Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 PAPER 1 Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Ontwerprapport Daniëlle Griep Algemene Economie Werken zal je! Context-concept Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Havo 3 Sleuteltermen Context, arbeidsmarkt, vraag en aanbod Links Bibliografische referentie Studentnummer Begeleider(s) P van der Veen J. Fortuin Beoordelaar(s) indien bekend Datum februari 2013

2 Probleembeschrijving en de onderbouwing: Sinds vorig jaar geef ik les op Lyceum Sancta Maria in Haarlem. Ik ben daar begonnen met het lesgeven aan drie Havo 3 klassen Economie. De leerlingen krijgen in het 3 e jaar voor het eerst te maken met het vak economie en ook een klein onderdeel M&O. Op basis van dat jaar moeten ze een gedegen keus maken voor hun profiel. Vorig jaar hebben we als sectie economie en M&O economische onderwerpen en M&O onderwerpen door elkaar behandeld, eigenlijk zoals de gebruikte methode Praktische Economie voorschrijft. Een van die onderwerpen die we hebben aangestipt is een economisch onderwerp, namelijk vraag en aanbod vallend binnen het eindexamendomein markt (bron examenblad Havo). Aan het begin van het jaar zijn we begonnen met het begrip markt en dan de introductie hoe prijsvorming van producten plaatsvindt door middel van vraag en aanbod. De leerlingen vonden de te behandelen stof maar een saai geheel. Het begrip markt was voor hen een abstract begrip, ze kenden markt van de Grote Markt in Haarlem. Voor leerlingen stond het te ver van de werkelijkheid. Zodra het grafieken tekenen of aflezen erbij kwam (om de theorie schematisch weer te geven) hadden de leerlingen het gevoel dat ze wiskunde hadden in plaats van economie. De ondersteuning door middel van het tekenen van grafieken werd een doel op zich, een trucje. Oftewel de leerlingen wisten een klein beetje van de theorie, de termen, maar het grote geheel was compleet niet duidelijk. Dit werd nog eens bevestigt door de toets resultaten van de leerlingen over de stof. Zodra ze een grafiek moesten tekenen of de vergelijking oplossen ging het prima maar als er dan een verklaring werd gevraagd (het inzicht in de stof, dus waarom gebeurt zoiets) waren de resultaten zeer mager. Het gevolg van het abstracte begrip markt, die ver van de werkelijkheid staat voor de leerlingen is dat zij een trucje gaan aanleren om het wiskundig op te lossen. Leerlingen die niet zo handig zijn in wiskunde haakten al meteen af, zij waren niet gemotiveerd want het bewijs was er economie is gewoon wiskunde met meer verhaaltjes. Alles hierboven beschreven zou ik graag een aantal lessen geven over een specifiek onderwerp van het eindexamen domein markt, te weten arbeidsmarkt, die er zorg voor dragen dat de leerlingen de stof concreter vinden dus minder abstract (de stof dichterbij de werkelijkheid krijgen), de lessen meer gaan leven zonder trucjes waardoor de begrippen en de samenhang tussen de begrippen meer betekenis krijgen voor de leerlingen en daardoor de toets resultaten beter zullen zijn. Probleemanalyse: Het hierboven beschreven probleem zou de volgende oorzaken kunnen hebben: 1. Weinig betekenis geven aan de stof: Na evaluatie van mijn lessen en gesprekken met collega s kwam naar voren dat de leerlingen de samenhang tussen de begrippen niet zagen. Ze leerde keurig uit hun hoofd wat er zou gebeuren met de prijs als de vraag zou toenemen maar waarom dit

