Leerrutes in CKV Het maken van een gemtiveerde keuze vr een culturele activiteit - de algemene delstelling van CKV - rust p vier pijlers: A. deelname aan culturele activiteiten B. kennis van kunst en cultuur C. praktische activiteiten D. de daarp Deze kmen vereen met de vier dmeinen van het examenprgramma. In een serie aaneengeschakelde activiteiten - vr het gemak 'pdrachtenseries' f 'leerrutes' genemd - is de vlgrde A-B-C-D niet verplicht. Ok is niet verplicht dat alle vier de dmeinen in elke pdrachtenserie aan bd meten kmen. Er zijn dus veel mgelijkheden. In deze publicatie vindt u hierver nadere infrmatie. Deze uitgave is een nderdeel van de internetsite CKV getetst van Cit, KPC Grep en SLO p Tetswijzer: http://tetswijzer.kennisnet.nl/html/ckv/hme.htm. Inhud Overzicht leerrutes (schema) Inleiding Start bij dmein A: culturele activiteit Start bij dmein B: kennis van kunst en cultuur Start bij dmein C: praktische activiteit Start bij dmein D: Leerstijlen en CKV 1
Overzicht leerrutes startpagina inleiding start bij dmein A culturele activiteit start bij dmein B kennis van K&C start bij dmein C praktische activiteit start bij dmein D start bij dmein A culturele activiteit A - B - C - D cmplete rute A - C - B - D cmplete variant A - B -D znder practische activiteit A - C - D znder kennis van K&C A - D direct reflecteren start bij dmein B kennis van kunst en cultuur B - A - C - D cmplete rute B - C - A - D cmplete variant B - A - D znder practische activiteit B - C - D znder culturele activiteit B - D direct reflecteren start bij dmein C praktische activiteiten C - A - B - D cmplete rute C - B - A - D cmplete variant C - A - D znder kennis van K&C C - B - D znder culturele activiteit C - D direct reflecteren 2
Inleiding startpagina inleiding start bij dmein A culturele activiteit start bij dmein B kennis van K&C start bij dmein C praktische activiteit start bij dmein D Dmeinen Het maken van een gemtiveerde keuze vr een culturele activiteit - de algemene delstelling van CKV - rust p vier pijlers: A. deelname aan culturele activiteiten B. kennis van kunst en cultuur C. praktische activiteiten D. de daarp Deze kmen vereen met de vier dmeinen van het examenprgramma. In een serie aaneengeschakelde activiteiten - vr het gemak 'pdrachtenseries' f 'leerrutes' genemd - is de vlgrde A-B-C-D niet verplicht. Ok is niet verplicht dat alle vier de dmeinen in elke pdrachtenserie aan bd meten kmen. Er zijn dus veel mgelijkheden. Vr aanvullende infrmatie ver (dmein D) kunt u terecht p de website CKV getetst p Tetswijzer. In de rubriek Reflectie vindt u de spiraal. Welke leerrute kiest u? Welke rute u kiest, hangt af van: de visie van de dcent (zie k de schlprtretten in de rubriek ELO en prtfli p CKV getetst); de beschikbare gegevens vr de pdrachtenserie; de leerstijl van de leerling. Vlgrdes en het verslaan van dmeinen hebben elk hun eigen vr- en nadelen. Met welk dmein wilt u starten? Maak uw keuze (via de index hiernaast) met behulp van de infrmatie in de vlgende hfdstukken. 3
Start bij dmein A: culturele activiteit Opzet start bij dmein A culturele activiteit A - B - C - D cmplete rute A - C - B - D cmplete variant A - B -D znder practische activiteit A - C - D znder kennis van K&C A - D direct reflecteren Inleiding Start bij A (culturele activiteit), dat lijkt het meest vr de hand te liggen. Dan B (kennis van K&C) er aan kppelen, vervlgens C (praktische activiteit) en ten sltte D (). Dat rept de vlgende vragen p: Wat hudt kppeling A - B - C - D in deze vlgrde in? Brengt de vlgrde A - C - B - D andere verbanden met zich mee? Het zijn in elk geval vlledige - en dus lange - rutes. Zijn die k het beste? Wat hudt de rute A - B - D (dus znder praktische activiteit) dan in? En A - C - D (dus znder kennis van K&C)? Is ng krter (A - D) zinvl? A-B-C-D cmplete rute Dit is vanuit de frmulering van het examenprgramma de meest vr de hand liggende rute. Tussen de vier stappen binnen de pdrachtenserie bestaat de vlgende relatie: A: De leerling neemt deel aan een activiteit. B: Dat rept vragen p die z ged mgelijk met het verwerven van kennis wrden beantwrd. C: kunnen het begrip en/f inlevingsvermgen vergrten, daar waar een andere manier van kennisverwerving (B) tekrt schiet. Bvendien kan een praktische activiteit een middel zijn m te reflecteren en/f je ervaringen aan anderen te presenteren. Over de presentatie aan anderen en het kennisnemen van presentaties van anderen kan van gedachte wrden gewisseld: een extra basis vr. D is die p A m.b.v. B en C. 4
