Praktijkgericht onderwijs.

Transcriptie

1 Praktijkgericht onderwijs. Paper 2 - Ontwerp Naam: Alexandra van Bon Studentnummer: Vak: Management & Organisatie Titel: Praktijkgericht onderwijs. Onderwerp: Door contextgericht onderwijs de werkhouding en leerresultaten verbeteren. Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam. Doelgroep: VWO 4 Sleuteltermen: Contextgericht onderwijs, M&O, samenwerkend leren, praktijkgericht onderwijs. Begeleiders: Remco van Dijk, Peter Uylings Bibliografische referentie: van Bon, A. (2013). Praktijkgericht onderwijs. Amsterdam: Instituut voor de Lerarenopleiding UvA Datum: Oktober/November 2013

2 Samenvatting van het ontwerpplan (paper 1) De op mijn stageschool gebruikte methode voor het onderdeel organisatie & personeel spreekt zowel de leerling als de docent niet aan. De methode is individueel, conceptgericht en kan de docent makkelijk verleiden tot een traditionele manier van lesgeven Ontwerphypothese Als ik de traditionele manier van lesgeven (frontaal en conceptgericht) loslaat en de lesstof op een contextrijke manier aanbied, dan verwacht ik dat de leerling de lesstof meer betekenis geeft, waardoor de leerling een actievere werkhouding heeft en hogere leerresultaten behaalt ten opzichte van traditioneel onderwijs. Ontwerpregels De lessenserie wordt uitgevoerd in VWO-4 en gaat over het onderdeel organisatie & personeel. De lessen zullen bestaan uit contextrijke opdrachten. Mijn rol zal begeleidend zijn, doordat de frontale manier van lesgeven losgelaten wordt en de leerlingen veel zullen samenwerken. Door een betekenisvolle context zullen de leerlingen de kennis zelf construeren en worden de concepten dus niet benoemd in de opdrachten. Een betekenisvolle context impliceert dat bij het ontwerpen van de lessen rekening zal moeten worden gehouden met het feit dat de opdrachten aansluiten bij de beleveniswereld van de leerling. De opdrachten moeten onderwerpen/bedrijven/producten bevatten die de leerlingen aanspreken. Het ontwerp zal samenwerkingsopdrachten bevatten en daarbij wordt rekening gehouden met sleutelbegrippen als positieve wederzijdse afhankelijkheid, individuele aanspreekbaarheid en directe interactie (Ebbens, 2013, p. 31). Onderzoeksopzet Het onderdeel organisatie & personeel wordt in twee VWO 4 klassen behandeld. In de ene klas wordt mijn ontwerp uitgevoerd, in de andere klas zullen de lessen worden gegeven volgens de gebruikelijke methode. De lessenserie start met een vakbelevingstest. Tijdens de lessen zal time-on-task gemeten worden en aan het eind van de lessen zal een learnerreport afgenomen worden. De lessenserie wordt afgesloten met wederom een vakbelevingstest en een toets. De resultaten van de onderzoeken in beide klassen zullen met elkaar vergeleken worden. De lesopzet Les 1 Onderwerp: functies, taken en organisatiestructuren. De les start met de introductie van de context voor de komende 4 lessen: het opzetten van de organisatie van een sportdag. In de eerste opdracht maken de leerlingen in tweetallen een lijst van de dingen die moeten worden geregeld voor de sportdag. In de tweede opdracht zullen de lijsten in viertallen vergeleken worden. Functienamen worden bedacht en de taken uit de lijsten worden verdeeld over de functies. De leerlingen zijn de organisatie aan het structureren en door het maken van de indeling per functie worden taken verruimd en verrijkt. De leerlingen maken deze indelingen op posters en bij het nabespreken van de opdracht worden de begrippen organisatiestructuur, taakverruiming en taakverrijking

3 benoemd en gekoppeld aan de uitwerking van de opdracht. Het begrip taakroulatie krijgt vervolgens betekenis voor de leerlingen als er binnen de groepjes van taak is verwisseld voor het maken van opdracht 3. In deze laatste opdracht worden de functies uit opdracht 2 door de leerlingen in verschillende schema s gezet. De leerlingen tekenen een organigram. Bij de nabespreking wordt dit begrip ook benoemd en worden de schema s gekoppeld aan de begrippen F-indeling, P-indeling, G-indeling en M-indeling. Les 2 Onderwerp: organisaties. In deze les wordt verder gewerkt aan de organisatie van de sportdag. De leerlingen gaan in tweetallen bepalen welke organisaties er benaderd moeten worden voor sponsoring en donaties. Een indeling wordt gemaakt met behulp van kaartjes van organisaties. Deze indelingen worden daarna besproken in viertallen. Per groepje worden vervolgens in totaal vier indelingen gemaakt. Door het maken van de verschillende indelingen maken de leerlingen onderscheid in organisaties op basis van een aantal criteria zoals de grootte, het product, de markt, het wel of niet commercieel zijn en de rechtsvorm. Bij het nabespreken van de criteria wordt bij het criterium product het onderscheid besproken tussen goederen en diensten. Les 3 Onderwerp: personeelsbeleid. De taak van de leerlingen wordt verruimd. Naast financiën (vorige les) zijn ze nu ook verantwoordelijk voor het personeelsbeleid. Zoals besproken in de eerste les mag er voor de organisatie van de sportdag gebruik worden gemaakt van leerlingen van andere scholen. Hiervoor moeten plannen gemaakt worden. Eigenlijk zou de andere VWO 4 klas deze plannen maken, maar die gaan het dus niet meer doen. In de eerste opdracht gaan de leerlingen in viertallen bespreken hoe het mogelijk is dat ze er in één keer een taak bij krijgen. In de nabespreking van deze opdracht worden de begrippen overplaatsing en ontslag/beëindiging arbeidsovereenkomst (op basis van verschillende redenen zoals arbeidsongeschikt, overlijden, opzegging met wederzijds goedvinden, dringende redenen of bedrijfseconomische omstandigheden) besproken. Vervolgens gaan de leerlingen bepalen hoe het nu verder moet en laten op een poster zien hoe ze dit gaan aanpakken. De leerlingen maken een personeelsbeleid en laten daarbij aspecten aan de orde komen als werving, selectie, soorten banen, beloning, begeleiding, carrièremogelijkheden en motivatie. Bij de nabespreking van opdracht 2 worden deze aspecten verder uitgediept met de begrippen vaste baan, flexiebaan, oproepcontract, nul-urencontract, tijdloonstelsel, stukloonstelsel, theorie X, theorie Y. Ook zal er nader worden ingegaan op de selectie van personeel op basis van ervaring, opleiding en leeftijd. Bij de nabespreking over de selectie van personeel wordt ook gesproken over Algemene Wet Gelijke Behandeling en positieve discriminatie.

