4p 6 Leg uit waarom de marktvorm en het marktgedrag kunnen veranderen. Opgave Economische wetenschappen 1 en Recht - 1 opgave 2

Transcriptie

1 Opgave Economische wetenschappen 1 en Recht - 1 opgave 2 Enige tijd geleden is de firma Lovers de exploitatie van de Kennemerland Express gestart, een treinverbinding tussen Amsterdam en IJmuiden. Eerder hebben de Nederlandse Spoorwegen (NS) deze verbinding afgestoten omdat deze niet rendabel is. Door de komst van de Kennemerland Express is de concurrentiepositie van de NS niet veranderd. 2p 8 Geef daarvoor de verklaring. Stel dat Lovers verwacht dat de totale constante kosten (TCK) van deze verbinding per jaar ƒ bedragen. De totale variabele kosten (TVK) bedragen naar verwachting: TVK = 0,25Q, waarbij Q staat voor het aantal reizigerskilometers. Stel verder dat Lovers in het eerste jaar de prijs (P) vaststelt op ƒ 0,30 per reizigerskilometer, waarbij reizigerskilometers (Qv) worden verkocht. Bij de vastgestelde prijs maakt Lovers verlies. Lovers vindt het blijkbaar niet van belang om in het eerste jaar al winst te maken. 2p 9 Leg uit waarom Lovers er voor kan hebben gekozen om in het eerste jaar nog niet naar winst te streven. Stel dat Lovers tevreden is als in het eerste jaar 50% van de totale kosten worden gedekt. 3p 10 Bereken of Lovers in het eerste jaar 50%-kostendekking realiseert. Stel dat de marketingafdeling van Lovers voor de Kennemerland Express in het eerste jaar uitgaat van een lineaire vraagfunctie en van een prijselasticiteit van de vraag van 0,75. 3p 11 Leid, uitgaande van de gegeven prijselasticiteit, af dat de vergelijking van de collectieve vraaglijn van de Kennemerland Express in het eerste jaar luidt: Qv = P Stel dat Lovers in het tweede jaar een promotie-actie voert die de naamsbekendheid van de Kennemerland Express moet vergroten. Enige tijd na die actie leert onderzoek dat de vergelijking van de collectieve vraaglijn van de Kennemerland Express dan luidt: Qv = P p 12 Heeft de promotie-actie zijn doel bereikt? Verklaar het antwoord met behulp van de verstrekte gegevens. Stel dat Lovers vervolgens overweegt om als doelstelling van de Kennemerland Express maximale totale winst dan wel minimaal totaal verlies te hanteren en wil nagaan welk gevolg dat heeft voor de prijs per reizigerskilometer. De vergelijking van de gemiddelde opbrengstlijn (GO) luidt: GO = 1/ Qv + 0,85. 4p 13 Bereken op basis van de verstrekte gegevens de prijs die Lovers per reizigerskilometer voor de Kennemerland Express zou moeten vragen. 1 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

