Profielproduct ontwikkelaar

Transcriptie

1 Profielproduct ontwikkelaar Naam auteur(s) Bernice Tjien A Fat Vakgebied Titel Nederlands Het vak Nederlands in RO. Een leidraad voor Nederlands bij vakoverstijgend projectonderwijs. Onderwerp Rol van het vak Nederlands in vakoverstijgend projectonderwijs Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Sectie Nederlands en participerende docenten RO Sleuteltermen Vakoverstijgend onderwijs, visies Nederlands, taalgericht vakonderwijs, projectonderwijs, themaonderwijs, transfer. opdrachtgever SLOA-project vanuit het IJburg College, vertegenwoordigd door Martine Braaksma i.o.v. Lou Brouwers, directeur IJburg College in Amsterdam. Bibliografische referentie Tjien A Fat, B.S. (2013). Het vak Nederlands in RO. Een leidraad voor Nederlands bij vakoverstijgend projectonderwijs. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen UvA. Studentnummer Begeleider(s) Arjan Krijgsman (ILO-begeleider), Martine Braaksma (SLOA-project IJburg College) Beoordelaar(s) indien bekend Gert Rijlaarsdam Datum juni 2013

2 Abstract Context In de bovenbouw van het IJburg College wordt, geïntegreerd in het onderwijs, vakoverstijgend thematisch projectonderwijs gegeven onder de noemer Realistische Opdrachten (RO). Een RO- thema bestaat uit een concreet project, dat door een gefingeerde opdrachtgever uit de echte wereld wordt gegeven. Verscheidene profielvakken leveren inhoudelijke bijdragen voor de uitvoering van de eindopdracht. De RO in de bovenbouw bestaat nog niet zo lang en is nog volop in ontwikkeling. Nederlands heeft verscheidene malen geparticipeerd, maar zich aan het begin van dit schooljaar teruggetrokken omdat zij niet voldoende aansluiting kon vinden. Deze verlegenheidssituatie vormt de aanleiding voor de opdracht van het SLOA-project van het IJburg College om te onderzoeken welke rol Nederlands kan spelen bij de RO. Dit onderzoek wordt op verzoek van de schoolleiding uitgevoerd, omdat zij wil dat Nederlands weer gaat participeren. Ook bestaat bij alle betrokken docenten behoefte aan hernieuwde samenwerking, maar ontbreekt het aan concrete handvatten en organisatorische voorwaarden. Het profielproduct De leidraad is een onderzoeksverslag geworden met aanbevelingen, waarin ik pleit voor expliciteren van de relevantie van Nederlands in de RO als ambassadeur van taal en communicatie vanuit taalbeleid. De nadruk ligt op dan taalgericht vakonderwijs, gezien de talige en communicatieve aard van RO. De leidraad bevat een rollenmodel, organisatorische adviezen en overzichtsschema s, die de sectie Nederlands en het RO-team kunnen hanteren voor een hernieuwde samenwerking. Rollenmodel De deelname aan RO kan in drie rollen gebeuren:

3 1. Trekker of centrale rol: coördineert samenwerking zowel organisatorisch als inhoudelijk. 2. Uitvoerder of participerende rol: voert lessen uit en vormt contactpersoon van leerlingen. 3. Ondersteunende rol: draagt bij met lesmateriaal, rubrics en deelopdrachten. Organisatorisch advies In de leidraad stel ik voor om deze rollen te verdelen vanuit de inhoud van vakgebieden en niet vanuit taakverdeling over docenten, zoals nu het geval is. Overzichtsschema s bijdragen Nederlands in RO-thema s De leidraad bevat voor leerjaar 4 en 5 twee overzichtsschema s, waarin je kan zien wat Nederlands wanneer in welke rol bijdraagt. In het geval van reeds vastgestelde thema s en eindopdrachten, krijgt Nederlands een ondersteunende rol d.m.v. de verstrekking van lesmateriaal en/of rubrics op taalvaardigheidsgebied en waar mogelijk inhoudelijke aansluiting van vaklessen PTA Nederlands op de thema s van RO. Bij nog vast te stellen eindopdrachten en thema s, kan Nederlands ook een uitvoerende en trekkersrol vervullen. In de leidraad is een globaal ontwerp opgenomen van een van de docenten Nederlands, die vanuit literatuur als vast onderdeel van het PTA Nederlands, het thema Max Havelaar uiteenzet als voorbeeld hoe Nederlands een trekkersrol vanuit inhoud kan vervullen. Daarnaast kan Nederlands bij profielwerkstukken onderwerpen uit de Taalbeschouwing (taalvariatie, taalontwikkeling, taalverandering, meertaligheid) vanuit alle rollen aandragen en begeleiden. Productpresentatie Op woensdag 29 mei 2013 heb ik mijn leidraad in een powerpointpresentatie gepresenteerd aan het merendeel van het ROteam. De ontvangst was zowel herkenbaar als confronterend voor het team, maar de waarde ervan werd wel erkend.

