Monitoren van bijwerkingen antipsychotica m.b.v. een invulschema

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Monitoren van bijwerkingen antipsychotica m.b.v. een invulschema"

Patricia Joke Thys
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Monitoren van bijwerkingen antipsychotica m.b.v. een invulschema Inleiding De laatste jaren is duidelijk geworden dat antipsychotica invloed kunnen hebben op het vetspectrum en tot het metabool syndroom kunnen leiden. Het metabool syndroom verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Daarnaast is al veel langer bekend dat anti-psychotica motorische bijwerkingen kunnen veroorzaken, de tardieve dyskinesie is daarvan de meest beruchte. In tabel 1 worden de nu bekende bijwerkingen van anti-psychotica weergegeven. Dit is een enorme lijst. Tabel 1 Bijwerkingen antipsychotica --Metabole complicaties: metabool syndroom, DM, dyslipidemie -Cardiovasculaire complicaties -Neurologische complicaties: parkinsonisme, acathisie, acute dystonie, tardieve dyskinesie, convulsies -Hematologische complicaties -Gastro-intestinale complicaties -Urogenitale en seksuele complicaties -Overige complicaties: * Maligne neurolepticasyndroom * Osteoporose * Hypo- en hypersalivatie/tandheelkundige problemen * Hypnosedatie Gezien de implicatie van de bijwerkingen en het feit dat bijwerkingen vaak in eerste instantie niet door de patiënt zelf worden opgemerkt, denk aan het metabool syndroom, is de voorschrijvend arts verantwoordelijk voor het tijdig signaleren van deze bijwerkingen en moet zijn beleid daar op aanpassen. Systematisch monitoren op risicofactoren en bijwerkingen verhoogt de kans op het vroegtijdig opsporen ervan en het tijdig aanpassen van de antipsychotische behandeling(1). Aanleiding voor dit kwaliteitsproject Ik merkte zelf dat ik het screenen op bijwerkingen bij anti-psychotica gebruik lastig vond; hoe vaak moet ik als arts waarop screenen. Landelijk bestaat er nog geen protocol voor screening op bijwerkingen anti-psychotica. De informatie uit het Farmacotherapeutisch Kompas geeft ook geen duidelijke handvaten over de frequentie van de controles. Op mijn instelling bestaan protocollen voor het gebruik van lithium (nierfunctie, schildklierfunctie) en clozapine (witte bloedcellen). Voor de andere anti-psychotica bestaan geen protocollen. De controle op bijwerkingen gebeurde op individueel niveau door de voorschrijvend arts.

2 Tijdens het artsenoverleg op de instelling heb ik mijn idee voor het kwaliteitsproject (screenen op bijwerkingen anti-psychotica) met mijn collega s besproken. De collega artsen van de instelling gaven aan ook behoefte te hebben aan een protocol voor het screenen op bijwerkingen bij anti-psychoticagebruik. Al brainstormend kwamen we op het plan een invulschema te gaan gebruiken voor het monitoren op bijwerkingen. Controles bij Diabetes Mellitus en Downscreening gebeuren reeds met een voorgedrukt format. Dit werkt prettig in de praktijk. Het doel van mijn kwaliteitsproject werd: Het maken van een bruikbaar schema voor het monitoren van bijwerkingen van antipsychotica. Implementatie van het screeningsmodel zou een tweede stap worden. Dit zou teveel tijd kosten voor dit project. Kwaliteitsbevordering De essentie van kwaliteitsbevordering is gelegen in het opzetten van een proces van continue verbetering van de patiëntenzorg, waarbij als het ware telkens een bepaalde cyclus wordt doorlopen. (2) Voor mijn kwaliteitsproject heb ik gebruik gemaakt van de cirkel van Deming. Deze kwaliteitscirkel is ontworpen door William Edwards Deming. De cirkel doorloop je via: plan-do-check-act. Zie ook figuur 1. PLAN: stel een plan op voor verbetering. Maak een doelstelling DO: voer de verbetering uit in proefopstelling CHECK: meet het resultaat, vergelijk met oorspronkelijke situatie en toets aan vastgestelde doelstelling ACT: stuur bij aan de hand van gevonden resultaten. Uiteindelijk dient er borging van het proces plaats te vinden. Figuur 1. Cirkel van Deming

