Nulmeting Wmo Gemeente Sittard-Geleen. December 2015 drs. A. Britt Projectnummer: Correspondentienummer: Wmo

Transcriptie

1 Nulmeting Wmo 2015 Gemeente Sittard-Geleen December 2015 drs. A. Britt Projectnummer: Correspondentienummer: Wmo

2 INHOUD INLEIDING 1 HOOFDSTUK 1 SOCIALE SAMENHANG, EENZAAMHEID EN MEEDOEN Sociale samenhang Mate van eenzaamheid Meedoen en zelfredzaamheid 3 HOOFDSTUK 2 INFORMELE ONDERSTEUNING Burenhulp Mantelzorg en vrijwilligerswerk 10 HOOFDSTUK 3 TOEGANG TOT ONDERSTEUNING Contact gemeente Welke redenen en vragen speelden mee? Keukentafelgesprek Cliëntondersteuning Ervaringen met het keukentafelgesprek 18 HOOFDSTUK 4 GEBRUIK ONDERSTEUNING Gebruik ondersteuning Stapeling van ondersteuning 20 HOOFDSTUK 5 KWALITEIT EN EFFECT VAN ONDERSTEUNING Kwaliteit formele ondersteuning Effect formele ondersteuning 22 HOOFDSTUK 6 CONCLUSIES 26

3 Inleiding Voor u ligt het onderzoek Nulmeting Wmo. De vragenlijst van dit onderzoek sluit grotendeels aan bij de ontwikkelde vragenlijst voor het Cliëntervaringsonderzoek voor Doelstelling van het onderzoek is te achterhalen wat de beleidseffecten zijn van de Wmo in uw gemeente. Het onderzoek gaat nader in op thema s als Meedoen in de samenleving, Het bieden van ondersteuning aan naasten of anderen, Toegang tot ondersteuning vanuit de gemeente en het gebruik, de kwaliteit en de effecten van deze ondersteuning. Steekproef en respons In de zomer van 2015 hebben in totaal 617 inwoners in uw gemeente deelgenomen aan dit onderzoek door een (online) vragenlijst in te vullen. Respondenten die daar behoefte aan hadden, konden bij de gemeente een papieren vragenlijst opvragen. De resultaten van uw gemeente zijn op basis van deze respons betrouwbaar. De deelnemende gemeenten hebben op aanwijzing van BMC een steekproef getrokken uit de BRP van inwoners van 18 jaar en ouder in de gemeente en van mensen die een melding hebben gedaan. Het gaat hier om burgers met een ondersteuningsvraag die mogelijk in aanmerking komen voor een zogeheten (keukentafel)gesprek. Vaak worden deze klanten door middel van bijvoorbeeld meldingsformulieren geregistreerd. Uw gemeente heeft melders en willekeurig geselecteerde inwoners van 18 jaar en ouder aangeschreven. Per gemeente kan de verhouding melders en overige burgers verschillen. Hierdoor splitsen wij de meeste resultaten in het rapport naar respondenten die een beperking ervaren en respondenten die geen beperking ervaren. Deze gegevens zijn goed met elkaar vergelijkbaar. Op enkele plaatsen in het rapport tonen wij wel resultaten voor alle respondenten samen. Het is daar goed om te realiseren dat zichtbare verschillen kunnen voortkomen door verschillen in de steekproef. 1 Op moment van schrijven is niet zeker in hoeverre het Cliëntervaringsonderzoek in 2016 verplicht zal zijn voor gemeenten. 1/37

4 Hoofdstuk 1 Sociale samenhang, eenzaamheid en meedoen 1.1 Sociale samenhang Binnen de Wmo 2015 blijft het bevorderen van sociale samenhang een van de belangrijke doelen. Sociale samenhang wordt gemeten met de schaalscore sociale cohesie, waarbij een lage score staat voor weinig sociale samenhang of cohesie en een hoge score voor veel sociale samenhang of cohesie. Voor uitleg over hoe deze score wordt berekend, verwijzen wij u naar bijlage 1. Tabel 1 Sociale samenhang Sittard- Geleen Referentiegroep Sociale cohesie 5,7 6,4 Onderstaande tabel geeft de sociale samenhang weer voor zowel inwoners met als zonder ervaren beperkingen of aandoeningen. Tabel 2 Sociale samenhang naar beperking Sittard-Geleen Referentiegroep Met beperking Zonder beperking Met beperking Zonder beperking Sociale cohesie 5,2 6,4 6,0 6,8 1.2 Mate van eenzaamheid De afwezigheid van eenzaamheid is één van de belangrijkste indicatoren voor het sociale welzijn van mensen. De achterliggende gedachte is dat iemand die participeert het ook op andere fronten goed doet: minder eenzaam is en een sterk sociaal vangnet heeft. In onderstaande tabel wordt onderscheid gemaakt naar inwoners die hebben aangegeven een beperking of aandoening te hebben en zij die dit niet hebben. Tabel 3 Mate van eenzaamheid onder mensen met en zonder een beperking/aandoening Met beperking Sittard-Geleen Zonder beperking Met beperking Referentiegroep Zonder beperking Niet eenzaam 16% 51% 26% 54% Matig eenzaam 40% 38% 45% 39% Sterk eenzaam 23% 7% 16% 5% Zeer sterk eenzaam 21% 5% 13% 3% 2/37

5 De volgende tabel geeft de mate van eenzaamheid weer naar leeftijdscategorie. Tabel 4 Mate van eenzaamheid van mensen naar leeftijd (65-min/65-plus) Sittard- Geleen Referentiegroep 65-min 65-plus 65-min 65-plus Niet eenzaam 37% 22% 48% 33% Matig eenzaam 36% 43% 37% 47% Sterk eenzaam 13% 19% 8% 12% Zeer sterk eenzaam 14% 15% 7% 8% De volgende figuur geeft voor alle gemeenten 2 per ervaren beperking het aandeel aan dat (zeer) sterk eenzaam is. Figuur 1 Mate van eenzaamheid naar type beperking/aandoening 1.3 Meedoen en zelfredzaamheid Mee kunnen blijven doen aan de maatschappij is het centrale doel van de Wmo. We onderscheiden hierin twee subjectieve aspecten van meedoen, namelijk meedoen aan allerlei activiteiten en voldoende sociaal contact ervaren. Figuur 2 toont in hoeverre inwoners vinden dat zij kunnen meedoen aan activiteiten (bijvoorbeeld sport, zang-, muziek-, toneel- of hobbyvereniging, dagjes uit, uit eten, theater, bioscoop, et cetera). 2 Per gemeente zijn er te weinig data om deze uitsplitsing te maken. 3/37