4 Les 4 Onderwerp: leiderschapsstijlen. De les wordt geïntroduceerd met een filmpje waarin verschillende manieren van leiderschap naar voren komen. De leerlingen wordt gevraagd om opvallende kenmerken op te schrijven. Waarschijnlijk hebben leerlingen ook op school of bij de sportverenigingen al wel gemerkt dat er docenten of coaches zich verschillend gedragen. Waar komt dat nou door? Leerlingen gaan in vijf groepjes een rollenspel voorbereiden op basis van instructies die ze op een briefje krijgen. In ieder rollenspel zal een voetbalcoach te zien zijn die zijn spelers aan het coachen is tijdens de sportdag. Na ieder rollenspel moeten de andere leerlingen uit de klas benoemen welk gedrag ze hebben gezien. Uiteindelijk zullen de kenmerken van de vijf leiderschapsstijlen benoemd worden. De docent schrijft tussen de rollenspellen de kenmerken (taakgericht/ mensgericht) op het bord schrijven en benoemt samen met de leerlingen de leiderschapsstijlen: verschraald leiderschap, relatiegericht leiderschap, taakgericht leiderschap, middle of the road, teamgericht leiderschap. Met behulp van de docent zullen de leerlingen de leiderschapsstijlen vervolgens indelen in de leiderschapsmatrix van Blake en Mouton. Tot slot benoemen de leerlingen zelf een leider + leiderschapsstijl plaatsen deze in de matrix. Onderbouwing De onderwerpen die behandeld worden in de les (organisaties, functies, taken, organisatiestructuren leiderschapsstijlen en personeelsbeleid) en de leerdoelen waarnaar gestreefd wordt, zijn onderdeel van domein B Interne organisatie en personeelsbeleid vastgesteld door het College voor Examens (Syllabus centraal examen 2014 Management en organisatie VWO, 2012). Daarnaast worden deze onderwerpen ook behandeld in de lesbrief Organisatie & Personeel van uitgeverij Stoffels. Bij de keuze van de lesonderwerpen wordt hiermee rekening gehouden omdat in de parallelklas dezelfde onderwerpen behandeld worden maar dan volgens de methode van uitgeverij Stoffels. De opdrachten zijn authentiek. Volgens Kneppers moeten contextrijke opdrachten authentiek zijn. Hiermee wordt bedoeld dat een volwassene in de echte wereld ook tegen deze situaties aan zou moeten kunnen lopen en hier een oplossing voor moet vinden. Daarnaast moet de situatie betekenis hebben voor de leerlingen (Kneppers, 2009, p. 25). De leerlingen gaan de organisatie van een sportdag opzetten. Binnen deze context worden opdrachten gemaakt zoals het maken van een taakverdeling, het zoeken naar sponsoren en het maken van een personeelsbeleid. Dit zijn realistische situaties waar volwassenen in de echte wereld ook voor kunnen komen te staan. Het onderwerp zal betekenis hebben voor de leerlingen omdat deze VWO-4 leerlingen allemaal al meerdere keren hebben meegedaan aan een sportdag. De leerlingen weten wat er allemaal gebeurd op een sportdag en de meeste leerlingen zullen zelf ook een sport doen. Het onderwerp zal de leerlingen daarom aanspreken. Kneppers geeft aan dat leerlingen tot begrip van concepten kunnen komen terwijl ze deze concepten gebruiken in een context. Ze hebben immers de concepten nodig om het contextprobleem op te lossen. Het is dus niet noodzakelijk dat eerst de concepten

