Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam

Transcriptie

1 PAPER 2 Naam auteur(s) Vakgebied Titel Onderwerp Opleiding Ontwerprapport Daniëlle Griep Algemene Economie Werken zal je! Context-concept Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam Doelgroep Havo 3 Sleuteltermen Context, arbeidsmarkt, vraag en aanbod, learner report Links Bibliografische referentie Studentnummer Begeleider(s) P. van der Veen J. Fortuin Beoordelaar(s) indien bekend Datum maart 2013

2 Samenvatting paper 1: Leerlingen van Havo 3 vinden het begrip markt en dan de introductie hoe prijsvorming van producten plaatsvindt door middel van vraag en aanbod lastig, saai en abstract. Ontwerphypothese: Als ik het onderwerp arbeidsmarkt door middel van concept- context onderwijs aanbied met behulp van activerende werkvormen dan zal dit leiden tot betekenis van de theorie wordt het hogere denkniveau geactiveerd. Dit zal leiden tot betere toets resultaten en meer betrokken leerlingen dan wanneer de stof op een deductieve manier via directe instructie wordt gegeven. Ontwerpregels: 1. Ik ga deze lessenserie geven in één Havo 3 klas 2. 4 lesuren van 50 minuten 3. Bij alle leerlingen ga ik een learner report afnemen 4. De toets resultaten van alle leerlingen over het onderwerp arbeidsmarkt ga ik vergelijken met de toets resultaten over vraag en aanbod van de toets van oktober 2012 Lesopzet: Doelstelling van deze lessenserie is eerst aan te geven via een context concept benadering hoe in theorie vraag en aanbod van arbeid werkt en daarna drie lessen over de invloed van de overheid op de vraag en aanbod van arbeid. Nogmaals dit alles via een context concept benadering. Hierdoor zullen leerlingen inzicht krijgen dat de theorie anders wordt door de invloed van de overheid. Les 1: Vraag en aanbod van de arbeidsmarkt Door middel van een experiment met oppassen op kinderen kan op een context matige manier het aanbod naar arbeid worden weer gegeven. De leerlingen moeten door middel van een geeltje (post-it) hun oppastarief opschrijven. Deze bedragen worden in een grafiek geplot en zo ontstaat de aanbodlijn (aanbod van arbeid). De bedragen die collega docenten maximaal willen betalen voor een oppas wordt ook verteld en kan dan in dezelfde grafiek worden geplot. Uit deze context kan het concept vraag en aanbod van arbeid worden herleid. Door middel van een paar oefeningen wordt de kennis over vraag en aanbod ingeslepen.

3 Les 2: Cao De leerlingen gaan een cao-simulatie doen. Ze gaan door zelf cao-onderhandelingen te voeren inzien wat er allemaal speelt rond cao-onderhandelingen. Ze gaan inzien dat er behoorlijke belangen op het spel staan en welke spanningen en arbeidsconflicten zouden kunnen optreden. Ze leren ook de begrippen arbeidsovereenkomst, primaire arbeidsvoorwaarden, secundaire arbeidsvoorwaarden, Algemeen bindend verklaren (AVVen), Minister van Sociale Zaken (Lodewijk Asscher), vakbond, werknemers, werkgevers en bouwnijverheid. Alhoewel het niet volledig bij context gericht onderwijs hoort, zullen een aantal begrippen, zoals arbeidsovereenkomst, primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, vakbond, aan de leerlingen moeten worden uitgelegd. Dit is noodzakelijk om de caosimulatie goed te laten verlopen. Uit deze les kan de algemene conclusie worden getrokken hoe cao onderhandeling werken. De cao simulatie wordt in kleine groepjes gespeeld en de docent heeft de rol van Minister van Sociale Zaken en is gedurende deze les de begeleider. Les 3: Minimumloon Deze les gaat over minimumloon. Door middel van een klassengesprek over het zelf betalen van het abonnement van het mobieltje en werken van leerlingen ga ik duidelijk maken hoe minimumloon werkt. De stelling is dat leerlingen zelf hun abonnementsgeld voor een mobieltje moeten betalen. Alleen met hun baantje kunnen ze nooit het abonnementsgeld betalen. Voor hen is het mobieltje primaire levensbehoefte. Vraag is dan aan hen wie gaat dat betalen. Antwoord zal zijn ouders. Daarmee is de cirkel rond en kan de context naar concept van minimumloon worden uitgelegd. Leerlingen moeten nu door middel van DDU weergeven waarom de overheid minimumloon heeft ingesteld. Daarna moeten ze door middel van DDU een vraag en aanbodlijn tekenen en daar een de lijn van minimumloon in weergeven. Om de consequenties van minimumloon voor de werkgever weer te geven kijken de leerlingen naar een youtube filmpje De vraag voor leerlingen is welke consequenties zien jullie hier bij de verhoging van het minimumloon. Les 4: Werkeloosheid Als introductie op de gevolgen van werkloosheid start ik met een klassengesprek. Nu is de vraag welke sporten de leerlingen doen. De leerlingen die voetballen of hockeyen bevraag ik verder met hoeveel mensen ze het spelen. Het antwoord zal zijn met 11 personen. Maar dan is de vraag uit hoeveel personen bestaat hun team. Het antwoord zal zijn uit 12 of meer personen. Hoe vinden de mensen het die op de bank zitten. Die zullen balen, willen meedoen etc. Daarna nog een keer maar dan over het uitloten bij ons op school. 60 leerlingen die niet naar Sancta konden gaan ook die leerlingen wilden graag op onze school komen maar helaas. Daarna leg ik uit waarom ik dit vertel, om aan te geven dat het niet leuk is als je iets wil doen maar het niet kan/mag. Zo is het ook voor een werkeloze. Om dit aan te geven laat ik een filmpje zien van Bij dat filmpje krijgen leerlingen een aantal vragen.