6 Figuur 2 Voldoende meedoen aan activiteiten De volgende figuur maakt op basis van de data van alle deelnemende gemeenten een onderscheid in de mate waarin burgers aan activiteiten kunnen deelnemen naar type beperking/aandoening. Figuur 3 Meedoen naar type beperking (grotendeels en ja, helemaal) Burgers met een lichamelijke handicap kunnen het beste meedoen in de samenleving. Voor deze groep zijn er vaak voldoende hulpmiddelen om belemmeringen weg te nemen. Mensen die moeite hebben met het leggen van sociale contacten of geheugen- en oriëntatieproblemen ervaren, kunnen minder makkelijk meedoen. Ook is uw burgers gevraagd of zij zelf vinden dat zij voldoende contact hebben met anderen. De volgende tabel toont de mate waarin zij dit als voldoende ervaren, uitgesplitst naar mensen met en zonder een beperking. 4/37

7 Tabel 5 Voldoende contact met anderen (% ja) naar beperking Sittard-Geleen Referentiegroep Met beperking 68% 81% Zonder beperking 93% 95% Totaal respondenten 78% 89% Burgers met een beperking zijn iets negatiever over hun mate van contact met anderen dan mensen zonder een beperking. Zelfredzaamheid Gemeenten moeten mensen ondersteunen bij hun zelfredzaamheid. In de Wmo is dit geformuleerd als: in staat zijn tot het uitvoeren van de noodzakelijke algemene dagelijkse levensverrichtingen en het voeren van een gestructureerd huishouden 3. Wij onderscheiden hierbij verschillende aspecten: het huishouden op orde hebben, redden in persoonlijke verzorging, voldoende kunnen verplaatsen en de mate van zelfregie (controle). De volgende figuur (4) toont de mate van zelfredzaamheid voor mensen met een beperking. De figuur erna (5) de mate van zelfredzaamheid voor mensen zonder beperking. Ervaren controle komt in figuur 6 terug. Figuur 4 Zelfredzaamheid onder mensen met een beperking 3 Artikel Wmo /37

8 Figuur 5 Zelfredzaamheid onder mensen zonder beperking 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 95% 98% Voldoende buitenshuis verplaatsen 94% 98% 98% 99% Redden in persoonlijke Huishouden op orde houden verzorging Sittard-Geleen Referentiegroep Er zijn grote verschillen zichtbaar als wij de respondenten met een beperking vergelijken met de respondenten zonder beperking (figuur 5). De volgende figuur geeft het aandeel burgers weer dat over het algemeen controle over hun leven ervaart, uitgesplitst naar burgers met een beperking en burgers zonder beperking. Figuur 6 Ervaren controle 6/37

9 De gebruikte zelfredzaamheidsscore 4 is opgebouwd uit de losse onderdelen: huishouden op orde, zelfverzorging, verplaatsen en eigen regie. Een hogere score betekent meer zelfredzaam. De volgende figuur geeft de zelfredzaamheid weer per type beperking op basis van de data van alle deelnemende gemeenten. Figuur 7 Zelfredzaamheidsscore naar type beperking/aandoening (hele dataset) Het zijn vooral mensen met gedragsproblemen en geheugen- en oriëntatieproblemen die weinig zelfredzaam zijn. Hier zien we hetzelfde patroon als bij participatie. Het zijn vooral de mensen met een lichamelijke handicap die het beste kunnen meedoen en zelfredzaam zijn. 4 Score loopt van 0 tot 10. 7/37

10 Hoofdstuk 2 Informele ondersteuning 2.1 Burenhulp Een belangrijk uitgangspunt in de Wmo is dat ondersteuning zoveel mogelijk wordt geboden binnen het eigen netwerk. Naast mantelzorg en ondersteuning door vrienden gaat het daarbij ook om burenhulp. Is immers niet het gezegde Beter een goede buur dan een verre vriend? De volgende figuur toont het percentage inwoners van uw gemeente dat hun buren helpt, naar de typen burendienst, burenhulp of burenzorg. Deze typen hebben wij samengesteld door verschillende vormen van hulp of ondersteuning die buren aan elkaar kunnen geven. Van zeer lichte dingen (post bewaren) tot meer zorggerelateerde dingen. Wij scharen de lichte dingen die buren voor elkaar doen onder de noemer burendiensten, de dingen waar iets meer vertrouwen voor nodig is of die meer moeite kosten onder de noemer burenhulp en de zorggerelateerde zaken (neigend naar mantelzorg) onder de noemer burenzorg. Voor uitgebreidere verantwoordingen verwijzen wij u naar bijlage 1. 70% Figuur 8 Ik help mijn buren al (%) 5 60% 50% 40% 30% 20% 33% 10% 13% 21% 17% 10% 5% 3% 8% 5% 0% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal 5 De categorie Totaal bestaat uit alle respondenten bij elkaar, ook de respondenten waarvan niet uit de vragenlijst te herleiden is of zij een beperking ervaren. 8/37

11 We zien dat burendiensten het meest vaak voor komen. Waarbij respondenten in Sittard- Geleen met een ervaren beperking relatief weinig burendiensten doen in verhouding tot respondenten zonder beperking. Burenhulp en burenzorg worden al significant minder gegeven. Ook zien we bij deze vormen van burenhulp/-zorg dat het verschil tussen mensen met en zonder beperking kleiner wordt. 70% Figuur 9 Mijn buren helpen mij al 60% 50% 40% 30% 35% 20% 10% 0% 14% 23% 10% 5% 6% 3% 4% 3% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal Er is weinig verschil tussen het aandeel mensen dat burenhulp verleent en burenhulp ontvangt. Dat lijkt mooi in evenwicht. Het hebben van een beperking heeft invloed op het ontvangen van burendiensten, burenhulp of burenzorg. Inwoners met een beperking ontvangen iets vaker burenzorg, maar ontvangen minder vaak burendiensten dan mensen zonder beperking. Naast het bieden of ontvangen van burenhulp is inwoners ook gevraagd of zij bereid zijn om buren te helpen. De volgende figuur toont het percentage inwoners dat zeker bereid is om buren te helpen. 9/37

