In de vorige les heeft de docent uitleg gegeven over oligopolie. Leerlingen hebben ook opdrachten gemaakt die klassikaal werden besproken.

Transcriptie

1 Naam docent: Vak: N. Pers Economie Klas: Havo 5 Onderwerp: Experiment op een oligopolistische markt Beginsituatie: In de vorige les heeft de docent uitleg gegeven over oligopolie. Leerlingen hebben ook opdrachten gemaakt die klassikaal werden besproken. Vandaag gaan de leerlingen een experiment over kartelvorming op een oligopolistische markt doen. Doelstellingen Voorkennis: Vaardigheden Leerling is bekend met de begrippen: Deze begrippen reproduceren. Prijsafzetlijn Deze begrippen kunnen uitleggen. Marginale kosten Deze begrippen kunnen toepassen in Gemiddelde totale kosten het experiment. Productiecapaciteit Marginale opbrengst Marktwerking Marktmacht Concrete lesdoelen: Leerlingen begrijpen dat aanbieders op een zelfde markt van elkaars handelen afhankelijk zijn. Leerlingen begrijpen dat op een dergelijke markt samenwerking mogelijk is en de totale winstsom kan vergroten. Leerlingen begrijpen dat samenwerking kan falen indien een aanbieders meer geïnteresseerd is in de eigen winst op korte termijn in plaats van een lange termijn visie. Leerlingen ontdekken dat het ontduiken van een samenwerking een individuele producent een hogere winst kan opleveren. Voorbereiding De docent heeft het experiment goed doorgenomen; De docent kopieert het experiment (instructies) voor alle leerlingen; De docent toont de vraaglijn op het bord waarmee per ronde samen met de som van het aanbod de marktprijs wordt bepaald; De docent maakt en kopieert (lege) grafieken voor de prijsafzetlijn en de kostenfuncties voor de leerlingen; De docent kopieert werkbladen per managementteam waarop de resultaten per ronde berekend kunnen worden; De docent maakt kaartjes waarop de spelers hun aanbod aan de spelleider kenbaar kunnen maken; De docent maakt van tevoren een indeling van de groepjes Voor aanvang van de les is het lokaal opgeruimd en in de gewenste opstelling; De docent reserveert een theorielokaal met een smartboard; Lesinhoud past in de beschikbare lestijd van 60 minuten. Bron:

2 Tijd Lesinhoud Leerlingenactiviteit(en) Media Introductie 2 min. Begroeten en plaats laten nemen. Petten af, mobiele telefoons, mp3- spelers e.d. uit. 3 min. Bespreken van het lesprogramma. Actief luisteren. Digibord Instructie 5 min. Docent deelt het experiment uit. Voor instructies: zie bijlage instructie! Vervolgens maakt de docent de groepsindelingen bekend. Actief luisteren en groepjes vormen. Digibord. Verwerking 10 min. 30 min. Uitvoeren van het experiment: Iedere groep moet zijn prijsafzetlijn, MO- MK en collectieve vraaglijn tekenen Spelen van vijf rondes met de leerlingen. Per ronde moeten de leerlingen op een kaartje hun aanbodbriefjes inleveren, hun omzet, kosten, en resultaat berekenen en strategieën bespreken. Docent laat op het bord de vraaglijn zien en bepaalt per ronde de marktprijs bij verschillend aanbod. Na ronde 2 en ronde 5 worden de bedrijfsresultaten bekend gemaakt. Na afloop van ronde 5 wordt het winnende team bekendgemaakt en de winsten uitbetaald. Nadenken, berekeningen maken en een de grafieken tekenen. Samenwerken en berekeningen maken. Afsluiting en huiswerk 10 min. Evaluatie van de ervaringen, Uitbetaling van de winsten, Inventariseren welke economische concepten nodig waren en wat de leerlingen tegen gekomen zijn. Huiswerk: experiment beschrijven voor experimenten logboek. Actief luisteren, een mening geven en incasseren van de winsten deze onderverdelen in de groep. Huiswerk noteren in de agenda.