2 Opgave Economische wetenschappen 1 en Recht - 1 opgave 1 Gezondheidszorg wordt in Nederland aangeboden door zowel bedrijven in de quartaire sector als door bedrijven in de marktsector. In beide gevallen heeft de overheid invloed op prijs, beschikbaarheid en kwaliteit van de gezondheidsvoorzieningen. De doelstelling van de bedrijven in de marktsector is veelal het behalen van maximale totale winst. De doelstelling van de bedrijven in de quartaire sector is vaak kostendekking. 2p 1 Geef voor bedrijven in de quartaire sector een voorbeeld van een andere doelstelling dan maximale totale winst en kostendekking. Stel: voor een bepaalde behandeling kan men op grond van een overheidsbesluit slechts in één ziekenhuis terecht. De overheid heeft in de uitgangssituatie de prijs vastgesteld op ƒ 620 per behandeling. Voor deze behandeling geldt in de uitgangssituatie de volgende kostenfunctie: TK = 45q² 10q TK = totale kosten per dag in guldens q = aantal behandelingen per dag Dit ziekenhuis streeft naar maximale totale winst. Ondanks de doelstelling maakt dit ziekenhuis in de gegeven situatie verlies. 4p 2 Bereken het verlies dat dit ziekenhuis per dag met deze behandeling maakt. De overheid laat onderzoeken of bij een prijs van ƒ 620 per behandeling kostendekking mogelijk is. Daartoe moet een besparing op de totale constante kosten per dag worden gerealiseerd. Die besparing is mogelijk door het aantal behandelingen vast te stellen op per jaar en deze gelijkmatig over 250 dagen in het jaar te spreiden. 2p 3 Bereken bij welk bedrag aan totale constante kosten per dag er sprake is van kostendekking. De overheid laat ook onderzoeken wat de gevolgen zijn van het vrijlaten van de prijs van deze behandeling.uit dit onderzoek blijkt onder andere het verloop van de prijsafzetlijn die dan voor het ziekenhuis ontstaat. Op de bijlage bij deze opgave is die getekend als prijsafzetlijn 2. De getekende prijsafzetlijn 1 heeft betrekking op de uitgangssituatie.de kostenlijnen op deze bijlage zijn gebaseerd op de kostenfunctie in de uitgangssituatie.de doelstelling van het ziekenhuis blijft maximale totale winst. 2p 4 Teken in de grafiek op de bijlage de lijn van de marginale opbrengsten (MOlijn) bij vrije prijsvorming. 4p 5 Zijn de gevolgen van het overstappen op vrije prijsvorming in dit geval voor de vragers naar deze behandeling voordelig of nadelig? Verklaar het antwoord aan de hand van de grafiek. 2 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

3 De overheid besluit het aanbod van deze behandeling over te laten aan vrije marktwerking. De marktvorm kan nu veranderen en daardoor ook het marktgedrag van dit ziekenhuis. 4p 6 Leg uit waarom de marktvorm en het marktgedrag kunnen veranderen. Opgave Economische wetenschappen 1 en Recht - 1 opgave 2 Op een markt van volkomen concurrentie opereren bedrijven die streven naar maximale totale winst. Bij het productieproces van deze bedrijven ontstaat afvalwater. Dat kan ongezuiverd worden geloosd maar ook door de bedrijven zelf met de bestaande installaties worden gezuiverd. Het zuiveren brengt wel kosten met zich mee. De overheid verplicht de bedrijven om een deel van het afvalwater te zuiveren. 2p 8 Is het gezuiverde afvalwater een schaars goed of een vrij goed? Verklaar het antwoord. Deze verplichting verhoogt de kosten van de bedrijven en leidt op deze markt van volkomen concurrentie tot een hogere marktprijs van het eindproduct. 3p 9 Leg uit hoe deze hogere marktprijs ontstaat. Op deze markt zijn onder andere bedrijf A en bedrijf B actief. De marginale zuiveringskosten van beide bedrijven zijn in figuur 1 in beeld gebracht. 3 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

4 MZKa = marginale zuiveringskosten bedrijf A in euro s per liter gezuiverd afvalwater MZKb = marginale zuiveringskosten bedrijf B in euro s per liter gezuiverd afvalwater 2p 10 Hoe groot is de maximale zuiveringscapaciteit van bedrijf A? Verklaar het antwoord. 3p 11 Heeft bedrijf B bij de zuivering van afvalwater te maken met gelijkblijvende, dalende of stijgende fysieke meeropbrengsten? Verklaar het antwoord. De overheid schrijft voor dat beide bedrijven in totaal liter afvalwater moeten zuiveren: bedrijf A liter en bedrijf B liter. 3p 12 Leg uit hoe uit figuur 1 blijkt dat de zuivering van de liter afvalwater niet tegen de laagst mogelijke totale kosten wordt gerealiseerd. De welvaart is het hoogst als de zuivering van de liter afvalwater tegen de laagst mogelijke totale kosten wordt gerealiseerd. Uit figuur 1 kan worden afgeleid dat: MZKa = 2/15 Za + 1 MZKb = 2/5 Zb + 1 Za = hoeveelheid gezuiverd afvalwater bedrijf A liter per dag Zb = hoeveelheid gezuiverd afvalwater bedrijf B liter per dag 3p 13 Bereken welke hoeveelheid afvalwater bedrijf A en bedrijf B elk zouden moeten zuiveren om de gewenste totale zuivering tegen de laagst mogelijke totale kosten te realiseren. 4 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

