Plan van aanpak. 1. Aanleiding van de opdracht

Transcriptie

1 Plan van aanpak Student: Ruud Pijper Studentnummer: s Begeleider: Collega 1 1 Opdrachtgever: sectie Nederlands, Alfrink College 1. Aanleiding van de opdracht Op het Alfrink College wordt sinds het schooljaar gewerkt met laptops in de onderbouw. Leerlingen uit de eerste twee leerjaren, en sommige klassen uit het derde leerjaar, hebben hun eigen MacBook Air. Dat was een van de doelen uit het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College 2011 (Alfrink College, 2011) dat in het schooljaar is geschreven en opgezet door het managementteam van het Alfrink College. De einddoelen van dit projectplan zijn: Iedere leerling in de onderbouw heeft een laptop. In de onderbouw is de laptop een belangrijk instrument geworden in het onderwijsleerproces. De inkomsten en uitgaven van de leermiddelen zijn meer met elkaar in evenwicht. (Alfrink College, 2011, p.4) Met name op het tweede onderdeel ervaart de sectie Nederlands dat er te weinig mogelijkheden zijn benut bij het onderwijs dat gegeven wordt. De opdrachtgever denkt dat er uit de ICT- mogelijkheden meer valt te halen. De opdracht luidt dan ook om te onderzoeken op welke manier ICT als leermiddel wordt gebruikt door de huidige docenten Nederlands in de onderbouw. Daarnaast heeft de sectie de opdracht gegeven om uit te zoeken op welke manier de docenten Nederlands beter gebruik kunnen maken van ICT als leermiddel in het onderwijs. De opdracht bestaat uit de volgende onderdelen: 1. een inventarisatie maken van de huidige toepassingen waarbij ICT als leermiddel dient, door docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College; 2. een advies geven voor het zelf ontwikkelen van digitaal materiaal dat gebruikt kan worden in het onderwijs; 3. een presentatie geven, waarin de praktische toepassing van ICT als leermiddel aan bod komt. 1.1 Visie van het projectplan In de visie van het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College 2011 (Alfrink College, 2011) staan de voordelen van ICT als leermiddel, specifiek het laptopgebruik, voor leerlingen centraal. Daarnaast komen ook de uitdagingen voor de docenten en de voordelen voor de organisatie aan bod. Elke sectie kreeg in 2011 de mogelijkheid om mee te doen aan een content 1 Omwille van de privacy worden namen van collega s niet genoemd.

2 werkgroep, waarin twee docenten getraind werden op het gebied van leermateriaalontwikkeling en metadatering (extra informatie koppelen aan een bestand). De secties kregen 200 klokuren voor twee personen. Vanuit de sectie Nederlands werden ook twee docenten ingezet voor de content werkgroep. Zij hebben de klokuren gebruikt om aanvullende opdrachten toe te voegen aan het bestaande werkboek. De opdrachten zijn afkomstig van de stichting VO- content en beschikbaar gesteld op de elektronische leeromgeving van de school. 1.2 Onwil of onmacht? De sectie Nederlands ervaart dat andere secties meer uit de mogelijkheden hebben gehaald van het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College In eerste instantie vond ik het lastig om met de laptops te werken, maar ik zie nu wel de meerwaarde van de laptops. Op dit moment geef ik geen onderbouw les, maar ik zou graag zien dat we ICT als leermiddel beter toepassen, benadrukt collega 2. Ook collega 2 ziet meer mogelijkheden, maar tijd is een groot issue voor de docenten Nederlands. Op dit moment krijgen we 30 klokuren per jaar om te investeren in het digitale onderwijs. Dat is te weinig om iets op poten te zetten. In een rondvraag onder de docenten Nederlands blijkt dat de volgende bezwaren terugkomen: 1. Onvoldoende tijd om ICT beter te integreren in het onderwijs 2. Onvoldoende kennis om ICT effectief als leermiddel in te zetten 3. Motivatieproblemen om daadwerkelijk iets te doen met ICT (persoonlijke communicatie, sectie Nederlands, maandag 13 oktober, 2014) 1.3 Duits en biologie als goede voorbeelden Na het opzetten van de content werkgroep zijn twee secties van het Alfrink College zeer actief geweest met de digitalisering van het onderwijs. Zowel bij de sectie Duits als biologie is ICT als leermiddel een belangrijk onderdeel geworden van het onderwijs. Bij de sectie biologie heeft de ICT- coördinator een Beeldbank Bio geproduceerd. Deze beeldbank bestaat uit een ruim aanbod van filmproducties van docenten en leerlingen van de bovenbouw. Zij verzorgen digitale biologielessen voor onderbouwleerlingen. Doel van deze filmpjes is om de leerlingen lesinformatie te geven en hen thuis filmpjes laten bekijken. Op die manier kan de docent de leerlingen in de klas individueel beter helpen en andere leerlingen verder laten werken. Leerlingen hebben de theorie al vaak tot zich genomen en kunnen dan specifieke vragen stellen aan de docent (collega 3, persoonlijke communicatie, 17 september, 2014). Een ander goed voorbeeld is de sectie Duits. Collega 4 heeft samen met zijn collega s de digitalisering van het vak Duits echt aangepakt. Wij besloten om twee projecten, waaraan ik deelnam, te gaan combineren. Het ene project was dus de digitalisering en het andere project het Nationale Filmproject Leerlingen voor leerlingen, vanuit het IIO. Voor dit laatste project heb ik samen met collega s en leerlingen uit de bovenbouw een aantal filmpjes gemaakt, die we later in de digitale content hebben ingebed. Het kwam mooi samen (collega 4, persoonlijke communicatie, 8 oktober, 2014).