4 Onderbouwing: In de planner voor de vierde periode van Havo 3 staat arbeidsmarkt gepland. Alle klassen (5 in totaal, waarvan ik er 4 lesgeef) behandelen deze stof. Deze stof, arbeidsmarkt, is een onderdeel van een toets over heel hoofdstuk 3 De markt in moeilijkheden van de methode Praktische Economie en de daarin te behandelen stof leidend is. Ik heb ten dele gebruik gemaakt van de theorie van deze stof daar het niet wordt aangeboden volgens de contextconcept methodiek. Om zorg te dragen dat de te behandelen stof beklijft heb ik soms gebruik gemaakt van opgaven uit het boek en een paar opgaven heb Alle lessen heb ik getracht te beginnen door middel van context gericht onderwijs. Ik wilde van een specifieke concrete situatie naar concepten toewerken. Dat is bij bijna alle lessen gelukt alleen de les met de cao onderhandeling (de 2 e les) heb ik een aantal begrippen moeten uitleggen (zoals arbeidsvoorwaarden, arbeidsovereenkomst etc.) om goed een cao onderhandeling te starten. Bij de 4 e les, over werkloosheid, heb ik de leerlingen laten begrijpen en voelen wat het betekent om buiten gesloten te zijn zodat ze beter zich zouden kunnen invoelen bij het kijken naar de portetten van werkelozen. Bij het ontwerpen van de lessenserie heb ik gebruik gemaakt van alledaagse context. Kneppers (blz 16) zegt hierover dat onder een context een voor leerlingen herkenbare situatie uit de werkelijkheid wordt verstaan. Door die herkenbare situatie kan de context aan het concept worden gelinkt. Volgens Ebbens maakt betekenis geven het leren effectiever (blz 37). Marzano geeft aan dat het zeer belangrijk is om de praktijk met de theorie te verbinden zodat er begrip bij leerlingen onstaat. Om te zorgen dat het hogere denkniveau wordt geactiveerd zijn er in elke les één of meer werkvormen gebruikt. De vragen die gesteld worden aan de leerlingen zijn de vragen op niveau 3 en 4 van Ebbens, gericht op het hogere orde denken (blz 79). Leerlingen moeten dan de stof gaan integreren en toepassen. Door middel van samenwerkend leren (groot, de cao simulatie maar in het klein door de werkvorm DDU) wordt ook het hogere denkniveau geactiveerd. Literatuur: Adriaansen, P. (2010). Praktische Economie, 3 Havo, economie en M&O voor de onderbouw, leeropdrachtenboek. Malmberg, s-hertogenbosch Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2009). Effectief Leren Basisboek. Noordhoff Uitgevers Groningen Houten. Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2013). Samenwerkend leren praktijkboek. Noordhoff Uitgevers Groningen Houten. Examenblad, Havo Syllabus centraal examen economie Havo 2013

5 Kleef, W.A.M. (2006). Cao-simulatiespel, leren door te doen. Factor D, Kwartaalblad voor het Economie-onderwijs en zijn Didactiek, Amsterdam Kneppers, L. & Laarhoven, van I. (2010) Taalgericht Economie onderwijs. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam Kneppers, L. (2009) Conceptgericht en contextgericht economieonderwijs. Landelijk Expertisecentrum Economie en Handel, Amsterdam Marzano, R. & Miedema W. (2007). Leren in vijf dimensies. Moderne didactiek voor het voortgezet onderwijs. Assen: Koninklijke van Gorcum. Valcke, M. (2010). Onderwijskunde als ontwerpwetenschap. Een inleiding voor ontwikkelaars van instructie en voor toekomstige leerkrachten. Gent: Academia Press. Bijlage 1: Lesplannen Bijlage 2: Leerlingen materiaal Bijlage 3: Docenthandleiding

6 BIJLAGE 1: Les 1: Docent: Danielle Griep Lesonderwerp Beginsituatie Leskern Leerdoelen Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Datum les: april 2013 Klas: Aantal Tijd: H3 lln:25 Introductie arbeidsmarkt met vraag en aanbod van arbeid De leerlingen hebben in oktober 2012 al over vraag en aanbod van goederen gehad en het tekenen van vraag- en aanbodlijnen. Leerlingen kunnen aan het einde van de les aangeven hoe vraag naar en aanbod van arbeid grafisch weergegeven worden en aangeven wat er onder aanbod van arbeid en vraag naar arbeid wordt verstaan. Aan het einde van de les het begrijpen van de begrippen van vraag en aanbod van arbeid Misconceptie rond vraag en aanbod van arbeid ondervangen Eigen materiaal Tijd Lesfase 1 Leerdoel 2 Wat ik doe en zeg Lesvoorbereiden Digibord, internet, post-its, losse opgaven voor leerlingen Sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Geef aan dat lln tassen van tafel halen en de boeken op tafel. Eventueel loop ik nog rond om een leerling aan te kunnen spreken Wat zij doen (werkvorm) 3 Lln komen binnen en gaan naar hun plek Tassen van tafel en schriften op tafel Leeractiviteit Noem specifieke! 5 1 luisteren Zorg voor aandacht begin les Luisteren Luisteren Luisteren en meedenk en Vertellen over oppasprobleem en hun hulp nodig. Uitdelen van geeltjes en oppasbedrag op laten schrijven Luisteren opschrijven 15 2 Innemen geeltjes Teruggeven luisteren Opschrijven bedragen van geeltjes in grafiek (plotten) Aangeven welke prijs docenten willen betalen en plotten in zelfde grafiek Kijken, meedenken Kijken en meedenken Uitleg krijgen Opschrijven Meedenken Luisteren de

