Burgerperspectieven

Transcriptie

1 Burgerperspectieven Optimisten en pessimisten houden elkr nu in evenwicht Positief over de economie, reltief positief over de politiek Zorgen over immigrtie nemen weer toe Steun voor eu-lidmtschp, nuwelijks voor Nexit Them: Smenleven Zorgen over het smenleven, mr positieve trends Kernproblemen: Weinig ndcht voor nderen en slechte omgng met diversiteit Josje den Ridder, Pul Dekker en Evelien Boonstoppel

2 COB Burgerperspectieven

3 Belngrijkste bevindingen derde kwrtl 2018 Nederlnders iets minder optimistisch over stnd vn Nederlnd Nederlnders zijn dit kwrtl iets minder optimistisch over de stnd vn Nederlnd. Optimisten en pessimisten houden elkr nu in evenwicht: 43% vindt dt het meer de goede knt opgt (ws 50%) en 44% vindt dt het meer de verkeerde knt opgt (ws 40%). Optimisten wijzen (nog steeds) op de goede economische situtie. Pessimisten hekelen de ver hrding vn de smenleving en slecht beleid, onder ndere ten nzien vn vluchtelingen. p. 5 Positieve wrderingen 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% /3 geeft de Nederlndse economie een voldoende geeft de eigen finnciële positie een voldoende Positief over de economie, reltief positief over de politiek De fnme vn het optimisme lijkt los te stn vn ontwikkelingen in opvttingen over de economie, de eigen finnciële situtie of de politiek. Terwijl het mtschppelijk optimisme dlt, blijft de economische en politieke stemming ongewijzigd en reltief positief. Wel is sinds begin dit jr het n- geeft de politiek in Den Hg een voldoende vindt het eerder de goede dn de verkeerde knt opgn met Nederlnd deel dt een gelijke economische situtie verwcht toegenomen ten opzichte vn het ndeel dt een verbetering verwcht. p. 10 scp.nl Zorgen over immigrtie nemen weer iets toe Het them immigrtie en integrtie wordt weer vker genoemd ls belngrijk mtschppelijk probleem: vorig kwrtl noemde 29% het onderwerp spontn, nu is dt 38%. Die zorgen gn in vergelijking met vorig kwrtl weer iets vker over vluchtelingen en immigrtie. Andere genoemde onderwerpen zijn (gebrekkige) integrtie en rcisme. Andere veelgenoemde mtschppelijke problemen zijn de mnier vn smenleven en de gezondheids- en ouderenzorg. Dit ltste onderwerp stt ook met stip op de eerste plts ls (spontn genoemd) them wrn de politiek in Den Hg meer ndcht zou moeten besteden. p. 18 Drie meest genoemde mtschppelijke problemen 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% /3 immigrtie en integrtie mnier vn smenleven gezondheids- en ouderenzorg scp.nl

4 Steun voor eu-lidmtschp, nuwelijks voor Nexit De groep die het Nederlndse lidmtschp vn de Europese Unie (eu) een goede zk vindt, is groter dn de groep die dt niet vindt (50% vs. 19%). De steun voor een Nexit, een vertrek vn Nederlnd uit de Europese Unie is gering: 16% stemt in met de stelling dt het beter zou zijn ls Nederlnd uit de Europese Unie zou gn, 53% is het drmee oneens. Toch zijn velen niet onverdeeld positief over Europ: 48% vindt dt Nederlnd te veel mcht heeft overgedrgen n de Europese Unie, 19% vindt dt niet. In ver gelijking met de periode is de eu- stemming op dit moment positiever. Het opleidingsverschil in eu-opvttingen blijft groot: 71% vn de hoger opgeleiden steunt het eu-lidmtschp, vn de lgeropgeleiden is dt slechts 29%. Toch willen ook lgeropgeleiden de Europese Unie niet verlten: 21% denkt dt Nederlnd beter f is buiten de Europese Unie, vn de hogeropgeleiden denkt 10% dt. p. 22 Trends in smenleven ls groot probleem en ls sterk punt vn Nederlnd 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% /3 ndcht voor nderen is een groot probleem omgng met diversiteit is een groot probleem Zorgen over het smenleven In vergelijking met ndere Europese volkeren zijn Nederlnders tmelijk positief over de medemens en ze worden over de hele linie eerder positiever dn negtiever. Dt neemt niet weg dt er in Nederlnd grote zorgen zijn over normen en wrden en hoe we smenleven. Als kernproblemen ziet men gebrek n ndcht voor elkr en een slechte omgng met diversiteit. De zorgen fluctueren, mr de trend is dt men zich iets minder zorgen gt mken over de gebrekkige ndcht voor elkr. Zorgen over de omgng met diversiteit vertonen geen trend. Er zijn ook geen trends in de positieve wrdering vn de ndcht voor elkr en omgng met diversiteit. p. 29 scp.nl ndcht voor nderen is een sterk punt omgng met diversiteit is een sterk punt Minder steun voor overheidszorg In vergelijking met 2011 is er qu zorg voor ouderen en beslissingen over voorzieningen in de buurt nu minder steun voor een uit sluitende verntwoordelijkheid vn de overheid. Bij de buurtvoorzieningen is er meer steun voor een grotere rol voor buurtbewoners. Welke vn de volgende drie mogelijkheden heeft het meest uw voorkeur ls het gt om voorzieningen (zols groen en bibliotheken) in de buurt? 100% 90% 80% 70% 60% 50% De steun voor meer verntwoordelijkheden voor burgers komt niet voort uit een positief beeld vn die burgers, mr eerder uit een negtief beeld vn de overheid. p % 30% 20% 10% 0% scp.nl buurtbewoners zijn heleml zelf verntwoordelijk buurtbewoners krijgen vn de gemeente een budget geen voorkeur het gemeentebestuur en de gemeenterdbeslissen

5 Inhoud Belngrijkste bevindingen derde kwrtl Ten geleide 4 1 Hoe gt het met Nederlnd? 5 2 Smenleven 29 Verntwoording 45 Ten geleide In dit 43 e kwrtlbericht vn het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (cob) onderzoeken we de Nederlndse publieke opinie in het derde kwrtl vn In het eerste hoofdstuk gn we voorl in op ctuele ontwikkelingen in de stemming en in de publieke opinie over mtschppelijke en politieke kwesties. In hoofdstuk 2 gn we verder in op een grote spontne mtschppelijke zorg vn Nederlnders: het smenleven en de normen en wrden. De enquêtegegevens vn dit kwrtl zijn verzmeld tussen 2 juli en 6 ugustus; op 22 ugustus belden we voor enkele nvullende vrgen met 46 respondenten vn de enquête. In de enquêteperiode ws er in de medi ndcht voor een lngdurige hittegolf, voor uitsprken vn minister vn Buitenlndse Zken Blok over de multiculturele smenleving en voor de fschffing vn de dividendbelsting. Net ls vorig kwrtl (zie cob : 6) deden er dit kwrtl te weinig jongeren n de enquête mee. Die vertekening ws er eerder ook en komt bijn ltijd voor in dit type onderzoek, mr dit en vorig kwrtl is het erger dn voorheen. We corrigeren voor deze vertekening door de gegevens te wegen op onder ndere leeftijd (zie de onderzoeksverntwoording chterin voor informtie over de weging). 4