3 gebeurt dat wisten ze niet. Ze waren heel duidelijk aan het reproduceren. Uit toets analyse en door gesprekken met de leerlingen kwam dit ook naar voren dat de leerlingen de samenhang tussen de begrippen niet zagen. Zoals al eerder aangegeven werd het snel een wiskundige oefening. Er wordt voor de leerlingen dus geen betekenis aan de begrippen gegeven. Zoals Ebbens ook al aangeeft begrijpen zonder kennis, is leren zonder inhoud. ( Ebbens, Effectief leren blz 79) en daardoor wordt het saai en mis je de samenhang. Ebbens (blz 25) geeft ook aan dat het belangrijk is om aan te sluiten bij de voorkennis van leerlingen omdat de leerlingen veel effectiever gaan leren. In Onderwijskunde als ontwerpwetenschap van Valcke (blz 200) wordt het onderzoek van Ausubel aangehaald. Ausubel is bekend geworden van twee instructiestrategieën, het gebruik van Advance Organizers en het voortbouwen op voorkennis. In beide onderzoeken gaat het hem er om dat je nieuwe kennis moet laten aansluiten bij de huidige kennis door middel van betekenis geven. 2. De methode: De gebruikte methode Praktische Economie is een methode die aansluit op de methode met dezelfde naam voor Economie in de bovenbouw. De methode voor de onderbouw heeft als doel zoveel mogelijk van het vak economie (en M&O) aan de leerling te laten zien, zodat de leerling een goede profielkeuze kan maken. De methode wil de leerlingen zo veel mogelijk onderwerpen aanbieden van economie en M&O. Het voordeel voor de leerlingen is dat ze een beeld krijgen van de stof in de bovenbouw. Het nadeel hiervan is dat de onderwerpen maar even worden aangestipt en daardoor ook de soms benodigde diepgang ontbreekt. Doordat er vluchtig onderwerpen worden behandeld is het voor de leerlingen ook lastig om de samenhang te zien. Het vluchtig behandelen van de stof veroorzaakt ook dat je snel overgaat tot het aanleren van een trucje bij een abstract onderwerp als markt. Daardoor is er ook geen begrip voor de materie. Doordat de methode in vogelvlucht ook veel onderwerpen wil behandelen, worden er grote stappen in de theorie gemaakt, de leerlingen worden niet altijd aan de hand meegenomen. Leerlingen geven dit ook wel terug met reacties als hè, dit snap ik nu echt niet wat ze bedoelen!. De methode geeft heel weinig theorie en door middel van vragen wordt je stapsgewijs meegenomen in de theorie. Marzano gaat in dimensie 2 uit van nieuwe kennis verwerven en integreren (blz 59). De methode geeft de nieuwe kennis via een bepaalde context weer maar blijft aan de oppervlakte hangen. Volgens Marzano blz 72 moet een leerling wel weten waarom hij dit leert of waarvoor het belangrijk is. Wanneer dit niet duidelijk naar voren komt zal hij niet open staan voor het verwerven van die nieuwe kennis. 3. Deductieve manier van lesgeven: De theorie over markt heb ik vanuit de theorie vertelt. Daardoor werd de te behandelen stof als abstract en uitermate saai gevonden. Hoe de theorie in de praktijk werkt (met voorbeelden en experimenten) had niet de focus. Hierdoor werd de leerlingen ook het reproduceren van de (saaie en abstracte) theorie aangeleerd en niet het begrijpen van de theorie. De reden voor mij om dit zo te doen was, dat er veel nieuwe begrippen waren, die de leerlingen nog niet kenden.