A-C-B-D cmplete variant In deze rute kmen alle dmeinen aan bd, maar na de culturele activiteit vlgt eerst een praktische activiteit. Tussen de vier stappen binnen de pdrachtenserie bestaat de vlgende relatie: A: De leerling neemt deel aan een activiteit. C: De praktische activiteit is hier een middel m te reflecteren en/f je ervaringen aan anderen te presenteren. Over de presentatie kan van gedachte wrden gewisseld: een extra basis vr. Op deze manier kan het begrip en/f inlevingsvermgen wrden vergrt, met name vr leerlingen die minder tt theretiseren zijn geneigd. B: De praktische activiteit scherpt eventuele vragen aan en/f rept nieuwe p, p die z ged mgelijk met het verwerven van kennis wrden beantwrd. D is p A m.b.v. B en C. A-B-D znder praktische activiteit Het gaat hier m een culturele activiteit, een stukje therie er achter m de ervaring te verdiepen en tt slt p die activiteit met enige kennis van zaken. Het zu mi zijn als de therie vragen beantwrdt die bij de leerling pkwamen tijdens de deelname aan de culturele activiteit. In elk geval kunnen er vragen pgerepen wrden waar de leerling niet uit zichzelf te zu zijn gekmen. zullen niet direct gemist wrden als het gaat m een kunstdiscipline waar de leerling in de nderbuw het een en ander van heeft pgestken. Er kan dan (bewust f nbewust) gebruik wrden gemaakt van die ervaringen. Het is niet zeker dat de leerling uit zichzelf die verbanden legt; daarm is het nuttig relevante kennis en inzicht uit de nderbuw p te repen dr gericht daarnaar te vragen. Dat is tegelijkertijd een herhaling van wat je geleerd hebt in de vrafgaande jaren. Ziets kan het effect van lessen p kunstzinnig gebied bevrderen. 5
A-C-D znder kennis van K&C Het gaat hier m een culturele activiteit, een praktische activiteit er achter m de ervaring te verdiepen en tt slt p de culturele activiteit met behulp van ervaringen p zwel cultureel als praktisch niveau. Therie leidt hier niet af. Bij een culturele activiteit gevlgd dr praktijk zal al gauw het accent vallen p de eigen ervaring bij de praktijk. Bij het vak Kunst (discipline) kan dat een interessante invalshek zijn, maar het is bij CKV niet z snel een zinvlle rute. Andersm (eerst een praktische activiteit, dan een culturele activiteit) kan het echter wel werken. Juist de krte tijdspanne tussen zelf ervaren, deelnemen aan een culturele activiteit en de p beide, kan de ervaringsgerichte p een natuurlijke wijze interessant (en dus werkzaam) vr de leerling maken. A-D direct reflecteren De vlgrde is lgisch, maar deze pzet gt mager. Tch kunnen we die niet znder meer naast ns neerleggen. Dit is namelijk de situatie dat iemand luter uit nieuwsgierigheid aan een culturele activiteit deelneemt. Nu eens géén breed uitgemeten lvende recensies en/f gedetailleerde verhalen van enthusiaste vrienden. Z n situatie aangaan en daar ged p reflecteren, dat is een zinvl aspect van het vrbereiden p het culturele leven na de schl. 6
Start bij dmein B: kennis van kunst en cultuur Opzet start bij dmein B kennis van kunst en cultuur B - A - C - D cmplete rute B - C - A - D cmplete variant B - A - D znder practische activiteit B - C - D znder culturele activiteit B - D direct reflecteren Inleiding Start bij B (kennis van K&C) is een keuze die ged bij leerlingen past met een meer theretische inslag. Dan A (culturele activiteit) er aan kppelen, vervlgens C (praktische activiteit) en ten sltte D (). Dat rept de vlgende vragen p: Wat hudt kppeling B - A - C - D in deze vlgrde in? Brengt de vlgrde B - C - A - D andere verbanden met zich mee? Het zijn in elk geval vlledige - en dus lange - rutes. Zijn die k het beste? Wat hudt de rute B - A - D (dus znder praktische activiteit) dan in? En is B - C - D (dus znder culturele activiteit) it zinvl? En ng krter (B - D) zinvl? 7