5 Opgave Economische wetenschappen 1 en Recht - 2 opgave 2 In een land is de nationale voetbalbond de enige aanbieder van de televisierechten van alle wedstrijden uit de topcompetitie. Het bedrijf Voetnet wil deze televisierechten van de voetbalbond kopen. Die vraagt daarvoor een bedrag van 150 miljoen euro per jaar. Voetnet denkt deze kosten terug te verdienen door de verkoop van abonnementen aan televisiekijkers (abonnee-tv). In eerste instantie zijn er verder voor Voetnet geen kosten en opbrengsten. Figuur 1 heeft betrekking op Voetnet. MO = de marginale opbrengsten uit abonnementen MK = de marginale kosten van televisierechten (MK valt samen met de horizontale as) GO = de gemiddelde opbrengst uit abonnementen waarvoor geldt: P = 50Q P = de prijs per jaarabonnement in euro s Q = het aantal jaarabonnementen Uit het dalende verloop van de prijsafzetlijn (GO-lijn) kan worden afgeleid dat Voetnet opereert op een markt met onvolkomen concurrentie. Stel dat Voetnet monopolist is. 2p 7 Waarmee valt in dat geval de prijsafzetlijn samen? Bij Voetnet valt, zoals vermeld, de lijn van de marginale kosten samen met de horizontale as in figuur 1. 2p 8 Heeft Voetnet blijkbaar te maken met variabele kosten, met constante kosten of met beide? Licht het antwoord toe. De prijs die Voetnet voor de televisierechten aan de voetbalbond moet betalen, is zo hoog dat Voetnet zich afvraagt of bij de gegeven opbrengsten wel winst kan worden gemaakt. 3p 9 Leid de vergelijking voor de gemiddelde totale kosten (GTK) af en teken de GTK-lijn op de bijlage bij deze opgave. 2p 10 Kan Voetnet in de gegeven situatie winst maken? Verklaar het antwoord met behulp van de grafiek op de bijlage. 5 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

6 Vervolgens wordt ook rekening gehouden met de productiekosten die Voetnet moet maken voor de televisie-uitzendingen. Deze kosten bedragen op jaarbasis 25 miljoen euro en zijn onafhankelijk van het aantal abonnementen. De productiekosten wil Voetnet terugverdienen door het verkopen van reclamezendtijd aan bedrijven. Voor de totale opbrengst in euro s uit de verkoop van reclamezendtijd (TOr) geldt op jaarbasis:tor = 100Q 2p 11 Geef een verklaring voor het positieve verband tussen het aantal abonnementen van Voetnet en de totale reclame-opbrengsten. 6 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

7 Opgave 4 Economie opgave 5 Pak een fiets Fietsfabrikant Lynx NV brengt een nieuw type fiets op de Europese markt onder de naam Wapiti. De bedrijfsleiding van Lynx heeft zich aanvankelijk ten doel gesteld een zo groot mogelijk aantal van deze fietsen te verkopen, echter zonder verlies te maken. Daartoe is de verkoopprijs vastgesteld op In figuur 2 zijn gegevens over kosten en opbrengsten van Wapiti weergegeven. 2p 15 Waaruit blijkt dat de eigenaren van Lynx beperkt aansprakelijk zijn voor de schulden van de onderneming? Licht het antwoord toe. 2p 16 Leg uit waarom de bedrijfsleiding van Lynx voor de genoemde doelstelling kan hebben gekozen. 3p 17 Bereken de totale constante kosten voor Wapiti. De eigenaren van Lynx willen echter dat er winst wordt gemaakt. Daarom besluit de bedrijfsleiding bij nader inzien de fiets aan te bieden voor de prijs van p 18 Bereken de totale winst die Lynx maakt bij de prijs van Lynx krijgt het verzoek van het Amerikaanse bedrijf BikeFit om eenmalig Wapiti s te leveren. BikeFit wil per fiets betalen. Omdat BikeFit enkele speciale aanpassingen wil, gaat uitvoering van deze order in totaal aan extra variabele kosten met zich meebrengen. De bedrijfsleiding van Lynx wil de order alleen uitvoeren als deze extra winst oplevert. 2p 19 Bereken of deze order zal worden uitgevoerd. 7 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