4 Hajer geeft aan in handboek taalgericht onderwijs op blz 31 aan dat Taalgericht vakonderwijs is contextrijk vakonderwijs met taalsteun en interactie. Wanneer er alleen maar vanuit de begrippen wordt gesproken, ontbreekt de context. Kneppers en van Laarhoven in Taalgericht Economie onderwijs maken op blz. 8 onderscheid in 3 soorten talen. 1. De dagelijkse of thuis taal, de taal (en de bijkomende woorden) die we dagelijks gebruiken 2. De schooltaal, de woorden die gebruikt worden op school. Dit zijn vaak abstracte begrippen en komen niet veel of helemaal niet voor in de dagelijkse taal. 3. De vaktaal. Dit zijn woorden die vakspecifiek gebruikt worden. Het kan zelfs zo zijn dat vakwoorden een andere betekenis hebben (of nuance) dan de dagelijkse taal. Economie heeft veel vakjargon en dit maakt het voor de leerlingen dan ook lastig en abstract. Dit sluit dan ook weer aan op Hajer dat er wel context moet zijn voor vaktaal. Alleen Marzano geeft in dimensie 2 nieuwe kennis verbreden op blz 62 aan dat het niet alleen belangrijk is om procedurele kennis te ontwikkelen maar nog belangrijker om inhoudelijke kennis (het begrijpen en onthouden) te activeren. Bij het aanleren van nieuwe kennis (blz 72) zijn er drie fases. 1. Zelf betekenis geven aan nieuwe begrippen en principes 2. Die betekenis gaan verbinden aan andere (eerdere) kennis 3. Onthouden. Door alleen maar gebruik te maken van de deductieve benadering heb ik de leerlingen wel de begrippen uitgelegd maar geen betekenis gegeven aan de begrippen. Het klopt dan ook dat het voor hen een abstracte materie bleef. Verkennen van oplossingen: Voor de hierboven beschreven probleemanalyse zijn verschillende oplossingen mogelijk: a. Ontwikkelen van eigen lesmateriaal en/of gebruik maken van een andere methode die het onderwerp arbeidsmarkt behandeld. Hajer zegt hierover op blz 32 dat activerend lesgeven door onder andere veel verschillende teksten en met verschillende werkvormen de taalvaardigheid van de leerlingen zal verbeteren. De vraag is of het abstracte van de begrippen wordt opgelost en de samenhang wordt verbetert. Ook is de vraag of er weer niet teveel van de leerlingen wordt gevraagd. De kans bestaat, zeker bij het zelf ontwikkelen van lesmateriaal, dat een docent teveel wil uitleggen en behandelen en daarmee de leerlingen overvraagd. Ebbens gaat op blz 184 in op 4 verschillende leeractiviteiten, het onthouden, begrijpen, integreren en creatief toepassen. Belangrijk is om te kijken bij de nieuwe te ontwikkelen lesmateriaal dat het niet alleen gaat om onthouden maar ook om begrijpen en integreren. Bij begrijpen kunnen leerlingen in eigen woorden weergeven waar de stof over gaat en de samenhang tussen de stof aangeven. Bij integreren gaat het om het activeren van bestaande kennis. Dit zal heel veel tijd kosten om het uit te zoeken en langs deze meetlat te leggen.

5 b. Concept- context gericht onderwijs geven. De lesstof niet, zoals nu het geval is, op een deductieve manier te geven maar door middel van inductieve benadering om te kunnen zetten in concept benadering. Ik wil gebruik maken van het model van Cummins (Hajer blz 46). Dit model gaat er van uit dat context zorgt voor een beter begrip van vaktaal. Kwadrant van Cummins: Ik wil gebruik maken van kwadrant 1, wanneer de leerlingen veel steun hebben aan de context, ze zullen de begrippen uiteindelijk beter kunnen plaatsen. Kneppers geeft aan in Conceptgericht en contextgericht economie onderwijs (blz 14) dat bij conceptgericht onderwijs de voorkennis bijna geen rol speelt. Er is veel aandacht voor declaratieve kennis, het wat. Dit verklaart ook waarom de leerlingen op de toepassingsvragen slechter scoorden. Contextgericht onderwijs gaat meer uit van de inductieve benadering, vanuit een context werk je naar de theorie toe. Kneppers geeft in dat zelfde stuk aan op bladzijde 8 dat contextgericht onderwijs juist zorgt voor de samenhang van begrippen. Dit komt doordat leerlingen met elkaar moeten samenwerken en daardoor leren probleemoplossend te denken. c. Activerend leren bevorderen. Bij ons op school wordt er veel gewerkt met les geven volgens directe instructie. De leerlingen krijgen uitleg van de stof (vaak ook alleen maar op een deductieve manier) en daarna werken ze zelfstandig aan hun huiswerk. Ebbens geeft aan op blz 134 dat samenwerkend leren één van de krachtigste instructiestrategieën is om verantwoordelijkheid aan de leerlingen over te dragen. Door samenwerkend leren wordt de leerling verantwoordelijk voor zijn of haar leerproces. De docent heeft dan meer de rol van begeleider van het proces. Samenwerkend leren zorgt ervoor dat leerlingen beter feiten, begrippen of regels onthouden. Door de verschillende werkvormen moeten leerlingen elkaar de stof uitleggen. Wanneer je in eigen woorden de stof kan uitleggen, begrijp je de stof ook. Samenwerken leren zorgt er ook voor dat het toepassen van begrippen verbetert wordt. De leerlingen moeten met elkaar samenwerken en de stof aan elkaar uitleggen. Marzano onderschrijft dit ook in dimensie 3 waarbij de denkvaardigheden worden toegepast (blz 112). Door middel van activerende vragen kan je de leerlingen helpen de kennis te verbreden en te verdiepen.