6 1Hoe gt het met Nederlnd? Kernpunten De stemming over Nederlnd is iets minder optimistisch. N twee kwrtlen wrin het ndeel optimisten groter ws dn het ndeel pessimisten, houden beide groepen elkr nu in evenwicht. 44% vindt dt het meer de verkeerde knt opgt (ws 40%), 43% dt het meer de goede knt opgt (ws 50%). Drmee is de stemming nog steeds positiever dn in de fgelopen jren. Het verminderde mtschppelijk optimisme houdt geen gelijke tred met ontwikkelingen in opvttingen over de economie en politiek. De beoordeling vn de economie blijft goed: 87% geeft de Nederlndse economie een voldoende en 86% verwcht de komende mnden geen verslechtering. Ook de tevredenheid over de politiek in Den Hg (59% geeft voldoende) en het vertrouwen in de regering (56% geeft voldoende) blijven stbiel en reltief hoog in vergelijking met vorige jren. Het them immigrtie en integrtie wordt weer vker genoemd ls belngrijk mtschppelijk probleem: vorig kwrtl noemde 29% het onderwerp spontn, nu is dt 38%. Die zorgen gn in vergelijking met vorig kwrtl weer iets vker over vluchtelingen en immigrtie. Andere genoemde onderwerpen zijn (gebrekkige) integrtie en rcisme. De publieke opinie over de Europese Unie is in grote lijnen vergelijkbr met eerdere metingen: er is steun voor het Nederlndse lidmtschp, mr men is niet onverdeeld positief over hoe de Europese Unie functioneert. De groep die het eu-lidmtschp een goede zk vindt, is groter dn de groep die dt niet vindt (50% vs. 19%). 48% vindt dt Nederlnd te veel mcht heeft overgedrgen n de Europese Unie, 19% vindt dt niet. In vergelijking met de periode is de eu-stemming op dit moment positiever. Optimistische stemming neemt iets f Optimisten en pessimisten houden elkr in evenwicht De fgelopen twee kwrtlen vonden voor het eerst in tien jr meer mensen het de goede knt opgn met Nederlnd dn de slechte knt (zie cob : 7 en cob : 7). An die situtie komt dit kwrtl een einde. Het ntl optimisten en pessimisten houden elkr nu in evenwicht: 43% vindt dt het meer de goede knt opgt, terwijl 44% meent dt het juist meer de verkeerde knt opgt (zie figuur 1.1). Vorig kwrtl ws dit nog 50% tegenover 40%. Terwijl het ntl pessimisten dit kwrtl dus licht toenm, nm voorl het ntl optimisten f. 1 Drmee is de stemming overigens nog ltijd positiever dn in de fgelopen tien jr. Wnneer we inzoomen, blijkt dt de minder optimistische stemming voorl op het conto komt vn een dlend ntl Nederlnders dt het iets meer de goede knt op vindt gn (41% om 34%, zie tbel 1.1). De groep overtuigd optimisten die het duidelijk de goede knt op vindt blijven gn, blijft gelijk (beide kwrtlen 9%). 2 Vorig kwrtl concludeerden we dt bij een deel vn de optimisten de blns nét nr de goede knt doorsloeg: zij zgen zowel positieve ls negtieve ontwikkelingen, mr vonden de positieve op dt moment blijkbr overheersend (vgl. cob : 11-12). Bij een dergelijk wnkel evenwicht kn de blns ook weer de ndere knt op sln. 1 De dling vn het ndeel optimisten is significnt, de stijging vn het ndeel pessimisten niet. 2 We beschikken niet over pneldt, dus we kunnen hels niet ngn welke verschuiving zich heeft voorgedn op persoonsniveu. 5

7 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur Opinie over de richting die Nederlnd opgt, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) /3 (duidelijk) meer de verkeerde knt op weet niet (duidelijk) meer de goede knt op scp.nl Bron: cob 2008/1-2018/3 Tbel 1.1 Opinies over de richting vn Nederlnd in meer detil, bevolking vn 18+, 2018/2-3 Nederlnd gt over het lgemeen 2018/2 2018/3 duidelijk de verkeerde knt op iets meer de verkeerde dn de goede knt op iets meer de goede dn de verkeerde knt op duidelijk de goede knt op 9 9 ik weet het niet De vetgedrukte score geeft n dt het verschil tussen beide kwrtlen significnt is bij p < 0,01. Bron: cob 2018/2-3 Als we kijken nr verschillen in chtergrondkenmerken, zien we dt de dling vn het optimisme zich voordoet onder ngenoeg lle (onderzochte) groepen (zie tbel 1.2). Voorl vrouwen, Nederlnders tussen de 35 en 55 jr en hogeropgeleiden zijn pessimistischer geworden ten opzichte vn het vorige kwrtl. De verschillen in optimisme tussen hoger- en lgeropgeleiden zijn nog ltijd groot, mr het sterk dlende optimisme onder de hogeropgeleiden mkt dt deze verschillen wel iets kleiner zijn geworden. 3 In totl hebben 291 optimisten (zij die het duidelijk of iets meer de goede knt op vinden gn) hun motivtie toegelicht in de open vrg. Vn hen gven er 105 (36%) een rgument dt (onder meer) verwijst nr de verbeterde economische omstndigheden. Optimistisch vnwege de goede economische situtie In de gegeven toelichtingen op de vrg wrom mensen het de goede of verkeerde knt op vinden gn, vinden we niet direct een verklring voor de dip in het optimisme. De ntwoorden lten hetzelfde ptroon zien ls voorgnde metingen. Ook dit kwrtl verwijzen verreweg de meeste Nederlnders die het de goede knt op vinden gn nr de economie. 3 6

8 Hoe gt het met Nederlnd? Tbel 1.2 Netto-optimisme nr chtergrondkenmerken en stemintentie, bevolking vn 18+, 2018/2-3 (in procentpunten) 2018/2 2018/3 verschilscore b llen mnnen vrouwen jr jr jr lgeropgeleiden middelbr opgeleiden hogeropgeleiden benedenmodl gezinsinkomen modl bovenmodl studerend betld werk huisvrouw/-mn ww of wo gepensioneerd stemintentie: cd/cu D66/gl/PvdA vvd pvv/fvd sp wil niet gn stemmen Netto-optimisme is het ndeel dt het de goede knt op vindt gn verminderd met het ndeel dt het de verkeerde knt op vindt gn. b Een vetgedrukte score geeft n dt het verschil tussen beide kwrtlen significnt is bij p < 0,01. Bron: cob 2018/2-3 De economie trekt n, de werkloosheid neemt f, huizen stijgen in wrde enzovoort. Het lgemene pltje vn Nederlnd ziet er momenteel beter uit dn tien jr geleden. (vrouw, 34 jr, wo) De economie trekt weer n en drdoor worden de mensen weer positiever. (mn, 55 jr, mbo) Overigens pltsen sommigen drbij wel de kritische knttekening dt deze economische voorspoed nog niet door iedereen gevoeld wordt en dt de opbrengsten ervn scheef zijn verdeeld. Nst economische omstndigheden verwijzen optimisten ook regelmtig nr het vertrouwen dt ze hebben in de ddkrcht en de focus vn het huidige kbinet. Zo wrdeert men dt het nieuwe kbinet 7