12 Figuur 10 Bereidheid om mijn buren te helpen (% zeker wel bereid ) 70% 60% 50% 65% 51% 40% 30% 48% 39% 20% 37% 34% 27% 10% 22% 19% 0% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal We zien dat mensen optimistisch zijn als het gaat om hun eigen inschatting of zij bereid zijn hun buren te helpen. De vraag blijft natuurlijk in hoeverre mensen het ook echt doen als het nodig is. En in hoeverre mensen bereid zijn persoonlijke hulp van hun buren te ontvangen. 2.2 Mantelzorg en vrijwilligerswerk Meedoen aan de maatschappij kan ook het bieden van mantelzorg en/of het doen van vrijwilligerswerk inhouden. Mantelzorg Het beroep op mantelzorgers zal de komende jaren als gevolg van de transities toenemen. Het motief om mantelzorg te verlenen komt echter voort uit de relatie die mensen met elkaar hebben. Mensen vinden het bieden van ondersteuning aan naasten vaak vanzelfsprekend en zien dit niet als mantelzorg. Dit zorgt ervoor dat mensen zich moeilijk herkennen in de term mantelzorg. Het aandeel mantelzorgers onder de respondenten in uw gemeente is ongeveer een op de vijf, net als in de referentiegroep. De volgende figuur toont het percentage inwoners van uw gemeente dat actief is als mantelzorger met of zonder een ervaren beperking. Wij zien dat mensen met een beperking in uw gemeente minder vaak mantelzorg bieden dan mensen zonder een beperking. In de referentiegroep ligt dit dichter bij elkaar. 10/37

13 Figuur 11 Mantelzorg bieden Het bieden van mantelzorg kan een zware fysieke en/of emotionele belasting vormen voor mensen en daardoor leiden tot overbelasting. De volgende figuur toont de mate waarin mantelzorgers in uw gemeente zich hierdoor overbelast voelen. Figuur 12 Overbelasting mantelzorgers naar wel/geen beperking 11/37

14 Uit de figuur blijkt dat mantelzorgers met een beperking zich veel vaker overbelast voelen dan mantelzorgers zonder beperking. Daarnaast blijkt dat het aandeel mantelzorgers in uw gemeente (ongeacht het wel of niet ervaren van een beperking) zich vaker overbelast voelen dan mantelzorgers in de referentiegroep. Inwoners die ondersteuning krijgen van een mantelzorger is gevraagd of zij het idee hebben dat deze naaste de zorg aankan. De volgende figuur toont de inschatting van deze inwoners over een eventuele overbelasting van hun mantelzorgers. Figuur 13 Inschatting overbelasting van mijn mantelzorger Vrijwilligerswerk In uw gemeente is het aandeel vrijwilligers onder alle respondenten 19% ten opzichte van 24% in de referentiegroep. Het gaat hierbij om meer dan incidenteel vrijwilligerswerk. De volgende figuur toont de mate waarin de inwoners van uw gemeente vrijwilligerswerk verrichten. In tegenstelling tot het verlenen van mantelzorg zien wij hier juist dat het aandeel vrijwilligers onder respondenten zonder beperking relatief klein is. 12/37

15 Figuur 14 Vrijwilligerswerk (vaker dan incidenteel) naar beperking De inwoners is ook gevraagd of zij verwachten (nog) dit jaar vrijwilligerswerk te doen. Dit geeft het potentieel aan. Figuur 15 Verwachting vrijwilligerswerk te doen (naar wel/geen beperking) De inwoners van uw gemeente zonder beperking verwachten in mindere mate dit jaar nog vrijwilligerswerk te verrichten dan de inwoners zonder beperking in de referentiegroep. 13/37

16 Hoofdstuk 3 Toegang tot ondersteuning 3.1 Contact gemeente Aan burgers die in de afgelopen 12 maanden contact hebben gehad met de gemeente vanwege een vraag over zelfstandig wonen of meedoen in de samenleving, zijn enkele vragen over dit contact gesteld. De volgende tabel toont het aandeel inwoners (melders) dat in de afgelopen 12 maanden contact heeft gehad met uw gemeente met een vraag over zelfstandig wonen of meedoen aan de samenleving. Tabel 6 Contact met de gemeente Sittard-Geleen Ja 33% Nee 67% De melders is gevraagd of zij wisten waar zij terechtkonden met hun vraag/probleem. Onderstaande tabel toont de antwoorden en geeft daarmee een indicatie van de bekendheid met de toegang tot gemeentelijke voorzieningen in het sociaal domein. Tabel 7 Bekendheid Sittard-Geleen Referentiegroep Ja 63% 70% Nee 25% 21% Weet niet meer 12% 9% De volgende tabel toont het aandeel melders dat al eerder contact heeft gehad met uw gemeente over een ondersteuningsvraag of -probleem. Tabel 8 Eerder contact gehad met de gemeente Sittard-Geleen Referentiegroep Ja 66% 68% Nee 34% 32% Bijna twee derde van de melders had al eerder contact gehad met de gemeente. 3.2 Welke redenen en vragen speelden mee? Burgers kunnen om zeer uiteenlopende ondersteuningsvragen bij de gemeente terecht. De volgende tabel toont de onderwerpen waarvoor burgers contact opnamen met de gemeente. 14/37