6 Keuze van oplossing: Ik ga kiezen voor oplossing b, het lesgeven volgens de concept context benadering. Ik verwacht dat de leerlingen door middel van de concept-context benadering beter het abstracte begrip arbeidsmarkt zullen begrijpen. Door de steun die de leerlingen hebben aan de context zal het begrip minder abstract worden. Ik zal wel gebruik maken van activerende werkvormen om het hogere orde leren te verbeteren. Ontwerphypothese en regels: Ontwerphypothese: Als ik het onderwerp arbeidsmarkt door middel van concept- context onderwijs aanbied met behulp van activerende werkvormen aan de leerlingen dan zal dit leiden tot betekenis van de theorie voor de leerlingen en wordt daardoor het hogere denkniveau geactiveerd. Dit zal leiden tot betere toets resultaten en meer betrokken leerlingen dan wanneer ik dezelfde stof zou aanbieden op een deductieve manier via directe instructie. Ontwerpregels: 1. Ik ga deze lessenserie geven in 4 Havo 3 klassen 2. De lessen zullen 4 lesuren omvatten van 50 minuten per les en zullen verdeeld zijn over 2 weken. 3. Bij een aantal leerlingen, gelijkmatig verdeelt over de verschillende klassen en gelijkmatig verdeelt op cognitieve basis (geselecteerd op hun rapportcijfer), ga ik een learner report afnemen over hun bevindingen van de lessenreeks en wat zij geleerd hebben (ook ten opzichte van de vorige stof). 4. De toets resultaten van alle leerlingen over het onderwerp arbeidsmarkt ga ik vergelijken met de toets resultaten van het begrip markt dat zij in september vorig jaar hebben gehad. Onderzoeks- en tijdsplan: Onderzoeksplan: Ik geef les in 4 Havo 3 klassen. Ik ga op drie verschillende niveau s evaluaren: - Het reactieniveau - Het leerniveau - Het gedragsniveau Om het gedragsniveau en het reactieniveau (betekenis van de theorie is minder abstract ) te meten zal ik gebruik maken van het learner report. Om het leerniveau te meten (zijn de resultaten van deze toets over het begrip markt beter dan die van september vorig jaar) zal ik de toets resultaten vergelijken en analyseren.

7 Tijdsplanning: Weeknr Datum Wat doe ik Wat moet ik inleveren? Van wie ben ik afhankelijk? 8 14/2 Uitwerken paper 1 Concept paper /2 Bespreken concept paper 1 LIO s 10 7/3 Paper 1 10 Afspraak met SPD SPD 11 Feedback ILO 11 16/3 Ontwerpen lesplannen en leerlingen materiaal 12 Afspraak SPD SPD 12 Check onderzoeksmethodes ILO onderzoekers 13 Fine tune paper 2 en /4 Paper 2 en /4 Les 1 en /4 Les 3 en /4 VAKANTIE 20 6/5 VAKANTIE 21 Toets leerlingen 22 30/5 Ontwerpfestival 22 Verwerken onderzoek /learner report/ toetsresultaten 23 Verwerken onderzoek/learner report/ toetsresultaten 24 13/6 Paper 4 en 5 Literatuur: Adriaansen, P. (2010). Praktische Economie, 3 Havo, economie en M&O voor de onderbouw, leeropdrachtenboek. Malmberg, s-hertogenbosch Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2009). Effectief Leren Basisboek. Noordhoff Uitgevers Groningen Houten. Examenblad, Havo Syllabus centraal examen economie Havo 2013 Hajer, M. & Meestringa, T. (2009) Handboek taalgericht vakonderwijs. Bussum: Coutinho. Hoofdstuk 2, (p ) & 2.5 (p ).

8 Kneppers, L. & Laarhoven, van I. (2010) Taalgericht Economie onderwijs. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam Kneppers, L. (2009) Conceptgericht en contextgericht economieonderwijs. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam Marzano, R. & Miedema W. (2007). Leren in vijf dimensies. Moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs. Assen: Koninklijke van Gorcum. Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Gent: Academia Press.