9 Hoe gt het met Nederlnd? beplde missers uit het verleden wil herstellen (bijvoorbeeld de verhoogde pensioenleeftijd voor zwre beroepen). Ook prijst men dt er weer meer geld en ndcht is voor de zorg en het onderwijs. Ik heb de indruk dt het belng vn onderwijs en zorg voor ouderen door de regering wordt onderkend. (vrouw, 61 jr, hbo) De lndelijke overheid, de pltselijke overheid en de burgers proberen lleml het juiste en het meest goede voor het lnd, de woonplts en de omgeving te doen. Als er een probleem ontstt, wordt er ctie ondernomen. (vrouw, 60 jr, mvo) In zijn lgemeenheid wordt n zorgelijke zken door de politiek ndcht besteed (zodt ze minder zorgelijk worden), en zo gt het lngzm beter. (mn, 63 jr, wo) Er wordt in elk gevl weer ngedcht over terugdrien vn bijvoorbeeld de verhoging vn de pensioenleeftijd of ndere irreële wijzigingen. Ik verwcht dt dit ook leidt tot wijzigingen. Politici komen terug op beplde besluiten en dt betekent dt ze toch ook luisteren nr het volk. (vrouw, 64 jr, hbo) Ook noemen de optimisten de toenemende ndcht voor duurzmheid (bijvoorbeeld in de vorm vn de energietrnsitie) en de leefbrheid vn Nederlnd op lngere termijn. Nederlnd is bezig met problemen die belngrijk zijn voor de toekomst, om het lnd leefbr te houden ook voor toekomstige generties. (vrouw, 48 jr, wo) Er is een bewustzijn vn de belngrijke zken voor de toekomst. In Nederlnd wordt nuchter en goed fgewogen geregeerd op vernderingen. (mn, 43 jr, hbo) Er worden mtregelen genomen die ver in de toekomst reiken, dt is goed voor de verdere toekomst vn het lnd. (mn, 76 jr, wo) Overige redenen om optimistisch te zijn over de richting vn het lnd zijn onder meer dt we het (voorl in vergelijking met ndere lnden) over het lgemeen goed voor elkr hebben en dt lles hier goed geregeld is, zols onderstnde motivtie illustreert. We hebben het echt niet zo verkeerd in Nederlnd. Nederlnders hebben veel te mopperen, mr n een reis nr bijvoorbeeld Griekenlnd/Afrik denk ik dt we lleen mr dnkbr mogen zijn dt we in een enorm rijk lnd wonen. (vrouw, 42 jr, mbo) Pessimisten hekelen verhrding smenleving en slecht beleid Over het lgemeen zijn de pessimisten stelliger in hun oordeel en nemen zij meer dn de optimisten de ruimte om hun mening toe te lichten (gemiddeld 241 woorden, tegenover 189 woorden bij de optimisten). Wr de optimisten in hun verklring bovendien ook veell 8

10 Hoe gt het met Nederlnd? hun eigen optimisme temperen door nst een positief punt ook een kritische knttekening te pltsen, zijn de pessimisten eenduidiger in hun mening. Ze wijzen, net ls nders, minder dn de optimisten nr de economie, mr meer nr ontwikkelingen in de smenleving en de politiek. 4 De smenleving verhrdt en men gt steeds minder respectvol met elkr om, zo vinden sommigen. Ik mk me zorgen over de verhrding in de smenleving, mensen grven zich in in hun eigen gelijk en stn niet open voor ndere meningen, ik vind dit een zorgelijke ontwikkeling. (vrouw, 54 jr, mbo) Ook zouden de verschillen tussen Nederlnders (bijvoorbeeld tussen rijk en rm) te groot worden, wrdoor er polristie optreedt. Minder ndcht voor elkr, minder tolerntie, grotere tegenstellingen in finnciële situties (rm, rijk). Meer gressie tussen bevolkingsgroepen (geloof, kleur, gerdheid). (vrouw, 46 jr, hbo) Anderen wijzen er juist op dt mensen wel erg mkkelijk klgen en zich (te) snel gekwetst voelen. Zij zijn ironisch genoeg dus pessimistisch over Nederlnd, juist omdt er zoveel ontevredenheid in het lnd heerst. Nederlnd is een welvrend lnd, wrin zelfs de minst bedeelden het niet slecht hoeven te hebben. De verdeling vn de welvrt leidt hels tot te veel ontevredenen, die voor te veel lwi in de socile medi zorgen (lekker noniem schoppen), wt weer voor te veel ndcht in de trditionele medi zorgt. Ook de politiek lt zich hierdoor beïnvloeden (te veel ndcht voor incidenten). (mn, 64 jr, hbo) Pessimisten zijn vk ontevreden met de politiek en het gevoerde beleid. Het kbinet zou de prioriteiten verkeerd stellen, wrdoor de belngen vn de gewone Nederlnder ondergesneeuwd rken. Ze bekritiseren voorl het softe sielbeleid. Niet lleen vindt men de vermeende voortrekkerij vn vluchtelingen oneerlijk, ook zou hun komst (net ls de invloed vn Europ) een gevr vormen voor de eigen Nederlndse cultuur en identiteit. De eigen bevolking moet zich steeds meer npssen n minderheden. De Europese Unie heeft te veel invloed op Nederlnds beleid. Trdities moeten verdwijnen ten gunste vn minderheden. Politici denken n de verkiezingen niet meer n de kiezers. Vreemdelingen beplen te veel. (mn, 59 jr, hbo) Ik ben geen rcist mr vind wel dt vluchtelingen te veel rechten krijgen hier. En te veel spullen en te veel opleidingen enzovoort, terwijl ls mensen uit Nederlnd grg een omscholing willen, ze lles zelf moeten betlen (zelfs wnneer ze onder het minimumloon of in de bijstnd zitten). Ik vind dt oneerlijk! Kijk eens nr het eigen volk en doe dr iets positiefs voor! (vrouw, 39 jr, mbo) 4 En ls ze de economie wel noemen, dn wijzen ze veell op de ongelijke verdeling vn de voordelen, wrbij voorl de bovenlg profiteert en de kloof tussen rm en rijk steeds groter wordt. 9

