25 maar liefst 78 p bmkwekerijbedrijven van minstens ha. Hierbij met men bedenken dat p z.g. handels en kwekersbedrijven deze mensen niet allemaal direct p het land werken, maar b.v. k werkzaam zijn bij de expeditie en de administratie. Daarm is een meting van de arbeidsprduktiviteit,die tch al bemeilijkt wrdt dr de diversiteit van de teelten, vr deze

31 grep bedrijven een nmgelijke zaak. 7. Arbeidsdichtheid en arbeidsprduktiviteit Het aantal b.e. per man kunnen wij als een grve maat beschuwen vr de brutarbeidsprduktiviteit. Men stelt wel,dat één man een bedrijf van 8 à 2 b.e. met kunnen runnen. p smmige bedrijven wrdt ditk in dit gebied gehaald. Dit wijst er al p he slecht de situatie p de meeste bedrijven wel is, immers het gemiddelde aantal b.e. perv.a.k. bedraagt ng geen 2. Weliswaar is het aantal b.e. per man wel tegenmen, nl. van 84 tt 48 b.e., fwel met 4,5% per jaar. In feite had dit meer meten bedragen wil men de achterstand enigszins wegwerken. Want deze 4,5% ligt waarschijnlijk iets nder het landelijk niveau. In Rsendaal enwuw bedreg dit +5% evenals in udgasseltudenbsch. Tabel 2. Arbeidsdichtheid en arbeidsprduktiviteit (exclusief bmkweke rijbedrijven) Gebied / bedrij f stype.schijfst 2.KleinZundert.Zundert 4. Zundertst 5.Wernhut 6.Achtmaal Ttaal Gemengde+veeh.bedr. Veredelingsbedrijven Glastuinb.bedrijven pengr.grentebedr. Gemengde tuinb.bedr. verige bedrijven ) ) Inclusief fruitteeltbedrijven. Ha cultuurgrnd per mannelijke vaste mann. arbeidskr. arbeidskr ,4 5, 2,9 4,4 5, 5,6 5, 7,7 4,2,4,6 4, 4, 967 9, 5,9,7 5, 6, 6,9 5,7 8,5 5,, 2, 4,6 4, ,2 6,,8 5, 6,2 7, 5,9 8,9 5,,4 2, 4,6 4,9 Aantal bewerk, eenh. per mannelijke arbeidskr vaste mann. arbeidskr Het aantal ha per man is k p de gemengde en veehuderijbedrijven gering en kmt nauwelijks aan 9 ha. Vr srtgelijke bedrijven in Rsendaal en Wuw bedreg dit + ha. Per deelgebied beschuwd steekt Schijfst duidelijk bven het gemiddelde uit. Vr de rest zijn de verschillen gering. Per bedrijfstype kmen de veredelingsbedrijven het gunstigste vr de dag, terwijl k de situatie p de glastuinbuwbedrijven en de veehuderijbedrijven duidelijk beter is. He précair de situatie p de pengrndsgrentebedrijvenwel is spreekt duidelijk uit deze cijfers. Truwens hierin zit geen beweging, waaruit men kan afleiden dat dit een min f meer aflpende zaak zal zijn. Al met al kunnen wij stellen dat de grei in Zundert slechts matig is geweest. Gevegd bij de slechte uitgangssituatie betekent dit dat hierin geen verandering is gekmen. 2

32 SAMENVATTING EN SLTBESCHUWING. Zundert is een nrmaal greiende gemeente waar de agrarische bedrijfstak ng altijd een belangrijke psitie inneemt. Een tenemend aantal mensen is vr wat de werkgelegenheid betreft aangewezen p andere plaatsen (vral Breda). verigens kan men niet zeggen dat Zundert een wnfunctie van betekenis vervult. Z zijn de vertrekverschtten vrij mvangrijk. k vr de tekmst verwacht men vr Zundert allerminst een spectaculaire grei. Z zal rekening meten wrden gehuden met een vermindering van de betekenis van de grensfunctie. Wel zijn er mgelijkheden vr het creëren van vrzieningen vr verblijfsrecreatie. Planlgisch zijn er vr dit gebied geen belangrijke ingrepen te verwachten. 