7 & & Beredene ren Verwerke n van stof controler en Verwerke n van stof controler en Afrondin g Vragen aan leerlingen wat deze lijn voorstelt, ze schrijven dit zelf op een blaadje De leerlingen maken opdracht 1 en 2 van opgavenblaadje behorende bij de stof. De leerlingen maken de opgaven eerst alleen, dus in stilte en nadat de opgaven zijn gemaakt controleren ze bij elkaar Bespreken antwoorden opgaven 1 en 2 De leerlingen maken opgaven 3 en 4 ook weer volgens de regels, eerst alleen en dan bij elkaar controleren Bespreken antwoorden opgaven 3 en 4 Leerlingen laten opschrijven/samenvatting wat er deze les behandeld is Check duo s Check duo s Check duo s in in in Luisteren en verbeteren en eventueel vragen stellen Check duo s in Luisteren en verbeteren en eventueel vragen stellen Luisteren en eventueel aanvullen In eigen woorden weergeven, dus begrijpen Aangeven wat niet in rijtje thuis hoort Meedenken Meedenken integreren

8 LES 2: Docent: Danielle Griep Lesonderwerp Beginsituatie Leskern Leerdoelen Docentdoelen Boek (+ blz.) Datum les: april 2013 Klas: Tijd: H3 Cao onderhandelingen De leerlingen hebben vorige les een introductie op de arbeidsmarkt gehad. Cao onderhandelingen Aantal lln:25 Ze gaan door zelf cao-onderhandelingen te voeren inzien wat er allemaal speelt rond cao-onderhandelingen. Ze gaan inzien dat er behoorlijke belangen op het spel staan en welke spanningen en arbeidsconflicten zouden kunnen optreden. Aan het einde van de les weten leerlingen dat er als een collectief (zowel aan aanbod als vraagzijde) wordt opgetreden Ordelijk verlopen les Digibord, leerlingen materiaal met uitleg Cao-spel, flip-over Media, spullen, hulp vellen, viltstiften, prijsjes voor de winnaar Leeractiviteit Wat zij doen Tijd Lesfase 4 Leerdoel 5 Wat ik doe en zeg Noem (werkvorm) 6 specifieke! Lesvoorbereiden 5 1 aandacht 6 2 Uitleg geven Sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Geef aan dat lln tassen van tafel halen en boeken e.d. in de tas mogen laten zitten Zorg voor aandacht begin les Introductie cao spel en duidelijk spelregels vertellen 10 2 Indelen van groepjes 12 2 Indelen van subgroepjes en 5 Beredenere n, analyseren Uitdelen leerlingen materiaal Subgroepjes gaan voorstellen maken Lln komen binnen en gaan naar hun plek Tassen tafel Luisteren Luisteren van Gaan met groepje bij elkaar zitten Teruggeven Creatief toepassen Intergreren de

9 22 4 en en 5 Besluiten 34 4 en 5 Vergelijken en conclusies trekken Subgroepjes gaan terug naar groep en geven elkaar de voorstellen Groepjes gaan onderhandelen Voorstellen met elkaar vergelijken 36 4 en 5 Eventueel AVV-en 38 4 en 5 Luisteren 40 4 en 5 Reprodicer en van de stof 42 6 Discusieren 48 6 Afronding Uitleggen waarom er een AVV is uitgesproken Winnaar uitroepen Leerlingen laten opschrijven/samenvatting wat er deze les behandeld is en wat ze hebben geleerd over CAO Onderhandel en Kijken en meedenken Nadenken en opschrijven Luisteren en eventueel opmerkingen maken evalueren Debatteren (creatief toepassen) begrijpen integreren

10 LES 3: Docent: Danielle Griep Lesonderwerp Beginsituatie Leskern Leerdoelen Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Datum les: april 2013 Klas: Aantal Tijd: H3 lln:25 Minimumloon De leerlingen hebben vorige les een introductie op de arbeidsmarkt gehad en cao onderhandelingen gevoerd Leerlingen weten aan het einde van de les wat is minimumloon en wat er in de arbeidsmarkt gebeurt als minimum wordt ingesteld. Aan het einde van de les weten leerlingen wat een minimumloon inhoudt, waarom er een minimumloon is en wat de nadelen en voordelen van minimumloon zijn. Vanuit context naar concept toewerken Digibord, internet Tijd Lesfase 7 Leerdoel 8 Wat ik doe en zeg Les voorbereiden Sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Geef aan dat lln tassen van tafel halen en boeken e.d. in de tas mogen laten zitten Wat zij doen (werkvorm) 9 Lln komen binnen en gaan naar hun plek Tassen tafel 5 1 aandacht Zorg voor aandacht begin les Luisteren 6 2 begrijpen integrere n Toepasse n Begin klassengesprek over abonnementsgeld mobieltjes en het aantal uur dat ze mogen werken (aantal uur met salaris is te weinig om abo te betalen) Uitleg van het concept minimumloon dat de overheid hanteert Leerlingen nemen grafiek met vraag en aanbod van arbeid over van bord en moeten nu de minimumloon lijn in de grafiek tekenen van Luisteren en meedoen Meedenken en verklaren Check duo s in Leeractiviteit Noem specifieke! de Doordat het salaris per week te laag is kan de abo voor de telefoon niet betaald worden, leerlingen denken na hoe dit op te lossen Integreren van voorbeeld in context naar concept 22 3 Vraag aan leerlingen waarom DDU Beklijven van stof

