PROJECT MIJN LETTERS

Transcriptie

1 projectbeschrijving voor de leerkracht PROJECT MIJN LETTERS Leerlijn Literatuur Thema Identiteit Groep 1 en 2 januari 2018 Klaar voor de start? Gebruik de digitale versie van dit project. Download dit document op je computer voor het beste gebruik. We gaan ervan uit dat je kennis hebt van de opzet van COH. Vraag bij de voorbereiding zo nodig hulp aan je interne cultuurcoördinator of je cultuurcoach (laat je informeren over de scholingsmogelijkheden). Bereid het project bij voorkeur samen met je collega s voor (vergeet de vakleerkrachten niet). Een bezoek aan een voorstelling, tentoonstelling of vaste collectie in een Haagse culturele instelling is van grote meerwaarde. Zie CultuurSchakel voor het actuele aanbod. Nodig als dat lukt een kunstenaar uit die betrokken wordt bij de uitvoering van het project. Zie CultuurSchakel. Bedenk van tevoren bij welke onderdelen je ouders kunt inschakelen. Je mag het project op maat maken, mits je de fasen van het creatieve proces blijft doorlopen. Trek voor het hele project zes tot acht lesmomenten van 45 minuten uit. Kijk ook even op de Facebookpagina van Cultuuronderwijs op zijn Haags voor meer informatie en het gebruikersplatform. Inhoudsopgave 1. Informatie Introductie Oriëntatie Opdracht: De K van Kikker Opdracht: Mijn letter Opdracht: Luchtschrijven Informatie Lees ter voorbereiding van de COH-lessen onderstaande informatie over de invulling en het doel van het project en manieren om het project te promoten. Ook zijn hieronder de algemene benodigdheden en de begrippenlijst opgenomen. 1

2 Wat doen de leerlingen in dit project? Het thema van dit project binnen de leerlijn Literatuur is Identiteit. Onder de titel Mijn letters gaan leerlingen op ontdekkingstocht naar zichzelf, waarbij de nadruk ligt op letters. Welke letters ken je? Wat kun je daarmee? Hoe kan ik letters maken? Hoe klinken letters? Waar kun je letters vinden? De leerlingen onderzoeken dit met behulp van spraak, tekst, beeld, vorm en formaat met verschillende materialen en technieken. Waarom dit project? Alle kinderen maken kennis met letters. Ze leren spreken, lezen en schrijven. Zij ervaren dat elke letter zijn eigen vorm en klank kent. Het is belangrijk dat kinderen ervaren hoe zij kunnen omgaan met letters en hoe zij deze kunnen uitspreken, lezen en schrijven. Op deze manier wordt hun ontluikende geletterdheid gestimuleerd. Doelen In dit project worden bij de Introductie, de Oriëntatie en de Opdrachten steeds twee kennisdoelen en twee vaardigheidsdoelen benoemd. De volgende houdingsdoelen gelden voor het project in het algemeen: stelt zich met alle zintuigen open voor literatuur in diverse (kunstzinnige) literaire uitingen binnen een thema of onderwerp dat aansluit bij zijn belevingswereld in binnen- en buitenschoolse activiteiten; kan zich bij het experimenteren laten leiden door een manipulerende en onderzoekende houding; is trots op zijn resultaten, zowel oriënterend en onderzoekend als uitvoerend; heeft een betrokken houding; heeft een nieuwsgierige en onderzoekende houding; kijkt met aandacht naar voorbeelden uit de literaire werken, beeldende kunst en werk van medeleerlingen; luistert met aandacht naar ideeën van medeleerlingen; neemt actief deel aan de diverse gesprekken gedurende het project. Promotie Het project gaat meer leven als er ook buiten de klas aandacht voor is. Denk na over manieren om het project te promoten. Stel ouders op de hoogte van het museumbezoek of de komst van de kunstenaar in de klas. Maak flyers voor de eindpresentatie en verspreid deze in de buurt. Maak foto s of filmpjes van de diverse presentatiemomenten en deel deze via de schoolwebsite, klassenapp of andere kanalen. Zorg dat de redactie van de wijkkrant tijdens de presentatie aanwezig is om een stukje te schrijven. Algemene benodigdheden Maak gedurende het hele project gebruik van de volgende ruimtes en materialen: klaslokaal of speellokaal/schoolplein muziekinstallatie en/of digibord digitaal foto- en filmtoestel (kleuren)printer Geluidsopname apparaat (mobiele telefoon) 2

