Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade

Transcriptie

1 Factsheet Nieren en nierschade deel 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade In Nederland hebben 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Dit is in veel gevallen het gevolg van hoge bloeddruk of diabetes. Het merendeel van deze mensen wordt door de huisarts behandeld. Bij een relatief klein deel van de mensen leidt chronische nierschade tot nierfalen waarbij dialyse of transplantatie noodzakelijk is. Mensen met chronische nierschade hebben een hoog risico op hart- en vaatziekten. Om deze gevolgen te voorkomen is vroeg opsporen en adequaat behandelen van groot belang. De huisarts heeft hier een belangrijke rol. Online risicotest Mensen kunnen zelf het initiatief nemen of door hun zorgverlener, gemeente of werkgever worden uitgenodigd, een online risicotest te doen. Er zijn momenteel twee betrouwbare testen beschikbaar: 1. Hierop staat een beknopte vragenlijst waarmee een eerste inschatting van het persoonlijk risico op het krijgen van diabetes, hart- en vaatziekten en nierschade gemaakt kan worden Met de Persoonlijke Gezondheidscheck wordt het risico op meer chronische aandoeningen in kaart gebracht en advies op maat gegeven hoe risico s te verlagen met een gezonde leefstijl. Bij een sterk verhoogd risico wordt verwezen naar de huisarts. Behandeling van chronische nierschade in de eerste lijn Volgens de richtlijnen moeten mensen met chronische nierschade minimaal één keer per jaar hun nierfunctie en [1, 2] de aanwezigheid van eiwit in de urine laten controleren. Daarnaast is een jaarlijks controle van de bloeddruk met adequate behandeling vereist. Ook bij mensen met dia betes en/of hoge bloeddruk moeten deze controles jaarlijks worden gedaan. Een belangrijke rol hierbij is weggelegd voor de eerste lijn. De grootste groep mensen met chronische nierschade (1,5 miljoen met een matig verhoogd risico) kan behandeld en begeleid worden in de eerste lijn bij de huisarts en praktijkondersteuner of praktijkverpleegkundige. Voor mensen met een hoog risico ( Nederlanders) of sterk verhoogd risico ( Nederlanders) is consultatie van of doorverwijzing naar een nefroloog door de huisarts noodzakelijk. Dit is afhankelijk van de ernst van de nierschade, de onder liggende nierziekte of aanwezigheid van andere aandoeningen. 1

2 Zorg bij de huisarts volgens richtlijnen? In het onderzoek van Scherpbier en collega s is bij bijna patiënten met chronische nierschade, onder behandeling bij de huisarts, nagegaan in hoeverre de zorg voldeed aan deze behandelrichtlijnen 82% 82% 91% 91% Onderzoek nierfunctie nierschade Onderzoek en met nierfunctie diabetes nierschade en met diabetes (zie figuur hiernaast). 3] Onderzoek nierfunctie chronische Onderzoek nierschade nierfunctie chronische nierschade 78% 78% Onderzoek nierfunctie nierschade Onderzoek zonder nierfunctie diabetes nierschade zonder diabetes 43% 43% 48% 48% 79% 79% Onderzoek eiwit in urine nierschade Onderzoek en met eiwit diabetes in urine nierschade en met diabetes 73% 73% Onderzoek eiwit in urine chronische Onderzoek nierschade eiwit in urine chronische nierschade Onderzoek bloeddruk nierschade. Hiervan Onderzoek had 44% bloeddruk de streefwaarde (een bij bloeddruk patiënten lager met chronische dan 140/90 nierschade. mmhg). Hiervan had 44% de streefwaarde (een bloeddruk lager dan 140/90 mmhg). 32% 32% Onderzoek eiwit in urine nierschade Onderzoek zonder eiwit diabetes in urine nierschade zonder diabetes Bij minder dan de helft (43%) van de patiënten was in de vijftien maanden voorafgaande aan het onderzoek de voortgang van de ziekte adequaat gecontroleerd volgens de richtlijnen: onderzoek van nierfunctie, eiwit in urine en bloeddruk. De conclusie is dan ook dat er ruimte voor verbetering is met betrekking tot de kwaliteit van zorg in de eerste lijn voor patiënten met chronische nierschade. 2