2. In het blk treffen wij een zeer kleinschalige bedrij f sgrttestructuur aan. Dit wrdt mede verrzaakt dr de teelt van tuinbuwgewassen in de pen grnd. Maar k de bedrijven znder deze specifieke teelten zijn klein tt zeer klein. ndanks deze kleinschalige structuur bleef de vermindering van de A+Bbedrijven (exclusief de bmkwekerijbedrijven) beperkt tt,4% per jaar. Berepsverandering van jngere bedrij f shfden speelde hierbij een belangrijkere rl dan in andere blkken. Slechts 4% van de bedrijven van "berepsbeëindigers" werd dr een pvlger vrtgezet. Het aantal Cbedrijvendaarentegen bleef vrijwel nstant en het aantal Dbedrijven nam zelfs niet naanzienlijk te. Daarbij nam het C en Dgrndgebruik te.. Vr de tekmst verwachten wij een snellere vermindering van het aantal A+Bbedrijven. Deze zal p zijn minst 4,5% per jaar bedragen. Dit percentage zal ng enigszins getemperd wrden dr de vrij jnge leeftijdspbuw van de huidige bedrij f shf den. Na verlp van tijd zal daarm deze vermindering ng sneller gaan. Dit zal mede in de hand gewerkt wrden dr de geringere betekenis van de pengrndsgrenteteelt en vral van het kleinfruit in de tekmst. Het percentage bedrijven met een pvlger zal niet veel bven de % uitkmen, terwijl k het aantal "berepsveranderaars" naar verhuding ng belangrijk zal tenemen. 4. In de peride is + 5% van de ttale ppervlakte cultuurgrnd vrijgekmen. Vr een grt deel kwam deze grnd vrij dr pheffing van bedrijven, maar k in belangrijke mate dr bedrijfsverkleining van A+Bbedrijven. Per sald bleef daardr de ppervlakte vr bedrijfsvergrting beperkt, zdat de bedrijfsgrttestructuur te weinig kn wrden verbeterd. Vr de tekmst zal + 55 ha kunnen vrijkmen vr bedrijfsvergrting, zdat een gemiddelde bedrijfsgrtte van + 6 ha mgelijk zal zijn. Hudt men hierbij rekening met de rl die de tuinbuw ng kan blijven spelen, dan kan de gemiddelde ppervlakte vr landbuwbedrijven bijna 2 ha gaan bedragen. Het is

33 echter ng nduidelijk he het aantal tuinbuwbedrijven zich zal ntwikkelen. Het ziet er naar uit, dat het hge verminderingspercentage van deze bedrijven in het verleden ng verder zal tenemen. Het aantal tuinbuwbedrijven met vrnamelijk grenten in de pen grnd f kleinfruit, zal dan in de tekmst geen grt aantal vrmen. Verder kan de tekmstige bedrijfsgrttestructuur vr landbuwbedrijven ng in ngunstige zin beïnvled wrden dr de ntwikkeling van het C en Dgrndgebruik. Het is namelijk niet uitgeslten dat dit ng verder zal tenemen. Daardr kan in mindere mate grnd vrijgekmen vr bedrij f svergr ting dan eerder is genemd. Bij een eventuele herstructurering van dit gebied kan dit vertragend werken. 5. Een aparte grep bij de A+Bbedrijven vrmen de bmkwekerijbedrij ven (+ 5 in aantal). Dit is een min f meer stabiele grep met weinig mutaties. Vreerst zal in dit aantal weinig verandering kmen. Vr het merendeel betreft het kleinere bedrijven. Daarnaast kmen k enkele grte tt zeer grte bedrijven vr. Vral deze grtere bedrijven verschaffen aan heel wat mensen werk. Dit stuk agrarische werkgelegenheid kan misschien van belang zijn vr "berepsveranderaars" van A+Bbedrijven. verigens zal k p de bmkwekerijbedrijven het aantal arbeiders meten verminderen, wil de rentabiliteit niet in gevaar kmen. verschakeling p fijnere teelten kan evenwel in mgekeerde richting werken. 6. Per deelgebied beschuwd zullen de gebieden met naar verhuding meer tuinbuwbedrijven een snellere vermindering van het aantal bedrijven te zien geven. In het westelijk deel van het gebied zal daarm de vermindering het langzaamst verlpen. verigens zal de tekmstige bedrijfsgrttestructuur per deelgebied weinig verschillen, althans de verschillen zullen niet verder uit elkaar greien. 7. De cultuurgrnd wrdt merendeels ingenmen dr grasland. Het aandeel van het grasland is truwens ng aanzienlijk tegenmen, nl. van 6 tt 7%. Daarnaast kmt de tuinbuw p de tweede plaats. Naar prduktiemvang gemeten kmt de tuinbuw evenwel met tuinbuw in de pen grnd (2%), glastuinbuw (2,5%) en de bmteelt (8%) bijna p gelijke hgte met de rundveehuderij (42%). De akkerbuw speelt slechts een ndergeschikte rl en staat vr een belangrijk deel in dienst van de rundveehuderij. De veredelingssectr speelt ng een bescheiden rl, maar kan in de tekmst belangrijker wrden. 