17 Tabel 9 Voor welk onderwerp kwamen burgers bij de gemeente? Sittard- Geleen Referentiegroep Ik heb moeite me zelf te wassen en kleden 29% 24% Ik kan het huishoudelijke werk thuis niet meer aan 59% 58% Ik kan nergens meer naartoe omdat ik geen vervoer heb 32% 30% Ik kan niet meer binnenshuis rondlopen/rijden 17% 19% Ik voel me eenzaam en wil meer contact met andere mensen 29% 19% Ik heb overdag niks te doen 25% 18% Ik heb moeite om mijn financiële zaken te regelen en de administratie te doen Ik weet niet hoe ik bepaalde problemen kan oplossen en wat ik moet kiezen 32% 20% 39% 25% Anders 44% 41% De meeste hulpvragen gaan over het voeren van een huishouden. In verhouding tot de referentiegroep zijn er relatief veel respondenten in Sittard-Geleen die contact opnemen over eenzaamheid, hulp bij problemen oplossen, invulling van de dag en financiën. Uit onderzoeken in het land weten wij dat het contact opnemen met de gemeente vaak een sluitpost is voor burgers. Eerst proberen zij zelf hun ondersteuningsvraag op te lossen, eventueel met hulp van derden. Wanneer dit niet lukt, kloppen zij bij de gemeente aan. De volgende tabel toont welke redenen voor burgers meespelen wanneer zij vanwege hun ondersteuningsvraag de gemeente benaderen. Tabel 10 Redenen om naar de gemeente te gaan Sittard-Geleen Referentiegroep Ik weet niet waar en hoe ik een oplossing kan regelen 43% 32% Ik overzie het probleem en de keuzes niet meer 36% 24% Mijn omgeving (partner, kind, ouder) kan het niet, of niet meer Ik ben doorverwezen door mijn huisarts of andere zorgverlener 35% 29% 51% 39% Anders 37% 35% Het merendeel van de mensen is doorverwezen naar de gemeente vanwege hun hulp- of ondersteuningsvraag. 15/37

18 3.3 Keukentafelgesprek Wanneer een burger bij de gemeente komt met een ondersteuningsvraag of -probleem, dan dient de gemeente een keukentafelgesprek te voeren met deze persoon. Dit gesprek wordt in de regel ingepland en kan aan het Wmo-loket, bij een welzijnsorganisatie of bij de burger thuis worden afgenomen. In het gesprek wordt de ondersteuningsvraag en/of het ondersteuningsprobleem in kaart gebracht en wordt onderzocht welke oplossingen, waaronder ook mantelzorg en inzet van vrijwilligers, mogelijk zijn. De volgende tabel toont het percentage melders dat de gemeente heeft benaderd en vervolgens een keukentafelgesprek heeft gehad. Tabel 11 Keukentafelgesprek gehad Sittard-Geleen Referentiegroep Ja 73% 61% Nee 27% 39% Bij het keukentafelgesprek kunnen ook derden aanwezig zijn. In de regel gaat het om een naaste en/of een cliëntondersteuner. De volgende tabel toont het percentage keukentafelgesprekken waarbij een derde aanwezig was. Tabel 12 Was er iemand bij het keukentafelgesprek aanwezig? Sittard-Geleen Referentiegroep Ja, een naaste (zoals partner, kind, ouder, vriend) 48% 54% Ja, een cliëntondersteuner (iemand die u helpt uw weg te vinden naar zorg en ondersteuning) 18% 10% Nee 21% 30% Anders 13% 6% Hoewel het vrij normaal is dat er een mantelzorger aanwezig is bij het gesprek, wordt de cliëntondersteuner nog weinig gebruikt. 3.4 Cliëntondersteuning Volgens de Wmo 2015 zijn gemeenten verplicht om cliëntondersteuning aan te bieden aan burgers die een keukentafelgesprek krijgen. Een onafhankelijke partij, in veel gemeenten de MEE organisatie, helpt burgers door bij de gesprekken aanwezig te zijn en onafhankelijk advies te geven. De volgende tabel toont van de respondenten die in het afgelopen jaar een keukentafelgesprek hebben gehad, het percentage dat wist dat cliëntondersteuning mogelijk is. Dit aandeel is in Sittard-Geleen groter dan in de referentiegroep. 16/37

19 Tabel 13 Bekendheid cliëntondersteuning Sittard-Geleen Referentiegroep Ja 55% 40% Nee 45% 60% De volgende tabel toont de mate waarin de burgers die cliëntondersteuning hebben ontvangen, hier tevreden over zijn. Figuur 16 Tevredenheid cliëntondersteuning Heel ontevreden Ontevreden Neutraal Tevreden Heel tevreden 3% Referentiegroep 5% 19% 39% 35% Sittard-Geleen 5% 5% 26% 32% 32% 0% 20% 40% 60% 80% 100% De mensen die gebruik hebben gemaakt van de cliëntondersteuner (hoewel dit per gemeente een klein absoluut aantal is) zijn hier over het algemeen tevreden over. 17/37

20 3.5 Ervaringen met het keukentafelgesprek De volgende tabel toont voor een aantal aspecten de mate waarin uw burgers tevreden zijn over het keukentafelgesprek en de geboden oplossing. Figuur 17 Ervaren kwaliteit van het keukentafelgesprek Over alle in de vorige figuur behandelde aspecten van het keukentafelgesprek oordeelt het merendeel van de burgers positief, hoewel de aspecten die meer over het contact gaan positiever zijn dan de aspecten over de daadwerkelijke oplossing. De mate van tevredenheid per aspect verschilt weinig met de verdeling in de referentiegroep. De figuur van de referentiegroep vindt u terug in de bijlage. 18/37

21 Hoofdstuk 4 Gebruik ondersteuning 4.1 Gebruik ondersteuning Gemeenten bieden op tal van manieren ondersteuning aan burgers. De volgende figuur toont het gebruik van Wmo-voorzieningen die uw gemeente biedt aan respondenten die contact hebben gehad met de gemeente in het kader van een ondersteuningsvraag. Voor het gebruik onder alle respondenten verwijzen wij u naar bijlage 2. Figuur 18 Gebruik Wmo-ondersteuning onder respondenten met contact gemeente Naast deze formele vormen van ondersteuning ontvangen burgers ondersteuning vanuit hun netwerk, maken zij gebruik van algemene of particuliere voorzieningen of betalen zij bepaalde hulp zelf (bijvoorbeeld particuliere schoonmakers). De volgende figuur toont de mate waarin uw burgers de verschillende vormen van ondersteuning ontvangen. In de vragenlijst is het gebruik van veel verschillende mogelijke vormen van ondersteuning uitgevraagd. Op basis van het antwoordgedrag van respondenten die hebben aangegeven een beperking/aandoening te hebben, is bepaald of zij wel of 19/37