11 Hoe gt het met Nederlnd? De politiek doet mr wt. Beloven vn lles en komen de beloftes niet n. Er wordt te veel nr Europ geluisterd. Voor vluchtelingen wordt vn lles geregeld, terwijl er genoeg Nederlnders zijn die het slecht hebben en n hun lot worden overgelten. (vrouw, 60 jr, hvo/vwo) Verderop in dit hoofdstuk zullen we zien dt de zorgen over immigrtie en integrtie dit kwrtl zijn toegenomen. Omdt dit them trditie getrouw ltijd l één vn de meest genoemde rgumenten is onder pessimisten, is het niet meteen duidelijk of deze toegenomen zorg ook de verklring is voor het dlende optimisme. Economische stemming blijft positief 87% geeft economie Nederlnd een voldoende Hoewel Nederlnders dus iets minder optimistisch zijn over de richting vn het lnd, blijft men onvernderd positief over de economie (zie figuur 1.2). De tevredenheid met de Nederlndse economie is hoog: 87% geeft de Nederlndse economie een voldoende (6 of hoger), met een gemiddelde score vn 6,8. Drmee is de economische tevredenheid hoger dn in 2008 (vlk voor het begin vn de crisis). De meeste Nederlnders (40%) geven de economie het rpportcijfer 7, een kwrt (25%) geeft het cijfer 8. Niet lleen over de economie in Nederlnd, ook over de eigen finnciële situtie is men tevreden. Met een gemiddelde score vn 7, geeft 85% vn de Nederlnders de persoonlijke finnciële situtie een voldoende. Dit ndeel is gelijk n dt in het vorige kwrtl. 5 Deze verschillen zijn significnt op p < 0, De smenhng tussen beide vrgen is significnt (r = 0,4, p < 0,001, dj r2 = 0,17). Wie ontevreden is over de eigen finnciën, beoordeelt de economie negtiever Het ndeel Nederlnders dt de economie een voldoende geeft, is dus nzienlijk en groter dn in de fgelopen jren. Toch blijft er, ondnks de nhoudende positieve economische berichten, een groep die ontevreden is met de economie. Het blijkt dt voorl lger- en middelbr opgeleiden, huisvrouwen en - mnnen, Nederlnders met een benedenmodl gezinsinkomen en uitkeringsgerechtigden de Nederlndse economie reltief vk een onvoldoende geven. 5 Op bsis vn deze socileconomische kenmerken lijkt de wrdering vn de economie in Nederlnd ook een (indirecte) beoordeling vn de persoonlijke economische situtie (zie ook kder 1.1). Cijfers over de tevredenheid met de eigen finnciën lijken deze smenhng te onderschrijven (zie figuur 1.3): 35% vn de Nederlnders die de eigen finnciële situtie een onvoldoende geeft, geeft de Nederlndse economie ook een onvoldoende (gemiddeld cijfer 5,8). Onder Nederlnders die hun eigen finnciële situtie ls voldoende beoordelen, geeft slechts 9% de Nederlndse economie een onvoldoende (gemiddeld cijfer 6,9). 6 10

12 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur Andeel dt eigen finnciële situtie en de Nederlndse economie een voldoende geeft, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) /3 scp.nl geeft de Nederlndse economie een voldoende geeft eigen finnciën een voldoende Vermeld zijn percentges scores 6-10 op een schl vn 1 tot 10 in ntwoord op de vrg Kunt u op een schl vn 1 tot 10 ngeven hoe tevreden u bent met uw finnciële situtie? (6 en hoger) en op de vrg Kunt u op een schl vn 1 tot 10 ngeven hoe tevreden u bent met de Nederlndse economie? (6 en hoger). Bron: cob 2008/1-2018/3 Figuur 1.3 Beoordeling vn de Nederlndse economie nr rpportcijfer persoonlijke finnciële situtie, bevolking vn 18+, 2018/3 (in procenten) geeft eigen finnciën voldoende geeft eigen finnciën onvoldoende scp.nl geeft economie onvoldoende geeft economie 6 of 7 geeft economie 8 of hoger Gebseerd op de vrg Kunt u op een schl vn 1 tot 10 ngeven hoe tevreden u bent met uw finnciële situtie? (twee groepen: lger dn een 6 en hoger dn een 6) en op de vrg Kunt u op een schl vn 1 tot 10 ngeven hoe tevreden u bent met de Nederlndse economie? (drie groepen: lger dn een 6, 6 of 7, en 8 en hoger). Bron: cob 2018/3 11

13 Hoe gt het met Nederlnd? Kder 1.1 Wrom geven sommige mensen de economie een onvoldoende? Om meer inzicht te krijgen in wrom sommige Nederlnders de economie een onvoldoende geven, hebben we op 22 ugustus een ntl mensen die economisch ontevreden zijn ngebeld en nr hun overweging gevrgd. Wt mkt dt zij, in tegenstelling tot lle recente positieve berichten over de economische situtie in ons lnd, de economie toch een onvoldoende geven? De meesten vn de 21 mensen die we sprken, zijn ontevreden omdt ze constteren dt zij (of mensen uit hun omgeving) de fgelopen jren geen dikkere portemonnee hebben gekregen. Sterker nog, veel vn hen geven n dt ze juist steeds moeilijker kunnen rondkomen. Zo zit een vkntie er niet meer in en kunnen ze zorghulpmiddelen niet betlen. Het probleem is dt lles steeds duurder wordt, terwijl het inkomen gelijk blijft of zelfs dlt. Men heeft niks n een groeiende economie ls de prijzen hrder blijven stijgen dn het slris, zo is de veelgehoorde redentie. De meesten lezen en kennen de positieve berichten over de economie wel, mr herkennen zichzelf dr niet in. Een deel gelooft heus wel dt het beter gt met de economie in Nederlnd, mr het probleem is dt niet iedereen drvn profiteert. De gewone mn (en in het bijzonder ouderen, zieken en uitkeringsgerechtigden) wordt bendeeld, terwijl de werkende bovenlg profiteert. Drmee worden de rmen steeds rmer en de rijken juist rijker. Bovendien vindt men de berichtgeving vk tegenstrijdig: het ene bericht meldt dt economie groeit, terwijl een nder bericht op dezelfde pgin meldt dt lles duurder wordt. Ook zouden de cijfers een vls beeld geven. Zo mg de werkloosheid bijvoorbeeld dlen, mr hoe positief is dt ls dt komt omdt veel mensen (noodgedwongen) ls zzp er n de slg gn of in de bijstnd terechtkomen? Een enkeling is zeer wntrouwig ls het gt om berichten in de medi over de economie. Positieve berichten zouden lleen mr nr buiten worden gebrcht om burgers te misleiden en onvrede in de smenleving in te dmmen. Anderen zien instituten ls het cbs en het cpb ls verlengstukken vn het kbinet, die met de positieve berichtgeving over de economie slechts hun eigen onderzoekssubsidies veilig proberen te stellen. Dt veel Nederlnders de economie wél een voldoende geven, snppen de meesten tegelijkertijd wel. Die hebben wrschijnlijk niks te klgen, omdt ze er zelf wrmpjes bijzitten. Veel Nederlnders zouden zich ook te gemkkelijk lten misleiden door de positieve berichten. Een enkeling mkt het verwijt dt Nederlnders die de economie wel een voldoende geven een te rooskleurig beeld hebben vn de situtie in ons lnd en te gemkkelijk de positieve berichten nbrullen. Wil men de economie wél een voldoende geven, dn moet het hele systeem op de schop. De hoge piefen in Den Hg zouden wel wt minder mogen verdienen, terwijl het minimumloon juist omhoog moet. Asielzoekers zouden geen strtbudget meer moeten krijgen en er moet ook minder geld nr ontwikkelingslnden en de Europese Unie. Ook moet er meer vritie komen in de belstingtrieven en moet het toeslgensysteem worden herzien. Deze toeslgen zouden voor veel finnciële problemen zorgen, omdt ze chterf vk moeten worden terugbetld, terwijl het geld dn l is uitgegeven. 12