3 Begrippenlijst Nederlandse taal Vaktaal Algemene woorden Werkwoorden het karakter het klankgedicht de illustratie de illustrator de grafisch ontwerper het grafisch ontwerp de vormgever de vormgeving het sjabloon de restvorm het monotype de typograaf het lettertype het font de animatie de installatie de kwaliteit de letter het alfabet de emotie het gevoel de mondvorm de lettervorm de beginletter de klank (hard, zacht, hoog, laag, lang, kort, snel, langzaam) de uitspraak de samenvatting de demonstratie het schimmenspel de schim de luchtspiegeling de luchttekening de lettergymnastiek verbeteren uitbeelden tamponneren luchttekenen luchtschrijven natekenen naschrijven wrijven 2. Introductie Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent zijn kwaliteiten en zwakheden; kent de letters van het alfabet. toont zijn kwaliteiten aan een groep; herkent de letters van het alfabet in andere fysieke vormen. Benodigdheden tuinkerszaadjes bakjes met aarde grote kwast yoghurt of karnemelk Aan de slag in de klas Het project kan op verschillende manieren worden geïntroduceerd: Verras de leerlingen door iets over uzelf te vertellen of te laten zien waar u goed in bent en wat de leerlingen nog niet weten. Bijvoorbeeld taarten bakken, dansen, goochelen, twirlen, etc. Of nodig een collega uit in de klas die iets heel bijzonders kan. De leerlingen vertellen 3

4 vervolgens waar ze goed in zijn en laten het zien. Bespreek hoe de leerlingen hebben ontdekt dat ze iets bijzonders kunnen. Zaai, enige tijd van tevoren, met tuinkerszaad een aantal letters in een bloembak en laat de leerlingen raden welke letters het zijn. Teken met yoghurt of karnemelk (gemengd met suiker) een aantal letters op de muur van het schoolplein. Probeer dit enige tijd van tevoren uit (ter inspiratie: zoek op internet op letters schrijven van mos). 3. Oriëntatie Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent zijn kwaliteiten en zwakheden; herkent literaire uitingen die aansluiten bij de eigen belevingswereld: prentenboek, sprookje, kort verhaal, gedicht en liedje. reflecteert op de inhoud van een literaire uiting; beeldt een emotie uit door beweging en gezichtsuitdrukking. Benodigdheden prentenboek Kikker is Kikker van Max Velthuijs of via digibord kopieën van de diverse personages uit prentenboek Kikker is Kikker Aan de slag in de klas Doorloop de vaste oriëntatie-onderdelen: het filosofisch gesprek en het uitvoeren van de eerste opdracht. Het filosofisch gesprek Voer naar aanleiding van de introductie een filosofisch gesprek. Stel hierbij (een aantal van) onderstaande vragen: Is het handig of fijn als je iets goed kunt? Zou het fijn zijn als je overal goed in bent? Is het erg als je iets niet goed kunt? Moet iedereen hetzelfde goed kunnen? Ben je goed zoals je bent? Kun je altijd ergens nog beter in worden? Oriëntatieopdracht Voer onderstaande opdrachten in volgorde uit: 1. Lees het prentenboek Kikker is Kikker van Max Velthuijs (Leopold, 2011) voor en laat de illustraties zien. Of vertel het verhaal via het digitale schoolbord aan de hand van deze slideshow. 2. Bespreek het verhaal van Kikker is Kikker met de leerlingen. Laat hen om de beurt een deel van het verhaal in eigen woorden samenvatten. 4