22 niet een bepaalde vorm van ondersteuning gebruiken/ontvangen. De categorie geen traceerbare ondersteuning bestaat uit respondenten die wel aangeven een beperking/aandoening te hebben, maar nergens in de vragenlijst aangeven ondersteuning te ontvangen. Voor een uitgebreidere verantwoording verwijzen wij u naar bijlage 1. Figuur 19 Verschillende vormen van ondersteuning Het gebruik van verschillende vormen van ondersteuning door respondenten in uw gemeente komt in sterke mate overeen met die in de referentiegroep. 4.2 Stapeling van ondersteuning Op basis van alle data krijgt u hier inzicht in de stapeling van ondersteuning, waarbij we zijn uit gegaan van een rangschikking van zo licht mogelijke ondersteuning tot zwaardere ondersteuning. Wij hebben hiervoor alle combinaties van ondersteuning bekeken die op basis van het invulgedrag van respondenten zijn te maken. De meest voorkomende combinaties van ondersteuning tonen wij in figuur In deze figuur ziet u het aandeel mensen dat zelf op eigen kracht (met de eigen portemonnee) hulp heeft ingeschakeld, welke mensen informele ondersteuning ontvangen tot aan formele ondersteuning en de stapeling hierin. 6 Voor uitgebreide verantwoording verwijzen wij u naar bijlage 1. 20/37

23 Het beleid is sterk gericht op het netwerk versterken van mensen en eerst zo laagdrempelig mogelijke ondersteuning in te zetten. Pas wanneer het echt nodig is wordt er naar maatwerkvoorzieningen gekeken. Uit de volgende figuur blijkt dat een groot deel van de mensen naast de formele ondersteuning al informele steun ontvangt. In figuur 20 zien wij dat er in uw gemeente een relatief groot aandeel van de respondenten die ondersteuning ontvangt zowel formele als informele ondersteuning ontvangt (44%). De verdeling van de overige combinaties van ondersteuning komt sterk overeen met die in de referentiegroep. Figuur 20 Stapeling van ondersteuning 21/37

24 Hoofdstuk 5 Kwaliteit en effect van ondersteuning 5.1 Kwaliteit formele ondersteuning Burgers beoordelen de door de gemeente geboden ondersteuning verschillend, zowel waar het gaat om de aansluiting op de eigen wensen als op de eigen behoeften. De vraag is in hoeverre de geboden oplossing helpt de ervaren problemen op te lossen. De volgende figuur toont het oordeel van burgers over de kwaliteit van de ontvangen ondersteuning. Figuur 21 Ervaren kwaliteit ondersteuning Het merendeel van de burgers die ondersteuning ontvangen, is van mening dat de ondersteuning helemaal of grotendeels voldoet aan hun wensen en behoeften. Ook is de geboden ondersteuning volgens het merendeel nog steeds passend en leidt de ontvangen ondersteuning tot het oplossen van hun vraag/probleem. De figuur van de referentiegroep vindt u terug in bijlage Effect formele ondersteuning Belangrijker nog dan de beoordeling van de kwaliteit van de geboden gemeentelijke ondersteuning, is het effect ervan op de zelfredzaamheid en participatie. Zelfredzaamheid De volgende figuur toont het mogelijke effect op de mate van zelfredzaamheid. Het toont in hoeverre burgers in staat zijn om bepaalde dagelijkse verrichtingen uit te 22/37

25 voeren, al dan niet geholpen door de eventuele formele en/of informele ondersteuning die zij ontvangen. De figuur toont dus de resultaten van alle respondenten, ongeacht of zij een beperking ervaren en/of ondersteuning ontvangen. Figuur 22 Mate van zelfredzaamheid Alhoewel voor alle aspecten geldt dat het merendeel van de burgers aangeeft zich met de eventuele ontvangen ondersteuning helemaal of grotendeels te kunnen redden, geeft desalniettemin bij elk aspect een beduidend aandeel burgers aan zich slechts een beetje of zelfs helemaal niet te redden. De figuur van de referentiegroep vindt u terug in de bijlage. De volgende tabel toont de zelfredzaamheid van mensen, met alle ondersteuning die ze ontvangen, uitgesplitst naar het hebben van een beperking of aandoening. Tabel 14 Mate van zelfredzaamheid naar beperking (% ja, helemaal en grotendeels) Sittard-Geleen Met beperking Zonder beperking Referentiegroep Met beperking Zonder beperking Leven leiden zoals ik dat wil 54% 91% 63% 94% Binnen en buiten mijn huis rond te lopen/rijden Mij (laten) wassen, kleden en verzorgen Mijn huishouden (laten) regelen en op orde houden Mijn financiën (laten) regelen en op orde houden 62% 93% 69% 96% 73% 88% 78% 92% 67% 87% 71% 92% 74% 87% 78% 92% 23/37

26 Mensen met ervaren beperking verschillen het meest ten opzichte van mensen zonder ervaren beperking in hun zelfredzaamheid om het huishouden op orde te houden, en het leven te leiden zoals zij willen. Mensen met beperking kunnen, inclusief mogelijke ondersteuning, een stuk minder goed het huishouden op orde houden. Participatie De volgende figuur toont de mate waarin burgers zichzelf in staat achten mee te doen in de samenleving, al dan niet geholpen door de eventuele formele en/of informele ondersteuning die zij ontvangen. Figuur 23 Mate van meedoen Het merendeel van de burgers is helemaal of grotendeels in staat om, eventueel met ondersteuning, regelmatig mensen te ontmoeten. Het doen van leuke dingen ter ontspanning en recreatie is voor minder inwoners een vanzelfsprekende mogelijkheid. Het ondernemen van activiteiten, zoals werken, leren of het helpen van anderen blijkt voor een aanzienlijk deel niet haalbaar. Ongeveer een derde van de respondenten acht zichzelf daartoe helemaal niet in staat. De figuur van de referentiegroep vindt u terug in bijlage 2. 24/37