11 en 5 Beredene ren, analysere n integrere n de overheid minimumloon heeft ingevoerd Leerlingen kijken naar filmpje over minimumloon en de consequenties: 9-banen-indonesie-op-detocht-door-verhogingminimumloon.html Vraag aan leerlingen is om aan te geven welke consequenties ze uit de film kunnen halen Leerlingen maken opgave 1 van leerlingen materiaal over minimumloon. Dit mogen ze in 2-tallen doen en 5 Besluiten Bespreken opgave 48 6 Afrondin g Leerlingen laten opschrijven/samenvatting wat er deze les behandeld is en wat ze hebben geleerd over CAO Teruggeven Onderhandel en evalueren Intergreren Debatteren (creatief toepassen) integreren

12 LES 4: Docent: Danielle Griep Lesonderwerp Beginsituatie Leskern Leerdoelen Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Tijd Lesfase 10 Datum les: april 2013 Tijd: Klas: H3 Aantal lln:25 Werkloosheid De leerlingen hebben vorige lessen een introductie op de arbeidsmarkt gehad, minimumloon uitgelegd gekregen en cao onderhandelingen gevoerd Leerlingen weten aan het einde van de les wat is werkloosheid inhoudt en hoe het is om werkloos te zijn. Wat is werkloosheid Hoe kan je zorgen dat je weer een baan krijgt Vanuit context naar concept toewerken Digibord, internet, leerlingmateriaal met vragen over filmpje Leerdoel 11 Wat ik doe en zeg 0 Les voorbereiden Sta bij de deur en heet de leerlingen welkom. Geef aan dat lln tassen van tafel halen en boeken e.d. in de tas mogen laten zitten Wat zij doen (werkvorm) 12 Lln komen binnen en gaan naar hun plek Tassen tafel 5 1 aandacht Zorg voor aandacht begin les Luisteren 6 2 begrijpen integrere n Toepasse n Begin klassengesprek over welke sporten leerlingen beoefenen. Bij de leerlingen met team sporten vraag ik door met hoeveel ze in het veld staan en daarna met hoeveel ze in het team zitten. Voor de bankzitters vraag ik hoe zij dat vinden. Aangeven dat dit ook geldt voor mensen die geen werk hebben, dus werkloos zijn Leerlingen gaan naar filmpje over portretten van werkelozen personen ( werp/ portret-van- drie-generaties- van Luisteren en meedoen Meedenken Kijken en intergreren Leeractiviteit Noem specifieke! de Begrijpen dat niet meedoen niet leuk is als je wel mee wilt doen Integreren van voorbeeld in context naar concept Voorkennis wordt geactiveerd, leerlingen moet aan de hand van vragen over filmpje

13 35 4 en en Toepasse n en integrere n Beredene ren, analysere n Afrondin g werklozen.html) kijken. Ze krijgen een papier met vragen over filmpje. De eerste 2 vragen kunnen ze aan de hand van het filmpje beantwoorden, de laatste vraag zorgt ervoor dat ze gaan integreren van kennis Leerlingen geven antwoord op vragen bij filmpje Docent schrijft tips op bij vraag 3 over hoe je weer aan het werk kan komen en wat je dan moet doen er zal discussie ontstaan. De docent begeleid deze discussie en leidt deze in goede banen Leerlingen laten opschrijven/samenvatting wat er deze les behandeld is en wat ze hebben geleerd over werkloosheid DDU Teruggeven evalueren duidelijkheid krijgen Beklijven van stof Intergreren integreren

14 BIJLAGE 2: LEERLINGENMATERIAAL Les 1: Vraag en aanbod van arbeid Vragen voor leerlingen: Opgave 1: Welke voorbeelden horen bij het aanbod van arbeid: A Gerard werkt bij Philips B Philips zoekt productiemedewerkers C In de supermarkt hangt een vacature: vakkenvuller gevraagd. D Miranda zoekt werkt als verpleegkundige E Frits is huisman Opgave 2: Welke voorbeelden horen bij de vraag naar arbeid: A Gerard werkt bij Philips B Philips zoekt productiemedewerkers C In de supermarkt hangt een vacature: vakkenvuller gevraagd. D Miranda zoekt werkt als verpleegkundige E Frits is huisman Opgave 3: Waarom is er op de arbeidsmarkt niet één evenwichtsprijs van arbeid, vergelijkbaar met bijvoorbeeld de evenwichtsprijs van aardbeien? Opgave 4: De prijs van arbeid (het loon) is niet alleen afhankelijk van vraag en aanbod. Er zijn ook andere factoren. Hieronder staan nog andere factoren die de prijs van arbeid (het loon bepalen). Bedenk bij iedere hieronder genoemde factor een beroep waarbij die factor een belangrijke rol speelt. a. Opleiding b. Ervaring c. Leeftijd d. Verantwoordelijkheid e. Risico