5 behandeld en begrepen zijn voordat leerlingen met de contexttoepassing geconfronteerd worden. Door het analyseren van een context ontwikkelen leerlingen conceptuele kennis. (Kneppers, 2009, p. 22). De concepten worden in de opdrachten in eerste instantie niet benoemd. De leerlingen zullen de concepten zelf ervaren of ontdekken door de contextrijke opdrachten. De leerlingen zijn bezig met het opzetten van de organisatie van een sportdag. Aan het begin van de les zal hier de aandacht op gevestigd worden en niet met het benoemen van onderwerpen als theorie X, organigram of taakverruiming. Dit zijn begrippen waar een leerling uit een VWO-4 klas waarschijnlijk nog nooit van heeft gehoord en zich daar dus ook helemaal niets bij kan voorstellen. Door het maken van de opdrachten rondom de organisatie van de sportdag worden uiteindelijk de theoretische concepten benoemd. Volgens Kneppers is één van de kenmerken bij contextrijk onderwijs dat meerdere oplossingen mogelijk zijn (Kneppers, 2009, p.8). Bij de opdrachten in de eerste drie lessen van mijn ontwerp zijn meerdere goede antwoorden mogelijk en de opdrachten geven aanleiding tot discussie en samenwerken. Bij alle contextopdrachten wordt samengewerkt. Volgens Kneppers is de toepassing van samenwerkend leren de regel binnen contextgericht onderwijs (Kneppers, 2009, p.14). Volgens Ebbens is samenwerkend leren één van de krachtigste instructiestrategieën om activerend leren in de onderwijsleersituatie vorm te geven (Ebbens, 2009, p.110). Bij de verschillende vormen van samenwerkend leren wordt rekening gehouden met sleutelbegrippen waaraan samenwerkend leren moet voldoen (Ebbens, 2013, p.31) zoals: -Positieve wederzijdse afhankelijkheid: hiernaar wordt gestreefd doordat de leerlingen bijvoorbeeld als groep een poster maken (les 1 en 3) of een rollenspel gaan doen (les 4). Binnen de groepjes vindt een taakverdeling plaats (schrijver, tijdbewaker, woordvoerder, voorzitter/procesbewaker). -Individuele aanspreekbaarheid: bij het werken aan presentaties op posters wordt er gewerkt met verschillende kleurstiften, zodat zichtbaar is wie wat heeft gemaakt. Opdrachten zij zo gestructureerd dat leerlingen elkaar de uitkomst moeten vertellen (les 2). -Directe interactie: de tafelsetting is neus tegen neus, teen tegen teen. Directe interactie kan op deze manier fysiek plaats vinden. Bibliografie Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2009). Effectief leren, basisboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Ebbens, S. & Ettekoven, S. (2013). Samenwerkend leren, praktijkboek. Groningen: Noordhoff Uitgevers. Kneppers, L. (2009). Conceptgericht en contextgericht economieonderwijs. Verkregen van Repriels, L. (2010). Organisatie & Personeel VWO. Maastricht: Uitgeverij Stoffels.

6 Syllabus centraal examen 2014 Management en organisatie VWO (2012). College voor Examens. Utrecht.

7 Bijlage 1 De lesplannen (mda). Les 1 Docent: Alexandra van Bon Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (leerdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Datum: Tijd: Functies, taken en organisatiestructuren. Tijd Lesfase Leerdoel Wat ik doe en zeg Klas: VWO 4 Aantal lln: 20 De leerlingen hebben dit schooljaar voor het eerst het vak M&O. Er zijn nog geen lessen geweest over het onderwerp organisatie en personeel. Leerlingen zijn niet gewend aan samenwerkingsopdrachten binnen het vak M&O. 1. Leerlingen kunnen een omschrijving geven van het begrip organisatiestructuur. 2. Leerlingen kunnen een omschrijving geven van het begrip organisatieschema. 3. Leerlingen kunnen de begrippen taakverruiming, taakverbreding en taakroulatie beschrijven. 4. De leerlingen kunnen een organigram van een organisatie tekenen. 5. De leerlingen kunnen de voordelen en nadelen van een F- indeling, een P-indeling, een G-indeling en een M-indeling benoemen. Tijdens de opdrachten de leerlingen op een procesmatige manier begeleiden zodat de leerlingen uit zichzelf op de concepten komen. Het samenwerkend leren zo begeleiden dat voldaan wordt aan de sleutelbegrippen die samenwerkend leren succesvol maken. Repriels, L. (2010). Organisatie & Personeel VWO. Maastricht: Uitgeverij Stoffels. (Blz. 17 t/m 25) Naamkaartjes, Postervellen, stiften, leerlingopdrachten Ik heet de leerlingen welkom en vertel ze dat ze de komende 2 weken les krijgen over het onderwerp organisatie en personeel. We zullen daarbij geen gebruik maken van de lesbrief. Er zal bij de opdrachten veel samengewerkt worden en ik vertel dat ik een groepsindeling heb gemaakt van duo s en kwartetten. Iedereen is als het goed is bij het juiste naamkaartje gaan zitten. In deze opstelling zal iedere les beginnen. De Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem de specifieke!

8 opdrachten in de lessen zullen allemaal te maken hebben met het thema sportdag. We starten met de eerste opdracht. Bij deze opdracht maken jullie in tweetallen een lijst met alle dingen die er geregeld moeten worden voor de sportdag. Ik deel de opdracht uit en check of iedereen de opdracht begrepen heeft. Ik loop rond en stuur door middel van hints over promotie, financiën, planning etc. Ook hou ik in de gaten hoe de taakverdeling binnen de duo s is. Hier kom ik straks op terug. Aan het eind van opdracht 1 vraag ik een aantal duo s hoe de samenwerking binnen het duo verliep. Waarschijnlijk moest de ene leerling schrijven terwijl de andere leerling nadenkt en opsomt wat er geregeld moet worden. Beide leerlingen hadden andere taken. Ik deel opdracht 2 + A3- papier uit en vraag de leerlingen om de taken te verdelen. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Leerlingen maken in tweetallen de opdracht. De leerlingen verdelen de taken en lezen opdracht 2 De leerlingen maken opdracht 2 (in groepjes van 4) op A3-papier Leerlingen benoemen de verschillende taken die uitgevoerd moeten worden. De leerlingen leggen uit hoe de taken verdeeld waren. Leerlingen vergelijken de lijsten met taken uit opdracht 1. Leerlingen leggen elkaar uit hoe ze tot bepaalde indelingen