27 De volgende tabel toont het effect van de gemeentelijke en overige ondersteuning op het meedoen van uw burgers, uitgesplitst naar het hebben van een beperking of aandoening. Tabel 15 Mate van meedoen naar beperking Sittard-Geleen Met beperking Zonder beperking Referentiegroep Met beperking Zonder beperking Regelmatig mensen ontmoeten 54% 88% 68% 93% Leuke dingen doen ter ontspanning en recreatie Activiteiten ondernemen, zoals werken, leren, anderen helpen 41% 88% 52% 91% 29% 84% 32% 89% Het grootste verschil tussen mensen met beperkingen en zonder beperkingen is zichtbaar bij het meedoen aan allerlei activiteiten. Dat is ook met eventuele ondersteuning voor slechts een deel van hen mogelijk. 25/37

28 Hoofdstuk 6 Conclusies Eenzaamheid, zelfredzaamheid en participatie Eenzaamheid in uw gemeente is niet heel anders dan in de referentiegroep. Wel zijn er duidelijke verschillen tussen mensen met en zonder beperking en naar het soort beperking. Het is wellicht niet verrassend dat het vooral mensen zijn die moeite hebben om contact te leggen die meer eenzaamheid ervaren. Maar ook bij participatie en zelfredzaamheid zien we grote verschillen tussen mensen met verschillende beperkingen. Het is voor gemeenten van belang om goed in beeld te krijgen welke mensen aankloppen bij de gemeentelijke toegang en wat hen belemmert bij het meedoen. Voor mensen met lichamelijke beperkingen of beperkingen bij het bewegen en verplaatsen, is het makkelijker om oplossingen te bedenken dan voor mensen met geheugen- en oriëntatieproblemen of gedragsproblemen. Het zijn juist de nieuwe doelgroepen waar de zelfredzaamheid en participatiemogelijkheden nu nog het kleinst zijn en waar de grootste slagen moeten worden gemaakt. Dit betekent goed geschoolde mensen in de toegang en (eventuele) sociale wijkteams en een goed beeld van de specifieke belemmeringen bij de nieuwe doelgroepen. Informele ondersteuning Van informele ondersteuning in de vorm van burenhulp moeten we vooralsnog niet te veel verwachten. Hoewel buren nu al best wel wat voor elkaar doen en daartoe ook bereid zijn, gaat dat toch vooral om de burendienst of het bieden van lichte hulp en gaat het nauwelijks over het bieden van zwaardere zorggerelateerde vormen van burenhulp. In uw gemeente wordt er onder de respondenten minder vrijwilligerswerk verleend en is ook het potentieel onder respondenten iets kleiner dan in andere gemeenten. Het is van belang om dat potentieel nader te onderzoeken. Hoe kunnen we mensen activeren om deze bereidheid daadwerkelijk om te zetten in vrijwilligerswerk? Het is de taak aan de gemeente om de komende jaren na te denken hoe ze burgers goed kan faciliteren bij hun eigen zelforganiserend vermogen. Van buurtbewoners die een pleintje of wijkcentrum beheren, tot aan inwoners die met elkaar zorginitiatieven ontplooien. Dat is de werkelijke opgave om in het sociaal domein een transformatie te bewerkstelligen. Het aandeel mantelzorgers in uw gemeente is gemiddeld. Zo is één op de vijf mensen mantelzorger. Mantelzorgers lijken wel meer overbelast in uw gemeente dan in andere gemeenten. Er is een groot verschil tussen mensen met beperkingen die mantelzorg bieden en mensen zonder beperking. Ruim een derde (37%) van de mensen met een beperking die mantelzorg bieden is overbelast ten opzichte van 17% bij mensen zonder beperking. Ook is zorgvragers de vraag gesteld in hoeverre zij denken dat hun mantelzorger overbelast is. 50% van hen geeft aan dat hun 26/37

29 mantelzorger overbelast is (in verhouding tot 62% in de referentiegroep), terwijl 25% het niet goed kan inschatten. Hier ligt voor de gemeente samen met haar Steunpunt Mantelzorg een taak om met die mantelzorgers in gesprek te gaan, ze te wijzen op mogelijke ondersteuning en verlichting zodat zij het zo lang mogelijk volhouden. Toegang tot Wmo-ondersteuning Een derde van de respondenten heeft (de afgelopen 12 maanden) contact gehad met de gemeente voor een Wmo-ondersteuningsvraag. Hiervan heeft 73% een gesprek gehad. Het is zaak voor de gemeente een breed intakegesprek te houden waar oog is voor de situatie nu en in de toekomst om te voorkomen dat mensen steeds terug blijven komen. Ongeveer 21% van de keukentafelgesprekken wordt gevoerd met enkel de respondent die de melding deed, dus zonder mantelzorger of cliëntondersteuner. De bekendheid van de cliëntondersteuner is in de Nederlandse gemeente in het algemeen laag en daar ligt voor gemeenten een uitdaging om de communicatie te verbeteren. In Sittard-Geleen is het aandeel respondenten dat bekend is met cliëntondersteuning weliswaar hoger dan in de referentiegroep, maar ook hier is ruimte voor verbetering. De ervaringen met de keukentafelgesprekken zijn over het algemeen goed. Vooral over het contact met de consulent is men tevreden. De aspecten rond de samen gezochte oplossing en in welke mate deze passend is, zijn nog voor verbetering vatbaar, zowel in Sittard-Geleen als andere gemeenten. Het is niet alleen van belang om een gemiddeld goed cijfer te hebben, maar juist op deze belangrijke aspecten moet de gemeente de ambitie stellen dat er niet of nauwelijks mensen zijn die de oplossing niet onderschrijven. Het moet immers een oplossing zijn die in overeenstemming heeft plaatsgevonden. Daarbij is het zorgvuldige proces nog het enige recht dat een cliënt heeft in de nieuwe Wmo Dit proces zorgvuldig doorlopen dient dan ook de ambitie van de gemeente te zijn. Gemeenten willen zo laagdrempelig mogelijk ondersteuning inzetten. We kijken eerst wat de cliënt zelf kan, met zijn of haar netwerk. Zijn er eventueel algemene voorzieningen die kunnen helpen om ten slotte te kijken naar maatwerkvoorzieningen. Het belang van informele zorg is belangrijk voor de (financiële) houdbaarheid van het systeem. Maar houdt hierbij in gedachten dat de ruimte om meer informeel op te lossen er niet zo maar is. Veel mensen ontvangen al informele ondersteuning voordat ze naar de gemeente stappen. Onder de respondenten in Sittard-Geleen is dit ook duidelijk te zien door het relatief grote aandeel respondenten dat naast formele ook (al) informele ondersteuning ontvangt. Kwaliteit en effect van de ondersteuning Ongeveer driekwart van de ondervraagde cliënten in uw gemeente geeft aan dat de kwaliteit van de ondersteuning goed is, waarbij ze aangeven dat de ondersteuning voldoet aan de wensen, behoeften en passend is. Toch blijft een niet te 27/37