3 2. Probleemverkenning Het Alfrink College heeft een bepaalde richtlijn voor het gebruik van de laptops: ( ) De invoering van laptopklassen is een logische stap in het proces van een verdere digitalisering van ons onderwijs. Alle Alfrinkdocenten en lesassistenten hebben de beschikking over een Macbook. Docenten die in een laptopklas gaan lesgeven hebben zich bekwaamd in het maken en arrangeren van digitale software die aansluiten bij de gebruikte methode. Docenten worden daarnaast geschoold in het klassenmanagement van laptopgebruik. Laptops worden naar schatting 40% van de lestijd gebruikt (2-2,5 uur per dag). De laptop is een hulpmiddel bij het geven/volgen van onderwijs, geen doel! (Alfrink College, 2014, p.22) Dat het laptopgebruik geen doel is, blijkt ook uit een korte rondvraag onder de leerlingen van de brugklas. De laptop wordt niet bij alle lessen ingezet. Bij een aantal vakken speelt de laptop zelfs geen enkele rol. Leerlingen weten soms niet waarom zij de laptop moeten meenemen. Zij geven aan dat ze te weinig gebruikmaken van de laptop of ICT- gerelateerde leermiddelen. 2.1 ICT- gebruik Collega 5 is coördinator ICT voor de sectie Nederlands. In mijn klas probeer ik in ieder geval videomateriaal te gebruiken om mijn lessen op maandag te introduceren. De leerlingen werken daarnaast opdrachten uit op hun laptop. De belangrijkste digitalisering voor het onderwijs is dat ik het journaal laat zien en met de leerlingen daarover spreek. De vraag is of ICT echt als leermiddel wordt ingezet. Voor een organisatie, zoals het Alfrink College, is het van belang dat er goed is nagedacht over het ICT- beleid. Het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College 2011 heeft een belangrijke aanzet gegeven voor secties Figuur 1. De bouwstenen van Vier in balans (Kennisnet, 2013) op het Alfrink College om ICT in te gaan zetten. Voor de sectie Nederlands zijn een aantal bouwstenen van belang om van het ICT- gebruik ook echt een succes te maken. De Vier in balans monitor (2013) van Kennisnet geeft de voorwaarden van een goed geïntegreerd ICT- gebruik in