15 Les 2: cao Introductie Centraal in het spel staat de bedrijfstak van botenbouwers. In deze bedrijfstak zijn een paar grote en veel kleine bedrijven actief. Ongeveer twee derde van alle bedrijven is aangesloten bij de HISWA, de belangenvereniging van botenbouwers. Deze bedrijven maken grote en kleine zeiljachten en zeer grote luxueuse zeiljachten. In deze bedrijfstak werken ongeveer werknemers. Het belangrijkste afzetgebied van deze bedrijven is Europa en het Midden Oosten. De bedrijven leveren vooral aan consumenten in Europa maar ook aan zeer vermogende personen over de hele wereld. Sinds enkele jaren zijn enkele Chinese bedrijven actief op de internationale botenbouw markt en zij proberen hun afzetgebied uit te breiden naar West-Europa. Tot op heden slagen ze daarin behoorlijk goed. De lage loonkosten van de Chinese botenbouwers speelt daarbij overigens een belangrijke rol. De bedrijfstak moet een nieuwe CAO voor haar werknemers opstellen (bedrijfstakcao). Daartoe roepen de bedrijven in de botenbouw de hulp in van hun belangenvereniging, de HISWA, die gespecialiseerd is in het voeren van CAO-onderhandelingen. De andere botenbouwers zijn ongeorganiseerd. Namens de werknemers onderhandelt de industriebond die aangesloten is bij de vakcentrale FNV. Spel en spelregels 1) Jullie zijn verdeeld in groepjes, deze groepjes zijn weer onderverdeeld in vertegenwoordigers van de belangvereniging van botenbouwers, de HISWA (werkgevers) en de vertegenwoordigers van de industriebond FNV (werknemers). 2) Vervolgens stellen beide delegaties (vertegenwoordigers van een bepaalde groep) een eisenpakket samen. Dit doen jullie een xx minuten afzonderlijk. De werknemersbond probeert daarbij vooral de positie van de werknemers te versterken zonder dat dit ten koste gaat van de onderneming. De werkgeversbond is er vooral op uit de positie van de onderneming te beschermen tegen te hoge looneisen die de winst van het bedrijf kunnen aantasten. 3) De werknemersbond én de werkgeversbond moeten rekening houden met zowel macro-economische ontwikkelingen als de financiële gezondheid en de daarmee de toekomst van de bedrijven. Het is zeer belangrijk is natuurlijk dat de CAO niet de continuïteit van het bedrijf aantast. Daar heeft niemand belang bij. De ontwikkelingen die belangrijk zijn bij de CAO-vorming, zijn opgenomen in onderstaande tabel. Macro economische ontwikkelingen Bedrijfsontwikkelingen 1) Arbeidsmarkt wordt steeds krapper. Het is heel moeilijk om goed opgeleid personeel te vinden. 2) Economie verkeert in een recessie. Het consumentenvertrouwen is zeer laag en consumenten stellen de aanschaf van dure producten uit. 3) De inflatie bedroeg afgelopen jaar 2,5%. 1) De winst van de bedrijven loopt al drie jaar langzaam maar zeker terug. Het laatste jaar is de daling groter. 2) De concurrentie met China wordt steeds voelbaarder. Bedrijven verliezen nu al klanten aan de Chinese concurrentie. 3) De Nederlandse botenbouwers

16 staan nog steeds zeer goed bekend om de kwaliteit boten die ze bouwen. Bedrijven hebben in 2012 allerlei kwalitatief hoogwaardige producten op de markt gebracht die goed lopen en waarmee ze voorsprong houden op de Chinese concurrentie. 4) Productiviteit (productie per werknemer per uur) is afgelopen jaar met 1,5% gestegen. 4) In de nieuwe CAO, die alleen zal gelden voor het jaar 2013 moeten over 5 zaken afspraken gemaakt worden: Wordt het een structurele loonsverhoging, eenmalige loonsverhoging of een combinatie van beide? De loonstijging in procenten Duur van de werkweek (die is nu 40 uur) Toeslag bij werken in het weekend (die toeslag bedraagt nu 10% bovenop het gewone loon.) Kosten opleiding (op dit punt is momenteel niets geregeld in deze bedrijfstak.) 5) Wanneer beide partijen hun eisenpakket hebben opgesteld, worden die overhandigd aan de tegenpartij. Nadat de eisenpakketten van de tegenpartij zijn bekeken, kunnen de onderhandelingen beginnen. Deze onderhandelingen zullen ongeveer xx minuten duren. 6) De afspraken die tussen werknemers- en werkgeversbond worden gemaakt worden vastgelegd op een groot wit vel. Dit vel kan aan het einde van de les aan de wand van het lokaal worden gehangen. Wanneer over de vijf onderhandelingspunten overeenstemming is bereikt, wordt de conceptcao opgesteld en opgestuurd naar de Minister van Sociale Zaken. 7) De docent speelt de rol van Minister van Sociale Zaken (minister Asscher) en zal het algemeen verbindend verklaren voor zijn rekening nemen. Zonder verbindendverklaring van de minister is de CAO alleen geldig voor de twee derde deelnemende bedrijven, niet voor de overige bedrijven die ongeorganiseerd zijn. Wanneer de Minister de CAO wel verbindend verklaart, geldt deze ook voor de overige bedrijven die niet deelnamen aan de CAO-onderhandelingen Les 3: minimumloon Vragen voor leerlingen: Opgave 2:

17 a. Wat is een voordeel van het minimumloon in Nederland b. Wat is een nadeel van het minimumloon in Nederland Opgave 3: Deze tabel is opgesteld op basis van een 40-urige werkweek (dus een werkdag bestaat uit 8 uur). a. Dolf is 16 jaar en in de vakantie werkt hij 3 weken bij een bollenbedrijf tegen het minimumjeugdloon. Hoeveel verdient hij dan? b. Karin is 17 jaar en werkt 4 weken bij een strandtent en verdient dan 553,67 mag dat? Les 4: werkloosheid Vragen voor leerlingen naar aanleiding van filmpje: 1. Over welke personen gaat dit filmpje en wat was hun baan 2. Wat hebben de personen allemaal gedaan om aan een baan te komen 3. Welke tips zou je de personen meegeven (geef één à twee tips per persoon)om snel een baan te vinden 4. Leg uit waarom de kans groot is dat de lonen dalen in tijden van hoge werkloosheid en niet in tijden van lage werkloosheid.

