Gegevens voorblad Profielproduct

Transcriptie

1 Gegevens voorblad Profielproduct Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Profiel Opleiding Doelgroep Sleuteltermen Dhr. R. Pijper Nederlands ICT-integratie bij Nederlands. Een onderzoek naar het ICT-gebruik door onderbouwdocenten Nederlands. Onderzoek naar de ICT-kennis en houding t.o.v. ICT van onderbouwdocenten Nederlands Ontwikkelaar Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College ICT, laptops, TPACK, kennis, houding Links - Bibliografische referentie Pijper, R. (2014). ICT-integratie bij Nederlands. Een onderzoek naar het ICT-gebruik door onderbouwdocenten Nederlands. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen UvA. Studentnummer Begeleider(s) Dhr. L. Links Beoordelaar(s) indien bekend Opdrachtgever Dhr. L. Links, docent Nederlands havo/vwo onderbouw en bovenbouw op het Alfrink College Datum

2 Abstract Aanleiding van de opdracht is het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College, dat in 2011 is geïntroduceerd door de schoolleiding van het Alfrink College. Sinds het schooljaar beschikken leerlingen in de onderbouw over laptops en maakt ICT een wezenlijk onderdeel uit van het onderwijs. De secties Duits en biologie hebben ICT volledig geïntegreerd in hun onderwijs. De sectie Nederlands heeft het gevoel dat zij achterloopt op het gebied van ICT-mogelijkheden in het onderwijs. De opdracht voor dit onderzoek was een adviesrapportage maken over het ICT-gebruik en de ICT-kennis van onderbouwdocenten Nederlands en aanbevelingen geven voor een betere ICT-integratie. Naast de adviesrapportage is een presentatie gegeven, waarin de aanbevelingen zijn uitgelegd en beschreven. In de eerste plaats is voor de adviesrapportage en presentatie ook een literatuuronderzoek uitgevoerd, om de meerwaarde van ICT in de klas (Kennisnet, 2013; Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J., 2010a; Kreijns et al., 2010) te benadrukken. Uit het literatuuronderzoek wordt duidelijk dat voor een goede integratie van ICT deskundigheid van de docent (Kennisnet, 2013) bepalend is. Met name de technologische kennis (Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J., 2010a) is van belang bij het integreren van ICTmogelijkheden. Met behulp van het TPACK-model kunnen docenten beter inschatten welke vaardigheden zij hebben om ICT te integreren. Technologische kennis, vakinhoudelijke kennis en didactische kennis moeten in overeenstemming zijn met elkaar. Daarnaast speelt ook de houding/attitude van een docent een belangrijke rol. De ervaren bekwaamheid met ICT en sociale invloed van collega s spelen een belangrijke rol (Kreijns et al., 2010) voor het wel of niet inzetten van ICT-mogelijkheden. Om de ICT-kennis en houding van docenten te achterhalen zijn semigestructureerde interviews gehouden met docenten. Belangrijke bevindingen zijn dat collega s meer willen uitwisselen met elkaar, weinig digitale mogelijkheden kennen en duidelijk open staan voor cursussen en workshops. Deze cursussen moeten wel bestaan uit lesideeën. De docenten zien in dat ICT een meerwaarde kan zijn, zeker doordat didactiek dan wordt afgewisseld en er andere werkvormen ingezet kunnen worden. De rol van de docent verandert, maar dat hoeft niet negatief te zijn volgens de docenten Nederlands. Naast de zeven docenten Nederlands heeft er literatuuronderzoek plaatsgevonden voor de aanbevelingen van ICT-integratie. Daarnaast zijn twee experts geïnterviewd. Zij lieten zien 2