14 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur 1.4 Verwchting voor de Nederlndse economie komende twlf mnden, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) /3 beter gelijk slechter Gebseerd op de vrg Wt zijn uw verwchtingen voor de komende 12 mnden: zullen de komende 12 mnden slechter, hetzelfde of beter zijn ls het gt om de Nederlndse economie?. Bron: cob 2008/1-2018/3 scp.nl Meerderheid verwcht dt economische situtie komende mnden gelijk blijft De meeste Nederlnders denken dt de goede economische situtie nog wel even zl voortduren: 86% verwcht de komende 12 mnden geen verslechtering vn de Nederlndse economie. 7 Binnen deze groep vn positief gestemden is er wel een kleine verschuiving (zie figuur 1.4). In de fgelopen twee kwrtlen is het ndeel dt een gelijke economische situtie verwcht verder toegenomen ten opzichte vn het ndeel dt denkt dt het met de Nederlndse economie beter zl gn de komende mnden. Wr 27% een betere situtie verwcht (tegenover 30% vorig kwrtl), denkt 60% dt de economische situtie in Nederlnd hetzelfde zl blijven (tegenover 58% in het tweede kwrtl). In het eerste kwrtl vn dit jr dcht nog 37% dt de economie beter zou worden, terwijl 52% een gelijke situtie verwchtte. Deze cijfers impliceren dt meer Nederlnders menen dt de economische groei zijn top heeft bereikt en de komende mnden zl stbiliseren (zonder dt zij meteen een verslechtering verwchten). Onder de groep vn de 14% Nederlnders die wél een verslechtering vn de economie verwchten, bevinden zich veel mensen die de huidige economische situtie ls onvoldoende beoordelen. Vn de Nederlnders die menen dt de economische situtie de komende twlf mnden zl verslechteren, geeft 45% de huidige economie een onvoldoende. Nederlnders Europees gezien zeer positief over economie en eigen finnciën Nederlnders behoren tot de meest positief gestemde Europenen (zie figuur 1.5). Volgens de meest recente cijfers vn de Eurobrometer vindt het overgrote deel vn de Nederlnders (93%) dt het (tmelijk) goed gt met de economie vn ons lnd. Nog eens 91% beoordeelt de eigen finnciële situtie ls (tmelijk) goed. Hiermee scoort Nederlnd 7 Het cbs meldde dt in juli het consumentenvertrouwen onverminderd positief ws, mr ziet in ugustus een lichte dling, met nme in het oordeel over het economisch klimt. Het consumentenvertrouwen blijft drmee ruim boven het gemiddelde vn de fgelopen tien jr, zie nl-nl/nieuws/2018/34/ consument-ietsminder-positief. 13

15 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur 1.5 Beoordeelt de economie ls goed Economische tevredenheid en tevredenheid met de eigen finnciële situtie in eu-lnden, bevolking vn 15+, voorjr 2018 (in procenten) GR BG HR RO HU SK ES IT CY PT LV LT FR PL CZ EE BE MT AT DE Beoordeelt de eigen finnciële situtie ls goed SI EU28 UK IE LU NL SE FI DK scp.nl AT Oostenrijk BE België BG Bulgrije CY Cyprus CZ Tsjechië DE Duitslnd DK Denemrken EE Estlnd ES Spnje EU Europese Unie FI Finlnd FR Frnkrijk GR Griekenlnd HR Krotië HU Hongrije IE Ierlnd IT Itlië LT Litouwen LU Luxemburg LV Letlnd MT Mlt NL Nederlnd PL Polen PT Portugl RO Roemenië SE Zweden SI Slovenië SK Slowkije UK Verenigd Koninkrijk Op de horizontle s stt het ndeel dt de eigen finnciële situtie beoordeelt ls zeer goed of tmelijk goed. Op de verticle s stt het ndeel dt de ntionle economie beoordeelt ls zeer goed of tmelijk goed. Bron: Eurobrometer 89.5 (mei 2018) smen met Luxemburg het hoogst vn heel Europ. Andere lnden wrvn de inwoners tevreden zijn met de economie en de eigen finnciën zijn onder ndere Denemrken, Duitslnd, Zweden en Oostenrijk. De verdeeldheid tussen Europese lnden in de beoordeling vn de economie is groot. Er is een flink ntl lnden wrin minder dn de helft vn de bevolking tevreden is met de economie. Zo denkt in Frnkrijk ongeveer een derde vn de bevolking dt het goed gt met de economie en in Spnje en Itlië ongeveer een vijfde. Het verschil tussen Europese lnden in hoe men denkt over de eigen finnciële situtie is kleiner. In bijn heel Europ is meer dn de helft vn de bevolking tevreden met zijn persoonlijke finnciële situtie, met uitzondering vn Griekenlnd, Bulgrije en Hongrije. Voorl in Griekenlnd zijn de inwoners negtief: nst het feit dt slechts een derde (35%) vn de bevolking de eigen finnciële situtie ls (tmelijk) goed beoordeeld, is ook het ndeel Grieken dt tevreden is met de economie zeer klein (2%). In de meeste lnden is men positiever over de eigen finnciële situtie dn over de stt vn de economie. Dit verschil is het grootst in Itlië: terwijl 63% tevreden is met de finnciële stt vn het eigen 14

16 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur Vertrouwen in zeven instituties, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) /3 scp.nl rechtsprk krnten televisie vkbonden grote ondernemingen Tweede Kmer regering Vermeld zijn percentges scores 6-10 op een schl vn 1 (geen enkel vertrouwen) tot 10 (lle vertrouwen) in ntwoord op de vrg Hoeveel vertrouwen heeft u op dit moment in de volgende instellingen in Nederlnd?. Bron: cob 2008/1-2018/3 huis houden, beoordeelt 18% de ntionle economie ls goed. Ook het verschil in Engelnd vlt op: hoewel het overgrote deel (80%) vn de Engelsen positief is over de eigen finnciële situtie, denkt tegelijkertijd minder dn de helft (44%) dt het goed gt met de economie. Politiek vertrouwen stbiel Net zols dt men tevreden blijft over de eigen finnciële positie en de economie vn ons lnd, blijft ook de tevredenheid met de Nederlndse politiek ongewijzigd. 59% geeft de politiek in Den Hg een voldoende (tegenover 60% in het vorige kwrtl). Het gemiddelde cijfer dt Nederlnders geven n de politiek in Den Hg is een 5,5. Dt is ntuurlijk een mgere score, mr drmee is de tevredenheid in 2018 tot nu toe wel het grootst sinds de strt vn de metingen in Ook het vertrouwen in de Tweede Kmer en in de regering blijft stbiel (zie figuur 1.6). 58% geeft het vertrouwen in de Tweede Kmer een 6 of hoger (gelijk n vorig kwrtl) en 56% doet dt voor de regering (57% in het vorige kwrtl). Ondnks dt dit vertrouwen reltief hoog is in vergelijking met eerdere jren, scoren de Tweede Kmer en de regering met een gemiddelde vn respectievelijk een 5,5 en 5,4 nog geen voldoende. Het politieke vertrouwen ligt drmee ook een stuk lger dn het vertrouwen in ndere instituties. Het vertrouwen in krnten, televisie, rechtsprk, vkbonden en grote ondernemingen ligt tussen de 65% en 70%. Ten opzichte vn vorig kwrtl doen zich drin geen significnte vernderingen voor. 15