18 BIJLAGE 3: DOCENTENHANDLEIDING: Deze docentenhandleiding schrijf ik voor mijn collega s van de sectie economie en M&O van Lyceum Sancta Maria. Deze docenten geven allen al een aantal jaar les in de 3 e klas (zowel havo als vwo). Ik ga er dan ook vanuit dat de begrippen die behandeld worden en het werken vanuit context naar concept voor hen een duidelijke benadering is. Doelstelling van deze lessenserie is eerst aan te geven via een context concept benadering hoe in vraag en aanbod van arbeid tot stand komt en daarna drie lessen over de invloed van de overheid op de vraag en aanbod van arbeid. Nogmaals dit alles via een context concept benadering. Hierdoor zullen leerlingen inzicht krijgen dat de theorie, zoals geleerd in de eerste les (vraag en aanbod) anders wordt door de invloed van de overheid. Les 1: Vraag en aanbod van arbeid Begrippen (door middel van context naar concept): Arbeidsmarkt Vraag- en aanbod van arbeid Vrager naar arbeid is de werknemer Aanbieder van arbeid is de werkgever Benodigheden: Post-it of geeltjes Foto van 2 lieve kinderen Oppastarieven van collega s (die zitten al bij deze handleiding) Door middel van geeltjes ga je een vraaglijn construeren. Introductie (context): Nadat de les is opgestart kan je vertellen dat je vanavond opeens weg moet en een oppas nodig heb want de eigen oppas is ziek geworden. De 2 kinderen van 5 en 7 kunnen nog niet alleen thuis blijven en dat je nu graag wil dat één van de leerlingen gaat oppassen. Je deelt geeltjes uit en vraagt de leerlingen daar hun oppastarief op te schrijven. Wanneer leerlingen niet kunnen oppassen vanwege sporten, werken e.d. kan je aangeven dat ze een bedrag invullen waarvoor ze hun bezigheden niet willen doen en wel bij je komen oppassen. De bedragen die op de geeltjes staan, plot je dan in een grafiek. Je kan dan een lijn door de verschillende bedragen trekken (iemand die voor 3,- wil oppassen wil ook voor 4,- of meer oppassen ). Zeer belangrijk is om de leerlingen te vragen om wie dit gaat; zijn zij de aanbieders of de vragers? Dit is belangrijk om de misconceptie te ondervangen. Leerlingen zijn namelijk de vragers naar arbeid. Daarna laat je je eigen prijs zien en geef je aan dat je bij je collega s ook hebt geïnformeerd welke prijs zij vragen voor oppas. Deze prijzen (zorg dat het verschillende zijn!) plot je ook in

19 de grafiek op het bord. De vraag is nu aan de leerlingen welke lijn dit is (antwoord, de aanbieders). Theorievorming (concept): Uitleg geven over de vorming van vraag en aanbod naar arbeid dat dit verloopt zoals weergegeven met de geeltjes (de vragers) en de docenten die een bepaald bedrag willen betalen (de aanbieders). Door het tekenen van een vraag en aanbodlijn krijg je een evenwichtsprijs. Om te begrijpen hoe het werkt met vraag- en aanbod maken de leerlingen de volgende opgaven uit het leerlingen materiaal. Les 2: Cao Begrippen (door middel van context naar concept): Cao Arbeidsovereenkomst Primaire arbeidsvoorwaarden Secundaire arbeidsvoorwaarden Algemeen bindend verklaren (AVV-en) Minister van Sociale Zaken (Lodewijk Asscher) Vakbond Werknemers Werkgevers HISWA NB. Een aantal begrippen dient van te voren te worden uitgelegd (zoals primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, AVV, vakbond en HISWA) anders kunnen de leerlingen niet hun onderhandelingen voeren. Benodigheden: Prijsje voor de winnaars (mini marsjes?) Leerlingen materiaal met uitleg cao spel en spelregels Flip-over papier en stiften Cao simulatie en het lesdoel: De leerlingen gaan een cao-simulatie doen. Ze gaan zelf cao-onderhandelingen voeren en daardoor inzien wat er allemaal speelt rond cao-onderhandelingen. Ze gaan inzien dat er behoorlijke belangen op het spel staan en welke spanningen en arbeidsconflicten zouden kunnen optreden. Ze leren ook de bovengenoemde begrippen. Alhoewel het niet volledig bij context gericht onderwijs hoort, zullen een aantal begrippen, zoals arbeidsovereenkomst, primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, vakbond, aan de leerlingen moeten worden uitgelegd. Dit is noodzakelijk om de cao-simulatie goed te laten verlopen. Aan de leerlingen leg je eerst uit wat we gaan doen, een cao simulatie. Ze gaan zelf de cao onderhandelingen voeren/naspelen in de botenbouw industrie, dus tussen de HISWA, de