3 Chronische nierschade voldoende in beeld? In de huisartspraktijk is onvoldoende zicht op patiënten met chronische nierschade. [3, 4] De registratie van deze groep is incompleet en de gegevens van de patiënten met chronisch nierschade zijn bovendien versnipperd over de eerste en de Chronische tweede lijn. nierschade in beeld? Onderzoek in de eerste lijn in Nederland laat zien dat rond de 6% van de patiëntenpopulatie van de huisarts bekend is met chronische nierschade. [3, 4] Uit deze cijfers kan worden geconcludeerd dat niet alle mensen met chronische nierschade in beeld zijn. Immers, het PREVEND onderzoek (zie factsheet 3 - Stadia chronische nierschade) en andere epidemiologische studies, tonen aan dat ruim 10% van de bevolking chronische nierschade heeft. 40%? 68% Niet alle mensen met chronische nierschade zijn in beeld bij de huisarts. Dit heeft meerdere oorzaken. Allereerst wordt in de eerste lijn geen systematisch onderzoek naar chronische nierschade gedaan, daardoor ontbreekt een compleet beeld van het vóórkomen van deze aandoening. Een ander aspect is dat niet alle mensen met hoge bloeddruk en diabetes, de risicogroepen, volgens de richtlijnen worden gecontroleerd op [8, 9] nierfunctie en eiwit in de urine. Daarnaast ontbreekt van veel patiënten een compleet beeld van de laboratoriumgegevens in het medisch dossier van de huisarts, met name van patiënten die onder behandeling zijn in het ziekenhuis. Laboratoriumgegevens worden nog te weinig [10, 11] uitgewisseld tussen zorgverleners. 4o% van de mensen met 40% van mensen met nierschade ( mensen) nierschade ( mensen) heeft de aandoening heeft deaandoening zonder dat te weten. zonder dat te weten. 68% van de patiënten met 68% van patiënten met nierschade heeft niet de nierschade heeft niet juiste code in het patiëntendosier. de juiste code in het patiëntendossier. Verbetering patiëntendossier Codering van aandoeningen in het patiëntendossier is van belang om adequaat te kunnen monitoren en voor de continuïteit en kwaliteit van zorg. Patiënten waarbij chronische nierschade is aangetoond, zouden in het huis arts informatiesysteem ook de code voor de aandoening toegekend moeten krijgen. Echter, slechts één derde deel van de patiënten (32%) met chronische nierschade was in het elektronisch patiëntendossier te herkennen door deze code. 3] 3

4 Belang van preventie en tijdig behandelen Het is belangrijk dat bij mensen met chronische nierschade al vanaf een vroege fase controle en behandeling plaatsvindt. 1] De behandeling is erop gericht om verdere achteruitgang van de nierfunctie en nierfalen tegen te gaan en om complicaties van chronische nierschade, met name cardiovasculaire complicaties en sterfte, te voorkomen. 2] Gezondheidswinst bij vroege bij interventie vroege interventie Door tijdige behandeling is belangrijke gezondheidswinst te behalen: verdere achteruitgang van de nierfunctie kan worden voorkomen en het startmoment van nierfunctievervangende behandeling kan worden uitgesteld. 5] Wanneer bij mensen pas in een late fase van nier schade (nierfunctie van 15-30%) een adequate behandeling wordt gestart, kan het moment waarop er met een nierfunctievervangende behandeling moet worden begonnen, slechts beperkte tijd worden uitgesteld. nierfunctie in procenten 60% vroege interventie late interventie Wanneer de behandeling start op het moment dat de nierfunctie nog 60-90% is, is de kans van slagen veel groter en kan het startmoment van nierfunctievervangende behandeling vele jaren worden uitgesteld. Het betreft in dit geval de mensen met chronische nierschade met een matig verhoogd risico. In Nederland gaat het om zo n 1,5 miljoen mensen. Zij zijn over het algemeen onder behandeling van de huisarts. Huisartsen hebben dan ook een belangrijke rol in preventie van nierfalen. 10% 0% nierfunctievervangende behandeling follow-up in jaren bij vroege en late interventie 4