30 verwaarlozen aandeel met een ander gevoel achter. Vooral op de vraag leidt de ontvangen ondersteuning tot het oplossen van uw vraag/probleem? waar 13% van de respondenten het helemaal niet mee eens is, ligt een continue uitdaging voor gemeenten. Dit vraagt blijvende aandacht voor een goed keukentafelgesprek, waarin breed gekeken wordt en in gezamenlijkheid de juiste, passende oplossing voor cliënten gezocht wordt. In dit gesprek zullen ook de verwachtingen gemanaged moeten worden. Hoe meer de cliënt zich ook als eigenaar van de oplossing beschouwt, hoe hoger de tevredenheid en de kans dat de (eigen kracht)-oplossing effectief is. De doelstelling van de Wmo is mensen die dat nodig hebben te ondersteunen in hun zelfredzaamheid en participatie. Er blijkt echter in totaal een groep van zo n 13% van alle respondenten die, eventueel met alle formele en informele ondersteuning die zij ontvangen, zich niet kan redden in het dagelijks leven. Wat betreft participatie is het zelfs een derde die aangeeft helemaal niet mee te kunnen doen aan activiteiten als werken, leren en voor anderen zorgen. Het is belangrijk om meer zicht te krijgen op deze groep mensen, hun (on)mogelijkheden en gerichte ondersteuning te bieden waarmee ook zij kunnen participeren. 28/37

31 Bijlage 1 Respons en onderzoeksverantwoording Het onderzoek is in de zomer van 2015 uitgevoerd. Het betreft een kwantitatief onderzoek, uitgezet door middel van een online vragenlijst met de mogelijkheid om een papieren vragenlijst op te vragen. Deelnemers hebben op aanwijzing van BMC Onderzoek een steekproef getrokken uit de BRP van inwoners van 18 jaar en ouder in de gemeente en onder mensen die zich gemeld (melders) hebben bij de gemeente met een vraag voor Wmoondersteuning. Er zijn brieven verstuurd naar uw inwoners met een inlogcode voor het online onderzoek, waarvan de helft naar mensen die een melding hebben gedaan bij de gemeente en de andere helft naar willekeurig geselecteerde inwoners van 18 jaar en ouder. In totaal hebben 617 inwoners de vragenlijst ingevuld. De respons is hiermee 25%. Voor online onderzoek onder deze doelgroepen is een respons van 15% gangbaar. De resultaten voor uw gemeente als geheel zijn betrouwbaar. NB Veel vergelijkingen met de referentiegroep tonen de overeenkomsten en verschillen van respondenten met een beperking of aandoening (vergelijkbare groepen dus). Waar de totale respons van uw gemeente wordt vergeleken met de totale respons in de referentiegroep kunnen verschillen voortkomen uit de aard van de getrokken steekproef (de verhouding melders en andere inwoners ). De verschillen zeggen daar dus niet iets over beleid. Analyse Voor de analyse wordt gebruikgemaakt van kruistabellen, waarbij over het algemeen chi-kwadraattesten worden gebruikt om significante verschillen vast te stellen. Waar van toepassing, zijn ook uni- en multivariate ANOVA s gebruikt om verbanden tussen gemeten variabelen te kwantificeren en om te corrigeren voor achtergrondvariabelen. Rapportage Uw gemeente wordt in deze rapportage vergeleken met een referentiegroep. Deze referentiegroep bestaat uit gemeenten die ook aan dit onderzoek hebben meegedaan. Het gaat om 26 gemeenten en meer dan respondenten. 29/37

32 Operationalisering concepten Score sociale cohesie De schaalscore sociale cohesie is opgebouwd uit het antwoordgedrag op vier stellingen: 1. De mensen in mijn buurt kennen elkaar nauwelijks. 2. De mensen in deze buurt gaan op een prettige manier met elkaar om. 3. Ik woon in een gezellige buurt, waar mensen elkaar helpen en samen dingen doen. 4. Ik voel me thuis bij de mensen die in deze buurt wonen. In 2014 was de gemiddelde schaalscore sociale cohesie in Nederland een 6,2. Zelfredzaamheidsscore De zelfredzaamheidsscore hebben wij gebaseerd op de volgende vier items: 1. Voldoende buitenshuis kunnen verplaatsen. 2. Redden in de persoonlijke verzorging. 3. Het huishouden op orde houden. 4. Controle ervaren over eigen leven. De zelfredzaamheidsscore loopt van 1 tot en met 10. Maximaal kunnen er 16 punten worden gescoord (4x4), maar deze score wordt omgerekend naar een 10- puntsschaal. Een hogere score betekent een hogere zelfredzaamheid. Eenzaamheidsscore Om eenzaamheidsbeleving te meten is de eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld gebruikt. Deze schaal wordt ook gehanteerd in onder andere GGD gezondheidsonderzoeken/monitors. Een belangrijk kenmerk van deze benadering is dat het de discrepantie tussen dat wat mensen verlangen aan affectie en intimiteit van anderen en wat ze in werkelijkheid ondervinden aan het licht brengt. Hoe groter het verschil, hoe groter de eenzaamheid. De eenzaamheidsscore vloeit voort uit het antwoordgedrag op elf stellingen over vriendschap, vertrouwen en sociale steun. De eenzaamheidsscore loopt van 1 tot en met 11 en kan nader worden ingedeeld naar vier niveaus: niet eenzaam (score 0, 1 of 2), matige eenzaamheid (score 3 tot en met 8), sterke eenzaamheid (score 9 of 10) en zeer sterke eenzaamheid (score 11). Beperkingen De ervaren beperkingen worden in de vragenlijst uitgevraagd en ingedeeld in de categorieën leggen van sociale contacten, lichamelijke handicap, gedragsproblemen, geheugen- en oriëntatieproblemen, zintuiglijke beperking, verstandelijke beperking, bewegen en verplaatsen en psychisch functioneren. Ontvangen ondersteuning Er wordt een onderscheid gemaakt tussen formele ondersteuning en informele ondersteuning door bijvoorbeeld mantelzorgers en vrijwilligers. Formele ondersteuning kan Wmo-ondersteuning of ondersteuning vanuit de Zorgverzekeringswet zijn, zoals persoonlijke verzorging. 30/37