20 vertegenwoordigers van botenbouwers en de industriebond FNV die de werknemers in de botenbouw vertegenwoordigt. Je legt duidelijk uit over welke bedrijfstak het gaat, de specificaties van die bedrijfstak en de macro-economische ontwikkelingen. Nadat je dat hebt uitgelegd, verdeel je leerlingen in groepjes van 4 of 6 leerlingen. De groepjes deel je weer door de helft. Dit kan je doen doordat de nummers 1,2 en 3 groepje A zijn en de nummers 4,5 en 6 groepje B (indien je maar vier leerlingen hebt dan nummers 1 en 2 A en 3 en 4 zijn B). De leerlingen krijgen een papier met uitleg van het spel, nogmaals de introductie die jij al hebt verteld en de spelregels. Deze spelregels geven duidelijk aan wat de macro economische ontwikkelingen en de bedrijfsontwikkelingen zijn. Tevens staan er de 5 punten in waarover afspraken gemaakt moeten worden. De leerlingen krijgen deze informatie pas als je alles hebt uitgelegd, anders bestaat de kans dat je de aandacht kwijt bent doordat de leerlingen zich gaan bezig houden met het vormen van groepjes en doorlezen van het materiaal. Introductie Centraal in het spel staat de bedrijfstak van botenbouwers. In deze bedrijfstak zijn een paar grote en veel kleine bedrijven actief. Ongeveer twee derde van alle bedrijven is aangesloten bij de HISWA, de belangenvereniging van botenbouwers. Deze bedrijven maken grote en kleine zeiljachten en zeer grote luxueuse zeiljachten. In deze bedrijfstak werken ongeveer werknemers. Het belangrijkste afzetgebied van deze bedrijven is Europa en het Midden Oosten. De bedrijven leveren vooral aan consumenten in Europa maar ook aan zeer vermogende personen over de hele wereld. Sinds enkele jaren zijn enkele Chinese bedrijven actief op de internationale botenbouw markt en zij proberen hun afzetgebied uit te breiden naar West-Europa. Tot op heden slagen ze daarin behoorlijk goed. De lage loonkosten van de Chinese botenbouwers speelt daarbij overigens een belangrijke rol. De bedrijfstak moet een nieuwe CAO voor haar werknemers opstellen (bedrijfstakcao). Daartoe roepen de bedrijven in de botenbouw de hulp in van hun belangenvereniging, de HISWA, die gespecialiseerd is in het voeren van CAO-onderhandelingen. De andere botenbouwers zijn ongeorganiseerd. Namens de werknemers onderhandelt de industriebond die aangesloten is bij de vakcentrale FNV. Spel en spelregels 4) Verdeel de leerlingen in groepjes van 4 of 6 leerlingen. Deze groepjes moeten vervolgens in tweeën gedeeld worden: de werknemersdelegatie en de werkgeversdelegatie. Beide delegaties bestaan dus uit 2 of 3 personen. 5) Vervolgens stellen beide delegaties een eisenpakket samen. Dit doen ze ongeveer 5 minuten afzonderlijk. De werknemersbond probeert daarbij vooral de positie van de werknemers te versterken zonder dat dit ten koste gaat van de onderneming. De werkgeversbond is er vooral op uit de positie van de onderneming te beschermen tegen te hoge looneisen die de winst van het bedrijf kunnen aantasten. 6) De werknemersbond én de werkgeversbond moeten rekening houden met zowel macro-economische ontwikkelingen als de financiële gezondheid en de toekomst van het bedrijf. Het is zeer belangrijk is natuurlijk dat de CAO niet de continuïteit van het

21 bedrijf aantast. Daar heeft niemand belang bij. De ontwikkelingen die belangrijk zijn bij de CAO-vorming, zijn opgenomen in onderstaande tabel. Macro economische ontwikkelingen Bedrijfsontwikkelingen 8) Arbeidsmarkt wordt steeds krapper. Het is heel moeilijk om goed opgeleid personeel te vinden. 9) Economie verkeert in een recessie. Het consumentenvertrouwen is zeer laag en consumenten stellen de aanschaf van dure producten uit. 10) De inflatie bedroeg afgelopen jaar 2,5%. 5) De winst van de bedrijven loopt al drie jaar langzaam maar zeker terug. Het laatste jaar is de daling groter. 6) De concurrentie met China wordt steeds voelbaarder. Bedrijven verliezen nu al klanten aan de Chinese concurrentie. 7) De Nederlandse botenbouwers staan nog steeds zeer goed bekend om de kwaliteit boten die ze bouwen. Bedrijven hebben in 2012 allerlei kwalitatief hoogwaardige producten op de markt gebracht die goed lopen en waarmee ze voorsprong houden op de Chinese concurrentie. 8) Productiviteit (productie per werknemer per uur) is afgelopen jaar met 1,5% gestegen. 11) In de nieuwe CAO, die alleen zal gelden voor het jaar 2013 moeten over 5 zaken afspraken gemaakt worden: Wordt het een structurele loonsverhoging, eenmalige loonsverhoging of een combinatie van beide? De loonstijging in procenten Duur van de werkweek (die is nu 40 uur) Toeslag bij werken in het weekend (Die toeslag bedraagt nu 10% bovenop het gewone loon.) Kosten opleiding(op dit punt is momenteel niets geregeld in deze bedrijfstak.) 12) Wanneer beide partijen hun eisenpakket hebben opgesteld, worden die overhandigd aan de tegenpartij. Nadat de eisenpakketten van de tegenpartij zijn bekeken, kunnen de onderhandelingen beginnen. Deze onderhandelingen zullen ongeveer 10 minuten duren. 13) De afspraken die tussen werknemers- en werkgeversbond worden gemaakt worden vastgelegd op een groot wit vel. Dit vel kan aan het einde van de les aan de wand van het lokaal worden gehangen. Wanneer over de vijf onderhandelingspunten overeenstemming is bereikt, wordt de conceptcao opgesteld en opgestuurd naar de Minister van Sociale Zaken.