4 Methode van onderzoek Het onderzoek moest leiden tot een leidraad waarin de rol van Nederlands in de RO concreet ingevuld kan worden in leerjaar 4 en 5. De centrale vraagstelling van het onderzoek luidde: hoe kan Nederlands, rekening houdend met een reële taakbelasting voor de sectie Nederlands, weer participeren in de RO, waarbij de bijdrage voor zowel de sectie zelf als de overige profielvakken relevant wordt? Deelvragen De deelvragen moesten knelpunten, drijfveren, relevantie en concrete ideeën opleveren voor deelname van Nederlands aan de RO. 1. Welke drijfveer heeft Nederlands om te participeren? 2. Welke drijfveren hebben overige vakken om te participeren? 3. Welke knelpunten leidden tot terugtrekking van het vak Nederlands uit de RO? 4. Wat maakt deelname relevant voor Nederlands en andersom? 5. Waarmee kan Nederlands participeren en op welke wijze? Het onderzoek heeft bestaan uit vijf componenten: 1. Vergelijking Themaleren onderbouw <-> RO bovenbouw In de onderbouw heeft Nederlands een prominente rol bij Themaleren. Dat is het equivalent van de RO. Ik heb daarom vergaderingen geobserveerd op samenwerkingsprocessen, waarbij gelet op invulling vakinhouden en organisatie. Hieruit kwam naar voren dat de relevantie van Nederlands duidelijk en erkend moet zijn. Ook kan de relevantie vanuit taalbeleid en expertise op taal en communicatie worden ingezet. 2. Literatuur- en materiaalonderzoek: Ik heb gelezen wat over vakoverstijgend onderwijs, projectonderwijs wordt is geschreven en onderzocht, met in het bijzonder de rol van het schoolvak Nederlands. Themaleren en RO wijken af van standaard modellen, maar tegelijk bevestigen zij dat vakoverstijgend onderwijs heel divers kan zijn. Ook heb ik PTA s, overzichten RO s, studiewijzers RO-thema s en het taalbeleid van het IJburg College bestudeerd en tegen elkaar afgezet. 3. Drie sessies met vragenlijsten sectie Nederlands: Gesprekken, antwoorden op de vragenlijst en werksessies met de sectie Nederlands waren noodzakelijk om een duidelijk te krijgen

5 welke knelpunten leidden tot stoppen, maar ook om te komen tot oplossingen en voorwaarden die kunnen leiden hernieuwde participatie. De werksessies bestonden uit het laten invullen van drie rollen in de themaoverzichten en een globale opzet van een door Nederlands geïnitieerd thema. Opvallend was het verschil in opvatting tussen beide docenten. De een liep vooral tegen gebrek aan inhoudelijke samenwerking aan en de ander tegen logistiekorganisatorische knelpunten (roostering). Beiden kwamen overeen in hun drijfveer om te participeren: transfer van de taalvaardigheden in de communicatie-eindopdrachten RO. 4. Gesprek en vragenlijst profielcoördinatoren MP en NP: Om een beeld te krijgen hoe RO organisatorisch geleid wordt, was informatie van de profielcoördinatoren noodzakelijk. Hoofduitkomst van de gesprekken is dat RO nog sterk in ontwikkeling is en dat voortdurend wordt geëvalueerd hoe het beter kan. Nu lijdt de kwaliteit van het onderwijs onder inhoudelijke versnippering en niet adequaat samenwerken. 5. Vragenlijsten RO-team MP en NP: Hoe vinden andere vakken hun weg binnen de RO? Aan de hand van vragenlijsten heb ik een beeld kunnen schetsen vanuit welke drijfveren geparticipeerd wordt en hoe zij invulling geven vanuit vakinhoud. Ook hebben de profielvakken aangegeven hoe zij hun vakgebied in relatie tot Nederlands zien in de samenwerking bij de RO. Conclusies De RO is nog sterk in ontwikkeling, in tegenstelling tot het equivalent in de onderbouw Themaleren, waar Nederlands een kernvak is. Voor hernieuwde participatie moet eerst bij alle vakken helder en erkend worden wat de relevantie van Nederlands kan zijn bij de RO, namelijk een ondersteunende rol vanuit taal, communicatie en taalbeleid, waaronder taalgericht vakonderwijs. Ook heeft het vak Nederlands zich tot nu toe onvoldoende proactief opgesteld vanuit de eigen drijfveer en vakinhoud in tegenstelling tot de overige deelnemende profielvakken. Tevens moeten praktische knelpunten op het gebied van roostering en taakbelasting worden opgelost. Bij hernieuwde participatie kan Nederlands voornamelijk ondersteunend meedoen. Zodra meer ruimte is voor nieuwe thema s en eindopdrachten, kan Nederlands een uitvoerders- en trekkersrol vervullen. Voorwaarde is