17 Hoe gt het met Nederlnd? Figuur Instemming met enkele stellingen over politiek, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) /3 scp.nl de lndelijke politiek is voor de meeste mensen te ingewikkeld om te kunnen begrijpen mensen zols ik hebben geen enkele invloed op wt de regering doet Kmerleden en ministers geven niet veel om wt mensen zols ik denken het zou goed zijn ls het bestuur vn dit lnd werd overgelten n enkele krchtige leiders Bron: cob 2008/1-2018/3 Scepsis over politieke responsiviteit, mr sinds 2016 geleidelijke dling De mte vn vertrouwen in de Tweede Kmer en de regering schommelt door de tijd, zo zgen we in figuur 1.6. Die bewegingen zijn mede fhnkelijk vn politieke en economische gebeurtenissen, zols het ntreden of de vl vn kbinetten. Diverse stellingen die het gevoel vn politieke responsiviteit en opvttingen over politiek moeten meten, vertonen deze schommelingen vn kwrtl tot kwrtl nuwelijks. Hun scores zijn in vergelijking met het politieke vertrouwen stbieler. Toch verndert er ook hier weleens wt, soms op de lngere en soms op de korte termijn. Op de wt lngere termijn zien we sinds medio 2016 een geleidelijke fnme vn de instemming met drie stellingen die de fstnd tot de politiek meten (figuur 1.7). In jnuri 2016 vond nog 65% dt de lndelijke politiek voor de meeste mensen te ingewikkeld is, vond 63% dt mensen zols zij geen invloed hebben op de regering en ws 56% vn mening dt politici weinig geven om wt mensen zols zij denken. Die ndelen zijn lngzm gedld nr respectievelijk 58%, 54% en 48% dit kwrtl. Hiermee blijft het gevoel vn fstnd tot de Hgse politiek overigens groot. De groep die met de stellingen instemt, ws en blijft meer dn dubbel zo groot ls de groep die ze fwijst. Krchtige leiders: tegenstnders vrezen mchtsmisbruik, voorstnders hopen op ddkrcht De instemming met de stelling dt het goed zou zijn ls het lndsbestuur zou worden overgelten n enkele krchtige leiders vertoont een geleidelijke dling, die zich l in 2013 inzette. Opmerkelijk is dt het ndeel dt de stelling fwees tussen het eerste en tweede kwrtl vn 2018 steeg vn 39% nr 47%. Die stijging ging voorl ten koste vn het 16

18 Hoe gt het met Nederlnd? neutrle midden; het ndeel dt het met de stelling eens ws dlde nuwelijks (zie tbel 1.3). In dit derde kwrtl is de fkeer vn krchtige leiders met 42% weer bijn terug op het niveu vn het eerste kwrtl. Een goede verklring voor de tijdelijke stijging vn de fkeer vn sterke leiders ten koste vn de middenctegorie hebben we niet. Een mogelijke uitleg zou de fkeer vn sterke leiders in het buitenlnd kunnen zijn: Trump, Poetin en Erdogn zijn veelvuldig in het nieuws. 8 De verschuiving tussen het eerste en tweede kwrtl ws het grootst onder mnnen, jongeren, mensen met een bovenmodl gezinsinkomen en mensen die de regering vertrouwen. Dt zijn groepen die zich juist vker dn gemiddeld fkerig tonen vn krchtige leiders. Lgeropgeleiden en mensen met een benedenmodl gezins inkomen keuren krchtige leiders veel minder vk f en hun opvttingen wijzigden de voorbije kwrtlen nuwelijks. Kortom, de groepen die l tegen wren, werden dt tijdelijk wt sterker en de groepen wr die tegenstnd minder is, vernderden niet vn mening. Wrom zijn mensen voor of tegen lndsbestuur door enkele krchtige leiders? 9 Bij de tegenstnders lezen we twee (deels smenhngende) rgumenten. In de eerste plts zegt een deel vn de respondenten dt ze voorstnder zijn vn democrtie of pluriformiteit en dt krchtige leiders drmee in tegensprk zijn. In de tweede plts zijn er mensen die vinden dt bestuur door krchtige leiders leidt tot mchtsmisbruik, te veel mcht in de hnden vn enkelen of, in het ergste gevl, tot een dicttuur. Als mensen hiervn voorbeelden noemen, gt het vk over de vs/trump, Ruslnd/Poetin of Turkije/ Erdogn. 10 Democrtie is een groot goed. Krchtige leiders die veel mcht krijgen, willen steeds meer mcht, met een grote kns op een dicttuur. (vrouw, 68 jr, mvo) Zo heb je te weinig invloeden vn verschillende perspectieven en bseer je het bestuur vn het lnd op mr enkele visies vn mr een pr mensen in plts vn verscheidene meningen en ideeën. (vrouw, 20 jr, hvo/vwo) Ik ben voor checks nd blnces. De stelling helt nr mijn mening te zeer over nr onwenselijke politieke situties ls in de vs, Polen en Hongrije. (mn, 70 jr, wo) Voorstnders vn krchtige leiders geven n dt zij vinden dt de huidige politiek niet deugt: het nemen vn beslissingen duurt lng, er zijn te veel verschillen, politici luisteren niet, ze wien met lle winden mee en er worden te veel compromissen gesloten. Drom willen ze een ddkrchtiger bestuur dt sneller duidelijke beslissingen neemt en doet wt het zegt. Als dit inderdd krchtige en deskundige lieden zijn die zonder eigen belng het lnd dienen. Dt zou het voortdurende gepolder wellicht doen verminderen en duidelijke resultten geven. (mn, 75 jr, hbo) Tbel 1.3 Antwoorden op de stelling het zou goed zijn ls het bestuur vn dit lnd werd overgelten n enkele krchtige leiders, bevolking vn 18+, 2018/1-3 (in procenten) 2018/1 2018/2 2018/3 (zeer) oneens neutrl (zeer) eens weet niet Vetgedrukte percentges wijken significnt f vn het kwrtl ervoor bij p < 0,01. Bron: cob 2018/1-3 8 Het is niet duidelijk wrom de zorgen over krchtige leiders elders in de wereld juist in pril 2018 groter zouden zijn dn in jnuri of juli. We kunnen hels niet meer ngn in hoeverre dit verbnd houdt met bijvoorbeeld nieuws over de Turkse verkiezingen in juni 2018 of over Trump. 9 We vroegen een rndom selectie vn 247 (internet)respondenten hun ntwoord op deze stelling toe te lichten, 182 gven ntwoord. 10 Mensen die een neutrl ntwoord geven, lichten voorl toe wrom ze tegen krchtige leiders zijn. 17