9 Bij het nabespreken van de posters benoem ik dat de leerlingen zojuist de organisatie gestructureerd hebben. Ook benoem ik dat er taakverruiming en taakverrijking heeft plaats gevonden. Bij de nabespreking van opdracht 2 vraag ik ook naar de taakverdeling binnen de groepjes. Hoe ging dit? De volgende opdracht zal weer in dezelfde groepjes plaats vinden. Willen de leerlingen die moesten schrijven nu weer schrijven of zouden ze ook wel een keer iets heel anders willen doen, zoals woordvoerder zijn? Waarschijnlijk wel, dus ik vraag de leerlingen om van taak te gaan wisselen. Wanneer dit gebeurd is, maak ik de koppeling met het begrip taakroulatie. Ik deel opdracht 3 uit en vraag de groepjes om de functies in een schema te zetten. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Leerlingen hangen de posters op en de woordvoerders vertellen hoe de verschillende indelingen van de functies tot stand zijn gekomen. Leerlingen lezen de opdracht Leerlingen maken opdracht 3 in groepjes van 4. zijn gekomen. Leerlingen definiëren functies. Leerlingen structuren de organisatie door het indelen van de taken bij verschillende functies. Leerlingen verruimen en verrijken functies. Leerlingen kunnen het begrip organisatiestructuur beschrijven. Leerlingen kunnen de begrippen taakverruiming, taakverrijking en taakroulatie beschrijven. Leerlingen ontwerpen een organigram en onderscheiden de

10 Afsluiting De organigrammen worden nabesproken en gekoppeld aan de begrippen F- indeling, P-indeling, G-indeling. Leerlingen geven uitleg bij hun organigrammen. taken op basis van functie, sport, regio Leerlingen benoemen de vooren nadelen van de verschillende schema s. Voor- en nadelen benoemen. Les 2 Docent: Alexandra van Bon Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (leerdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Datum: Organisaties Tijd Lesfase Leerdoel Wat ik doe en zeg Tijd: Klas: VWO 4 Aantal lln: 20 De leerlingen zijn bekend met de context (organisatie sportdag) en hebben vorige les voor het eerst in groepjes gewerkt bij vak M&O. 1. Leerlingen kunnen onderscheid maken in organisaties op basis van een aantal criteria zoals de grootte, het product, de markt, het wel of niet commercieel zijn en de rechtsvorm. 2. Leerlingen kunnen aan het einde van de les verschillen beschrijven tussen goederen en diensten. Tijdens de opdrachten de leerlingen op een procesmatige manier begeleiden zodat de leerlingen uit zichzelf op de concepten komen. Het samenwerkend leren zo begeleiden dat voldaan wordt aan de sleutelbegrippen die samenwerkend leren succesvol maken. Repriels, L. (2010). Organisatie & Personeel VWO. Maastricht: Uitgeverij Stoffels. (Blz. 6) Leerlingopdrachten + lesmateriaal (kaartjes) Terugverwijzen naar vorige les. Toen zijn we begonnen met het opzetten van de organisatie van een sportdag en hebben we het gehad over de taakverdeling. De taken zijn verdeeld en jullie moeten ervoor zorgen dat er geld is. Hoe doen jullie dat? Door het benaderen van organisaties voor sponsoring en donaties. Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem de specifieke!

11 Afsluiting Hoe ga je nu bepalen welke organisaties je gaat benaderen? In tweetallen gaan jullie een indeling maken met behulp van de kaartjes. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Alle tweetallen hebben een indeling gemaakt. In viertallen worden de indelingen met elkaar vergeleken. Wanneer jullie aan elkaar hebben uitgelegd hoe jullie tot de indeling zijn gekomen gaan jullie gezamenlijk opdracht 2 maken. Maak vier indelingen op basis van verschillende criteria. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. De opdracht wordt nabesproken en verschillende leerlingen mogen uitleggen hoe ze tot een bepaalde indeling zijn gekomen. Hier bespreek ik ook het verschil tussen goederen en diensten. Leerlingen maken opdracht 1 in duo s. Leerlingen maken in viertallen opdracht 2. Leerling onderscheiden de organisaties op basis van een door hunzelf bepaald criterium. Leerlingen leggen uit hoe ze tot het onderscheid in de eerste opdracht zijn gekomen en onderscheiden de organisaties op basis van 4 verschillende criteria. Leerlingen leggen de indeling uit en beschrijven daarbij de verschillende criteria. Leerlingen beschrijven het verschil tussen goederen en diensten. Les 3 Docent: Alexandra van Bon Datum: Tijd: Klas: VWO 4 Aantal lln: 20

12 Lesonderwerp Personeelsbeleid Beginsituatie Leskern (leerdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Leerlingen weten waarschijnlijk wel wat personeel is. 1. Beschrijven van de belangrijkste aspecten van het personeelsbeleid. 2. Benoemen van de belangrijkste vormen van selectie van personeel benoemen. 3. Kunnen beschrijven wat de theorie X en de theorie Y van McGregor inhoudt. Tijdens de opdrachten de leerlingen op een procesmatige manier begeleiden zodat de leerlingen uit zichzelf op de concepten komen. Het samenwerkend leren zo begeleiden dat voldaan wordt aan de sleutelbegrippen die samenwerkend leren succesvol maken. Repriels, L. (2010). Organisatie & Personeel VWO. Maastricht: Uitgeverij Stoffels. (Blz. 44 t/m 56). Lege posters, stiften, leerlingopdrachten. Tijd Lesfase Leerdoel Wat ik doe en zeg Terugkoppeling naar de organisatie van de sportdag en les 1, de taakverdeling. Afspraak was dat de andere VWO-4 klas het personeel zou regelen, maar dat gaan ze niet meer doen. Hoe kan dit? In de eerste opdracht gaan jullie op zoek naar oorzaken. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Nabespreking opdracht en koppeling van redenen als arbeidsongeschikt, overlijden, opzegging met wederzijds goedvinden, dringende redenen of bedrijfseconomische omstandigheden Hoe gaan jullie dit oplossen? Wie moet deze taak nu op zich nemen? Dit gaan jullie bepalen in opdracht 2. De Wat zij doen (werkvorm) De leerlingen maken in viertallen opdracht 1. Leerlingen benoemen redenen. Leeractiviteit Noem de specifieke! Leerlingen geven een verklaring waarom een arbeidsovereenkomst kan eindigen. Leerlingen benoemen redenen.