3 Bijlage 1 Instructie voor elk managementteam Jullie zijn een bedrijf dat tot doel heeft de winst te maximaliseren per spelronde. Van deze markt is volgende beken: De collectieve vraag naar is: P = GO = -1/2 Q De kosten van het bedrijf zijn: GTK = 100 en MK = 100. Marginale opbrengst is: P= MO = -Q Marginale kosten zijn: MK = GTK De prijs en de kosten luiden in euro's en de hoeveelheid in stuks. De docent is de spelleider en bepaalt per ronde aan de hand van de totale aangeboden hoeveelheden van de teams, de prijs. Er worden vijf ronden gespeeld. Elk groep/team stelt een bedrijf voor en bepaalt het aanbod per ronde. De productiecapaciteit van ieder team/bedrijf is 80 stuks. Er zijn 5 rondes. Per ronde moeten jullie, rekening houdend met jullie productiecapaciteit, jullie aanbod op deze markt bepalen. Aan de hand van het aanbod van alle bedrijven en het gegeven collectieve vraagfunctie, berekent de docent het totale aanbod en maakt de daarbij behorende prijs bekend. Per ronde bepalen jullie aan de hand van jullie aanbod/productie en de geldende marktprijs; - De omzet = jouw aanbod x marktprijs - De kosten = jouw aanbod x 100 (is de kostprijs) - Het resultaat = opbrengst - kosten Deze gegeven vullen jullie in op jullie formulier In de eerste drie ronden mogen jullie/bedrijven niet met elkaar overleggen. Pas na ronde drie is dat mogelijk. Na ronde twee en ronde vier moeten jullie de productie, omzet en winst cijfers bekendmaken. De docent houdt deze cijfers per bedrijf bij. Na ronde drie mag je met je concurrenten productieafspraken maken. Na ronde vijf worden de cijfers weer bekend gemaakt en een bedrijf als winnaar verklaard. Er is geen mogelijkheid van fusie of overname. Aan het einde van het experiment maak je als groep een verslag met vermelding van de volgende gegevens: * Welke economische concepten had je nodige en wat ben je tegengekomen? * Maak een top-10 van de dingen die je vandaag geleerd hebt. * Wat vond je goed en mindergoed gaan? Gebruik van het kaartje om je aanbod per ronde aan de spelleider door te geven Gebruik je werkblad om per ronde de gegevens te berekenen. Opdracht 1 moet eerst worden gemaakt voordat het experiment begint.

4 Bijlage 2: Werkblad gegevens managementbedrijf Ronde Productie Prijs Omzet Kosten Resultaat Ronde 1 Ronde 2 Ronde 3 Ronde 4 Ronde 5 Ronde 6

5 Bijlage 3: Formulier aanbodbeslissingen Ronde 1: Ronde 2: Ronde 3: Ronde 4: Ronde 5: Ronde 6: Ronde 7:

6 Opdracht 1 Teken ter onderbouwing van jullie aanbodbeslissing eerst de prijsafzetlijn = GO-lijn, de GTK = MK-lijn, de MO-lijn en de collectieve vraaglijn. Maak hiervoor gebruik van gegevens bij de instructie. P Q