5 3. Verdeel de leerlingen in kleine groepjes die elk een karakter uit het verhaal vertegenwoordigen (kikkers, eenden, varkentjes, hazen, ratten). Hoe voelen deze figuren zich? Laat telkens één groepje de emoties tonen aan de hand van bewegingen, gezichtsuitdrukking, etc. Dit gebeurt zonder geluid. De rest van de klas doet hen na. Kunnen de andere leerlingen benoemen welke emotie wordt uitgebeeld? Wat kunnen Kikker, Eend, Rat, Varkentje en Haas? Is Kikker blij met zichzelf? Waaraan zie je dat? Waarom zijn de andere dieren blij met Kikker? Wat vind je mooi aan het verhaal? Wat komt er steeds terug in het verhaal? Hoe speel je dat je verdrietig bent? Hoe speel je samen dat jullie blij zijn? 5

6 4. Opdracht: De K van Kikker In deelopdracht 1 onderzoeken de leerlingen hun letterkennis. Zij doen dit door het bestuderen van het alfabet, waarbij zij associëren en letters vergelijken. Op basis van dit onderzoek proberen de leerlingen letterklanken uit, waarbij gevoel en vorm een grote rol spelen. Vervolgens maken zij aan de hand van de Ursonate van Kurt Schwitters een klankgedicht met de beginklank van hun namen. Ze ervaren de vorm van de letters door deze te lopen en te vormen met hun lichaam. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent en herkent de vorm van de letters uit het alfabet; herkent de beginletter van woorden. ervaart klanken van letters door vorm, trilling en geluid; maakt kennis met alfabetten uit verschillende culturen; beeldt individueel en met klasgenootjes letters uit met het lichaam, staand en op de grond. Benodigdheden prentenboek Kikker is Kikker van Max Velthuijs of via digibord losse letters van het alfabet ABC-boek Mooi boek van Joke van Leeuwen afbeeldingen van alfabetten uit andere culturen diverse boeken over letters, ook typografische boeken van grafisch kunstenaars de letters O, A en K uitvergroot fragmenten van uitvoeringen Ursonate divers materiaal voor de presentatie Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. Onderzoek Bespreek het verhaal van Kikker aan de hand van de volgende vragen en opdrachten: 1. Welke letters kent Kikker allemaal? 2. Laat de leerlingen het woordje ik in het woord kikker aanwijzen. 3. Welke letters ken jij? Kent Kikker de letter waarmee jouw naam begint? 4. Hoe heten alle letters bij elkaar? 5. Leg alle letters van het alfabet neer. 6. Gebruik het ABC-boek Mooi boek van Joke van Leeuwen (Querido, 2015). Welke voorwerpen beginnen telkens weer met een andere letter? 7. Wiens naam begint met die letter? Plaats de leerlingen in de volgorde van de letters. Doe hetzelfde met de achternamen? Moeten ze ver lopen? 8. Aan welke letters kun je zien dat ze blij, boos, verdrietig zijn? 9. Zijn er naast het Nederlandse alfabet nog andere alfabetten? Laat voorbeelden zien en horen, gebruik hierbij de culturele achtergrond van de leerlingen. 6

7 Zijn er veel leerlingen die dezelfde beginletter hebben? Hoe zijn de beginletters van de namen uit de klas verdeeld over het alfabet? Welke beginletters zijn er niet in de klas? Hoeveel letters zitten er tussen de beginletter van je voornaam en je achternaam? Zijn letters in verschillende talen hetzelfde? Uitvoeren Voer de twee onderstaande opdrachten in de aangegeven stappen uit: Klanken ontdekken en een klankgedicht maken 1. Zet de letters O, A en K uit het verhaal groot op het bord. Kikker vindt het rare tekeningetjes. Vraag de leerlingen wat zij ervan vinden. 2. Probeer samen de verschillende klanken van de letters uit: Als je van je mond een rondje maakt, welke letter kun je dan zeggen? Hoe voelen en klinken de letters als je je vingers tegen je mond houdt? Zijn er nog meer klanken die je kunt maken? Zijn er meer letters die de vorm van je mond worden als je ze zegt? 3. Laat onderstaande filmpjes zien: Een fragment van het klankgedicht Ursonate van Kurt Schwitters Jaap Blonks vertolking van Ursonate Een stukje van Ursonate vertolkt door maker Kurt Schwitters zelf 4. Bespreek de filmpjes met de leerlingen aan de hand van onderstaande vragen: Wat hoor je? Klinkt het als muziek, een lied, losse woorden of klanken? Welke klanken of letters heb je gehoord? Vind je het grappig, knap, raar? Zaten er klanken bij die je heel mooi vond? 5. Maak met de leerlingen een klankgedicht (zoals Ursonate). In de kring zeggen ze om de beurt de eerste klank van hun naam. Breng variaties aan bij het uitspreken van de klanken: zacht, hard, hoog, laag, lang, kort, snel en langzaam. Neem het geluid op met uw mobiele telefoon. Lettergymnastiek Leerlingen ontdekken de vormen van letters door middel van onderstaande opdrachten: 1. Loop letters met de leerlingen in het speellokaal. Wissel de grootte van de letters af. 2. Leerlingen vormen met elkaar de letters op de grond. Maak de K van Kikker en bespreek met elkaar hoeveel leerlingen je daarvoor nodig hebt. Doe hetzelfde met de O, de A en/of met je eigen letter. 3. Kijk welke letters de leerlingen kunnen maken als ze staan, alleen of met elkaar. 7