B-A-C-D cmplete rute Waarm gaat een vlwassene naar een bepaalde uitvering, vrstelling f expsitie? Sms is er een diepgravende aanleiding: een tv-prgramma ver de drijfveren van de artiest, een bek ver de kunststrming, een gede recensie, e.d. De start met dmein B zrgt vr die aanleiding bij de leerling: kennis van een culturele cntext, een kunstenaar, kunststrming en/f een thema, etc. rept vragen p (= maakt nieuwsgierig). Daarnaast kan de start met infrmatie mgelijke vringenmenheden wegnemen f p zijn minst ter discussie stellen. De culturele activiteit beantwrdt - vr zver mgelijk - die vragen/discussiepunten. De praktische activiteit kan begrip en/f inleving vergrten. Bvendien kan het een middel zijn m te reflecteren en/f je ervaringen aan anderen te presenteren. Over de presentatie aan anderen en het kennisnemen van presentaties van anderen kan van gedachte wrden gewisseld: een extra basis vr. Er wrdt gereflecteerd p de culturele activiteit, maar er is ng een andere mgelijkheid. De leerling kan tijdens de k leren kritisch m te gaan met vraf verkregen infrmatie. B-C-A-D cmplete variant Starten met therie, gevlgd dr een praktijkpdracht, dat klinkt als een zeer uitgebreide vrbereiding. Het gevaar van dichttimmeren ligt dan p de ler. Tch kunnen er situaties zijn waarin dit de beste keuze is, namelijk als de therie (te) ver af staat van de ervaringswereld en/f het vrstellingsvermgen van de leerling. De praktische activiteit in de tweede stap heeft dan als functie het verhelderen van bepaalde aspecten van de therie. Vrbeeld: Als een film die men gaat bezeken, wrdt gekenmerkt dr bijzndere standpunten, dan kan een praktische pdracht zinvl zijn waarin met een digitale camera een scène p verschillende manieren wrdt vastgelegd. Dat kan in de therie al zijn tegelicht, maar nu ervaart de leerling het k ng aan den lijve. 8
B-A-D znder praktische activiteit Het gaat hier m een culturele activiteit, ingeleid met een stukje therie m de ervaring te verdiepen en tt slt p die activiteit met behulp van enige kennis van zaken. Aandachtspunten: De leerling neemt ged vrbereid aan de culturele activiteit deel, maar therie stuurt het beschuwen / luisteren. Dat is niet altijd een vrdeel. De leerling velt niet van tevren de ndzaak van de therie en zal die hgstens achteraf als nuttig beschuwen. Dit gaat vral p vr deners nder de leerlingen, met name mdat hier de praktische activiteit ntbreekt. De praktische activiteit zal niet erg gemist wrden als het gaat m een kunstdiscipline waar de leerling in de nderbuw het een en ander van heeft pgestken. Er kan dan (bewust f nbewust) gebruik wrden gemaakt van die ervaringen. Het is niet zeker dat de leerling uit zichzelf die verbanden legt; daarm is het nuttig relevante kennis en inzicht uit de nderbuw p te repen dr er gericht naar te vragen. B-C-D znder culturele activiteit Therie en eigen activiteiten met elkaar verbinden znder dat er een culturele activiteit in het geding is: dat kmt vr bij het vak Kunst (discipline), maar zelfs daar wrden bij therie en/f praktijk vaak fragmenten van een vrstelling p vide getnd, een stuk muziek beluisterd, etc. Vr CKV is deze keuze te ppervlakkig, tenzij aangeslten kan wrden p een vrige lessenserie waarin een culturele activiteit wel aan de rde is geweest. In wezen wrdt er dan p vrtgebrduurd. En dat kan heel zinvl zijn. De keuze van een rute wrdt dus niet alleen bepaald dr de elementen van de pdrachtenserie p zich, maar wrdt k - en in dit geval sterk - beïnvled dr wat er aan vraf ging. 9