7 De rondes Ronde 1: 1. Geef aan zonder te overleggen met de andere groepen hoeveel jullie willen aanbieden aan de spelleider. 2. De spelleider zal aan de hand van de aangeboden hoeveelheden de marktprijs berekenen. 3. Bereken met de marktprijs, de omzet, de kosten en het resultaat en noteer deze gegevens op je werkblad. 4. Houd rekening met je maximale productiecapaciteit van 80 stuks. Ronde 2: 1. Geef aan zonder te overleggen met de andere groepen hoeveel jullie willen aanbieden aan de spelleider. 2. De spelleider zal aan de hand van de aangeboden hoeveelheden de marktprijs berekenen. 3. Bereken met de marktprijs, de omzet, de kosten en het resultaat en noteer deze gegevens op je werkblad. 4. Houd rekening met je maximale productiecapaciteit van 80 stuks. Ronde 3: 1. Jullie mogen nu met andere teams overleggen (max. 1 minuut) over het aangeboden hoeveelheid. 2. Geef vervolgens door aan de spelleider hoeveel jullie willen aanbieden.. 3. De spelleider zal aan de hand van de aangeboden hoeveelheden de marktprijs berekenen. 4. Bereken met de marktprijs, de omzet, de kosten en het resultaat en noteer deze gegevens op je werkblad. 5. Houd rekening met je maximale productiecapaciteit van 80 stuks. 6. Maak nu ook je resultaten van de laatste drie rondes bekend aan de spelleider. Alle teams moeten dit bekendmaken. Ronde 4: 1. Geef door aan de spelleider hoeveel jullie willen aanbieden. Maak eventueel productieafspraken met andere teams. 2. De spelleider zal aan de hand van de aangeboden hoeveelheden de marktprijs berekenen. 3. Bereken met de marktprijs, de omzet, de kosten en het resultaat en noteer deze gegevens op je werkblad. 4. Houd rekening met je maximale productiecapaciteit van 80 stuks. Ronde 5: 1. Geef door aan de spelleider hoeveel jullie willen aanbieden al dan niet conform afspraak met andere teams. 2. De spelleider zal aan de hand van de aangeboden hoeveelheden de marktprijs berekenen. 3. Bereken met de marktprijs, de omzet, de kosten en het resultaat en noteer deze gegevens op je werkblad. 4. Houd rekening met je maximale productiecapaciteit van 80 stuks. 5. Maak nu ook je resultaten van de laatste drie rondes bekend aan de spelleider. Alle teams moeten dit bekendmaken. Na afloop van Ronde 5: Docent/spelleider maakt de winnaar bekend Docent/spelleider betaalt de winsten uit.

8 Uitwerkingen De vlotte leerling moet snel de GO-lijn en de kostenlijnen op papier hebben. De slimme leerling weet ook nog een MO-lijn in de figuur te krijgen. Omdat GTK = MK = constante, moet voor de spelers duidelijk zijn dat de constante kosten geen rol spelen. Het markt optimum ligt bij een productie van 100 en een prijs van 150. In de eerste ronde is te verwachten dat een ieder op zijn productiecapaciteit gaat zitten. Het totale aanbod is dan 5 x 80 = 400 en dus is de prijs nul. Te verwachten is dat in ronde twee niet iedereen meer op zijn productie capaciteit gaat zitten. Door de bedrijfsresultaten te laten meedelen krijgen de spelers mogelijk iets meer in de gaten over de verbanden tussen afzet prijs en winst. De vraag is of bij ronde twee er een stilzwijgende samenwerking gaat plaatsvinden, want overleg is immers nog niet toegestaan. Na ronde twee mag men overleggen. Als de experts de boventoon voeren komt men snel tot de conclusie dat ieder bedrijf er twintig moet gaan produceren. Als in ronde vier iedereen een even grote winst kan publiceren is te overwegen om subtiel te laten vallen dat het ontduiken van afspraken tot de mogelijkheden behoort. Je kunt er ook voor kiezen een bepaald groepje in te fluisteren om stiekem de productie te verhogen. De grafiek moet dan ook zo uitzien P Prijs, aanbod, kosten, opbrengsten en collectieve vraag GTK=MK GO= P MO 400 Q

9 Evaluatie voor de docent a. Wat ging er mis en wat ging er goed in: Ronde 1: - Goed: - Minder goed: Ronde 2: - Goed: - Minder goed: Ronde 3: - Goed: - Minder goed: Ronde 4: - Goed: - Minder goed: Ronde 5: - Goed: - Minder goed: b. Welke economische concepten en begrippen had je nodig en wat ben je tegengekomen en hoe heb je het opgelost? c. Was je voorbereiding voldoende? d. Wat zou je volgende keer anders doen? e. Wat vonden de leerlingen van het experiment?

10