3 niet alleen over meer kennis te beschikken wat betreft ICT-mogelijkheden, maar ook over de combinatie vakinhoud, didactiek en technologie. Dit komt overeen met het TPACK-model. Aanbevelingen zijn vakoverstijgende opdrachten verzinnen, waarbij ICT gebruikt kan worden als kennisbank. Daarnaast noemden de experts dat uitwisseling bij vergaderingen en workshops een wezenlijk onderdeel vormt van betere ICT-integratie. Hot Potatoes, Taalonderwijs in Ontwikkeling, Socrative, Wrts, Screencast-O-Matic en het digitaal toetsprogramma Quayn zijn programma s die als ICT-mogelijkheden een aanvulling kunnen zijn bij het vak Nederlands. De implementatie van het adviesrapport en de presentatie heeft zich op verschillende manieren geuit. Aan de onderzoeker is gevraagd om volgend schooljaar de ICT-integratie bij Nederlands beter vorm te geven. Ruud Pijper krijgt van de sectie uren de ICT-mogelijkheden te integreren in lessen. Daarnaast wordt tijdens sectievergaderingen meer rekening gehouden met de ICT-mogelijkheden. Een vast item op de agenda is ingeruimd om digitale lesmogelijkheden of methoden uit te wisselen of kort te presenteren. Tenslotte hebben de zeven respondenten de intentie om de aanbevelingen te gebruiken, in te zetten en workshops en cursussen te gaan volgen. Komende jaren moet uit nieuw onderzoek blijken of de ICT-integratie bij Nederlandse docenten is verbeterd. 3

4 Verantwoording 1.Inleiding Aanleiding voor het profielproduct is het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College 2011 (Alfrink College, 2011). De belangrijkste einddoelen van dit projectplan waren dat iedere leerling in de onderbouw een laptop had en ICT als leermiddel een belangrijk onderdeel ging uitmaken van het onderwijs. Elke sectie op het Alfrink College kreeg in 2011 de mogelijkheid om mee te doen aan een content werkgroep, waarin twee docenten getraind werden op het gebied van digitaal leermateriaalontwikkeling. Twee docenten Nederlands hebben de klokuren van de content werkgroep gebruikt om aanvullende opdrachten toe te voegen aan het bestaande werkboek. Leon Links, opdrachtgever namens onderbouwdocenten Nederlands van het Alfrink College, ervaart dat te weinig ICT-mogelijkheden zijn benut. De opdrachtgever denkt dat uit ICTmogelijkheden bij het vak Nederlands meer valt te halen. Voor het onderzoek vormden de bouwstenen van Vier in balans monitor (Kennisnet, 2013) de basis. In eerste instantie geeft de monitor het belang van ICT-integratie aan, wat ook door andere auteurs benadrukt is (Plessius, Hommes & Van Zuylen, 2006; 2010; Kreijns et al., 2010). Uit de Vier in balans monitor bleek dat de bouwsteen deskundigheid samenhangt met de ICT-bekwaamheid van leraren (Kennisnet, 2013). Het TPACK-model (Voogt, Fisser & Tondeur, 2010a, zie bijlage 2) en de TPACK-vragenlijst (zie bijlage 1) gaan in op die ICTbekwaamheid van docenten. Daarnaast is ook de houding van de docent belangrijk voor een succesvolle ICT-integratie in het onderwijs. Die wordt onder meer bepaald door de selfefficacy van de docent (Voogt, Fisser, Fondeur, 2010b), de effectiviteit van ICT-gebruik (Kreijns et al., 2010) en de sociale invloed (Kreijns et al., 2010). 1.1 Onderzoeksvraag De opdracht is tweeledig. In de eerste plaats moet duidelijk worden op welke manier docenten Nederlands ICT gebruiken in hun lessen en wat hun houding is ten opzichte van ICT. Daarnaast staan de aanbevelingen voor een betere ICT-integratie centraal. Op welke manier kan de houding t.o.v. ICT en ICT-kennis van docenten Nederlands verbeteren? Daarnaast zijn de volgende deelvragen geformuleerd: 4

