INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT MIJN LETTERS

Transcriptie

1 INFORMATIE VOOR DE LEERKRACHT MIJN LETTERS Leerlijn Literatuur Thema Identiteit Groep 1 en 2 29 april 2017

2 Cultuuronderwijs op zijn Haags Leerlijn Literatuur Thema Identiteit Groep 1 en 2 29 april 2017 Dit document wordt regelmatig geactualiseerd. Kijk voordat u ermee aan de slag gaat op voor de nieuwste versie. Informatie voor de leerkracht is opgesteld ter verduidelijking van en aanvulling op de bijbehorende projectbeschrijving. Met beide documenten kunt u zelf uw lessen voorbereiden. Het project kan worden uitgevoerd in maximaal 68 lesuren van 45 minuten. Leerdoelen In hoofdstuk 3 vindt u de leerdoelen. Gezien de vakoverstijgende opzet van dit project, kunt u een aantal van deze doelen ook gebruiken bij het registreren van doelen bij andere leergebieden. Elementen binnen dit project die in andere leergebieden aan de orde komen, kunt u ook terugvinden in hoofdstuk 10 (Nederlandse taal) en in hoofdstuk 11 (Gerelateerde leergebieden). Benodigdheden In hoofdstuk 5 vindt u een lijst met benodigdheden die u kunt gebruiken bij het uitvoeren van dit project. In deze lijst kunt u materialen tegenkomen die niet in de projectbeschrijving staan. Deze extra materialen zijn opgenomen zodat u een keuze kunt maken uit meerdere mogelijkheden. Naast de lijst met benodigdheden vindt u een lijst met bronnen die overeenkomen met de genoemde bronnen in de projectbeschrijving. Didactische werkvormen Bij de beschrijvingen van de didactische werkvormen in hoofdstuk 6 kunt u werkvormen tegenkomen die niet letterlijk terug te vinden zijn in de projectbeschrijving. Ook hier zijn deze extra werkvormen opgenomen zodat u een keuze kunt maken voor de uitvoering van uw lessen.

3 Inhoudsopgave 1. Korte beschrijving van het project Leerinhouden Leerdoelen ste eeuwse competenties Benodigdheden Didactische werkvormen Projectplanning Bezoek culturele activiteit / culturele activiteit in de school Kunstenaar in de klas Nederlandse taal in het project Gerelateerde leergebieden Bronnen Tijdlijn Beoordelen Promotie Van de Haagse collega s Ouderbetrokkenheid Bijlagen... 12

4 1. Korte beschrijving van het project Het thema van dit project binnen de leerlijn Literatuur is Identiteit. Onder de titel Mijn letters gaan leerlingen op ontdekkingstocht naar zichzelf, waarbij de nadruk ligt op letters. Welke letters ken je? Wat kun je daarmee? Hoe kan ik letters maken? Hoe klinken letters? Waar kun je letters vinden? De leerlingen onderzoeken dit met behulp van spraak, tekst, beeld, vorm en formaat met verschillende materialen en technieken. Deelopdracht 1: De K van Kikker In deelopdracht 1 onderzoeken de leerlingen hun letterkennis. Zij doen dit door het bestuderen van het alfabet, waarbij zij associëren en letters vergelijken. Op basis van dit onderzoek proberen de leerlingen letterklanken uit, waarbij gevoel en vorm een grote rol spelen. Vervolgens maken zij aan de hand van de Ursonate van Kurt Schwitters een klankgedicht met de beginklank van hun namen. Ze ervaren de vorm van de letters door deze te lopen en te vormen met hun lichaam. Deelopdracht 2: Mijn letter In deelopdracht 2 onderzoeken de leerlingen letters op basis van plaats, maker, materiaalgebruik en formaat. Ze bekijken letters van grafische ontwerpers en gaan in gesprek met een grafisch ontwerper over zijn werk, inspiratiebronnen en ideeën. Vervolgens ontwerpen de leerlingen de eerste letter van hun naam en prikken deze uit. De restvorm gebruiken ze als sjabloon en ze maken daarmee een getamponneerde afdruk. Met de getamponneerde letters spelen de leerlingen een korte scène in een schimmenspel, waarbij vorm, formaat en licht een grote rol spelen. Deelopdracht 3: Luchtschrijven Ten slotte staan in deelopdracht 3 schrijfbewegingen en afdrukken centraal. De leerlingen onderzoeken aan de hand van een luchtschrijfinstallatie hoe letters in de lucht kunnen worden geschreven. Vervolgens maken de leerlingen op hun rug liggend een luchttekening. Daarna maken ze een monotype van een tweeminutentekening. Ze vergelijken de luchttekening met het monotype en ontdekken de voordelen en nadelen. De leerlingen presenteren hun gemaakte werk in een expositie of presentatie en lichten dit toe. Leefwereld leerling Alle kinderen maken kennis met letters. Ze leren spreken, lezen en schrijven. Zij ervaren dat elke letter zijn eigen vorm en klank kent. Professionele kunst Een bezoek aan een museum geeft een kind de mogelijkheid om professionele kunstwerken in het echt te zien. Bovendien ervaart de leerling hoe leuk een museumbezoek kan zijn. Een grafisch ontwerper in de klas kan laten zien en vertellen op welke manier letters een rol spelen bij het maken van zijn werk. Maatschappelijke relevantie/context Het is belangrijk dat kinderen ervaren hoe zij kunnen omgaan met letters en hoe zij deze kunnen uitspreken, lezen en schrijven. Op deze manier wordt hun ontluikende geletterdheid gestimuleerd. 2. Leerinhouden expressie, creativiteit, taalontwikkeling, letters, originaliteit, inventiviteit, alfabet, typografie, druktechnieken, ontluikende geletterdheid, spel met letters