B-D direct reflecteren De vlgrde is lgisch, maar deze pzet gt mager. Tch kunnen we die niet znder meer naast ns neerleggen. Dit is namelijk de situatie dat iemand iets leest f p een andere manier kennis van neemt en dat aanzet tt. Bijvrbeeld een krantenbericht waarin schande wrdt gesprken ver een muurschildering in de penbare ruimte. De p de inhud van dat bericht kan aanleiding zijn m de eigen mgeving kritischer te bekijken. Z n (eventueel versterkt dr een gedachtewisseling binnen de grep) draagt zinvl bij aan het vrbereiden p het culturele leven na de schl. Binnen het prgramma van CKV kan het een aanleiding vrmen vr het vervlgens kiezen van een culturele activiteit. Een dergelijke gemtiveerde keuze is de meite waard vr leerlingen die de neiging hebben vrij passief, als cnsument braaf aan het verplicht aantal culturele activiteiten te vlden. Deze rute kan dus een belangrijke schakel zijn binnen het prgramma CKV. 10
Start bij dmein C: praktische activiteit Opzet start bij dmein C praktische activiteiten C - A - B - D cmplete rute C - B - A - D cmplete variant C - A - D znder kennis van K&C C - B - D znder culturele activiteit C - D direct reflecteren Inleiding Start bij C (praktische activiteit) is een gede invalshek vr praktisch gerichte leerlingen, de deners. Vervlgens deelnemen aan de culturele activiteit (dmein A). Dan vlgt B (kennis van K&C) en ten sltte D (). Dat rept de vlgende vragen p: Wat hudt kppeling C - A - B - D in deze vlgrde in? Brengt de vlgrde C - B - A - D andere verbanden met zich mee? Het zijn in elk geval vlledige - en dus lange - rutes. Zijn die k het beste? Wat hudt de rute C - A - D (dus znder kennis van K&C) dan in? En C - B - D (m.a.w. znder culturele activiteit)? Is ng krter (C - D) zinvl? 11
C-A-B-D cmplete rute Open staan vr een nieuwe ervaring, z begint een leerling idealiter aan een culturele activiteit. In werkelijkheid neemt iedereen echter zijn verleden mee en daarmee vrrdelen. Die kunnen flink in de weg zitten. Ze heven echter niet persé weggenmen te wrden: bewust maken is wel ndig en kan zelfs bevrderen dat de leerling nieuwsgierig deelneemt aan een culturele activiteit. Therie vraf kan dat bewerkstelligen, maar zelf ervaren werkt sms even ged f zelfs beter. De keuze vr therie f praktijk als start kan afhangen van de culturele activiteit die er p vlgt, maar k kan de leerstijl van de leerling een verweging vrmen. In deze rute gaat het m: een nieuwsgierig makende praktische activiteit; een culturele activiteit die dr deze vrbereiding tegankelijker is gewrden (= meer begrip en/f grtere nieuwsgierigheid); kennis m de ervaringen in een cntext te plaatsen, bijvrbeeld m duidelijk te maken waarm de kunstenaar zaken anders aanpakte dan je zu verwachten; m deze zaken p een rijtje te zetten. 12
C-B-A-D cmplete variant Open staan vr een nieuwe ervaring, z begint een leerling idealiter aan een culturele activiteit. In werkelijkheid neemt iedereen echter zijn verleden mee en daarmee vrrdelen. Die kunnen flink in de weg zitten. Ze heven echter niet persé weggenmen te wrden: bewust maken is wel ndig en kan zelfs bevrderen dat de leerling nieuwsgierig deelneemt aan een culturele activiteit. Zwel een stuk therie als een praktische activiteit vraf kunnen dat bewerkstelligen. Sms versterken therie en praktijk elkaar, zals in deze rute: de leerling verwerft inzicht aan de hand van een praktische activiteit en krijgt vervlgens therie m die verder uit te diepen. In deze rute gaat het m: een nieuwsgierig makende praktische activiteit; kennis m duidelijk te maken dat er verschillende aanpakken mgelijk zijn, mede afhankelijk van een culturele cntext; een culturele activiteit die dr deze vrbereiding tegankelijker is gewrden (= meer begrip en/f grtere nieuwsgierigheid); m deze zaken p een rijtje te zetten. C-A-D znder kennis van K&C Open staan vr een nieuwe ervaring, z begint een leerling idealiter aan een culturele activiteit. In werkelijkheid neemt iedereen echter zijn verleden mee en daarmee vrrdelen. Die kunnen flink in de weg zitten. Ze heven echter niet persé weggenmen te wrden: bewust maken is wel ndig en kan zelfs bevrderen dat de leerling nieuwsgierig deelneemt aan een culturele activiteit. Hier gebeurt dat dr de start met een praktische activiteit, een culturele activiteit er achter m de ervaring te verdiepen en tt slt p de culturele activiteit met behulp van ervaringen p zwel cultureel als praktisch niveau. In CKV staat - anders dan bij Kunst (discipline) - het culturele vrp. Therie leidt in deze rute niet af. Juist de krte tijdspanne tussen zelf ervaren, deelnemen aan een culturele activiteit en de p beide, kan de ervaringsgerichte p een natuurlijke wijze interessant (en dus werkzaam) vr de leerling maken. 13
C-B-D znder culturele activiteit Therie en eigen activiteiten met elkaar verbinden znder dat er een culturele activiteit (A) in het geding is: dat kmt vr bij Kunst (discipline), maar zelfs daar wrden vaak een pdracht f thema geïntrduceerd dr fragmenten van een vrstelling p vide te tnen, een stuk muziek te laten beluisteren, etc. Vr CKV is deze keuze te ppervlakkig, tenzij aangeslten kan wrden p een vrige pdrachtenserie waarin een culturele activiteit wel aan de rde is geweest. In wezen wrdt er dan p vrtgebrduurd. En dat kan heel zinvl zijn. De keuze van een rute wrdt dus niet alleen bepaald dr de cmbinatie van dmeinen p zich, maar in dit geval k sterk beïnvled dr datgene wat er aan vraf ging. C-D direct reflecteren De vlgrde is lgisch en zinvl binnen Kunst (discipline), maar deze pzet gt mager vr CKV. Tch kunnen we die niet znder meer naast ns neerleggen. Dit is namelijk de situatie dat iemand iets uitprbeert f p een andere manier mee bezig is en dat aanzet tt. Bijvrbeeld de ervaring m p een pdium in de schijnwerpers te staan en tch te meten spelen alsf je alleen p de wereld bent. De daarp (eventueel versterkt dr een gedachtewisseling binnen de grep) kan een aanleiding vrmen vr het vervlgens kiezen van een culturele activiteit. Een dergelijke gemtiveerde keuze is de meite waard vr leerlingen die niet z gauw dr therie gegrepen wrden. Deze rute kan dus een stimulerende schakel zijn binnen het prgramma CKV. 14
Start bij dmein D: Opzet Inleiding Eerst reflecteren, dan deelnemen aan een culturele activiteit, kennis vergaren f een praktische activiteit uitveren, kan dat vrkmen? Alleen als er van tevren het een en ander is gebeurd dat aanleiding geeft tt reflecteren. Die kan p haar beurt dan weer een reden/aanleiding zijn m een vlgende stap te den. Starten bij is dus niet een echte rute, maar een schakel tussen de te nderscheiden pdrachtenseries. Een schakel waar het belang van teneemt, naarmate de leerling verder kmt in het prgramma van CKV: in een ptimale leerrute beïnvledt de steeds meer wat er daarna gaat gebeuren. Als de leerling mgelijkheden krijgt m aan de hand van zelf (steeds meer) te kiezen vr vrm en inhud van een te vlgen rute, dan kan daarbij de leerstijl een rl spelen. Vrwaarde is wel dat de dcent daarmee rekening hudt. Vandaar dat er apart aandacht aan wrdt besteed. Vr aanvullende infrmatie ver kunt u terecht p de website CKV getetst p Tetswijzer. In de rubriek Reflectie vindt u de spiraal. 15
Aandachtspunten vr Wat bepaalt de vrm en inhud van een vlgende pdrachtenserie? Aandachtspunten daarbij zijn met name: de spreiding van culturele activiteiten ver de diverse kunstdisciplines; de vragen die vrafgaande pdrachtenseries hebben pgerepen; de leerstijl van de leerling; de greiende vaardigheid m gemtiveerde keuzes te maken. Aan de hand daarvan bepaalt dcent en/f leerling: welk del en welke inhud de vlgende pdrachtenserie heeft; wat vr pdrachten aan bd meten kmen (culturele en/f praktische activiteiten en/f kennisgerichte pdrachten); in welke vlgrde ( rute ) de genemde dmeinen aan bd meten kmen. Reflectie is elke keer een plaatsbepaling van de leerling in relatie tt het del van CKV: De kandidaat kan een gemtiveerde keuze maken vr vr hem betekenisvlle activiteiten p het gebied van kunst en cultuur. Vral aan het begin van de leerrute is het de taak van