8 Opgave 5 Economie opgave 2 Nederland vakantieland? Een marketingbureau heeft onderzoek gedaan naar de aantrekkelijkheid van Nederland als vakantieland. Uit dat onderzoek blijkt dat Nederlanders steeds vaker een buitenlandse vakantie gaan boeken en dat de vraag naar vakanties in eigen land gaat afnemen. De onderzoekers noemen daarvoor de volgende oorzaken: de invoering van de euro; de stijging van de inkomens; de toenemende scholingsgraad van de bevolking; het toenemend gebruik van internet. De onderzoekers concluderen dat binnenlandse vakantiereizen voor veel mensen een inferieur goed gaan worden. 2p 4 Hoe blijkt dat uit het onderzoek? Reisbureau Delta heeft uitsluitend binnenlandse vakantiereizen in het assortiment en ondervindt in toenemende mate concurrentie van reisbureaus die buitenlandse vakantiereizen in Europa aanbieden. 2p 5 Leg uit dat de invoering van de euro een ongunstig effect kan hebben op de concurrentiepositie van Delta. Op korte termijn wordt de concurrentiepositie van Delta vooral bepaald door de prijzen. Delta beschikt over de volgende gegevens: prijselasticiteit van de vraag naar binnenlandse vakantiereizen 0,6 prijselasticiteit van de vraag naar buitenlandse vakantiereizen 1,4 kruiselingse prijselasticiteit van de vraag naar binnenlandse vakantiereizen ten opzichte van de prijs van buitenlandse vakantiereizen +0,8 2p 6 Geef een economische verklaring voor het gegeven dat de vraag naar buitenlandse vakantiereizen prijselastischer is dan de vraag naar binnenlandse vakantiereizen. De directie van Delta verwacht dat buitenlandse vakantiereizen 5% goedkoper worden. De commercieel-directeur van Delta stelt voor de prijzen van Delta-reizen zodanig aan te passen dat de afzet gelijk blijft. Dat gaat ten koste van de omzet. De financieel-directeur is daarom tegen dat voorstel. Hij stelt dat de omzetdaling kan worden beperkt door niet op de prijsdaling van de buitenlandse reizen te reageren. 3p 7 Bereken met hoeveel procent de prijs van Delta-reizen moet dalen om de afzet gelijk te houden. 3p 8 Is de stelling van de financieel-directeur juist? Verklaar het antwoord met behulp van de beschikbare cijfers. 8 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

9 Opgave 6 Economie 1, opgave 2 De laatste jaren vinden er ingrijpende veranderingen plaats op de Europese wijnmarkt. De Europese wijnboeren krijgen steeds meer concurrentie van niet- Europese producenten uit bijvoorbeeld Zuid-Afrika, Australië en Chili. In één van de nieuwe wijnlanden is de binnenlandse markt voor rode wijn in handen van vijf aanbieders. Deze zijn een productiekartel overeengekomen, waarbij afgesproken wordt dat er een beperkte hoeveelheid rode wijn aangeboden wordt op de binnenlandse markt. Volgens een econoom kan zo n kartelafspraak investeringen bevorderen. 3p 7 Beschrijf de redenering van deze econoom. Een van de vijf aanbieders is Shiraz Cape. Een marktonderzoeker gaat voor dit bedrijf de huidige marktsituatie en de toekomstmogelijkheden bekijken. Hij beschouwt rode wijn als een homogeen product. De collectieve vraag naar rode wijn op de binnenlandse markt en de kostensituatie van Shiraz Cape zijn weergegeven in figuur 1. MK staat voor marginale kosten en GTK staat voor gemiddelde totale kosten. Het kartel besluit het aanbod van rode wijn te beperken tot 200 miljoen liter. 3p 8 Welke hoeveelheid rode wijn levert Shiraz Cape maximale totale winst op? Licht het antwoord toe met behulp van figuur 1. Verder is van Shiraz Cape gegeven dat de totale kosten worden weergegeven door: TK = 0,05 q² q = hoeveelheid rode wijn in miljoenen liters (q 100) TK = totale kosten in miljoenen euro s 3p 9 Bereken de omvang van de maximale totale winst. Shiraz Cape wil meer rode wijn produceren en verkopen. De onderzoeker gaat na welke mogelijkheden er zijn voor export naar de Europese Unie (EU). Hij presenteert een schets van de marktsituatie voor rode wijn in de EU zoals weergegeven in de bijlage. De EU legt aan rode wijn uit niet-eu-landen een invoerheffing op. 9 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