5 3. Leerdoelen Kennisdoelen De leerling: bekijkt en onderzoekt letters in de kunst en in de openbare ruimte (algemeen); kent zijn kwaliteiten en zwakheden (zie 1. Introductie, 2.1. Oriëntatie); herkent de letters van het alfabet (zie 1. Introductie); herkent beginletters van woorden (zie 3.1. Onderzoek); maakt kennis met alfabetten uit verschillende culturen (zie 3.1. Onderzoek); kent en herkent de vorm van de letters uit het alfabet (zie 3.2 Uitvoeren, 5.1 Onderzoek); kent plaatsen waar letters voorkomen en benoemt materiaal en formaat (zie 4.1 Onderzoek); maakt kennis met grafisch ontwerpers (zie 4.1 Onderzoek, 4.2 Uitvoeren). Vaardigheidsdoelen De leerling: licht zijn gemaakte werk toe (algemeen); toont zijn kwaliteiten aan een groep (zie 1. Introductie); vat een kort verhaal samen met eigen woorden (zie 2.2. Oriëntatie); beeldt een emotie uit door beweging en gezichtsuitdrukking (zie 2.2. Oriëntatie); herkent en benoemt emoties in illustraties (zie 3.1. Onderzoek); leidt korte woordjes af uit langere woorden (zie 3.1. Onderzoek); associeert woorden met dezelfde beginletter (zie 3.1. Onderzoek); ervaart klanken van letters door vorm, trilling en geluid (zie 3.2. Uitvoeren); benoemt klanken en letters bij een klankgedicht (3.2. Uitvoeren); maakt met medeleerlingen een klankgedicht met de eerste klanken van voornamen (zie 3.2. Uitvoeren); beeldt individueel en met klasgenootjes letters uit met het lichaam, staand en op de grond (zie 3.2. Uitvoeren); presenteert een klankgedicht aan publiek op passende wijze (zie 3.3. Presenteren); geeft een demonstratie lettergymnastiek aan publiek (zie 3.3. Presenteren) ontwerpt de beginletter van zijn naam en tamponneert met een sjabloon (zie 4.2. Uitvoeren); speelt een schimmenspel met getamponneerde letters (zie 4.2. Uitvoeren); schrijft en tekent in de lucht en benoemt voor en nadelen (zie 5.1. Onderzoek, 5.2. Uitvoeren); maakt een monotype van letters (zie 5.2. Uitvoeren); vergelijkt een monotype met een luchttekening (zie 5.2. Uitvoeren). Houdingsdoelen stelt zich met alle zintuigen open voor literatuur in diverse (kunstzinnige) literaire uitingen binnen een thema of onderwerp dat aansluit bij zijn belevingswereld in binnen en buitenschoolse activiteiten (algemeen); kan zich bij het experimenteren laten leiden door een manipulerende en onderzoekende houding (algemeen); is trots op zijn resultaten, zowel oriënterend en onderzoekend als uitvoerend (algemeen); heeft een betrokken houding (algemeen); heeft een nieuwsgierige en onderzoekende houding (algemeen); kijkt met aandacht naar voorbeelden uit de literaire werken, beeldende kunst en werk van medeleerlingen (algemeen); luistert met aandacht naar ideeën van medeleerlingen (algemeen); neemt actief deel aan de diverse gesprekken gedurende het project (algemeen).