19 Hoe gt het met Nederlnd? Tbel 1.4 Grootste problemen, sterkste punten en politieke prioriteiten, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) onderwerpen ntionl probleembesef b /1 2018/ / 3 smenleven en normen en wrden top vijf en +/- e immigrtie en integrtie gezondheids- en ouderenzorg inkomen en economie politiek en bestuur (overheid) criminliteit en veiligheid verkeer en fysieke leefomgeving ntuur en milieu onderwijs, innovtie en cultuur socil stelsel / verzorgingsstt werkgelegenheid interntionl / nl in de wereld jeugd en gezin vrijheden typisch Nederlnds overig totl % met minstens één onderwerp gemiddeld ntl onderwerpen per persoon 3,4 3,5 3,4 3,4 3,4 3,3 b c d e In rectie op elk vn de drie onderstnde vrgen konden respondenten mximl vijf onderwerpen noemen. Achterf zijn de onderwerpen ingedeeld in vijftien ctegorieën. Elke respondent telt even zwr mee: het gewicht vn een onderwerp is omgekeerd evenredig n het ntl genoemde onderwerpen. De volgorde vn de ctegorieën is die vn de grootste problemen in het derde kwrtl vn Wt vindt u op dit moment de grootste problemen in ons lnd? Wr bent u zeer negtief of boos over of wr schmt u zich voor ls het om de Nederlndse smenleving gt? En wt vindt u juist goed in ons lnd? Wr bent u zeer positief of blij over of trots op ls het om de Nederlndse smenleving gt? Wt zou u hoog op de gend vn de Nederlndse regering willen hebben? Het kn gn om onderwerpen die veel meer ndcht moeten krijgen of heel nders ngepkt moeten worden. Voor het derde kwrtl vn 2018 is de top vijf vermeld en zijn met een plus of min de significnte (p < 0,01) vernderingen ten opzichte vn de vorige meting ngegeven. Bron: cob 2008/1-2018/3 Op dit moment is er lleen mr plts voor compromissen. Dit leidt tot zwkheid, geen helder beleid, geen principes meer, geen wrden en normen. Men wit met lle winden mee, geloofwrdigheid politiek/ regering is drdoor nihil. (mn, 59 jr, hbo) Een krchtige leider stt voor wt hij zegt en zegt wt hij doet. Dit mis ik soms bij sommige politieke leiders. (vrouw, 43 jr, hbo) 18

20 Hoe gt het met Nederlnd? ntionle trots c /1 2018/ / 3 top vijf en +/- e 2010 ntionle politieke gend d / / 3 top vijf en +/- e ,5 2,5 2,5 2,5 2,5 2,5 3,1 3,2 3,1 3,2 3,1 3,1 Grote problemen, sterke punten en politieke prioriteiten Wt zijn op dit moment de belngrijkste onderwerpen in de publieke opinie? Dt gn we n door mensen in onze enquête te vrgen in eigen woorden n te geven wt zij de grootste problemen in Nederlnd vinden, wt ze juist goed vinden gn en wt hoog op de gend vn de regering zou moeten stn. In ntwoord op die drie vrgen kunnen ze telkens mximl vijf trefwoorden opgeven. Die delen we vervolgens toe n ctegorieën die we hebben onderscheiden bij het eerste onderzoek in 2008 en die we vnwege vergelijkbrheid door de tijd zo constnt mogelijk proberen te houden. In tbel 1.4 hebben we chtereenvolgens het ntionl probleembesef, de ntionle trots en de (Hgse) ntionle politieke gend weergegeven. 11 Immigrtie/integrtie vker genoemd ls probleem en gendpunt De opvllendste verschuiving dit kwrtl is dt het them immigrtie/ integrtie weer n belng wint. Mensen noemen dit onderwerp in vergelijking met de vorige meting vker ls mtschppelijk probleem en vker ls gendpunt voor de politiek in Den Hg. Immigrtie/ 11 Bij het vststellen hiervn houden we er rekening mee dt mensen verschillende ntllen trefwoorden noemen. Om iedereen gelijk te lten meetellen en om te vermijden dt beplde groepen respondenten (zols hogeropgeleiden) die meer trefwoorden noemen zwrder meewegen, krijgt elke respondent die minstens één trefwoord opschrijft hetzelfde gewicht. 19

21 Hoe gt het met Nederlnd? integrtie wordt spontn genoemd door 38% vn de respondenten en mkt (n een herberekening wrbij lle respondenten een gelijk gewicht krijgen, zie noot 10) 17% uit vn het ntionle probleembesef. Als gendpunt wordt het spontn genoemd door 25% vn de respondenten en mkt het 13% uit vn de Hgse gend. Verderop in dit hoofdstuk gn we dieper in op dit them immigrtie/integrtie en bekijken we onder ndere welke problemen mensen hier noemen. Bovenn de lijst met mtschppelijke problemen stn verder zorgen over wederzijdse bejegening (intolerntie, onverdrgzmheid, een gebrek n respect, socil gedrg en de ik-cultuur), de gezondheids- en ouderenzorg (hoge zorgkosten, kwliteit en toegnkelijkheid ouderenzorg), inkomen en economie (inkomensverschillen, rmoede) en politiek en bestuur (zorgen over de regering of de politiek in het lgemeen of over te veel regels). Trots op smenleven en vrijheid De lijst met sterke punten vn Nederlnd lt weinig verschuivingen zien. Zols ltijd is het lstiger om sterke punten te noemen dn problemen of suggesties voor de gend. In de top vijf stn de mnier vn smenleven (mentliteit, vrijwilligerswerk, in kleine kring hebben we dingen voor elkr over), vrijheid (democrtie, dt we in vrijheid leven), de gezondheidszorg (goed geregeld), inkomen en economie (we leven in een welvrend lnd, het gt goed met de economie) en het socile stelsel (goed dt er een vngnet is). 12 Dt doen we met behulp vn het nlyseprogrmm wordstt. We gebruiken hiervoor een codering die we in cob : 17 ook gebruikten, een klein beetje ngepst, zodt de nieuwe woorden die opkwmen rond de vluchtelingencrisis er ook in pssen. 13 In bsolute ntllen: vluchtelingen (nu 92 keer, vorig kwrtl 58), immigrtie (nu 42, vorig kwrtl 8). 14 Integrtie werd vorig kwrtl 41 keer genoemd en nu 66 keer. Er zijn weinig nknopingspunten voor de veronderstelling dt de discussie over de uitsprken vn minister Blok heeft geleid tot een grote stijging vn de ndcht voor them s ls rcisme en de multiculturele smenleving. Beide termen worden dit kwrtl iets vker genoemd (rcisme vn 16 nr 23 keer, multicultureel vn 2 nr 7 keer). Gezondheidszorg belngrijkste gendpunt voor Hgse politiek De lijst met prioriteiten voor Den Hg wordt nog steeds met stip ngevoerd door het them gezondheidszorg. We mogen dn, voorl ook in vergelijking met ndere lnden, kwlittief goede en toegnkelijke zorg hebben, de politiek zou ook moeten zorgen dt dt zo blijft en iets moeten doen n de hoge zorgkosten voor individuele burgers. Ook zou ze zorg moeten drgen voor een goede en toegnkelijke oudedgs voorziening. Andere prioriteiten zijn inkomensverschillen, rmoede, ntuur en milieu (o.. milieu, klimtverndering, energie, gs, dieren welzijn) en criminliteit en veiligheid (o.. strenger strffen, meer veiligheid). Immigrtie en integrtie: zorgen over immigrtie groeien weer In tbel 1.4 zgen we l dt het them immigrtie/integrtie dit kwrtl weer iets n belng heeft gewonnen. In tbel 1.5 kijken we welke problemen mensen hier dn concreet noemen en hoe dt verschilt met vorig kwrtl en enkele eerdere metingen. 12 In vergelijking met vorig kwrtl zien we dt termen ls vluchtelingen en immigrtie vker vllen, zowel in reltieve ls in bsolute zin. 13 Omdt we mensen vrgen om trefwoorden, blijft het dr ook vk bij: men heeft het over vluchtelingen, sielzoekers of over immigrtie. Enkelen schrijven er iets bij wruit de richting vn hun zorgen blijkt, zols: te veel vluchtelingen, instroom sielzoekers moet minder of sielvrgers te lng lten wchten. Opmerkingen zols de eerste twee komen overigens vker voor dn de ltste. Ook de term integrtie vlt vker dn vorig kwrtl. 14 In vergelijking met vorig kwrtl zien we dus in de meeste sub ctegorieën een stijging 20