de dcent te tetsen, niet alleen waar de leerling staat, maar k in heverre hij zelfkritiek tnt. Het balansverslag is zwel vr dcent als leerling een ged instrument. In de paragraaf Verslaglegging in dit hfdstuk zijn vrbeelden van balansverslagen te vinden. Als de leerling mgelijkheden krijgt m aan de hand van zelf (steeds meer) te kiezen vr vrm en inhud van een te vlgen rute, dan kan daarbij de leerstijl een rl spelen. Vrwaarde is wel dat de dcent daarmee rekening hudt. Rubrics Binnen het prject 'CKV getetst' zijn twee rubrics ntwikkeld: een rubric zelfstandigheid en een rubric infrmatie verwerven en verwerken. Een rubric is een flexibel evaluatiesysteem en vral vr gebruik dr en vr de leerling. Uitgangspunt is de delstelling vr CKV namelijk: de kandidaat kan zelfstandig een gemtiveerde keuze maken vr vr hem betekenisvlle activiteiten p het gebied van kunst en cultuur. 16
Beide rubrics treft u aan in het nderdeel 'Rubrics in de klas' p de website CKV getetst. Berdelingsschema's Rubrics kunnen gezien wrden als berdelingsschema's vr/dr leerlingen en vr/dr dcenten. Ze bestaan uit: berdelingsaspecten en indicatren bij elk van de pgenmen niveaus, waardr de leerling: (steeds meer) bewust wrdt van de eigen verantwrdelijkheid vr leerprces en bewijsvering sterke en zwakke kanten analyseert het werk kan verbeteren zijn vruitgang aantnt reflecteert p keuzes, activiteiten en werk bewust wrdt van criteria van berdeling/evaluatie bewust wrdt wat vr hem/haar geschikt materiaal is en zrgvuldig bewijsstukken kan selecteren kan laten zien wie hij is, wat hij weet, kan en wat hij ervaren heeft krtm: actief wrdt betrkken bij assessment Rubrics kunnen binnen het CKV-prtfli p diverse mmenten ingezet wrden, zals: bij pdrachten (frmatief): bijvrbeeld bij elke culturele activiteit na een half jaar t.b.v. het verlp van de ntwikkeling van de leerling binnen het vak CKV (meer summatief) als tussentijdse rapprtage (balans) als bijna-eind-situatie (summatief) bij de samenstelling dr de leerling van het definitieve prtfli (kiezen van geschikt bewijsmateriaal dat ntwikkeling, vruitgang aantnt) Rubrics en vaardigheden CKV-specifieke berdelingsaspecten kunnen betrekking hebben p: de ervaring met deelname aan culturele activiteiten (dmein A) kennis van kunst en cultuur (dmein B) praktische activiteiten p het gebied van de kunstdisciplines (dmein C) In tegenstelling tt de vakspecifieke berdelingsaspecten zijn rubrics uitermate geschikt vr het evalueren van algemene vaardigheden. Bij CKV kan men dan denken aan bijvrbeeld: keuze bewijsstukken zelfstandigheid ntwikkeling Meer infrmatie ver rubrics is te vinden in de rubriek Reflectie p de website CKV getetst. 17
Verslaglegging Reflectie is een terugblik. Als een leerling met aangeven wat hij geleerd heeft, zal hij k meten weten wat hij in het begin al wist en kn. Kunstautbigrafie Het is aan te raden de leerling bij de start van CKV een inventarisatie te laten maken van zijn ervaringen met en mening ver kunst en culturele activiteiten die hij tt dan te heeft meegemaakt. Onder die vregere culturele activiteiten hren k het lezen van beken, het luisteren naar cd's en het kijken naar films (al f niet p vide). In deze inventarisatie gaat het echter niet zzeer m aantallen. Belangrijk zijn de meningen en ervaringen van de leerlingen, f die nu psitief zijn f negatief. Deze inventarisatie kan wrden aangeduid als kunstautbigrafie f cultureel zelfprtret. (Balans)verslagen Het prces in de tussenliggende peride kan wrden gevlgd aan de hand van de (balans)verslagen die de leerling heeft gemaakt bij nderdelen A en B. Dit kunnen zwel belevings- als beschuwingsverslagen zijn. Eindverslag Als pendant van de kunstautbigrafie kan de leerling aan het einde van CKV een eindverslag schrijven. Daarin keren de verschillende nderdelen van het vak terug en kan de leerling ingaan p de keuzes, de ervaringen en de mgelijke veranderingen in zijn waardering. Ok kan de leerling daarin aangeven wat hij in de tekmst