6 4. 21 ste eeuwse competenties Creativiteit een ondernemende en onderzoekende houding denken buiten de gebaande paden en nieuwe samenhangen zien risico s durven nemen en fouten zien als leermogelijkheden Kritisch denken informatie interpreteren, analyseren en synthetiseren betekenisvolle vragen stellen openstaan voor alternatieve standpunten Communiceren doelgericht informatie uitwisselen communicatieve situaties en technieken hanteren Samenwerken rollen (h)erkennen hulp kunnen vragen, geven en ontvangen open en positieve houding ten opzichte van andere ideeën onderhandelen en afspraken maken Probleemoplossend denken en handelen problemen signaleren, analyseren en definiëren Sociale en culturele vaardigheden eigen gevoelens kunnen herkennen en gekanaliseerd en constructief kunnen uiten inlevingsvermogen en belangstelling voor anderen tonen 5. Benodigdheden Algemeen klaslokaal schoolplein en/of speellokaal digibord (kleuren)printer digitale foto of filmcamera geluidsopname apparaat (mobiele telefoon) Introductie tuinkerszaadjes bakjes met aarde grote kwast yoghurt of karnemelk Oriëntatie zie bronnen prentenboek Kikker is Kikker van Max Velthuijs of via digibord kopieën van de diverse personages uit prentenboek Kikker is Kikker Deelopdracht 1 zie bronnen prentenboek Kikker is Kikker van Max Velthuijs of via digibord losse letters van het alfabet ABCboek Mooi boek van Joke van Leeuwen

7 afbeeldingen van alfabetten uit andere culturen diverse boeken over letters, ook typografische boeken van grafisch kunstenaars de letters O, A en K uitvergroot fragmenten van uitvoeringen Ursonate divers materiaal voor de presentatie Deelopdracht 2 zie bronnen dik A4tekenpapier of dun karton plakkaat of acrylverf mengbakjes kwasten potten water om kwasten uit te spoelen verfschorten grijze tekenpotloden tamponeerkwasten of sponsjes prikblokken prikpennen lange satéprikkers tape groot laken (strak opgespannen aan een waslijn of in de deuropening) sterke lamp (bijvoorbeeld een bouwlamp) wasknijpers dun karton voor decor schimmenspel gedicht De leesletters in de bieb van Netty van Kaatshoven Sesamstraatliedje Voor alles is een woord geprinte foto s van de leerlingen met gemaakte letters divers materiaal voor de presentatie Deelopdracht 3 zie bronnen diverse afbeeldingen voor het luchttekenen matrasjes, luchtbedden of matten dik A4tekenpapier of dun karton plakkaat of acrylverf mengbakjes kwasten potten water om kwasten uit te spoelen verfschorten gemaakte filmbeelden divers materiaal voor de presentatie van de lettershow 6. Didactische werkvormen Instructievormen themaonderwerp inzichtelijk maken in de klas (algemeen) kennisquiz (algemeen) voorbereiding: o zaaien tuinkers in de vorm van letters (zie 1. Introductie)