5 1. Wat is de houding ten opzichte van ICT van de onderbouwdocenten Nederlands? 2. Wat is de houding ten opzichte van ICT van de experts van de secties Duits en biologie? 3. Welke kennis hebben onderbouwdocenten Nederlands van ICT-mogelijkheden? 4. Welke kennis hebben experts van de secties Duits en biologie van ICT-mogelijkheden? 5. Welke ICT-mogelijkheden kunnen een toevoeging zijn voor het onderwijs van onderbouwdocenten Nederlands? Doel van het onderzoek is de docenten Nederlands een spiegel voor te houden welke ICTmogelijkheden zij kennen en gebruiken, en welke houding zij hebben ten opzichte van ICT. Het tweede doel is aanbevelingen geven voor een betere integratie van ICT in het onderwijs van de onderbouwdocenten Nederlands. 1.2 Opbrengst Het profielproduct bestaat uit een adviesrapportage en een presentatie. In de rapportage staan de resultaten vermeld van de interviews met de onderbouwdocenten en de experts. Daarnaast toont het theoretisch kader in de adviesrapportage de meerwaarde aan van ICTgebruik in de lessen. Daarnaast bestaat het profielproduct uit een presentatie die is gegeven aan de sectie Nederlands, waarin de resultaten van de interviews zijn gepresenteerd. Daarin zijn aanbevelingen gedaan voor een betere integratie van ICT in het onderwijs. 2. Onderzoeksmethode 2.1 Onderzoeksinstrumenten Het eerste onderzoeksinstrument is het semigestructureerde interview (Lucassen & Hartman, 2007). Op basis van de TPACK-vragenlijst, het TPACK-model en de Vier in balans monitor (Kennisnet, 2013) zijn een aantal onderwerpen gebruikt voor de gesprekken met docenten. De onderwerpen zijn technologische kennis (label T) vakinhoudelijke kennis (label C) en didactische kennis (label P). Daarnaast stond de houding (label H) van de docent centraal. Naast de interviews is gebruikgemaakt van onderzoeksliteratuur, bedoeld om aanbevelingen te geven voor een betere ICT-integratie. 2.2 Onderzoekspopulatie De respondenten zijn zeven onderbouwdocenten Nederlands. Twee semigestructureerde interviews vonden plaats met collega s van Duits en biologie. Zij zijn experts bij het integreren van ICT in hun onderwijs. In bijlage 3 staan een overzicht van de respondenten. 5

6 2.3 Data-analyse In eerste instantie zijn voor de semigestructureerde interviews vier onderwerpen gekozen. De interviews zijn opgenomen met een telefoon. De gesprekken duurden gemiddeld 20 minuten. Na het afnemen van de interviews zijn de interviews in fragmenten uitgeschreven en zijn er labels toegekend op basis van de vier categorieën technologische kennis, vakinhoudelijke kennis, didactische kennis en houding. In de adviesrapportage is aangegeven hoe vaak een van de vier onderwerpen terugkwam bij de reacties van de respondenten. De reacties zelf zijn gebruikt om antwoord te geven op de deelvragen en de hoofdvraag. Naast het analyseren van de interviews, met behulp van de vier labels, zijn verschillende ICT-mogelijkheden gevonden via internet. Er is een selectie gemaakt van de beschikbare methoden, die als aanbevelingen gelden voor de opdrachtgever. 2.4 Conclusies In het profielproduct zijn de resultaten van de vier labels uitgebreid beschreven. Daarnaast is een koppeling gemaakt met de deelvragen uit het onderzoek. In deze verantwoording staan de belangrijkste conclusies ICT-kennis van de docenten Nederlands De onderbouwdocenten geven aan dat hun kennis onvoldoende is. Het is de reden dat de docenten weinig ICT-mogelijkheden gebruiken in hun lessen. Ze merken dat leerlingen verder zijn in ICT-gebruik. Belangrijke technologische mogelijkheden die gebruikt worden zijn Powerpoint, Active Inspire en Youtube. Drie respondenten geven aan bekend te zijn met Socrative, digitaal toetsen en Wrts Houding ten opzichte van ICT van de docenten Nederlands Twee respondenten ervaren dat de rol van de docent negatief verandert door ICT. De meerwaarde van ICT wordt wel gezien, maar binnen de sectie moet een andere aanpak komen. Er moet weer uitwisseling plaatsvinden, iemand moet de leiding nemen in ICTintegratie en in sectievergaderingen moet ICT ter sprake komen. Het volgen van een workshop of cursus vinden alle zeven respondenten nuttig ICT-kennis van de experts Duits en biologie De experts maken op een intensieve manier gebruik van ICT. Voor de sectie Duits heeft de 6