aan culturele en kunstzinnige activiteiten wil den. Dit srt dcumenten leent zich bij uitstek vr een persnlijke pzet en vrmgeving. Een vrgestructureerde vragenserie heeft als nadeel dat het invullen del p zich kan wrden. Het gaat erm de leerling te laten ntdekken welke vragen van belang zijn en he tt de meest infrmatieve antwrden te kmen, zwel aan het begin (kunstautbigrafie) als aan het einde (balansverslag). Praktijkvrbeeld: kunstautbigrafie Theresia Lyceum, Tilburg Praktijkvrbeeld: kunstautbigrafie 2 Twents Carmel Cllege, lcatie De Thij, Oldenzaal Praktijkvrbeeld: balansverslag Olympus Cllege, Arnhem Praktijkvrbeeld: balansverslag Dminicus Cllege, Nijmegen Praktijkvrbeeld: jaarevaluatie CKV Theresia Lyceum, Tilburg 18
Leerstijlen en CKV In een prgramma vr CKV krijgen de leerlingen een steeds grtere inbreng: ze kmen zelf met vragen f, als die stap te grt is, kiezen uit een aantal suggesties, maar meten daarbij wel aangeven waarm ze juist die suggestie interessanter vinden dan de andere mgelijkheden. Z zijn er ng wel meer wegen naar een grtere zelfstandigheid. Zie vr nadere infrmatie k de rubriek Reflectie p CKV getetst. Ruimte vr leerstijl Bij die grei naar zelfstandigheid kan de dcent ruimte geven vr de leerstijl van de leerling. Klb nderscheidt vier hfdtypen: Dener, Bezinner, Denker, Beslisser. Daaraan zijn cnsequenties te verbinden vr het nderwijs in CKV (zie: Brnnenbek CKV, Henriette Cppens, Kluwer, Alphen a/d Rijn, p. 76 e.v.). Afhankelijk van zijn/haar leerstijl heeft de leerling een natuurlijke vrkeur vr het starten in een van de vier dmeinen. In een leerrute met de leerling dat k steeds meer zelf kunnen bepalen. Leren is een prces waarin idealiter elk van de vier leerstijlen aan bd kmt, in de vrm van fasen (zie hierna: Grei naar zelfstandigheid). Leerstijl Dener ( Accmmderen ) Bezinner ( Divergeren ) Denker ( Assimileren ) Beslisser ( Cnvergeren ) CKV dmein Een dener wrdt vral gemtiveerd dr eerst zelf iets te ndernemen. Dus begin met dmein C ''. Een bezinner met iets hebben m ver na te denken. Laat hem iets ervaren (dmein A) z ndig aangevuld met stimulerende vragen. Een denker geef je infrmatie (dmein B) en breng je vervlgens in een situatie die m kppeling vraagt, b.v. een ervaring (dmein A) f een praktische activiteit (dmein C). Ok hier kan een stimulerende vraag ndersteunend werken. Een beslisser is in CKV een beetje vreemde eend in de bijt: het gaat er in wezen m dat iedereen - p den duur - besluitvaardig is m aan een bepaalde culturele activiteit te gaan deelnemen. Waarp dat besluit is gebaseerd (kennis, ervaringen, etc.) verschilt per leerstijl (dener, bezinner, denker). Het gaat er m dat de persn in kwestie een (vr hem/haar) ged besluit neemt, m.a.w. ged kan reflecteren p eerdere ervaringen, etc. Een mens kan een bepaalde leerstijl hanteren mdat daar zijn kracht en interesse ligt; een leerling hanteert misschien een bepaalde leerstijl mdat hij p andere terreinen niet vldende schling heeft gehad. De leraar met met beide fenmenen rekening huden: eerst de mgelijke invalsheken laten meemaken (= daarin schlen ) en vervlgens steeds meer de gelegenheid geven tt kiezen. Op internet is veel infrmatie te vinden ver leerstijlen, zie bijvrbeeld: * Leerstijlentyplgie van Klb: http://www.il.uva.nl/liweb/nderwijskunde-klb.asp * Leerstijlen - mdel van Klb: http://www.leren.nl/artikelen/2003/leerstijlen.html 19