8 Hoe vind je het klankgedicht klinken? Waarom is het leuk om zelf een klankgedicht te maken? Klinkt het beter als je oefent? Wat is nodig om het als een gedicht te laten klinken? Moet je luisteren naar elkaar, letten op je beurt, etc.? Wat is moeilijker: grote of kleine letters lopen? Hoe ging het liggend letters vormen? Is het gelukt om alle letters te vormen? Presenteren De eindresultaten kunnen op verschillende manieren gepresenteerd worden: De leerlingen laten hun klankgedicht horen aan de andere leerlingen van de school, op het podium, het schoolplein, of lekker galmen in een tunneltje vlakbij school. Verzin een titel voor het klankgedicht. Leerlingen geven een demonstratie lettergymnastiek aan ouders of aan de rest van de school. Zijn jullie tevreden over wat jullie met elkaar hebben gemaakt? Wat was er moeilijk, makkelijk, leuk, saai? Wanneer klonk jullie klankgedicht het beste? Hoe kwam dat? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: Kende je Kikker al? Kende je de letters van Kikker al? Welke letter vind je het mooist? Welke letter vind je het vrolijkst? Welke letter was het leukst om uit te beelden? Met wie kun je het beste letters uitbeelden? Kon iedereen goed zien welke letters jullie uitbeeldden met jullie lichaam? Wat ging het beste: letters lopen, letters liggend maken of letters staand maken? Welke letter zou je de volgende keer wel willen uitbeelden? 8

9 5. Opdracht: Mijn letter In deelopdracht 2 onderzoeken de leerlingen letters op basis van plaats, maker, materiaalgebruik en formaat. Ze bekijken letters van grafische ontwerpers en gaan in gesprek met een grafisch ontwerper over zijn werk, inspiratiebronnen en ideeën. Vervolgens ontwerpen de leerlingen de eerste letter van hun naam en prikken deze uit. De restvorm gebruiken ze als sjabloon en ze maken daarmee een getamponneerde afdruk. Met de getamponneerde letters spelen de leerlingen een korte scène in een schimmenspel, waarbij vorm, formaat en licht een grote rol spelen. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent en herkent de vorm van de letters uit het alfabet; herkent literaire uitingen die aansluiten bij de eigen belevingswereld: prentenboek, sprookje, kort verhaal, gedicht en liedje. experimenteert met verschillende vaardigheden en technieken zoals vertellen en voordragen, tekenen, schrijven, spelen en bewegen; verwerkt zijn ervaringen in een verhaal of een tekening met een mondelinge toelichting. Benodigdheden dik A4-tekenpapier of dun karton plakkaat- of acrylverf mengbakjes kwasten potten water om kwasten uit te spoelen verfschorten grijze tekenpotloden tamponeerkwasten of sponsjes prikblokken prikpennen lange satéprikkers tape groot laken (strak opgespannen aan een waslijn of in de deuropening) sterke lamp (bijvoorbeeld een bouwlamp) wasknijpers dun karton voor decor schimmenspel gedicht De leesletters in de bieb van Netty van Kaatshoven Sesamstraat-liedje Voor alles is een woord geprinte foto s van de leerlingen met gemaakte letters divers materiaal voor de presentatie Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. 9