7 collega een digitale methode ontwikkeld. Daarnaast ontwikkelde hij docentenfilmpjes met Screencast-O-Matic en opdrachten met Hot Potatoes. De collega geeft zelf workshops over de ICT-integratie in zijn lessen. Een andere expert gebruikt ICT om het onderwijs te veranderen. Vakoverstijgend werken, samenwerken en groepsprojecten integreert hij dankzij ICT. Ook nieuwe digitale ontwikkelingen in het klaslokaal, de rol als coach van een docent en digitale toetsen komen terug in zijn lessen. De expert kent diverse toetsingsmaterialen, zoals Quayn. Daarnaast benoemt hij ook de mogelijkheden om films te maken, processen digitaal vast te leggen, animaties te maken Houding ten opzichte van ICT van de experts Duits en biologie Beide experts zien ICT als een meerwaarde. Beide docenten zijn bekend met de mogelijkheden, integreren ICT in hun onderwijs en denken na over de didactiek en vakinhoud in combinatie met ICT. Een expert zegt dat de mogelijkheden alleen nog maar toenemen. De andere expert denkt dat het onderwijs zal veranderen met de nieuwe mogelijkheden van ICT. Leerlingen hebben toegang tot alle kennis. Het is niet meer nodig om een kennisonderwijs te genereren, maar juist vaardigheidsonderwijs (Koelewijn, persoonlijke communicatie, 2 december 2014) Aanbevelingen voor het integreren van ICT Uit gesprekken met de experts en docenten Nederlands en het literatuuronderzoek volgen een aantal belangrijke aanbevelingen. Docenten moeten ICT-mogelijkheden beter uitwisselen met elkaar. In sectievergaderingen moet ICT-integratie op de agenda komen te staan. Zet ICT in om leerlingen kennis tot zich te laten nemen. Gebruik je rol als docent om als begeleider op te treden. De leerlingen gebruiken hun laptop om kennis tot zich te nemen en jij bent hun coach. Sta open voor het project Taalonderwijs in Ontwikkeling (Schilt & Vijeijken, 2010), waarbij de leerling teksten thuis en op school kan schrijven. De leerling krijgt gerichte ondersteuning op het gebied van woordenschat, grammatica en spelling. Met Kahoot.it en Socrative kunnen leerlingen overhoord worden in de les. Ze zien meteen wat er goed of fout is aan hun antwoord. Deze digitale toepassing is snel, overzichtelijk en sluit aan bij de belevingswereld van de leerling. Met Screencast-o-matic kunnen eenvoudig filmpjes worden gemaakt voor de onderdelen grammatica en leesvaardigheid. 7