33 Burenhulp, burendienst en burenzorg Er zijn tien items waarbij mensen kunnen aangeven of zij dit al doen voor hun buren, of in hoeverre ze hiertoe bereid zijn. Voor deze items geven respondenten ook aan in hoeverre hun buren dit al voor hen doen, en in hoeverre zij naar de inschatting van de respondent hiertoe bereid zijn. De items zijn: 1. Planten water geven, post bewaren en/of de huisdieren verzorgen als zij weg zijn. 2. Boodschappen doen. 3. Eten koken en brengen. 4. Helpen met de administratie, een aanvraag indienen, belastingen invullen, et cetera. 5. Klusjes in of rond het huis of de tuin. 6. Op de kinderen passen. 7. Helpen bij vervoer en/of bezoekjes. 8. Het huis helpen schoonhouden. 9. Medicijnen halen/toedienen. 10. Persoonlijke verzorging. De eerste twee delen wij in in de categorie dienst, items 3 t/m 6 als hulp en 7 t/m 10 als zorg. Stapeling en overlap in ondersteuningsvormen In de vragenlijst is het gebruik van veel verschillende mogelijke vormen van ondersteuning uitgevraagd. Op basis van het antwoordgedrag van respondenten die hebben aangegeven een beperking/aandoening te hebben, is bepaald of zij wel of niet een bepaalde vorm van ondersteuning gebruiken/ontvangen. De categorie geen traceerbare ondersteuning bestaat uit respondenten die wel aangeven een beperking/aandoening te hebben, maar nergens in de vragenlijst aangeven ondersteuning te ontvangen. Voor de stapeling hebben wij alle combinaties van ondersteuning bekeken die op basis van het invulgedrag van respondenten zijn te onderscheiden. De meest voorkomende combinaties van ondersteuning tonen wij in het rapport. Zo rekenen wij iemand tot de categorie formele ondersteuning als deze respondent minimaal één van de vragen 74 t/m 86 of 98 t/m 100 met ja heeft beantwoord. Wij rekenen iemand tot de categorie algemene voorziening als de respondent vraag 94 met ja heeft beantwoord. Informele ondersteuning als de respondent vraag 93 met ja heeft beantwoord. Et cetera. Achtergrondkenmerken De volgende achtergrondkenmerken zijn opgenomen in de vragenlijst: opleiding, geslacht, leeftijd, financieel rondkomen, gezinssituatie, woonsituatie. 31/37

34 Bijlage 2 Achtergrondgegevens en verdere analyses Tabel 16 Geslacht Sittard-Geleen Referentiegroep Man 44% 42% Vrouw 56% 58% Tabel 17 Aandeel respondenten met een beperking Sittard-Geleen Referentiegroep Met beperking 59% 46% Zonder beperking 41% 54% Tabel 18 Leeftijd Sittard-Geleen Referentiegroep 18 t/m 25 4% 4% 26 t/m 35 5% 6% 36 t/m 45 9% 9% 46 t/m 55 16% 15% 56 t/m 65 20% 22% 66 t/m 74 22% 21% % 24% Tabel 19 Gezinssituatie Sittard-Geleen Referentiegroep Gehuwd/samenwonend met kinderen 17% 21% Gehuwd/samenwonend zonder kinderen 43% 45% Weduwe/weduwnaar met kinderen 5% 5% Weduwe/weduwnaar zonder kinderen 5% 5% Alleenstaand/alleenwonend 23% 17% Anders 7% 7% 32/37

35 Tabel 20 Woonsituatie Sittard-Geleen Referentiegroep Ik woon zelfstandig 79% 84% Ik woon zelfstandig in een aangepaste woning 7% 5% Ik woon bij mijn ouders/verzorgers 3% 3% Ik woon in een tehuis/ instelling 3% 2% Ik woon in bij mijn kinderen 1% 1% Anders 6% 5% Tabel 21 Opleiding Sittard-Geleen Referentiegroep Basisschool 16% 13% MAVO/VMBO 20% 20% MBO 20% 21% HAVO 5% 6% VWO 3% 3% HBO 18% 21% WO 5% 7% Anders 15% 9% Tabel 22 Financieel rondkomen Sittard-Geleen Referentiegroep Zeer goed 11% 14% Goed 66% 70% Nauwelijks 21% 15% Niet 2% 1% Tabel 23 Hulp vragenlijst Sittard-Geleen Referentiegroep Nee 71% 80% Ja, van een naaste (bijvoorbeeld partner, familielid of vriend) 24% 18% Ja, van een hulp- of zorgverlener 5% 1% Ja, van iemand anders 1% 1% 33/37

36 70% Figuur 24 Ik help mijn buren al - Referentiegroep 60% 50% 40% 30% 20% 36% 10% 19% 28% 13% 10% 6% 3% 6% 5% 0% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal Figuur 25 Ik ben zeker bereid mijn buren te helpen Referentiegroep 70% 60% 50% 67% 53% 40% 55% 42% 30% 40% 40% 32% 20% 10% 25% 21% 0% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal 34/37

37 Figuur 26 Mijn buren helpen mij al Referentiegroep 70% 60% 50% 40% 30% 20% 33% 27% 10% 18% 7% 9% 8% 5% 3% 4% 0% Dienst Hulp Zorg Met beperking Zonder beperking Totaal Figuur 27 Ervaren kwaliteit van het keukentafelgesprek - Referentiegroep 35/37

38 Figuur 28 Ervaren kwaliteit ondersteuning Referentiegroep Figuur 29 Mate van zelfredzaamheid - Referentiegroep 36/37

39 Figuur 30 Mate van meedoen - Referentiegroep 37/37

40 TELEFOON WEBSITE