10 Onderzoek Voer een gesprek met de klas aan de hand van onderstaande vragen: 1. Waarom bestaan er letters? 2. Waar kom je letters tegen? (In de klas, thuis, op straat.) 3. Wie maakt denk je de letters? 4. Waar kunnen letters van gemaakt zijn? 5. Wat voor soorten letters kom je tegen (formaat, materiaal, etc.)? Bestaan er mooie en lelijke letters? Bestaan er schreeuw- en fluisterletters? Waar zag je letters die je eerder nog nooit waren opgevallen? Zijn er altijd overal letters? Heb je ook letters gezien die je niet kon lezen? Uitvoeren Voer onderstaande opdrachten in volgorde uit: 1. Toon en bespreek letters die zijn vormgegeven door onderstaande grafisch ontwerpers: a. Piet Zwart b. Gerrit Noordzij 2. Nodig een professioneel grafisch ontwerper in de klas uit om over zijn werk, inspiratiebronnen en ideeën te vertellen. 3. Leerlingen maken een ontwerp voor de eerste letter van hun naam op een A4-vel karton en prikken deze uit. Maak eventueel gebruik van breed schilderstape waarmee de leerlingen de letter plakken. Gebruik de restvorm van de letter als sjabloon waarmee je op zwaar papier de letter kunt tamponneren. Na verwijdering van het sjabloon wordt een verrassend grafisch effect zichtbaar. Het resultaat is een letter en een getamponneerde letter met restvorm. 4. Bevestig stokjes aan de letters en maak met deze letters een schimmenspel. Hang een laken op en plaats daar een krachtige lamp achter. Voeg eventueel een kartonnen decor toe. Gebruik Netty van Kaathovens gedicht De leesletters in de bieb als inspiratiebron. Laat de letters elkaar ontmoeten en een korte scène spelen. Wat valt je op aan de letters van de ontwerpers? Ben je tevreden over de vorm van je letter? Heb je een dikke of juist een dunne letter gemaakt? Wat hebben de andere leerlingen anders gedaan dan jij? Wat zou je de volgende keer anders doen? Wat gebeurt er als twee letters elkaar ontmoeten? Presenteren De eindresultaten kunnen op verschillende manieren gepresenteerd worden: 10

11 Richt een tentoonstelling in met alle ontworpen letters, eventueel vergezeld van een foto van de maker. Laat leerlingen hun werk toelichten. Maak een filmpje van het schimmenspel. Vorm, indien mogelijk, woorden met de letters en hang deze op. Maak er een filmpje van met het Sesamstraat-liedje Voor alles is een woord als soundtrack. Staat je letter op een mooie plek in de tentoonstelling? Hoeveel woorden heb jij gevonden waarin jouw letter past? Wat is het langste woord waarin jouw letter past? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: Wat is je lievelingsletter? Wat is er zo mooi aan die letter? Welke letter is hoekig, rond, dun, dik, boos, blij, lief, etc.? Lukt het goed om je eigen letter bijzonder te maken? Welke letter zou je ook wel willen maken? Wat veranderde er aan de letter tijdens het schimmenspel? Heb je goed over je letterwerk kunnen vertellen? 11