13 opdracht wordt uitgedeeld Afsluiting Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Nabespreking opdracht 2. Koppeling van begrippen aan aspecten die door de leerlingen benoemd worden. Bij het onderdeel motivatie theorie X en theorie Y van McGregor benoemen. Leerlingen maken in viertallen opdracht 2 Leerlingen beschrijven de aspecten van het personeelsbeleid. Leerlingen ontwikkelen personeelsbeleid en benoemen vormen van selectie van personeel. Beschrijven van de belangrijkste aspecten van het personeelsbeleid. Benoemen van de belangrijkste vormen van selectie van personeel benoemen. Beschrijven wat de theorie X en de theorie Y van McGregor inhoudt. Les 4 Docent: Alexandra van Bon Lesonderwerp Beginsituatie Leskern (leerdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) Media, spullen, hulp Datum: Leiderschapsstijlen. Tijd: Klas: VWO 4 Aantal lln: 20 Leerlingen weten ongetwijfeld dat er verschillende leiders zijn, maar kennen de theoretische achtergrond niet. 1. De leerlingen kunnen beschrijven welke twee basisstijlen van leiderschap onderscheiden worden. 2. Leerlingen kunnen benoemen en beschrijven welke vijf leiderschapsstijlen (Blake & Mouton) onderscheiden worden. Tijdens de opdrachten de leerlingen op een procesmatige manier begeleiden zodat de leerlingen uit zichzelf op de concepten komen. Het samenwerkend leren zo begeleiden dat voldaan wordt aan de sleutelbegrippen die samenwerkend leren succesvol maken. Repriels, L. (2010). Organisatie & Personeel VWO. Maastricht: Uitgeverij Stoffels. (Blz ) Leerlingopdrachten voor rollenspel. Link voor filmpje: f3av1isbkxcp-sk6jfbot5in Tijd Lesfase Leer doel Wat ik doe en zeg Door gebrek aan personeel gaan jullie op de sportdag allemaal een voetbalteam coachen. Wat voor een coach ben jij? Om je bewust te maken van Wat zij doen (werkvorm) Leeractiviteit Noem de specifieke!

14 Video verschillen laat ik jullie een video zien. Wat valt je op? Nabespreken video. Wat is jullie opgevallen? Als de leerlingen de verschillen benoemen koppel ik hier de begrippen taakgericht en teamgericht aan. Dat er verschillende leiders zijn hebben jullie vast al wel gemerkt aan coaches van jullie sportteams of aan de verschillende docenten. Hoe kan dit? Om te zorgen dat jullie hier allemaal een duidelijk beeld van krijgen gaan we een rollen spel doen, waaruit de verschillende leiderschapsstijlen naar voren komen. Eerst gaan jullie oefenen, daarna per groepje voor de klas. Ik deel de briefjes met de instructies uit. Ik loop rond, geef aanwijzingen en beantwoord vragen. Leerlingen gaan rollenspel uitvoeren. Per groepje maximaal 3 minuten. Na ieder groepje wordt de rest van de klas gevraagd om te beschrijven wat ze is opgevallen aan de leiderschapsstijl van de coach. De Leerlingen kijken naar de film. Leerlingen vertellen wat ze op de video hebben gezien. Luisteren Leerlingen oefenen rollenspel. Leerlingen voeren rollenspel uit. Leerlingen benoemen twee basisstijlen van leiderschap Leerlingen benoemen verschil in leiderschap Leerlingen oefenen één van de 5 leiderschapsstijlen van Blake & Mouton. Leerlingen beschrijven de kenmerken van de verschillende leiderschapsstijlen.

15 begrippen verschraald leiderschap, relatiegericht leiderschap, taakgericht leiderschap, middle of the road, teamgericht leiderschap worden hier gekoppeld aan de kenmerken die door de leerling worden benoemd. Schrijf de begrippen op het bord. Introductie leiderschapsmatrix Afsluiting Benoemen leiderschapsstijlen en kenmerken.

16 Bijlage 2 Het complete leerlingenmateriaal. Les 1 Opdracht 1 Tijdsduur: 5 minuten. Werk in tweetallen! Jullie gaan de organisatie opzetten van een landelijke sportdag voor alle VWO-4 leerlingen in Nederland. Bij de organisatie van deze sportdag mag de hulp worden ingeroepen van andere VWO-4 leerlingen van andere scholen. Maak nu eerst een lijst van alle dingen die moeten worden geregeld voor de sportdag. Opdracht 2 Tijdsduur: 10 minuten. Werk in viertallen, maak eerst een taakverdeling: Voorzitter: Schrijver: Tijdbewaker: Woordvoerder: Vergelijk de twee lijsten met taken die jullie in opdracht 1 hebben gemaakt. Bedenk functies en groepeer de taken per functie. Maak een overzicht van de functies + taken op het grote vel. Deze posters worden straks opgehangen en klassikaal besproken. Opdracht 3 Werk in viertallen, maak eerst een taakverdeling: Voorzitter: Schrijver: Tijdbewaker: Woordvoerder: De organisatie van de sportdag is een flinke klus. De functies zoals die zijn omschreven in opdracht 2 zullen waarschijnlijk door meerdere personen uitgevoerd moeten worden. Laat in twee verschillende schema s zien op welke manier je de leerlingen met dezelfde functies en taken zou kunnen verdelen binnen de organisatie. Benoem de voor- en nadelen van de verschillende indelingen.