4 het onderwijs aan. Van belang zijn ieder geval de visie van de school, de deskundigheid van medewerkers, de inhoud en toepassingen die gebruikt kunnen worden en de infrastructuur om ICT goed te integreren (zie figuur 1). Het goed integreren van ICT is een meerwaarde voor het onderwijs. De juiste inzet van ICT in het primaire proces zorgt ervoor dat de motivatie toeneemt, leerprestaties verbeteren en het leerproces efficiënter wordt. Deze drie effecten zorgen ervoor dat leerlingen meer en beter kunnen leren en dat hiermee het leerrendement toeneemt (Kennisnet 2013, p. 26). Voorbeelden van het inzetten van ICT- gebruik zijn onder meer gerichte lees- en spellingsoefeningen voor dyslectische leerlingen, het aanbieden van verrijkende en uitdagende leerstof voor hoogbegaafden, aanpassing aan het ritme van leerlingen door gebruik te maken van een elektronische leeromgeving of in de vorm van afstandsleren en ondersteuning op afstand bij het maken van huiswerk op school of thuis voor leerlingen die dat nodig hebben of digitale huiswerkbegeleiding in huiswerkinstituten, buurthuizen en dergelijke (Onderwijsraad, 2008, p.21). De bouwstenen inhoud en toepassingen, infrastructuur en visie zijn aanwezig op het Alfrink College. In het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College 2011 (Alfrink College, 2011) komt dit naar voren. De middelen om ICT als leermiddel in te zetten, zijn aanwezig. De sectie Nederlands heeft echter aangegeven het ICT- gebruik nog niet optimaal te kunnen integreren. Tijd, motivatie en kennis ontbreken volgens collega s. 2.2 Ontbrekende kennis ICT als leermiddel inzetten is voor de docenten Nederlands op het Alfrink College niet eenvoudig. Een belangrijke rol hierin speelt het verband tussen de vakinhoudelijke, didactische en technologische kennis van de docent (Voogt, Fisser & Tondeur, 2010a). TPACK houdt in dat leraren weten waardoor bepaalde leerinhouden moeilijk of makkelijk te leren zijn en hoe ICT- toepassingen de leerlingen kunnen helpen om problemen tijdens het leerproces te overwinnen. Succesvol lesgeven met behulp van ICT betekent dat de leraar continu een balans zoekt tussen de kennisdomeinen van het TPACK- model (Voogt, Fisser & Tondeur, 2010a, p.9). Niet alle docenten Nederlands hebben de technologische kennis om ICT als leermiddel te gebruiken. Zij zijn ook niet bekend met het TPACK- model, dat een basis kan vormen voor het toenemen van het kennisniveau op het gebied van ICT. 2.3 Motivatie Een andere factor is de motivatie van docenten. Docentfactoren die bepalen of docenten ICT integreren in hun onderwijs ( ) heeft te maken met de attitudes van docenten ten aanzien van ICT. In dit verband is het begrip self- efficacy (ervaren bekwaamheid) van belang. Self- efficacy heeft betrekking op vertrouwen in eigen kunnen, en verenigt aspecten van attitude en competentie. Een gebrek aan self- efficacy met name met betrekking tot ICT is voor veel docenten een reden om ICT niet in hun onderwijspraktijk te integreren. Daarnaast spelen opvattingen over leren en onderwijzen in relatie tot ICT een rol in de wijze waarop docenten ICT gebruiken in hun onderwijs (Voogt, Fisser & Tondeur, 2010b).

5 Algemene tegengeluiden over de digitale didactiek (Simons, 2013) geven collega s ook. Docenten zien het ICT- gebruik niet meer als een modegril, maar geloven nog altijd dat het niet het voornaamste middel moet zijn in het onderwijs. De term digitale didactiek komt niet sterk naar voren in gesprekken met de docenten. De collega s ontkennen niet het bestaan van digitale didactiek, maar de ervaring met deze vorm van didactiek is niet heel sterk aanwezig. De oude docenten zijn van mening dat een algemeen didactisch perspectief centraal moet staan. De motivatie en intentie van docenten om ICT als leermiddel gebruiken is daarnaast afhankelijk van de houding, effectiviteit en sociale invloed van de docent (Kreijns et al., 2010). Met andere woorden, leraren hebben er baat bij dat zij de nodige competenties bezitten om digitale leermaterialen in te zetten, of althans de perceptie hebben deze te bezitten. Ook het hebben van een positieve houding draagt wezenlijk bij dat leraren digitale leermaterialen willen inzetten. Sociale invloed ervaren blijkt wel effect te hebben, maar het belang van deze factor is eerder beperkt (Kreijns et al., 2010). 3. Probleemomschrijving In dit hoofdstuk komen de vijf belangrijkste vragen bij de probleemomschrijving aan bod. Dit geeft een korte samenvatting van het huidige probleem bij de opdrachtgever. Wat is het probleem precies? Docenten van de sectie Nederlands hebben moeite om in de onderbouw ICT als leermiddel in te zetten. Bij de docenten ontbreken de kennis, tijd en motivatie om zelf ontwikkeld digitaal materiaal te produceren en ICT als leermiddel te gebruiken. Wie heeft het probleem? Docenten van de sectie Nederlands en de leerlingen die Nederlands volgen in de onderbouw kampen met het probleem. De leerlingen geven aan dat ze te weinig kunnen werken met de laptop. De docenten geven aan dat zij onvoldoende kennis, motivatie en tijd hebben om alles uit ICT te halen. Waar komt het voor? Zowel bij het lesgeven, bij opdrachten maken en het inzetten van oefenmateriaal komen de docenten de beperkingen tegen van het ICT- gebruik. Om ICT als leermiddel te gebruiken blijkt in de onderbouw van het Alfrink College een achterstand te bestaan bij het vak Nederlands ten opzichte van de vakken Duits en biologie. Waarom precies is dit een probleem? ICT als leermiddel gebruiken bij Nederlands is belangrijk voor het Alfrink College. Ten eerste is het van belang om mee te gaan met de tijd. De samenleving verandert in hoog tempo. Het onderwijs moet aansluiten op deze verandering en op de vaardigheden en talenten die nodig zijn in de 21 e eeuw. Deze ambitie kan niet worden waargemaakt zonder een goede inzet van ICT (Kennisnet, 2013, p.5). Daarnaast moet ICT als leermiddel overeenstemmen met de visie en missie van het Projectplan digitalisering onderbouw Alfrink College Langzamerhand is internet een middel dat niet meer uit de onderwijspraktijk is weg te denken. Het internet is een