8 o o o letters maken op de buitenmuur van de school met yoghurt/karnemelk, zie info internet (zie 1. Introductie voorbeelden van alfabetten uit andere culturen (zie 3.1. Onderzoek) diverse afbeeldingen bij het luchttekenen (zie 5.2. Uitvoeren) leerkracht in spel: een talent van de leerkracht (zie 1. Introductie) voorlezen/bekijken: prentenboek Kikker is Kikker, zie bronnen (zie 2. Oriëntatie) ABCboek Mooi boek, zie bronnen (zie 3.1. Onderzoek) gedicht De leesletters, zie bronnen (zie 4.2. Uitvoeren) beeldmateriaal bekijken: Ursonate, zie bronnen (zie 3.2. Uitvoeren) geluid opnemen: gemaakt klankgedicht/ursonate (zie 3.2. Uitvoeren) beeldmateriaal bekijken (beschouwen): grafisch ontwerpers, zie bronnen (zie 4.2. Uitvoeren) luchtschrijfinstallaties, zie bronnen (zie 5.1. Onderzoek) bezoek culturele instelling: Kinderboekenmuseum (zie 4.1. Onderzoek) foto s maken: leerlingen met gemaakte letters (zie 4.3. Presenteren) filmpje maken: schimmenspel (zie 4.3. Presenteren) woorden van gemaakte letters (zie 4.3. Presenteren) van leerlingen die lucht tekenen en schrijven (zie 5.3. Presenteren) Interactievormen (gesloten) vragen stellen: petje oppetje af (algemeen); feedback geven: toptiptop (algemeen); vragen stellen: filosofisch gesprek/reflectievragen (algemeen) zoveel mogelijk antwoorden op een vraag: vragen doorgeven (algemeen); kringgesprek: talenten leerlingen (zie 1.Introductie) het verhaal van Kikker is Kikker met diverse korte opdrachten (zie 3.1. Onderzoek) de letters O, A en K (zie 3.2. Uitvoeren) bespreken beeldmateriaal Ursonate (zie 3.2. Uitvoeren) over functie, vorm, herkomst en het maken van letters (zie 4.1. Onderzoek) over de bekeken luchtschrijfmachines (zie 5.1. Onderzoek) klankgedicht/ursonate: met de klank van de namen van de leerlingen, titel bedenken (zie 3.2. Uitvoeren) kunstenaar in de klas: grafisch ontwerper (zie 4.2. Uitvoeren) kringgesprek/overeenkomsten en verschillen: luchttekenen en schrijven vs. monotype (zie 5.2. Uitvoeren) Opdrachtvormen samenvatten: in eigen woorden samenvatten van prentenboek Kikker is Kikker (zie 2. Oriëntatie); ontwerpen/tekenen: eerste letter naam leerlingen (zie 4.2. Uitvoeren) maken/sjabloon: tamponneren van restvorm uitgeprikte letter (zie 4.2.Uitvoeren) maken/letter schimmenspel: uitgeprikte letters op stokjes (zie 4.2. Uitvoeren) luchttekenen/schrijven: tekenen en schrijven van afbeeldingen en tekst in de lucht (zie 5.2. Uitvoeren) maken/monotype: afdruk maken van letters (zie 5.2. Uitvoeren) Samenwerkingsvormen presenteren/klankgedicht: klankgedicht laten horen aan publiek (zie 3.3. Presenteren)

9 presenteren/lettergymnastiek: demonstratie lettergymnastiek voor publiek (zie 3.3. Presenteren) tentoonstelling: van de gemaakte letters (zie 4.3. Presenteren) van monotypes (zie 5.3. Presenteren) presenteren/film: filmpje maken van het schimmenspel (zie 4.3. Presenteren) film maken van woorden samengesteld met gemaakte letters met lied Voor alles is een woord, zie bronnen (zie 4.3. Presenteren) filmpje maken van kinderen die luchttekenen en schrijven (zie 5.3. Presenteren) Spelvormen karakters/emotie uitbeelden: uitbeelden karakters met hun emoties van prentenboek Kikker is Kikker (zie 2. Oriëntatie) letterspel: alle leerlingen plaatsen in volgorde alfabet (zie 3.1. Onderzoek) klankspel A, O en K: spelen met klanken (zie 3.2. Uitvoeren) lettergymnastiek: letters maken met lichamen (zie 3.2. Uitvoeren) maken/decor schimmenspel: decor van karton maken voor schimmenspel met letters (zie 4.2. Uitvoeren) schimmenspel/letters: schimmenspel maken met uitgeprikte letters op stokjes met gedicht De leesletters als inspiratie, zie bronnen (zie 4.2. Uitvoeren) spel/luchtschrijven: raden van in de lucht geschreven letters (zie 5.1. Onderzoek) presenteren/lettershow: leerlingen vertellen en laten gemaakt werk zien aan publiek (zie 5.3. Presenteren) 7. Projectplanning Introductie project: Filosofisch gesprek: Oriëntatie: Deelopdracht 1: Deelopdracht 2: Deelopdracht 3: 1545 minuten 15 minuten 30 minuten 60 minuten 120 minuten 180 minuten 8. Bezoek culturele activiteit / culturele activiteit in de school Bij de uitvoering van het project is een bezoek aan een voorstelling, tentoonstelling of vaste collectie in een Haagse culturele instelling van grote meerwaarde. Bij elk project is een wisselend aanbod van culturele activiteiten beschikbaar. Raadpleeg de website van CultuurSchakel voor het actuele aanbod of laat u informeren door de culturele instellingen. Bij dit project raden wij u aan om aansluitend op deelopdracht 2 een culturele instelling te bezoeken. In de pilot is samengewerkt met het Kinderboekenmuseum met de museumles ABC met de dieren mee. Hierbij volgen de leerlingen een lettertraject. Daarnaast komen een aantal dieren uit kinderboeken aan bod, zoals Kikker uit het boek Kikker is Kikker uit deelopdracht 1. De letters die de kinderen bij deelopdracht 2 maken, kunnen in het Kinderboekenmuseum gebruikt worden in het schimmenspel dat een onderdeel van het museumbezoek vormt.