6 dan dat organisatorisch taken verdeeld worden op inhoud van de vakgebieden. Discussie, implementatiekansen opdrachtgever De leidraad vormt een aanzet om proactief te werk te gaan. Eén van de twee docenten Nederlands is mede hierdoor gemotiveerd om weer aan de slag te gaan. Wel is een constructieve dialoog nodig tussen de sectie Nederlands en overige profielvakken om naar tevredenheid samen te kunnen werken. Als er ook organisatorisch ruimte geboden wordt, dan is deelname realiseerbaar op basis van relevantie, drijfveren en vakinhoud. Vervolgonderzoek zou over twee jaar kunnen plaatsvinden. Onderzocht kan worden in hoeverre en op welke manier het taalbeleid, waaronder, taalgericht vakonderwijs, door de bijdrage van Nederlands concreet wordt in het RO-onderwijs.

7 Literatuurlijst Bijl, J. Eerd, B. van, Taalbeleid in de achtbaan, p Internet: 9 mei 2013 < Bolscher, I., J. Dirksen, H. Houkes & S. van der Kist (2005). Literatuur en fictie Een didactishce handreiking voor het voortgezet onderwijs. Leidschendam: NBD/Biblion. Coelen, Wieteke van en Groenendijk, Ramon. Op weg naar een taallab. In: Levende talenmagazine, 2011, 5, p Ebbens, S. & Ettekoven, S. Effectief leren basisboek. [A] Groningen: Noordhoff Uitgevers, Hajer, M. & Meestringa, T. Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho, Hazes, R. Iedere docent als zorgverlener. In: Boom, W. Corstanje, P., Dijkstra, K., Den Dulk, H., Fouws, M. e.a.. De leraar als coach, 2005, p Hulshof, H, Rietmeijer, M. en Verhagen, A. (2006) Taalkunde voor de tweede fase van het vwo. Amsterdam, Amsterdam University Press.Projectgroep Nederlands V.O. Nederlands in de tweede fase, een praktische didactiek. Bussum: Coutinho, 2002 Marzano, Robert, Miedema, Wietske. Leren in 5 dimensie, moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs, Assen: Koninklijke Van Gorcum BV, Sawyer, W., & Van den Ven, P.-H. (2006). Starting points. Paradigms in Mother tongue Education. L1 Educational Studies in Language and Literature, 7 (1), p Ven, Piet Hein van de. Visies op taalonderwijs (Vakmap Nederlands Blackboard ILO) Scripties en opleidingsmateriaal Arts, Kelly en Rijneveld-Ockers, Marieke. Voorwaarden voor succesvol vakoverstijgend, 2008 IVLOS docentenopleiding. Vakoverstijgend onderwijs Wat werkt, wat werkt niet, Vollenbroek, Cyrillus. Wat is de meerwaarde van vakoverstijgend onderwijs, Master Special Educational Needs, Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg, mei 2010.

8 Powerpoints: Taalgericht vakonderwijs, Jannet van Drie L& I 4 dv-demo Hans-Willem Alblas Internet: 15 maart 2013 < 9 mei 2013 < 27 mei mei 2013 < IJburg College: Leren in samenhang, 5 jaar IJ-gentijds themaleren, IJburg College, Amsterdam, Internet: 9 mei 2013 <