Grei naar zelfstandigheid Een rute vr CKV verschilt per schl en - p verscheidene schlen - per leerling. De pmerkingen hiernder ver de pbuw van CKV zijn dan k niet meer dan aandachtspunten vr fasen in de leerrute. Tezamen met de geschetste mgelijkheden vr de structuur van pdrachtenseries geven ze middelen m de eigen leerrute tegen het licht te huden. Dat kan gebeuren dr: eerst de pdrachtenseries in het eigen prgramma te kenschetsen in termen van A-B-C-D, A-D, etc.; vervlgens te kijken f knelpunten in het prgramma kunnen wrden verkleind f weggenmen met behulp van veranderingen binnen een f meer series pdrachten. We nderscheiden de vlgende fasen: fase 1: de start; fase 2: greien naar zelfstandigheid; fase 3: zelfstandig pereren; fase 4: de afrnding. Fase 1: de start De eerste fase in het prgramma CKV is gericht p kennismaking met het vak en het bewust maken van het belang van. a. Tnt de dcent de vlle breedte m te laten zien wat de samenhang is en - daaruit vrtvleiend - wat de functie is van de nderscheiden dmeinen? Twee sterk verschillende vrbeelden: - beginnen met een breed vrbereide en ged nabesprken pdrachtenserie zdat de leerling zich veilig velt (B-C-A-D en/f C-B-A-D); - starten met een cnfrntatie: A znder vrbereidingen, znder therie f praktijk er achter, maar met z direct mgelijk na de activiteit een nabespreking (A-D) en dan een breed vrbereide pdrachtenserie, zdat de leerlingen het verschil aan den lijve ndervinden. b. Begint de dcent met verdieping van bepaalde aspecten dr juist daar p te cncentreren zdat het cncrete del en resultaat vr de leerlingen transparant en aanwijsbaar is? Bijvrbeeld: - beginnen met een culturele activiteit, gevlgd dr een stuk therie f praktijk (A-B-D f A-C-D), gevlgd dr een tweede culturele activiteit, maar nu ingeleid dr een stuk therie f praktijk (B-A-D f C-A-D); - starten met een cnfrntatie zals A-D, dan een tweede culturele activiteit ingeleid dr een stuk therie f praktijk (B-A-D en/f C-A-D) en een derde waarin de leerlingen na een weer nvrbereide culturele activiteit, zelf met vragen kmen en uit beschikbaar gestelde infrmatie zeken naar antwrden (A-B-D). Waar kiest de dcent vr? Dat hangt van cncrete mstandigheden af zals zijn manier van lesgeven. De ene dcent zal de leerlingen veilig willen laten starten, de andere geeft de vrkeur aan wakker schudden. 20
Fase 2: greien naar zelfstandigheid In het laatste vrbeeld bij fase 1 werd al wat aandacht besteed aan een grtere inbreng van de leerling: ze kmen zelf met vragen f, als die stap te grt is, kiezen uit een aantal suggesties, maar meten daarbij wel aangeven waarm ze juist die suggestie interessanter vinden dan de andere mgelijkheden. Z zijn er ng wel meer wegen naar een grtere zelfstandigheid. Zaak is m te bepalen p welke punten die grei expliciet wrdt bevrderd: Met de leerling steeds meer zelf met vragen achteraf kmen? Met de leerling juist vraf naar infrmatie zeken m keuzes te kunnen maken uit het aanbd van culturele activiteiten? Met de leerling vraf met een praktische activiteit wrden gecnfrnteerd, daarp binnen de grep reflecteren, dan deelnemen aan een relevante culturele activiteit en vervlgens nabespreken in heverre ze het met recensies eens zijn? Het verschil tussen fase 1 en 2 is glbaal als vlgt: de vrm van fase 1 wrdt bepaald dr de dceerstijl van de leraar; in fase 2 kmt de leerling zelf meer aan bd. Bij die grei naar zelfstandigheid kan de dcent ruimte geven vr de leerstijl van de leerling. In een ideale leerrute kan de leerling steeds meer zelf bepalen he e.e.a. aangepakt wrdt. Fase 3: zelfstandig pereren In deze fase bepaalt de wijs gewrden leerling zelf he hij mgaat met een culturele activiteit: wat det hij aan vrbereiding en nazrg? De dcent heeft alleen een vinger in de pap als het gaat m keuze van de kunstdiscipline (spreiding!) en algemeen erkende kwaliteit. Elke leerling heeft zijn eigen leerrute met de dcent als cach en begeleider. Fase 4: de afrnding Tijd met wrden ingeruimd vr het rdenen van het kunstdssier als een ttaliteit en eventuele andere acties ter vrbereiding van de afrnding (zie k de infrmatie ver assessment/rubrics in de rubriek Reflectie p CKV getetst). Z n actie kan zijn dat leerlingen in grepjes van 3 à 4 elkaar p de hgte stellen van hun ttaalervaringen en deze met elkaar bediscussiëren. In heverre fase 3 en 4 in elkaar verlpen is een punt van verweging. De nder fase 4 aangestipte werkvrm van nderling verleg kan bijvrbeeld wrden uitgeverd vóór de laatste culturele activiteit, zdat de leerling daarin gebruik kan maken van de van zijn grepsgenten. 21