6 aaneenschakeling van computers en mensen, maar het is ook langzamerhand de verzameling geworden van alle kennis die in onze samenleving aanwezig is (Alfrink College 2011, p.5). Welke oorzaken liggen er mogelijk ten grondslag aan het probleem? De motivatie, tijd en kennis van de docenten Nederlands wat betreft het gebruik van ICT als leermiddel zijn onvoldoende aanwezig. 4. Doelstelling Het doel van dit onderzoek is de docenten Nederlands in de onderbouw kennis te laten maken met ICT als leermiddel. Het moet een eerste aanzet zijn om ICT als belangrijk leermiddel te gebruiken in het onderwijs bij het vak Nederlands. Het doel van het onderzoek wordt op twee manieren bereikt: 1. De docenten Nederlands kennis te laten maken met ICT als leermiddel in het onderwijs. Deze kennismaking komt tot stand door de publicatie van een adviesrapport,, in de vorm van een onderzoeksverslag. 2. Docenten krijgen een presentatie, waarin zij kennis maken met ICT als leermiddel. Niet alleen de theoretische onderbouwing komt aan bod, maar de docenten komen ook in contact met digitale werkvormen. Zij kunnen die in een later stadium gebruiken in hun eigen lessen. 5. Centrale vraagstelling Naar aanleiding van de probleemverkenning is er een centrale vraagstelling voor het onderzoek. Deze vraagstelling heeft betrekking op de oorzaken van het probleem en de oplossing voor het bestaande probleem: Op welke manier kan de kennis en motivatie om ICT als leermiddel te gebruiken bij docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College toenemen? 6. Deelvragen De onderzoeksvraag is op te delen in een aantal deelvragen: 1. Wanneer maakt ICT als leermiddel onderdeel uit van het onderwijs? 2. Welke factoren stimuleren de kennis en motivatie van docenten om ICT als leermiddel te gebruiken? 3. Wat is de motivatie van docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College ten opzichte van ICT- gebruik in het onderwijs? 4. Wat is de kennis over ICT als leermiddel bij docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College? 5. Welke digitale leermiddelen en methoden kunnen een relevante toevoeging zijn voor het huidige onderwijs in de onderbouw bij het vak Nederlands? 7. Groepen en instrumenten

7 Voor het onderzoek worden verschillende onderzoeksinstrumenten gebruikt. Ten eerste wordt er literatuuronderzoek verricht. Op basis van goede voorbeelden en een theoretische onderbouwing toont het onderzoek aan dat ICT als leermiddel heel effectief kan zijn. Daarnaast komt ook de motivatie en kennis van de huidige docenten uitgebreid aan bod in het literatuuronderzoek. Dit vormt de basis voor interviews met verschillende docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College. Tenslotte wordt met een expert gesproken over praktische toepassingen van ICT als leermiddel. In de onderstaande tabel staat een overzicht van de onderzoeksinstrumenten en onderzoeksgroepen die gekoppeld zijn aan de verschillende deelvragen. Tabel 1. Onderzoeksinstrumenten en onderzoeksgroepen bij verschillende deelvragen 8. Product Als eindproduct krijgt de sectie Nederlands een adviesrapportage in de vorm van een Deelvraag Onderzoeksinstrument Onderzoeksgroep 1. Wanneer maakt ICT als leermiddel onderdeel uit van het onderwijs? 2. Welke factoren stimuleren de kennis en motivatie van docenten om ICT als leermiddel te gebruiken? 3. Wat is de motivatie van docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College ten opzichte van ICT- gebruik in het onderwijs? 4. Wat is de kennis over ICT als leermiddel bij docenten Nederlands in de onderbouw van het Alfrink College? 5. Welke digitale leermiddelen en methoden kunnen een relevante toevoeging zijn voor het huidige onderwijs in de onderbouw bij het vak Nederlands? Literatuuronderzoek en interview Literatuuronderzoek en interviews Interviews Interviews Literatuuronderzoek en interview Vakdidacticus Docenten Nederlands de onderbouw van het Alfrink College Docenten Nederlands de onderbouw van het Alfrink College Docenten Nederlands de onderbouw van het Alfrink College Vakdidacticus onderzoeksverslag. Daarnaast zal in de maand januari een presentatie volgen met de titel ICT als leermiddel voor het vak Nederlands. Effectief digitale leermiddelen en leermethoden inzetten in de klas. In deze presentatie krijgen de onderbouwdocenten van de sectie Nederlands praktische