10 9. Kunstenaar in de klas Bij de uitvoering van het project kan een kunstenaar betrokken worden. Raadpleeg hiervoor de website van CultuurSchakel. Voor dit project willen wij u aanbevelen een van de volgende type kunstenaars uit te nodigen in de klas: een grafisch vormgever, een kunstenaar die werkt met letters/woorden, een klankdichter/performer, een kunstenaar die werkt met schimmenspel of een dichter/schrijver. In de pilot van dit project is samengewerkt met grafisch ontwerper Malou Vissers eb klankdichtdeskundige Wouter van der Land. Malou Vissers vertelt over haar eigen werk als typograaf en laat zien wat zij maakt en biedt inspiratie voor leerkracht en leerlingen voor het maken van hun eigen letters. Wouter van der Land vertelt over zijn eigen werk als klankdichter. Hij laat zien en horen wat hij maakt en inspireert de leerlingen voor het maken van hun eigen klankdicht. 10. Nederlandse taal in het project Vaktaal Begrippenlijst Nederlandse taal Werkwoorden het karakter het klankgedicht de illustratie de illustrator de grafisch ontwerper het grafisch ontwerp de vormgever de vormgeving het sjabloon de restvorm het monotype de typograaf het lettertype het font de animatie de installatie de kwaliteit de letter het alfabet de emotie het gevoel de mondvorm de lettervorm de beginletter de klank (hard, zacht, hoog, laag, lang, kort, snel, langzaam) de uitspraak de samenvatting de demonstratie het schimmenspel de schim de luchtspiegeling de luchttekening de lettergymnastiek verbeteren uitbeelden tamponneren luchttekenen luchtschrijven natekenen naschrijven wrijven 11. Gerelateerde leergebieden Taal (stellen): schrijven van woorden Taal (woordenschat): vergroten van de woordenschat Taal (spreekvaardigheid): klanken, verwoorden Rekenen en wiskunde: vorm, formaat Wereldoriëntatie (Geschiedenis): ontstaan alfabet Wereldoriëntatie (Aardrijkskunde): letters in de stad Wereldoriëntatie (Natuur): buiten schrijven Theater: scène met letters Muziek: liedjes over letters Beeldend vorming: grafisch ontwerpen, grafische technieken 12. Bronnen Kikker is kikker van Max Velthuijs (slideshare.net) luchtalfabet van Lisa Rienerman