22 Hoe gt het met Nederlnd? Tbel 1.5 Problemen genoemd in de ctegorie immigrtie en integrtie, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) beleid culturen 2011/1 2016/1 2018/2 2018/3 de npk vn llochtonen, siel/integrtie/immigrtie/ vreemdelingenbeleid cultuurverschillen, niet npssen n onze cultuur, verlies Nederlndse cultuur, botsende culturen, niet respecteren cultuurverschillen discrimintie discrimintie b, rcisme immigrtie integrtie islm immigrtie, instroom, open grenzen, gelukzoekers, te veel mensen binnenlten, Nederlnd is te vol, vluchtelingencrisis (gebrek n) integrtie vn vreemdelingen, llochtonen en dergelijke, niet npssen, niet integreren (opkomst) islm, (toenemende) islmisering, intolerntie tegen moslims, negtieve houding nr islm, (bouw vn) moskeeën, extremisme, terrorisme multiculturele smenleving multiculturele smenleving, multiculti negtieve stemming nl te soft problemen typering behndeling vn/hetze tegen vreemdelingen/llochtonen, negtieve houding/intolerntie/negtiviteit/vooroordelen t..v. llochtonen, polristie utochtoon-llochtoon eigen volk eerst, buitenlnder in eigen lnd, llochtoon krijgt meer dn eigen volk, buitenlnders mogen lles, worden te veel verwend, te veel buitenlnders in ons lnd het llochtonenprobleem, geen Nederlnds spreken, criminliteit onder llochtonen, Mrokknse jongeren, gressie buitenlnders ntwoorden wrin men een omschrijving vn een minderheidsgroep gebruikt (en hieronder schuingedrukt welke term dt dn is) llochtonen sielzoekers buitenlnders moslims/islmieten vluchtelingen overig: Antillinen, utochtonen, bevolkingsgroepen, gekleurde, illeglen, immigrnten, Mrokknen, medelnders, minderheden, Molukkers, ntionliteiten, nieuwe Nederlnders, Oostblok, Polen, rssen, Turken, vluchtelingen, vreemdelingen totl ntl trefwoorden ndeel vn de respondenten dt miniml één trefwoord noemt in deze ctegorie 27% 65% 29% 38% b Weergegeven is het percentge vn het totle ntl genoemde trefwoorden in de betreffende subctegorie. Dus: 11% vn het ntl genoemde trefwoorden in kwrtl 2018/3 gt over beleid. Omdt trefwoorden soms uit meer woorden bestn (bijvoorbeeld opvng vluchtelingen en die woorden in verschillende ctegorieën terecht kunnen komen, kn het totle percentge per kolom boven de 100% uitkomen. Hier betreft het discrimintie vn etnische minderheden. Discrimintie zonder verdere uitleg vlt in de ctegorie smenleven, omdt de term bijvoorbeeld ook over leeftijdsdiscrimintie of homodiscrimintie kn gn. Bron: cob 2011/1, 2016/1, 2018/2-3 21

23 Hoe gt het met Nederlnd? Tbel 1.6 Opvttingen over immigrtie en vluchtelingen, bevolking vn 18+, /3 (in procenten) Nederlnd zou een prettiger lnd zijn ls er minder immigrnten zouden wonen. De nwezigheid vn verschillende culturen is winst voor onze smenleving. Nederlnd moet meer vluchtelingen opnemen dn het nu doet /1 2018/2 2018/3 oneens eens oneens eens oneens eens De percentges eens en oneens tellen smen met neutrl / ik weet het niet op tot 100%. De stellingen zijn niet ltijd in lle kwrtlen voorgelegd. Bron: cob 2008/1-2018/3 (zeker in bsolute ntllen), mr zit de grootste stijging bij zorgen over immigrtie. Als we wt verder terugkijken nr de metingen vn het cob en zien we dt de vluchtelingencrisis er niet lleen voor zorgde dt het them immigrtie/integrtie ls zodnig veel vker werd genoemd ls probleem, mr dt ook de gebruikte woorden vernderden. In het cob 2011/1 (en drvoor, zie cob : 17) werd er gesproken over buitenlnders en llochtonen, in de onderzochte metingen vn 2016 en 2018 vllen de termen vluchtelingen en sielzoekers veel vker. Voorl in het cob is het woord vluchtelingen verreweg dominnt en dt kwrtl gt het ook veel vker over immigrtie dn over integrtie. 15 We mken een vergelijking met 2016/1, omdt dt het hoogtepunt ws vn de zorgen over de vluchtelingencrisis (65% noemde het onderwerp immigrtie en integrtie toen spontn) en met 2011/1, omdt we in dt kwrtl ook l eens uitgebreid ndcht besteedden n deze trefwoorden. 16 Op een polristie-index die loopt vn -1 (extreme polristie) vi 0 (verdeeldheid) nr +1 (volledige eensgezindheid) is de score vn het item prettiger lnd 0,25. Dt duidt op behoorlijke verdeeldheid. De score vn verschillende culturen ligt met 0,44 hoger. Hierover is men dus iets minder verdeeld, mr nog ltijd verre vn eensgezind. Door de tijd heen schommelt de mte vn polristie vn kwrtl tot kwrtl, l is de verdeeldheid in lle kwrtlen groot. Voor meer informtie over de polristie-index, zie Cees vn der Eijk, Mesuring greement in ordered rting scles. Qulity nd Quntity, 35 (2001), 3: Hoewel er de voorbije jren dus grote schommelingen wren in de urgentie vn het them immigrtie en integrtie, blijken enkele opvttingen over immigrtie en de nwezigheid vn verschillende culturen veel stbieler (zie tbel 1.6). Vn kwrtl tot kwrtl zijn er nuwelijks significnte ontwikkelingen. In vergelijking met juli vorig jr zijn iets minder mensen het eens met de stelling dt Nederlnd een prettiger lnd zou zijn zonder immigrnten. De mening over deze stelling ws en blijft sterk gepolriseerd: dit kwrtl is 33% het ermee eens, 34% is het ermee oneens en 32% neemt een neutrle positie in of weet het niet. Over de stelling dt verschillende culturen ook winst zijn, is men iets minder verdeeld: 16 44% is het hiermee eens, 23% is het ermee oneens en 33% is neutrl of weet het niet. Een meerderheid (56%) vindt niet dt Nederlnd meer vluchtelingen moet opnemen dn ze nu doet, 14% vindt vn wel. Europese Unie: steun voor lidmtschp, mr niet enthousist De publieke opinie over de Europese Unie (eu) wijkt in grote lijnen niet f vn wt we eerder zgen: er is (gemiddeld genomen) steun voor het Nederlndse eu-lidmtschp, mr tegelijkertijd vindt een grote groep 22