5 Vroeg opsporen van chronische nierschade In Nederland wordt geen systematisch onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van chronische nierschade. Niet onder de gehele bevolking en niet onder mensen met een verhoogd risico op chronische nierschade. Ook bij mensen met diabetes en hoge bloeddruk krijgt nierschade onvoldoende aandacht. Voorkomen van diabetes en hoge bloeddruk in algemene bevolking met micro-albuminurie? Aanwezigheid diabetes en hoge bloeddruk bij mensen met eiwit in urine 7] Bovendien is er sprake van onderdiagnose van hoge bloeddruk en diabetes. In het PREVEND onderzoek bleek van de mensen met eiwit in de urine (7,2% van de onderzoeksgroep) een deel ook niet te weten dat ze diabetes (5%) of hoge bloeddruk (34%) hadden. 7] 34% Nieuw ontdekte hoge bloeddruk 36% Geen diabetes Geen hoge bloeddruk Daarnaast blijkt uit dit onderzoek dat ruim een derde (36%) van de mensen met eiwit in de urine géén diabetes of hoge bloeddruk heeft en dat albuminurie (eiwituitscheiding) dus niet altijd het gevolg is van diabetes of hoge bloeddruk. Aanwezigheid van eiwit in de urine geeft aan dat deze mensen al vaatschade aan de nieren hebben en dus een verhoogde kans hebben op het ontstaan van hart- en [1, 8] vaatziekten. Het is dus belangrijk om ook bij mensen zonder diabetes en hoge bloeddruk alert te zijn op chronische nier schade. Als chronische nierschade wordt gevonden, is het van belang deze mensen te volgen op het optreden van hoge bloeddruk, diabetes en vroege tekenen van hart- en vaatziekten. 5% Nieuw ontdekte diabetes 6% Bekend met diabetes 19% Bekend met hoge bloeddruk Screening onder algemene bevolking? ziekten en mensen met nierziekten in de familie, te onderzoeken Er is veel discussie over wat de beste methode van op chronische nierschade. Er is aangetoond dat screening is om mensen met nierschade op te sporen. screenen op chronische nierschade bij mensen met Algemeen wordt aanbevolen om mensen met diabetes, diabetes kosteneffectief is. Het is nog onduidelijk of hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, chronische aandoeningen screenen van de algemene bevolking ook kosteneffectief van de urinewegen, bepaalde auto-immuun is. 9] 5

6 Colofon Deze factsheet is een uitgave van de Nierstichting. De inhoud is gebaseerd op de huidige stand van de wetenschap en met grote zorg en in samenwerking met deskundigen samengesteld. De Nierstichting kan echter geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden of onvolkomenheden. Deze factsheet is deel 5 van de serie van tien factsheets over nieren en nierschade. De serie bestaat uit de volgende factsheets: 1 Nieren en chronische nierschade 2 Oorzaken van chronische nierschade 3 Stadia chronische nierschade 4 Klachten en behandeling chronische nierschade 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade 6 Nierfalen en behandeling 7 Niertransplantatie, donatie en wachtlijst 8 Dialyse 9 Nieren en zout 10 Nieren en medicatie Tekst Prof. dr. Ron Gansevoort, nefroloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Beatrijs van der Poel, Verpleegkundig Beleid en Advies Vormgeving en infographics Maaike Wijnands, oehoe infographics en illustraties Met dank voor hun inhoudelijke inbreng en deskundig commentaar: Drs. Jacintha van Balen, huisarts en wetenschappelijk medewerker Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Dr. Marjolijn van Buren, internist-nefroloog, Haga Ziekenhuis Den Haag en Leids Universitair Medisch Centrum. Dr. Nynke Scherpbier-de Haan, huisarts en onderzoeker afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Radboudumc, Nijmegen. Prof. dr. Pieter ter Wee, internist-nefroloog, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam. Coördinatie en eindreactie Dr. Katja van Geffen, programmamanager preventie, afdeling Zorg & Innovatie, Nierstichting. Bronnen De lijst met literatuurreferenties is te vinden op of kan opgevraagd worden door een te sturen naar infonierziekten@nierstichting.nl Nierstichting, september