10 3p 10 Is hier sprake van een invoerheffing in euro s of in procenten? Verklaar het antwoord. 3p 11 Arceer in de grafiek op de bijlage het bedrag dat de EU door de invoerheffing ontvangt. Verder blijkt uit het rapport van de onderzoeker dat de buitenlandse activiteiten van Shiraz Cape gedurende de eerste jaren verliesgevend zullen zijn. Toch adviseert de onderzoeker Shiraz Cape om rode wijn naar de EU te gaan exporteren. 3p 12 Geef een economische redenering die de onderzoeker kan gebruiken om zijn advies te ondersteunen. 10 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

11 Opgave 7 Economie 1, opgave 2 In een Europees land is het bedrijf Monergie de enige aanbieder van elektriciteit. De overheid in dit land vindt de voordelen van dit monopolie opwegen tegen de nadelen, mits onder toezicht van de overheid. Het bedrijf heeft het wettelijk alleenrecht voor deze markt verkregen. 2p 7 Beschrijf een argument dat de overheid kan hebben voor de instelling van een wettelijk alleenrecht voor de elektriciteitsmarkt. Monergie streeft naar maximale totale winst. De totale constante kosten bedragen 2,8 miljard euro. Verder geldt: GO = 0,1q + 17 (q 20) q = totale hoeveelheid elektriciteit in miljarden kilowattuur(kwu) MK = 5 GO = gemiddelde opbrengst in eurocenten per kwu MK = marginale kosten in eurocenten per kwu De overheid stelt als voorwaarde aan Monergie dat de afnemers niet méér mogen betalen dan 10 eurocent per kwu. 4p 8 Bereken de maximale totale winst van Monergie, rekening houdende met de voorwaarde van de overheid. De Europese Commissie stelt een onderzoek in naar de werking van de elektriciteitsmarkt in dit land. De commissie vindt de situatie op de markt voor elektriciteit in dit land in strijd met het Europese mededingingsbeleid. Zij acht het wenselijk dat er andere producenten worden toegelaten tot deze markt. 2p 9 Geef een argument waarmee de Europese Commissie deze wens kan onderbouwen. Monergie vreest dat potentiële concurrenten vooral de grootverbruikers zullen weglokken. Het bedrijf besluit daarom prijsdiscriminatie te gaan toepassen. De overheid laat de prijsvoorwaarde los. Monergie gaat voortaan elektriciteit tegen verschillende prijzen aanbieden aan kleinverbruikers (deelmarkt 1) en aan grootverbruikers (deelmarkt 2). Monergie blijft streven naar maximale totale winst. De productiekosten veranderen niet ten opzichte van de uitgangssituatie. In figuur 2 zijn voor beide, gescheiden, deelmarkten een aantal gegevens vermeld. 11 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie

12 3p 10 Bereken de maximale totale winst die Monergie op beide deelmarkten samen kan behalen. Monergie besluit de klantenbinding naar de kleinverbruikers te versterken door hen naast de gewone stroom ook natuurstroom aan te bieden. Deze natuurstroom, waarvan de prijs per kilowattuur iets hoger ligt, is opgewekt met milieuvriendelijke energiebronnen. 2p 11 Hoe wordt deze vorm van verkoopbeleid genoemd? De overheid wil de milieuvervuiling, veroorzaakt door de productie van gewone stroom, verminderen. De Europese Commissie stelt als voorwaarde dat de overheid niet direct mag ingrijpen in de marktprijs. 2p 12 Geef een voorbeeld van een overheidsmaatregel die niet in strijd is met de voorwaarde van de Europese Commissie. 12 Extra opgaven voor module 3 vwo 5 Economie