3 Mijn kwaliteitsproject begon bij: Plan: Ontwikkelen van invulschema voor monitoren op bijwerkingen anti psychotica: hierin moet anamnese, lichamelijk onderzoek en labonderzoek verwerkt zijn. Do: Na literatuuronderzoek heb ik het volgende artikel gekozen om als leidraad te gebruiken voor het maken van het invulschema: Preventie en behandeling van somatische complicaties bij antipsychotica gebruik Tijdschrift voor psychiatrie 50(2008) 9, Cahn et al. Dit is een overzichtsartikel dat in 2008 door de Werkgroep Somatische Complicaties bij Antipsychoticagebruik is geschreven na een aantal consesusbijeenkomsten. De leden van deze werkgroep bestonden uit (kinder- en jeugd)psychiaters, internisten en een apotheker. Voor de uitwerking van het invulschema: zie bijlage 1 en 2. De moeilijkheden die ik ondervond tijdens het maken van het schema waren: - De definitie van ouderen ontbreekt (leeftijdsgrens); - Er is geen mogelijkheid om een ECG op de instelling te maken. De definitie van ouderen heb ik niet aangepast. Ik besloot ook om eerst eens te bekijken hoe problematisch het in de praktijk zou zijn om een ECG in het ziekenhuis te laten maken voor de screening. Check In het artsenoverleg besprak ik het schema dat ik gemaakt had. Er waren een aantal opmerkingen. Er was behoefte aan een definitie van buikomvang meten en hetzelfde gold voor orthostase meting. Ook gaven ze aan dat nulmeting mogelijk niet altijd haalbaar zou zijn gezien de snelheid waarmee je antipsychotica wilt starten of door de beperkingen van de patiënt waardoor ECG meting/bloed prikken in het ziekenhuis een grote belasting zou zijn of zelfs onhaalbaar. Act Bij het schema heb ik vervolgens methode en definitie van orthostase en buikomvangmeting gevoegd, ook een tabel met normaalwaarden QT-tijd. Tweede cirkel van Deming Plan De instelling bestaat uit 2 locaties. Het schema werd gebruikt op één locatie. Hier werken we met 2 artsen (waaronder ikzelf). Ieder monitoorde 5 cliënten volgens het schema, dus in totaal 10 cliënten. De arts handelde naar bevinding. De 10 cliënten hadden monotherapie antipsychotica en waren reeds gebruikers van antipsychotica. Na 2 maanden evalueerden de artsen het gebruik van het schema.

4 Do Selectie van de cliënten gebeurde door de apotheker. Deze gaf een lijst van monotherapie anti-psychoticagebruikers door aan de artsen. De artsen maakten zelf de planning, riepen cliënten zelf op voor de monitoring. Check Na 2 maanden evalueerden mijn collega en ik het gebruik van het schema bij de 10 cliënten. We kwamen tot de volgende conclusies. Het schema is erg handig in gebruik, de monitoring kost weinig tijd. Verder kost het plannen van de controles veel, eigenlijk onevenredig veel tijd. Een goede orthostase meten is bijna nooit haalbaar ivm met het lang stil moeten kunnen liggen van de cliënt. ECG maken niet aan de orde geweest, dus hierover valt niets te zeggen. Conclusies waren: het invulschema wel gaan implementeren gezien het verbeteren van de kwaliteit van medicatieveiligheid. Metingen doen die haalbaar zijn (orthostase), creatief zijn hierin. De planning via de doktersassistente. Act Hier ben ik nog niet aan toegekomen. Dit is het begin van de implementatie. Ideeën hierover heb ik wel. Er moet eerst een afspraak gemaakt worden met collega-artsen, doktersassistente, apotheker en eventueel teamleiders. Plan zou zijn: op locatie 1 wordt al jaarlijks lab geprikt. Het labonderzoek zou hier op aan kunnen haken. Anamnese en lichamelijk onderzoek zouden voorafgaand aan IPbespreking kunnen plaatsvinden. Locatie 2 is wat lastiger. Er is geen standaard jaarlijks lab-controle. In ieder geval zou lab kunnen aanhaken aan (indien van toepassing)diabetes mellitus controle, downscreening, hypertensiecontrole. De borging is in mijn project niet aan de orde geweest. Dit komt zeker wel in de implementatiefase. De keuze moet dan gemaakt worden wie de controles beheert. Ik denk dat daar een rol voor de doktersassistente ligt. Behalve het invulschema zijn er nog andere postieve dingen voortgekomen uit dit project: - Door het project te doen ben ik zelf veel alerter geworden op bijwerkingen. - Het project verscherpt de aandacht ook op andere kwaliteitsverbeteringen! (o.a. evaluatie andere (psycho)farmaca) Antoinette Langeslag, november 2010

5 Literatuur: 1. Preventie en behandeling van somatische complicaties bij antipsychotica gebruik Tijdschrift voor psychiatrie 50(2008) 9, Cahn et al 2.Grol, R. kwaliteitsbevordering voor en door huisartsen. 1995, NHG. Hoofdstuk 2, 3, 5 (ged) en 6(ged). 3.FNV-ABVAKABO: zorgen voor kwaliteit.2005.brochure. Hoofdstuk 1 en 2 4. J.A. Walburg: Uitkomstenmanagement in de gezondheidszorg, 2003, Elsevier Gezondheidszorg. Hfdst. 1 t/m 4 (verplichte literatuur van literatuurlijst)

6 Bijlage 1 BIJWERKINGEN ANTIPSYCHOTICA Naam cliënt: Geboortedatum: Risicofactoren cliënt d.d. Roken: H&V ziekten: Obesitas: DM: Dyslipidemie: Neurologisch: Osteoporose: Familie anamnese H&V ziekten: Obesitas: DM: Dyslipidemie: Neurologische ziekten: Osteoporose: Datum: Bijzonderheden: Volgende controle: Datum: Bijzonderheden: Volgende controle: Datum: Bijzonderheden: Volgende controle:

7 Bijlage 2 Datum Geneesmiddel + dosering Reden screening BMI Middelomtrek RR, pols Bewegingsstoornissen Lab (nchol, nchol/hdl, TG, HBA1C, bloedbeeld (i), prolactine(i), leverfuncties(i)) Orthostase (i) EEG (i) ECG(i) Blaasscan(i) (i) op indicatie

Vergelijkbare documenten

Optimaliseren van de controle op de zo nodig medicatie door de arts. Kwaliteitsproject in het kader van de AVG opleiding. Erasmus Medisch Centrum

Optimaliseren van de controle op de zo nodig medicatie door de arts Kwaliteitsproject in het kader van de AVG opleiding Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Hanneke van Beek, aios AVG Dichterbij, locatie