8 Met Hot Potatoes kunnen leerlingen oefeningen van de docent digitaal maken. De docent kan nu zelf interactieve opdrachten aanmaken en in de klas laten maken door de leerlingen. 2.5 Afwijkingen met PP1 Ten opzichte van het PP1 zijn een aantal wijzigingen aangebracht in het onderzoek. Deze wijzigingen zijn: De centrale vraagstelling is aangepast. In de literatuur kwam naar voren dat de houding van de docent invloed heeft op ICT-integratie. Vandaar dat deze term terugkomt in de nieuwe vraagstelling. De deelvragen zijn meer gericht op de huidige kennis en houding van docenten Nederlands. De reden hiervoor is dat er in eerste instantie een inventarisatie gemaakt moest worden. Daarna worden aanbevelingen gegeven voor een betere ICT-integratie. De vakdidacticus is als expert niet in staat geweest om geïnterviewd te worden. De vakdidacticus heeft een aantal vragen beantwoord, maar vanwege het afwijkende onderzoeksinstrument is dit niet meegenomen in dit onderzoek. De kwaliteit van het onderzoek is daardoor minder, omdat ik een vergelijking had willen maken tussen de docenten Nederlands en mijn eigen vakdidacticus. Als uitgangspunt voor de interviews is gebruikgemaakt van het TPACK-model en de TPACK-vragenlijst. In het Plan van Aanpak kwam het TPACK-model al terug in de theorie, maar was het minder nadrukkelijk aanwezig. Het TPACK-model is gebruikt om de onderwerpen technologische kennis, vakinhoudelijke kennis, didactische kennis te introduceren en te gebruiken bij de interviews. 3. Implementatie Met de adviesrapportage en de presentatie heb ik de sectie een overzicht gegeven van het huidig ICT-gebruik. Daarnaast hebben zij aanbevelingen gekregen voor het verbeteren van hun kennis op het gebied van ICT. Dankzij de adviesrapportage en de presentatie (samen het profielproduct) zijn de volgende plannen gemaakt: Voor het schooljaar gaat Ruud Pijper de ICT-mogelijkheden, die tijdens het onderzoek naar voren zijn gekomen, integreren binnen de mogelijkheden van de methode. Tijdens sectievergaderingen wordt extra aandacht besteed aan de uitwisseling van ICT-mogelijkheden. 8

9 Docenten hebben aangegeven workshops en cursussen te volgen die gericht zijn op de digitalisering van het vak Nederlands. Ze willen meer kennis krijgen van de ICTmogelijkheden voor Nederlands en lesideeën opdoen. 4. Reflectie In deze reflectie blik ik terug op drie aspecten van het onderzoek: de interviews, het literatuuronderzoek en de productie van de adviesrapportage en de presentatie. 4.1 Interviews Na het opstellen van de onderwerpen ben ik in gesprek gaan met mijn collega s Nederlands en twee experts. Omdat ik zonder vragenlijst heb gewerkt, kwam ik snel tot de conclusie dat het interview soms snel afweek van de centrale onderwerpen. Ik had daarin meer de leiding kunnen nemen. Daarnaast was het niet mogelijk om mijn voormalig vakdidacticus te interviewen. Ik vond dit erg jammer, omdat dit een aanvulling kon zijn voor het onderzoek. Ook was het beter geweest als ik nog een vergelijking had gemaakt met andere docenten Nederlands. Een vergelijkend onderzoek had meer kunnen vertellen over het ICT-gebruik van mijn collega s op het Alfrink College. Ik ben tevreden over de uitwerking van de interviews. Door de fragmenten duidelijk te labellen kwam naar voren over welke onderwerpen de respondenten iets konden zeggen. De data waren makkelijk te bundelen. Voor de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek was het beter geweest een tweede onderzoeker de fragmenten te laten labellen. Op die manier was het duidelijk of de labels betrouwbaar waren en de uitkomsten geen verkeerd beeld opleveren. 4.2 Literatuuronderzoek Het aanbod van ICT-mogelijkheden voor het vak Nederlands viel tegen. In vergelijking met andere vakken kwam ik in artikelen, websites en onderzoeksverslagen minder informatie tegen over ICT-integratie voor het vak Nederlands. Er zijn wel eindeloze mogelijkheden om programma s te gebruiken voor het ontwikkelen van digitaal lesmateriaal. In het literatuuronderzoek was het misschien beter geweest om mij te richten op de algemene mogelijkheden van ICT in plaats van vakspecifieke ICT-mogelijkheden te vinden. Daarmee had ik nog meer aanbevelingen kunnen doen. 4.3 Adviesrapportage en presentatie 9