22 14) De docent speelt de rol van Minister van Sociale Zaken (minister Asscher) en zal het algemeen verbindend verklaren voor zijn rekening nemen. Zonder verbindendverklaring van de minister is de CAO alleen geldig voor de twee derde deelnemende bedrijven, niet voor de overige bedrijven die ongeorganiseerd zijn. Wanneer de Minister de CAO wel verbindend verklaart, geldt deze ook voor de overige bedrijven die niet deelnamen aan de CAO-onderhandelingen 15) De winnaar van het spel: aan de hand van onderstaande tabel kan worden bekeken wie de CAO-onderhandelingen heeft gewonnen. werkgeverspunten werknemerspunten Loonsverhoging is: Structureel, eenmalig of combinatie Structureel: 2 punten voor werknemers; 0 punten voor werkgevers Eenmalig: 2 punten voor werkgevers; 0 punten voor werknemers Combinatie: Aan beide partijen 1 punt toekennen Loonsverhoging in procenten > 3%: 2 punten voor werknemers; 0 punten voor werkgevers 3%: Aan beide partijen 1 punt toekennen < 3%: 2 punten voor werkgevers; 0 punten voor werknemers Werkweek Toeslag Kosten opleiding < 40 uur 2 punten voor werknemers; 0 punten voor werkgevers 40 uur: 1 punt voor beide partijen > 40 uur: 2 punten voor werkgevers; 0 punten voor werknemers > 10% 2 punten voor werknemers; 0 punten voor voor werkgevers 10%: Aan beide partijen 1 punt toekennen < 10% 2 punten voor werkgevers; 0 punten voor werknemers Werkgever vergoedt minder dan 25%: 2 punten voor werkgevers; 0 punten voor werknemers Werkgever vergoedt 25%: Aan beide partijen 1 punt toekennen Werkgever vergoedt meer dan 25%: 2 punten voor werknemers; 0 punten voor werkgevers 16) Om de onderhandelingsresultaten van de verschillende groepen duidelijk te laten zien, is het handig om deze op een groot vel te schrijven. Deze vellen kunnen aan de wand van het lokaal gehangen worden. Leerlingen zien dan de verschillen tussen de onderhandelingsresultaten. Les 3: Minimumloon Deze les gaat over minimumloon. Door middel van een klassengesprek over het zelf betalen van het abonnement van het mobieltje en werken van leerlingen ga ik duidelijk maken hoe minimumloon werkt. De stelling is dat leerlingen zelf hun abonnementsgeld voor een mobieltje moeten betalen. Als docent moet je dus bedragen gebruiken voor het abonnementsgeld die reëel zijn maar die ze met hun baantje nooit kunnen verdienen (bijv. abonnementsgeld van 10,- per week en ze werken maximaal 3 uur per week voor 3,- per uur). Alleen met hun baantje kunnen ze nooit het abonnementsgeld betalen. Voor hen is het

23 mobieltje primaire levensbehoefte. Vraag is dan aan hen wie gaat dat betalen. Antwoord zal zijn ouders. De ouders zorgen er dan voor dat de primaire levensbehoefte (de mobiele telefoon) bekostigd wordt. Daarmee is de cirkel rond en kan de context naar concept van minimumloon worden uitgelegd, want de overheid heeft het minimumloon ingesteld om er voor te zorgen dat mensen kunnen voorzien in hun primaire levensbehoefte. Het waarom van de overheid wordt niet verteld, dat moeten leerlingen nu door middel van DDU weergeven. Dus waarom de overheid minimumloon heeft ingesteld. Daarna moeten ze door middel van DDU een vraag en aanbodlijn overnemen die de docent op het bord tekent en daar dan de lijn van minimumloon in weergeven. Om de consequenties van minimumloon voor de werkgever weer te geven kijken de leerlingen naar een youtube filmpje De vraag voor leerlingen is welke consequenties zien jullie hier bij de verhoging van het minimumloon. Om de theorie te integreren maken de leerlingen de opgaven zoals aangegeven in het leerlingen materiaal. Les 4: Werkloosheid Ook deze les start met een klassengesprek. Nu is de vraag welke sporten de leerlingen doen. Het merendeel doet aan voetbal of hockey. De leerlingen die voetballen of hockeyen bevraag ik verder met hoeveel mensen ze het spelen. Het antwoord zal zijn met 11 personen. Maar dan is de vraag uit hoeveel personen bestaat hun team. Het antwoord zal zijn uit 12 of meer personen. Hoe vinden de mensen het die op de bank zitten. Die zullen balen, willen meedoen etc. Daarna wordt er uitgelegd waarom bovenstaand voorbeeld verteld is, om aan te geven dat het niet leuk is als je iets wil doen maar het niet kan/mag. Zo is het ook voor een werkeloze. Om dit aan te geven laat je een filmpje met een portret van 3 generaties werklozen ( De leerlingen krijgen de volgende vragen mee over dit filmpje: 5. Over welke personen gaat dit filmpje en wat was hun baan 6. Wat hebben de personen allemaal gedaan om aan een baan te komen 7. Welke tips zou je de personen meegeven (geef één à twee tips per persoon)om snel een baan te vinden De leerlingen schrijven kort de antwoorden op, op het door de docent uitgedeelde vel. De vragen 1 en 2 moeten ze tijdens de film beantwoorden. De vraag 3 nadat de film is afgelopen. Ze doen dit eerst individueel als ze klaar zijn met vraag 3 (ongeveer 5 minuten) dan wisselen ze de tips met elkaar uit (de werkvorm DDU) om tot de beste tips te komen. Deze tips vraagt de docent aan de leerlingen en schrijft deze op het bord.