11 Vlinderalfabet van Kjell Bloch Sanved Google Earthalfabet van Rhett Dashwood Ursonate van Kurt Schwitters: uitgevoerd door Daniel Rosales (YouTube) uitgevoerd door Jaap Blonk (YouTube) uitgevoerd door Kurt Schwitters (fragment, YouTube) Schooltv, Letters maken met Flip de Beer Piet Zwart (Google Afbeeldingen, zoekopdracht Piet Zwart typography ) Gerrit Noordzij over het tekenen van letters (Vimeo) De leesletters in de bieb van Netty van Kaathoven liedje Voor alles is een woord door Pino van Sesamstraat (tekst: Erik van Os, muziek: Henny Vrienten) animatie met vogel (beeld: Jet H.H. Crielaard, muziek Edwoud Groot) 13. Tijdlijn Prehistorie 3000 v. C v. C 500 na C nu 14. Beoordelen Voor het beoordelen van de leerlingprestaties kunt u gebruikmaken van het beoordelingsformulier voor de leerkracht. De vier beoordelingscriteria zijn afgestemd op de kerndoelen kunstzinnige oriëntatie en de uitgangspunten van COH. De leerlingprestaties in het gehele project worden meegenomen in de beoordeling. Voor het gebruik van de formulieren is een korte toelichting beschikbaar. De beoordelingsformulieren voor de leerkracht en de toelichting op het beoordelingsmodel vindt u in de bijlagen van dit document. 15. Promotie Maak foto s/filmpjes van de diverse presentatiemomenten en deel deze via de schoolwebsite, klassenapp etc. Nodig publiek uit voor de eindpresentatie 16. Van de Haagse collega s Bereid het schimmenspel goed voor door het eerst zonder leerlingen uit te proberen. Een donkere ruimte en een strak gespannen laken zijn essentieel voor het slagen hiervan! 17. Ouderbetrokkenheid Vraag ouders om mee te gaan als begeleiding naar het Kinderboekenmuseum. Nodig ouders uit voor de presentaties.

12 18. Bijlagen Het beoordelingsformulier voor de leerkracht en de toelichting op het beoordelingsmodel vindt u op de volgende pagina s.

13 Beoordelingsmodel docent In te vullen door de leerkracht Naam leerling: Groep: School: Datum: Discipline: Project: ± nvt 1. Samenhang Oriëntatie, Onderzoek en Resultaat de samenhang tussen de verschillende fases in het creatief proces Toelichting: Zeggingskracht Resultaat en Presentatie de zeggingskracht van het werk en de wijze van presenteren Toelichting: Reflectie zinvol mondeling/schriftelijk reflecteren op Oriëntatie, Onderzoek, Resultaat & Presentatie Toelichting: Attitude concentratie, doorzettingsvermogen, inzet, nieuwsgierigheid en samenwerking Toelichting: Tops Het volgende is echt goed gegaan: Tip Wat zou kunnen verbeteren:

14 Toelichting op het beoordelingsmodel 1. Samenhang Oriëntatie, Onderzoek en Resultaat Hier beoordeelt u de samenhang tussen de verschillende stappen uit het creatief proces. De leerling heeft zich met de groep georiënteerd op het project, o.a. door deelname aan het filosofisch gesprek. De leerling heeft in totaal drie onderzoekjes uitgevoerd. De leerling heeft een product gemaakt of resultaat bereikt. 2. Zeggingskracht Resultaat en Presentatie Hier beoordeelt u de zeggingskracht van het gemaakte product of het bereikte resultaat. De zeggingskracht wordt bepaald door de combinatie van de keuze en toepassing van de: 1. Betekenis: datgene wat het product uitdrukt, dat wat het betekent: het verhaal/de voorstelling. Het gaat om de betekenis die de leerling wil uitdrukken, maar ook om de betekenis die de beschouwer aan het beeld geeft. 2. Vorm: de vormgevingselementen die het resultaat bepalen: ruimte, kleur, textuur, compositie, vorm(soorten), herhaling, contrast, frasering, articulatie, etc. 3. Materiaal en techniek: het gebruik van de materialen, technieken, apparatuur, voorwerpen, attributen, belichting, geluid, kostuums, grime, decorstukken, instrumenten, etc. 3. Reflectie Bij elke stap van het creatief proces komt reflectie aan bod. Dat kan in de vorm van vragen die de leerling mondeling beantwoordt, een gesprekje of een schriftelijk verslag. Ook de zelfbeoordeling van de leerling kunt u hierin meenemen. 4. Attitude Hier beoordeelt u de verschillende aspecten van de werkhouding van de leerling: de concentratie, het doorzettingsvermogen, de inzet, de nieuwsgierigheid en de mate van samenwerking. 5. Tops Er zijn altijd positieve opmerkingen te plaatsen. Noem er twee. 6. Tip Noteer hier een aandachts of verbeterpunt. Dat kan over alle bovenstaande beoordelingspunten gaan.