10 Bij de adviesrapportage en presentatie kwam ik tot de ontdekking dat mijn aandacht zich meer heeft gericht op de huidige kennis en houding van de onderbouwdocenten Nederlands. Dat was ook het doel van het onderzoek, maar het tweede doel was aanbevelingen geven. Hoewel ik die aanbevelingen heb kunnen doen, denk ik dat de huidige docenten nog meer begeleiding en tips nodig hebben om ICT beter te integreren. Ik had ze bij het profielproduct die begeleiding willen geven, maar vanwege de omvang van dit onderzoek is dat niet gebeurd. 10

11 Literatuurlijst Alfrink College (2011). Projectplan digitalisering in de onderbouw. Zoetermeer: Alfrink College. Kennisnet (2013). Vier in balans monitor De laatste stand van zaken van ICT en onderwijs. Geraadpleegd op 20 oktober 2014, van ns/vier_in_balans_monitor_2013.pdf Kreijns, C., Buuren, H. van., Acker, F. van., & Vermeulen, M. (2010). Waarom zetten leraren ICT niet in hun onderwijs? : Over houding, ervaren sociale invloed en eigen effectiviteit van leraren aangaande het gebruik van (open) digitale leermaterialen in het onderwijs. Geraadpleegd op 24 september 2014, van ict- in- onderwijs.ashx Lucassen, P.L.B.J., & Olde- Hartman, T.C. (2007). Kwalitatief onderzoek. Praktische methoden voor de medische praktijk. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Plessius, H., Hommes, K., Zuylen, J. (2006). Tien succesfactoren voor ict- inzet bij totstandkomng van een inspirerende leeromgeving. Inspirerende leeromgevingen en de functie van digitale technologie. Studiehuisreeks, 70. Geraadpleegd op 6 december 2014, via content/uploads/2011/02/sh- 70- digi.pdf Schilt- Mol, T. van., & Vijfeijken, M. van. (2010). TiO- schrijven: de invloed van een digitaal lespro- gramma op de schrijfvaardigheid van vwo- leerlingen. Een onderzoek naar de schrijfvaardigheid van leerlingen op het Bogerman in Sneek. Geraadpleegd op 6 december 2014, via schrijven de_invloed_van_een_digitaal_lesprogramma_op_de_schrijfvaardigheid_van_vwo- leerlingen.pdf Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J. (2010a). Maak kennis met TPACK. Hoe kan een leraar ICT integreren in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet. Geraadpleegd op 22 september 2014, van 26_Maak_kennis_met_TPACK.pdf Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J. (2010b). Wat weten we over.tpack? Een literatuurstudie naar Technological Pedagogical Content Knowledge. Geraadpleegd op 9 oktober 2014, via 11

12 Bijlage 1. TPACK-vragenlijst Stellingen TK technologische+kennis Ik kan mijn eigen ICT problemen oplossen Ik leer gemakkelijk nieuwe dingen over ICT Ik blijf op de hoogte van belangrijke ICT ontiwikkelingen Ik probeer regelmatig dingen uit met ICT Ik ken veel verschillende ICT toepassingen Ik beschik over de technische vaardigheden die ik nodig heb om ICT te gebruiken Ik heb voldoende mogelijkheden om verschillende ICT toepassingen te gebruiken PK pedagogische+kennis Ik weet hoe ik de leerprestaties van leerlingen kan beoordelen Ik kan mijn onderwijs aanpassen aan de beginsituatie van de leerlingen Ik kan mijn didactiek aanpassen aan de diversiteit onder leerlingen Ik kan de leerprestaties van leerlingen op verschillende manieren beoordelen Ik kan verschillende didactische werkvormen gebruiken in mijn lessen Ik ben bekend met de gangbare inzichten en misconcepties van leerlingen Ik weet hoe ik klassenmanagement (plannen, organiseren, coördineren, leiding geven) vorm kan geven CK vakinhoudelijke+kennis Ik heb voldoende kennis van het vak Nederlands Ik kan een wetenschappelijke manier van denken toepassen Ik beschik over verschillende manieren om mijn eigen kennis van het vak Nederlands te ontwikkelen PCK synergie+pedagogische+en+vakinhoudelijke+kennis Ik kan voor het vak Nederlands geschikte didactische werkvormen kiezen Ik ben bekend met de gangbare inzichten en misconcepties van leerlingen bi het vakj Nederlands Score TCK synergie+technologische+en+vakinhoudelijke+kennis Ik ben op de hoogte van ICT toepassingen die ik kan gebruiken om leerlingen inzicht te geven in het vak Nederlands Ik ben op de hoogte van ICT toepassingen om het vak Nederlands te ondersteunen Ik ben in staat ICT toepassingen te kiezen die de Nederlandse les ondersteunt. Ik weet hoe ik ICT toepassingen kan gebruiken om concepten op een andere manier te presenteren aan mijn leerlingen Ik weet hoe ik ICT toepassingen kan gebruiken om de lessen Nederlands uit te voeren Ik weet hoe ik met behulp van ICT toepassingen gegevens kan verzamelen voor een onderdeel van de les Nederlands 12