17 Les 2 Opdracht 1 Tijdsduur: 10 minuten. Werk in tweetallen. Om de sportdag te financieren is er geld nodig. Voor sponsoring en donaties gaan jullie organisaties benaderen. Welke organisaties ga je benaderen? Bekijk de organisaties op de kaartjes en bepaal welke organisaties je gaat benaderen. Maak een indeling. Welke organisaties benader je wel en welke niet? Opdracht 2 Tijdsduur: 20 minuten. Werk in viertallen, maak eerst een taakverdeling (vergeet niet: taakroulatie!): Voorzitter: Schrijver: Tijdbewaker: Woordvoerder: a. Bespreek de uitkomst van opdracht 1 met elkaar. Leg aan het andere duo uit welke indeling je hebt gemaakt en waarom. Tijdsduur: 5 minuten. b. Maak nu met je groepje in totaal 4 verschillende indelingen. Dit betekent dus dat je alle kaartjes vier keer op een andere manier rangschikt. Wijs per indeling een woordvoerder aan die de indeling opschrijft en later kan uitleggen. Tijdsduur: 15 minuten. 1. Woordvoerder: Organisaties ingedeeld op basis van 2. Woordvoerder:. Organisaties ingedeeld op basis van. 3. Woordvoerder:. Organisaties ingedeeld op basis van..

18 4. Woordvoerder: Organisaties ingedeeld op basis van

19 Stichting 103 medewerkers Vereniging 774 leden Stichting Vereniging B.V. 750 medewerkers Vereniging 1000 leden B.V. Vennootschap onder firma 200 medewerkers

20 Matthijsen, Baarn Commanditaire vennootschap Cowboy s belt B.V. N.V medewerkers N.V medewerkers N.V medewerkers N.V medewerkers N.V medewerkers N.V medewerkers (Ahold)

21 N.V werknemers N.V. 250 werknemers 170 werknemers 200 werknemers N.V werknemers B.V. 700 werknemers

22 B.V medewerkers B.V medewerkers B.V medewerkers

23 Les 3 Opdracht 1 Tijdsduur: 5 minuten. Werk in viertallen, maak eerst een taakverdeling (denk aan taakroulatie!): Voorzitter: Schrijver: Tijdbewaker: Woordvoerder: Bedenk 4 redenen waarom de andere VWO-4 klas niet meer helpt bij de organisatie van de sportdag Opdracht 2 Tijdsduur: 15 minuten. Werk in viertallen, maak eerst een taakverdeling: Voorzitter: Schrijver: Tijdbewaker: Woordvoerder: Jullie gaan de taak van de andere VWO-4 klas natuurlijk niet overnemen, want daar hebben jullie het veel te druk voor. Daarom moeten jullie op zoek naar nieuwe collega s. Laat op de poster zien hoe jullie dit gaan aanpakken. Naar wie zijn jullie op zoek? Gaan jullie andere klassen bij jullie op school of iemand buiten de school benaderen om de afdeling personeelszaken over te nemen? Hoe gaan jullie deze personen bereiken? Hoe ga je

24 bepalen wie je aanneemt? Op basis waarvan ga je bepalen wie je aanneemt? Wat voor soort baan ga je ze aanbieden? Hoe ga je ze belonen? Zijn er carrièremogelijkheden? Hoe houdt je het personeel dat je hebt aangenomen gemotiveerd? Les 4 Rollenspel verschraald leiderschap: Coach: jouw team moet zo voetballen en zit te wachten op instructies van jou. Ze willen graag weten wie er opgesteld wordt. Jij hebt niet nagedacht over een opstelling en bent ook niet van plan dat te gaan doen. Je kijkt de hele tijd op jouw mobiele telefoon omdat jouw vrienden op jou zitten te wachten op de sportclub en jou de hele tijd berichtjes sturen met de vraag wanneer je komt omdat er getraind moet worden voor de kampioenswedstrijd aankomend weekend. Voetballer 1: jij bent in topvorm en wil dolgraag laten zien wat je kan en hebt super veel zin in de komende wedstrijd, maar eigenlijk ben je geen toptalent en iedereen weet dat. Graag wil je samen met de coach bespreken hoe jullie het beste kunnen gaan spelen. Voetballer 2: jij bent de topscoorder, maar je bent geblesseerd en wilt eigenlijk niet meedoen. Hopelijk heeft de coach daar begrip voor en stelt hij jou niet op. Rollenspel relatiegericht leiderschap: Coach: jouw team moet zo voetballen en zit te wachten op instructies van jou. Ze willen graag weten wie er opgesteld wordt. Meedoen is belangrijker dan winnen! Jij vindt het belangrijk dat iedereen het naar het zin heeft en vindt het niet zo belangrijk of er gewonnen wordt. Spelers die enthousiast zijn en graag mee willen doen worden gewoon voor de hele wedstrijd opgesteld, ook als ze voor geen meter kunnen voetballen. Geblesseerde spelers worden met veel zorg behandeld en hoeven uiteraard niet te spelen als ze dat zelf niet willen. De opstelling is daarom niet echt belangrijk en laat je bepalen door de spelers zelf. Voetballer 1: jij bent in topvorm en wil dolgraag laten zien wat je kan en hebt super veel zin in de komende wedstrijd, maar eigenlijk ben je geen toptalent en iedereen weet dat. Graag wil je samen met de coach bespreken hoe jullie het beste kunnen gaan spelen. Voetballer 2: jij bent de topscoorder, maar je bent geblesseerd en wilt eigenlijk niet meedoen. Hopelijk heeft de coach daar begrip voor en stelt hij jou niet op.