8 voorbeelden, een advies en een aanzet om ICT als belangrijk leermiddel voor hun onderwijs te gebruiken. De presentatie bestaat ieder geval uit de volgende onderdelen: 1. ICT- gebruik op het Alfrink College 2. Hoe digitaal is de sectie Nederlands? 3. Goede verhalen en praktijkvoorbeelden van ICT als leermiddel 4. Aan de slag: ICT als leermiddelen integreren 5. Conclusie en aanbevelingen 9. Tijdpad Weeknummer Activiteit Product 43 Plan van aanpak afronden Akkoordverklaring opdrachtgever laten ondertekenen 44 Plan van aanpak goed laten keuren Afspraken lesobservaties maken Interview opstellen 45 Interview afnemen met expert Interviews afnemen met docenten 46 Interviews afnemen met docenten Bijwonen lessen onderbouwdocenten Nederlands Literatuuranalyse 47 Interviews afnemen met docenten Bijwonen lessen onderbouwdocenten Nederlands Literatuuranalyse Plan van aanpak Akkoordverklaring Interview Afgenomen interviews Notities en observaties van bijgewoonde lessen verwerken Afgenomen interviews 50% adviesrapportage geschreven op basis van literatuur en interview Notities en observaties van bijgewoonde lessen verwerken Afgenomen interviews 50% adviesrapportage geschreven op basis van literatuur en interviews 48 Adviesrapportage als Notities en observaties van

9 onderzoeksverslag schrijven 49 Presentatie voorbereiden Adviesrapport afmaken bijgewoonde lessen verwerken 75% adviesrapportage geschreven op basis van literatuur en interview 100% adviesrapportage geschreven op basis van literatuur en interview Resultaten enquête verwerken 50 Presentatie voorbereiden 51 Abstract en verantwoording inleveren (15 december) 52 Vakantie 1 Vakantie 2 Presentatie geven Profielproduct inleveren Tabel 2. Tijdpad profielproduct Ruud Pijper

10 Literatuurlijst Alfrink College (2011). Projectplan digitalisering in de onderbouw. Alfrink College (2014). Informatiemap nieuwe collega s Beuving, C., Geijn, R. van., Salden, R. (2013). Waarom zou ik (niet) flippen? Een praktijkgericht onderzoek naar de voor- en nadelen van flipping the classroom. Geraadpleegd op 24 september 2014, van Kennisnet (2013). Vier in balans monitor De laatste stand van zaken van ICT en onderwijs. Geraadpleegd op 20 oktober 2014, van ns/vier_in_balans_monitor_2013.pdf Kreijns, C., Buuren, H. van, Acker, F. van, Vermeulen, M. (2010). Waarom zetten leraren ICT niet in hun onderwijs? : Over houding, ervaren sociale invloed en eigen effectiviteit van leraren aangaande het gebruik van (open) digitale leermaterialen in het onderwijs. Geraadpleegd op 24 september 2014, van ict- in- onderwijs.ashx Onderwijsraad (2008). Onderwijs en open leermiddelen. Den Haag : Onderwijsraad Simons, R- J. (2003). Eindelijk aandacht voor de didactiek van e- learning! Geraadpleegd op 15 september 2014, van learning.nl/robertjansimons.pdf Tondeur, J., Hermans, R., van Braak, J., & Valcke, M. (2008). Exploring the link between teachers educational beliefs profiles and different types of computer use in the classroom: The impact of teacher beliefs. Computers in Human Behavior, 24, Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J. (2010a). Maak kennis met TPACK. Hoe kan een leraar ICT integreren in het onderwijs. Zoetermeer: Kennisnet. Geraadpleegd op 22 september 2014, van 26_Maak_kennis_met_TPACK.pdf Voogt, J., Fisser, P. & Tondeur J. (2010b). Wat weten we over.tpack? Een literatuurstudie naar Technological Pedagogical Content Knowledge. Geraadpleegd op 9 oktober 2014, via