12 6. Opdracht: Luchtschrijven Ten slotte staan in deelopdracht 3 schrijfbewegingen en afdrukken centraal. De leerlingen onderzoeken aan de hand van een luchtschrijfinstallatie hoe letters in de lucht kunnen worden geschreven. Vervolgens maken de leerlingen op hun rug liggend een luchttekening. Daarna maken ze een monotype van een tweeminutentekening. Ze vergelijken de luchttekening met het monotype en ontdekken de voordelen en nadelen. De leerlingen presenteren hun gemaakte werk in een expositie of presentatie en lichten dit toe. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent en herkent de vorm van de letters uit het alfabet; herkent de letters van het alfabet; kent de begrippen monotype en luchttekening. vergelijkt een monotype met een luchttekening; experimenteert met verschillende vaardigheden en technieken zoals vertellen en voordragen, tekenen, schrijven, spelen en bewegen. Benodigdheden diverse afbeeldingen voor het luchttekenen matrasjes, luchtbedden of matten dik A4-tekenpapier of dun karton plakkaat- of acrylverf mengbakjes kwasten potten water om kwasten uit te spoelen verfschorten gemaakte filmbeelden divers materiaal voor de presentatie van de lettershow Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. Onderzoek Voer de twee onderstaande opdrachten in volgorde uit: 1. Laat de leerlingen foto's zien van een luchtschrijfinstallatie: letters gevormd door vliegtuigstrepen, restvormen van gebouwen in de lucht die letters vormen, een zwerm vogels die letters vormen in de lucht. Zie hiervoor: Het werk van de Duitse beeldend kunstenaar Lisa Rienermann of gebruik de zoektermen Lisa Rienerman sky art. Bespreek het volgende: Welke letters herkende je tussen de gebouwen? Is het belangrijk dat je mooi schrijft in de lucht? Kun je fouten maken bij het schrijven in de lucht? Wat is er handig aan geschreven woorden in de lucht die niet bewaard worden? 12

13 Maakt het uit dat je niet echt kunt schrijven als je in de lucht schrijft? 2. Schrijf met de leerlingen letters in de lucht. Laat eventueel een leerling met de rug naar de klas staan en hem een letter luchtschrijven die geraden moet worden. Wat schrijft makkelijker: in de lucht of op papier? Wat is spannender: schrijven over iemand anders of over jezelf? Waarom? Denk je dat je kunt navertellen wat je in de lucht schrijft? Uitvoeren Voer de twee onderstaande opdrachten in de aangegeven stappen uit: Luchttekening 1. Laat de leerlingen op hun rug liggend een tekening in de lucht maken. 2. Laat de leerlingen onder de tekening schrijven wat het is. 3. Laat ze vertellen wat ze hebben getekend en geschreven. 4. Vraag of iemand zijn tekening voor de klas wil natekenen. 5. Laat de leerlingen afbeeldingen van bijvoorbeeld een konijn, landschap of huis natekenen. Gebruik hiervoor foto s, ansichtkaarten of andere afbeeldingen. De andere leerlingen raden wat er wordt getekend. Monotype 1. Laat de leerlingen een dik stuk papier insmeren met verf en met de achterkant van de kwast een tekening in de verf maken (maximaal twee minuten). 2. Laat ze een vel papier over de schildering leggen en wrijvend een afdruk maken. 3. Haal het vel papier er voorzichtig af. Het resultaat is een monotype. 4. Vergelijk met de leerlingen het luchtschrijven met het maken van een monotype. Bespreek: de volgorde van tekenen; het moment waarop je de voorstelling herkent; de snelheid; de achtergrond; of je kleur kunt krijgen in een luchttekening. Wat is het verschil tussen het tekenen in de lucht en het tekenen met de achterkant van een kwast? Wat vond je mooier: de tekening in de verf of de afdruk ervan? Waarom? Ken je nog meer voorbeelden van magisch schrijven of tekenen? Presenteren De eindresultaten kunnen op verschillende manieren gepresenteerd worden: Exposeer de illustraties en/of toon filmbeelden van de leerlingen die voor de groep vertellen. Maak een kleine expositie van de monotypes en laat leerlingen hierover vertellen. 13

14 Maak een kleine presentatie waarin de leerlingen over hun werk vertellen in de vorm van De lettershow. Luister de show op met letterboterhammen, letterkoekjes, etc. Hoe vond je het om te vertellen over wat je in de lucht hebt geschreven? Waar zou je nog meer je letters kunnen presenteren? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: Had je al eens eerder in de lucht geschreven? Vind je dat je zomaar alles bij je luchtschildering mag verzinnen? Op welke plek schrijf je het lekkerst in de lucht? Kun je ook samen luchtschrijven? Wat is makkelijker: in de lucht schrijven of op papier? Waar heb je nog meer letters ontdekt? Welke letters heb je er nu bijgeleerd? 14