Verwondering over de overeenkomsten tussen het gedrag van mensen en andere zoogdieren. Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 ONTWERPRAPPORT Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Doelgroep Sleuteltermen B.M. Deben Biologie Apenkoppen Verwondering over de overeenkomsten tussen het gedrag van mensen en andere zoogdieren Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Zowel onderbouw als bovenbouw Gedrag, Verwondering, Primaten, Ethologie Links Bibliografische referentie Deben, B.M. (2012). Verwondering over gedrag: Apenkoppen. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen UvA. Biologie plukplek: Studentnummer Begeleider(s) Beoordelaar(s) indien bekend G.J.T. van Duin G.J.T. van Duin J. Fortuin Datum 15/01/2013

2 Paper 4 Uitvoering Samenvatting van paper 1 Mijn wens is om de leerlingen verwondering te laten ervaren over de onvermoede overeenkomsten tussen moreel gedrag van mensen en van andere primaten. Daarom kies ik ervoor om de context van het concept gedrag tastbaar te maken. Als ik de leerlingen met enthousiasme verassende aspecten van het gedrag van dieren kan laten zien, en hen daar zelf mee aan de slag laat gaan door een ethogram en protocol te maken, dan zullen de leerlingen verbaasd en verwonderd zijn over de verwantschap van mensen en dieren (en dieren onderling). Dit ga ik doen door de leerlingen eerst zelf na te laten gaan wat zij typisch menselijk gedrag vinden. Ook laat ik hen oefenen met een ethogram. Door hen verschillende artikelen te laten lezen en filmpjes te laten zien zullen zij ontdekken dat typen gedrag dat zij in eerste instantie als uitsluitend menselijk hadden beoordeeld, voorkomen in het dierenrijk. Beschrijving uitvoering Hieronder staat het lesplan voor mijn onderzoek schematisch weergegeven. Omdat ik stage loop op het Montessori Lyceum Amsterdam en de lessen daar 70 minuten duren, heb ik een ontwerp gemaakt voor drie lessen. Les 1 Maken van een ethogram van een filmpje (oefening) Maken van een ethogram van het artikel Mannen zijn Apen (verwondering) Les 2 Artikelen lezen Frans de Waal (gedrag herkennen, verwondering) Filmpjes bekijken (herhaling Frans de Waal) Les 3 Discussie egocentrische/altruïstische mens Voorbeelden en opstel

3 Wat ging er anders? De dag waarop het S.E. ingepland stond voor 4 havo hadden de leerlingen al twee andere S.E. s staan. De enige optie was om het S.E. een dag eerder te geven. Hierdoor is er een les van mijn ontwerp uitgevallen. Ik heb ervoor gekozen om de les over egocentrisme en altruïsme te laten vervallen, omdat ik het belangrijk vond om met de leerlingen te oefenen met het maken van een protocol en ethogram. Ook wilde ik de les met de artikels van Frans de Waal niet laten vervallen, omdat dit mijns inziens voor de meeste verwondering zou zorgen. Les 1: Het maken van een ethogram We hebben geoefend met het maken van een protocol en ethogram aan de hand van een filmpje van youtube. Dit konden de leerlingen goed, echter maakten een paar leerlingen een opmerking over dat zij het een saaie opdracht vonden. Vervolgens gingen de leerlingen aan de slag met het artikel Mannen zijn Apen. Hier kwam meer enthousiasme naar boven. Niet alle leerlingen hadden dezelfde gedragingen opgeschreven, dus er werd gediscussieerd over wie de meest objectieve omschrijving had. Het artikel Mannen zijn Apen was een goede manier om te oefenen met het maken van een protocol. De leerlingen konden met elkaar in gesprek gaan over de verschillende omschrijvingen en zij vonden het een interessant artikel. In het vervolg zou ik de leerlingen ook laten oefenen aan de hand van een filmpje, maar dan een filmpje over mensen en daarna een van dieren die soortgelijk gedrag vertonen. Ik vermoed dat daarmee meer interesse kan worden gewekt bij de leerlingen. Les 2: Verwondering opwekken In deze les heb ik artikelen uit Een Tijd voor Empathie van Frans de Waal uitgedeeld. De leerlingen zaten in groepjes van vier en lazen allemaal een ander artikel. Vervolgens heb ik de leerlingen gevraagd om voor zichzelf te bedenken wat zij bijzonder vonden aan het artikel dat zij hadden gelezen. Hadden zij het idee dat de anekdote volledig uniek was? Of konden zij zich voorstellen dat iets soortgelijks vaker voor kwam? Bij andere diersoorten ook?

4 Daarna gingen de leerlingen met elkaar in groepjes in gesprek over wat zij hadden gelezen en daarvan vonden. Ook gingen zij opzoek naar overeenkomsten en verschillen tussen de artikelen. Ik heb dit onderdeel expres heel vrij gelaten. Het was mijn doel om de leerlingen zelf verwondering te laten ervaren, daarom wilde ik er geen strenge opdracht aan verbinden. Ondanks dat ik het gevoel heb dat sommige leerlingen de artikelen interessant en verrassend vonden, kreeg ik het idee dat het gebrek aan opdracht ervoor zorgde dat de leerlingen het niet serieus namen. Een idee is om de leerlingen voor één artikel een experiment te laten bedenken waarmee zij kunnen toetsen of het gedrag dat in het artikel omschreven staat uniek is voor die diersoort. Als extra opdracht zouden zij een vergelijkbaar experiment kunnen bedenken voor een andere diersoort. Op die manier kunnen de leerlingen actiever met de artikelen aan de slag gaan. De laatste 20 minuten heb ik de leerlingen filmpjes laten zien, met onder andere over gedragingen waarover zij hadden gelezen. De leerlingen reageerden hier heel enthousiast op. Tussendoor werd er af en toe door leerlingen gepraat, maar dat gebeurde vooral klassikaal. Ik heb een paar keer de gelegenheid aangegrepen om nogmaals de overeenkomsten met menselijk gedrag te benadrukken. Beschrijving uitvoering onderzoek Om de resultaten van mijn onderzoek te meten heb ik de leerlingen aan het begin van de lessenserie en aan het eind, op een formulier laten aankruisen of zij denken dat het aangegeven gedrag alleen bij dieren, mensapen of andere zoogdieren voorkomen. Als zij dachten dat het gedrag ook bij andere zoogdieren voor kon komen heb ik hen gevraagd daar een voorbeeld van te geven. Wat er gebeurde is dat de leerlingen erg lang bezig waren met het invullen omdat zij zo veel mogelijk voorbeelden van andere zoogdieren aan het bedenken waren. Ik heb daarop gezegd dat zij alleen iets op hoefden te schrijven als zij een heel uitgesproken voorbeeld hadden. De leerlingen wilden vervolgens heel graag van mij weten wie het goed had. Ik heb uitgelegd dat niemand het per definitie goed heeft, maar dat het ging om hun eigen ideeën. Dit vonden sommige leerlingen jammer. Het idee was dat

5 zij bij zichzelf zouden nagaan wat zij erover dachten, maar mogelijk hebben zij het overdacht en ook door met elkaar te overleggen niet allemaal hun eigen mening ingevuld. Het omcirkelen van de stellingen en het invullen van de open vragen verliep goed.