13 TPK synergie+technologische+en+pedagogische+kennis Ik ben in staat ICT toepassingen te kiezen die didactische werkvormen voor een les versterken Ik ben in staat ICT toepassingen te kiezen die het leerproces van de leerlingen versterken Door mijn vooropleiding of nascholing denk ik kritisch na over de manier waarop ICT mijn didactische aanpak in de klas kan beïnvloeden Ik denk kritisch na over de manier waarop ik ICT toepassingen in mijn eigen klas kan gebruiken Ik kan het ICT gebruik, waarover ik leerde tijdens mijn vooropleiding of nascholing, afstemmen op verschillende leeractiviteiten TPCK synergy+tech.log.,+vakinhoudelijke+en+pedagogische+kennis Ik kan lessen geven waarbij ICT, vakinhoud en didactiek op een goede manier zijn geïntegreerd Ik kan lessen Nederlands geven waarbij ICT, vakinhoud en didactiek op een juiste manier zijn geïntegreerd Ik kan ICT toepassingen kiezen die versterken wat en hoe ik onderwijs geef Ik kan ICT toepassingen kiezen voor de lessen Nederlands die versterken wat en hoe ik onderwijs geef Ik ben in staat om strategieën die ik heb geleerd in de vooropleiding of nascholing, te gebruiken in mijn lessen om vakinhoud, ICT en didactiek combineren Ik ben in staat om strategieën die ik heb geleerd in de vooropleiding of nascholing, te gebruiken in mijn lessen Nederlands om vakinhoud, ICT en didactiek combineren Leiderschap Ik toon leiderschap door anderen binnen mijn school te helpen om vakinhoud, ICT en didactiek te combineren Ik toon leiderschap door anderen binnen mijn school te helpen om vakinhoud, ICT en didactiek voor de lessen Nederlands te combineren Ik toon leiderschap door collega s van andere scholen te helpen om vakinhoud, ICT en didactiek te combineren Ik toon leiderschap door collega s van andere scholen te helpen om vakinhoud, ICT en didactiek voor de lessen Nederlands te combineren Rolmodellen Mijn collega's van Nederlands van de vooropleiding of nascholing toonden in hun onderwijs hoe inhoud, ICT en didactiek te combineren zijn Mijn ICT docenten van de vooropleiding of nascholing toonden in hun onderwijs hoe vakinhoud, ICT en didactiek te combineren zijn Mijn pedagogiek/onderwijskunde docenten van de vooropleiding of nascholing toonden in hun onderwijs hoe vakinhoud, ICT en vakdidactiek te combineren zijn De leerkrachten op de school waar ik stage liep toonden in hun onderwijs hoe vakinhoud, ICT en didactiek te combineren zijn 13

14 Bijlage 2. TPACK-model 14

15 Bijlage 3. Onderzoekspopulatie Respondent Geslacht Leeftijd Onderwijservaring Docent 1 vrouw 24 4 Docent 2 vrouw 28 5 Docent 3 vrouw 47 3 Docent 4 man Docent 5 vrouw 24 2 Docent 6 vrouw Docent 7 man Corné de Jongh man Steven Koelewijn man