8. Wat bedrijfstype betreft valt het p dat het aantal veehuderijbedrijven belangrijk is tegenmen. Dit wijst p een tenemende specialisatie. De akkerbuw wrdt meer en meer afgestten. Het aantal bedrijven waar de tuinbuw in de pen grnd een min f meer belangrijke rl speelt is daarentegen drastisch afgenmen. 9. De rundveehuderij staat niet bepaald p een hg peil. Het aantal bedrijven met meer dan 2 melkkeien bedraagt slechts een klein deel van het ttale aantal (+ een zesde). Daarbij is, in vergelijking met na 4

34 burige blkken, de intensiteit van het graslandgebruik niet aan de hge kant, ndanks het hge percentage kleinere bedrijven. Meestal neemt men immers bij een geringe bedrijfsppervlakte een intensiever bdemgebruik waar. Bij de veredelingssectr nemen de varkens de belangrijkste plaats in. De betekenis hiervan is belangrijk tegenmen. Het areaal grente in de pen grnd is afgenmen. Het aandeel van het belangrijkste prdukt hierbij, nl. de aardbei, is ng afgenmen. De fruitteelt werd eveneens ingekrmpen, zwel het hardfruit als k het kleinfruit. De glastuinbuw is daarentegen tegenmen. Het betreft verigens bijna vr het hele glasareaal z.g. kudgl a s cultures, hetgeen de betekenis van deze prduktietak in dit gebied tch wel relativeert. De bmteelt is qua areaal tegenmen. Hierbij zijn waarschijnlijk de intensievere teelten (zij het ng zeer bescheiden) in belangrijkheid tegenmen.. He zal de tekmstige ntwikkeling van deze prduktierichtingen zijn? De akkerbuw zal nauwelijks ng van betekenis zijn en geddeels uit het prduktieplan verdwijnen. De rundveehuderij daarentegenzal ng kunnen tenemen, waarbij schaalvergrting vr de bedrijven dr bedrijfsvergrting en wellicht k dr intensivering tt de mgelijkheden behrt. De tuinbuw in de pen grnd zal waarschijnlijk ng verder ingekrmpen wrden. Vral de arbeidsintensieve teelten (b.v. het kleinfruit) zullen het in bedrijfsenmisch pzicht zwaar te verduren krijgen. Het is nauwelijks te verwachten dat de vele arbeidsuren vlledig dr hge pbrengstprijzen zullen wrden gedekt. Vr de Prdukten, waarbij vr mechanisering meer mgelijkheden aanwezig zijn is de tekmst gunstiger. Deze Prdukten zullen echter meer en meer van het kleine gespecialiseerde bedrijf naar het grtere akkerbuwbedrijf verhuizen. Vr het in ppervlakte zeer kleine pengrndsgrentebedrijf zijn daarm de tekmstmgelijkheden beperkt. De glastuinbuw zal in dit gebied beslist niet uitgreien tt een centrum van betekenis. verigens met men deze prduktietak niet beschuwen als een srt verlp vr ndernemers die geen empli meer kunnen vinden in andere sectren van de landbuw. Vakmanschap, ndernemersschap en investeringscapaciteit spelen hierbij een belangrijke rl. De veredelingssectr zal waarschijnlijk ng belangrijker wrden. Vr een klein aantal bedrijven als enige f vrijwel enige prduktierichting, vr een grter aantal als een niet naanzienlijke neventak als aanvulling p eente geringe prduktiemvang van de rundveehuderij. De bmteelt is in het verleden ng in betekenis tegenmen. p het genblik lijkt het erp, dat deze grei tt staan is gekmen. Waarschijnlijk gaat de grei mmenteel niet z zeer in de breedte (een grter areaal), maar meer in de richting van intensivering, waarbij de fijnere sierteelten iets meer aan bd kmen. Wanneer men er in Zundert in slaagt hiervr het ndige vakmanschap te verwerven en het 5