25 Rollenspel taakgericht leiderschap: Coach: jouw team moet zo voetballen en zit te wachten op instructies van jou. Ze willen graag weten wie er opgesteld wordt. Jij gaat voor de overwinning en op kneusjes zit jij niet te wachten. De beste spelers worden opgesteld ook al zijn ze geblesseerd. Einde discussie! Voetballer 1: jij bent in topvorm en wil dolgraag laten zien wat je kan en hebt super veel zin in de komende wedstrijd, maar eigenlijk ben je geen toptalent en iedereen weet dat. Graag wil je samen met de coach bespreken hoe jullie het beste kunnen gaan spelen. Voetballer 2: jij bent de topscoorder, maar je bent geblesseerd en wilt eigenlijk niet meedoen. Hopelijk heeft de coach daar begrip voor en stelt hij jou niet op. Rollenspel middle of the road leiderschap: Coach: jouw team moet zo voetballen en zit te wachten op instructies van jou. Ze willen graag weten wie er opgesteld wordt. Jij vindt het op zich wel belangrijk dat jullie goed presteren, maar wil ook dat iedereen het een beetje gezellig heeft. Omdat je eigenlijk ook al een beetje met je hoofd bij de aankomende vakantie zit ben je er niet helemaal bij. Samen met je spelers bespreek je de opstelling. Je luistert naar ze, geeft je eigen mening (geblesseerde spelers willen niet mee doen, maar wellicht kunnen ze het toch even proberen?). Tijdens de gesprekken kijk je af en toe op je telefoon om te kijken hoe hoog de temperaturen zijn op de vakantiebestemming. Voetballer 1: jij bent in topvorm en wil dolgraag laten zien wat je kan en hebt super veel zin in de komende wedstrijd, maar eigenlijk ben je geen toptalent en iedereen weet dat. Graag wil je samen met de coach bespreken hoe jullie het beste kunnen gaan spelen. Jouw coach besteed even aandacht aan jou, maar uiteindelijk ben je niet helemaal tevreden over hoe de coach je behandelt, omdat hij voor jouw gevoel teveel aandacht geeft aan andere dingen. Voetballer 2: jij bent de topscoorder, maar je bent geblesseerd en wilt eigenlijk niet meedoen. Hopelijk heeft de coach daar begrip voor en stelt hij jou niet op. De coach heeft aandacht voor je maar luistert maar half naar je. Rollenspel teamgericht leiderschap: Coach: jouw team moet zo voetballen en zit te wachten op instructies van jou. Ze willen graag weten wie er opgesteld wordt. Jij wil graag winnen, maar vindt het ook erg

26 belangrijk dat de sfeer binnen het team goed blijft. Je stimuleert daarom de geblesseerde topscoorder om het toch te proberen met ondersteuning van de minder getalenteerde voetballers zodat er toch een optimaal resultaat behaald kan worden. Daarbij let je erop dat de geblesseerde speler zich gehoord en begrepen voelt en dat de enthousiaste minder getalenteerde voetballers zich gemotiveerd en erkend voelen. Op deze manier hoop je toch de overwinning te kunnen pakken. Als verrassing vertel je aan het eind van het gesprek dat je een aantal cheerleaders hebt geregeld die tijdens de wedstrijd zullen zorgen dat de sfeer er goed in zit. Die beker is straks voor jullie!!! Voetballer 1: jij bent in topvorm en wil dolgraag laten zien wat je kan en hebt super veel zin in de komende wedstrijd, maar eigenlijk ben je geen toptalent en iedereen weet dat. Graag wil je samen met de coach bespreken hoe jullie het beste kunnen gaan spelen. Uiteindelijk ben je tot op het bot gemotiveerd om te gaan winnen. Voetballer 2: jij bent de topscoorder, maar je bent geblesseerd en wilt eigenlijk niet meedoen. Hopelijk heeft de coach daar begrip voor en stelt hij jou niet op. Uiteindelijk wil je het toch graag proberen en ben je erg gemotiveerd om te gaan winnen.

27 Bijlage 3 Docenthandleiding. Les 1 Deze les gaat over functies, taken en organisatiestructuren. Aan het einde van deze les kunnen de leerlingen een omschrijving geven van de begrippen organisatiestructuur en organisatieschema. Ook kunnen de leerlingen de verschillende varianten van werkstructurering beschrijven (taakverruiming, taakverbreding en taakroulatie). De leerlingen kunnen een organigram van een organisatie tekenen. De leerlingen kunnen de voordelen en nadelen van een F-indeling, een P-indeling, een G-indeling en een M-indeling benoemen. Maak voor dat de lessenserie begint een groepsindeling van duo s en kwartetten. Zet de tafels zo neer dat twee duo s tegenover elkaar zitten die later bij elkaar een groepje van vier vormen. Zorg er bij de tafelopstelling voor dat niemand met zijn rug naar het bord zit. Van voor uit de klas ziet de docent van alle leerlingen de zijkant. Om te zorgen dat de leerlingen meteen bij binnenkomst op de juiste plek zitten is het aan te raden om naamkaartjes neer te zetten. Loop tijdens opdracht 1 rond en stuur de leerlingen door middel van hints over promotie, financiën, planning etc. Tijdens het maken van opdracht 1 zal binnen de duo s een taakverdeling ontstaan. Waarschijnlijk moest de ene leerling schrijven terwijl de andere leerling nadenkt en opsomt wat er geregeld moet worden. Beide leerlingen hadden andere taken. Benoem dit ter introductie van opdracht 2. Deze opdracht begint namelijk met het verdelen van taken binnen de viertallen. Wie houdt de tijd in de gaten, wie schrijft, wie is de voorzitter, wie is de woordvoerder? Daarna worden de 2 lijsten uit opdracht 1 samengevoegd en gaan de groepjes functienamen bedenken en de lijst met taken uit opdracht 1 verdelen over deze functies. Door verschillende taken samen te voegen zullen taken verruimen en verrijken. De leerlingen maken deze opdracht op posters. De posters worden opgehangen en besproken. Bij de nabespreking vertellen de woordvoerders uit de groepjes hoe de indelingen van de functies tot stand zijn gekomen en zal de koppeling gemaakt worden met de begrippen taakverruiming/verbreding en taakverrijking. Geef hier eventueel als voorbeeld hoe het voor een leerling zal zijn als hij alleen mag flyeren ter promotie van de sportdag of dat deze taak minder eentonig zal zijn als de leerling ook de posters op mag hangen (taakverruiming/verbreding) en de flyers + posters ook zelf mag ontwerpen (taakverrijking). Door het indelen van taken bij functies, zijn de leerlingen feitelijk de organisatie van de sportdag aan het structureren. Het begrip organisatiestructuur zal hier dus ook betekenis gaan krijgen voor de leerling. Door het verdelen van de taken (woordvoerder/schrijver/tijdbewaker/voorzitter) binnen de viertallen zijn de leerlingen in zekere zin ook bezig geweest met werkstructurering. Benoem dit en vraag aan de leerling of ze binnen het viertal ook taakverruiming zouden kunnen toepassen. De laatste opdracht zal weer in dezelfde groepjes plaats vinden. Willen de leerlingen die moesten schrijven nu weer schrijven of zouden ze ook wel een keer iets heel anders willen

28 doen, zoals woordvoerder zijn? Waarschijnlijk wel, dus de leerlingen worden gevraagd om van taak te gaan wisselen. Wanneer dit gebeurd is wordt de koppeling gemaakt met het begrip taakroulatie. Tijdens de laatste opdracht gaan de leerlingen de functies op 2 verschillende manieren organiseren en weergeven in schema s. De leerlingen zullen de functies/taken indelen naar functie/sport/regio en maken een organigram. Bij de nabespreking worden de schema s gekoppeld aan de begrippen organigram F-indeling, P- indeling, G-indeling en M-indeling. Les 2 Deze les gaat over organisaties. Leerlingen kunnen onderscheid maken in organisaties op basis van een aantal criteria zoals de grootte, het product, de markt, het wel of niet commercieel zijn en de rechtsvorm. Ook kunnen de leerlingen aan het einde van de les verschillen beschrijven tussen goederen en diensten. Zorg dat de tafels voordat de les begint dezelfde opstelling hebben zoals beschreven bij les 1. Een aantal van de kaartjes die in deze les gebruikt worden, zijn kaartjes met organisaties die bekend zijn voor iedere leerling, zoals Coca-cola en Nike. Daarnaast staan er ook lokale organisaties (sportverenigingen, bakker, slager etc.) op de kaartjes. Deze lokale kaartjes dienen te worden aangepast aan de omgeving van de leerling zodat de context herkenbaar is. Om te zorgen dat iedere leerling zich individueel aangesproken voelt, vraag je de leerlingen om binnen het groepje per leerling de verantwoordelijkheid te nemen voor één indeling. Bij het nabespreken in de klas worden alle groepjes gevraagd om één indeling te benoemen. Alle leerlingen moeten hierbij opletten. Is jouw indeling nog niet genoemd, dan ben jij degene die het voor jouw groepje klassikaal moet uitleggen. Noteer de verschillende indelingen op het bord. Wanneer het criterium product aan bod komt, dan behandel je ook het verschil tussen goederen en diensten. De leerlingen sluiten de opdrachten af met een lijstje van criteria op basis waarvan organisaties ingedeeld kunnen worden. Les 3 Deze les gaat over personeelsbeleid. Aan het einde van de les kunnen de leerlingen de belangrijkste aspecten van het personeelsbeleid beschrijven en de belangrijkste vormen van selectie van personeel benoemen. Ook kunnen de leerlingen beschrijven wat de theorie X en de theorie Y van McGregor inhoudt. Zorg dat de tafels voordat de les begint dezelfde opstelling hebben zoals beschreven bij les 1. Maak aan het begin van deze les de koppeling met de begrippen die in de eerste les geleerd zijn zoals taakverbreding. Laat de leerlingen in opdracht 1 in viertallen bespreken hoe het kan gebeuren dat zij er een taak bijkrijgen. Het gaat er hierbij om dat leerlingen redenen kunnen benoemen waarom iemand ontslagen wordt of waarom een arbeidscontract

29 beëindigd kan worden. Noteer deze redenen op het bord. In opdracht 2 maken de leerlingen op een poster het personeelsbeleid. Dit begrip schrijf je achteraf bovenaan de posters, zodat de leerlingen zich er bewust van worden dat de onderdelen die ze hebben beschreven op de posters samen het personeelsbeleid vormen. Probeer tijdens het nabespreken van de posters samen met de leerlingen de verschillende aspecten (soort baan (vast/flexibel), werving (intern/extern), selectie, selectiecriteria, arbeidsovereenkomst, beloning (tijdloon/stukloon), carrièremogelijkheden, motivatie (Theorie X/Y) zo goed mogelijk uit te diepen. Waarschijnlijk zullen alle leerlingen bij het onderdeel beloning het tijdloonstelsel beschrijven, maar wordt het stukloonstelsel niet benoemd. Dit kun je ondervangen door tijdens het maken van de poster de leerlingen uit te dagen tot creatievere ideeën. Les 4 Deze les gaat over leiderschapsstijlen. De leerlingen kunnen aan het eind van de les beschrijven welke twee basisstijlen van leiderschap en welke vijf leiderschapsstijlen (Blake & Mouton) onderscheiden worden. Zorg dat de tafels voordat de les begint dezelfde opstelling hebben zoals beschreven bij les 1. De les begint met een filmpje over het varkentje Babe dat schapen moet hoeden. In het begin is het varkentje er vooral gericht op het feit dat de schapen allemaal moeten volgen. Het varkentje rent heel agressief om de kudden schapen heen om dit voor elkaar te krijgen en heeft totaal geen ogen voor de schapen zelf (taakgericht!). Vervolgens raakt hij met de schapen in gesprek en bespreken ze hoe dit op een andere manier kan (teamgericht!). Met behulp van dit filmpje worden voor de leerlingen de twee basisstijlen van leiderschap duidelijk. Bij de uitvoering van het rollenspel is het belangrijk om na iedere uitvoering even de kenmerken van het leiderschap te benoemen en daar meteen het juiste begrip aan te koppelen. Op deze manier weet je zeker dat iedereen het over hetzelfde rollenspel heeft en kun je aan de hand van wat je zojuist gezien hebt verder ingaan op de theorie.