PROJECT STADSGELUIDEN

Transcriptie

1 projectbeschrijving voor de leerkracht PROJECT STADSGELUIDEN Leerlijn Literatuur Thema Onze Stad Groep 3 en 4 maart 2018 Klaar voor de start? Gebruik de digitale versie van dit project. Download dit document op je computer voor het beste gebruik. We gaan ervan uit dat je kennis hebt van de opzet van COH. Vraag bij de voorbereiding zo nodig hulp aan je interne cultuurcoördinator of je cultuurcoach (laat je informeren over de scholingsmogelijkheden). Bereid het project bij voorkeur samen met je collega s voor (vergeet de vakleerkrachten niet). Een bezoek aan een voorstelling, tentoonstelling of vaste collectie in een Haagse culturele instelling is van grote meerwaarde. Zie CultuurSchakel voor het actuele aanbod. Nodig als dat lukt een kunstenaar uit die betrokken wordt bij de uitvoering van het project. Zie CultuurSchakel. Bedenk van tevoren bij welke onderdelen je ouders kunt inschakelen. Je mag het project op maat maken, mits je de fasen van het creatieve proces blijft doorlopen. Trek voor het hele project zes tot acht lesmomenten van 45 minuten uit. Kijk ook even op de Facebookpagina van Cultuuronderwijs op zijn Haags voor meer informatie en het gebruikersplatform. Inhoudsopgave 1. Informatie Introductie Oriëntatie Opdracht: Klankballon Opdracht: Stadsklankenplankje Opdracht: Van stad naar strand Informatie Lees ter voorbereiding van de COH-lessen onderstaande informatie over de invulling en het doel van het project en manieren om het project te promoten. Ook zijn hieronder de algemene benodigdheden en de begrippenlijst opgenomen. 1

2 Wat doen de leerlingen in dit project? Het thema van dit project binnen de discipline Literatuur is Onze Stad. Onder de titel Stadskreten gaan leerlingen op ontdekkingstocht naar klanken en geluiden in de stad waarbij de nadruk ligt op fonetiek, onomatopeeën en klankgedichten. Het project brengt de geluidkant van literatuur in beeld. De leerlingen leren woorden kracht bij te zetten met intonatie, mimiek en lichaamspose. Wat is een harde en zachte klank? Hoe werden klanken in het verleden in beeld gebracht? Hoe breng je klanken in beeld met literatuur? Zo ontdekken ze verbanden tussen woordbeeld, geluid en bedoeling. Waarom dit project? Jonge kinderen vinden het heerlijk om te luisteren. Door hen kennis te laten maken met literatuur in combinatie met geluiden en klanken in de stad en hen te leren om deze om te zetten in klankgedichten, ervaren ze dat geluid en literatuur een fantasievolle combinatie is. Het is belangrijk dat kinderen ervaren wat zich allemaal om hen heen afspeelt, in beeld en klank. Dit geeft ze handvatten om op een creatieve manier combinaties te maken tussen verschillende gebieden. Ze leren om klanken en geluiden te omschrijven en om de stad te zien als een inspiratiebron aan geluiden en klanken. Zo ontwikkelen ze een bredere kijk op een stad als den Haag. Doelen In dit project worden bij de Introductie, de Oriëntatie en de Opdrachten steeds twee kennisdoelen en twee vaardigheidsdoelen benoemd. De volgende houdingsdoelen gelden voor het project in het algemeen: stelt zich met alle zintuigen open voor literatuur in diverse (kunstzinnige) literaire uitingen binnen een thema of onderwerp dat aansluit bij zijn belevingswereld in binnen- en buitenschoolse activiteiten; kan zich bij het experimenteren laten leiden door een manipulerende en onderzoekende houding; is trots op zijn resultaten, zowel oriënterend en onderzoekend als uitvoerend; heeft een betrokken houding; heeft een nieuwsgierige en onderzoekende houding; kijkt met aandacht naar voorbeelden uit de literaire werken, beeldende kunst en werk van medeleerlingen; luistert met aandacht naar ideeën van medeleerlingen; neemt actief deel aan de diverse gesprekken gedurende het project. Promotie Het project gaat meer leven als er ook buiten de klas aandacht voor is. Denk na over manieren om het project te promoten. Stel ouders op de hoogte van het museumbezoek of de komst van de kunstenaar in de klas. Maak flyers voor de eindpresentatie en verspreid deze in de buurt. Maak foto s of filmpjes van de diverse presentatiemomenten en deel deze via de schoolwebsite, klassenapp of andere kanalen. Zorg dat de redactie van de wijkkrant tijdens de presentatie aanwezig is om een stukje te schrijven. Algemene benodigdheden Maak gedurende het hele project gebruik van de volgende ruimtes en materialen: klaslokaal of speellokaal muziekinstallatie en/of digibord digitaal foto- en filmtoestel (kleuren)printer geluidsopnameapparatuur (mobieltje) 2

3 Begrippenlijst Nederlandse taal Vaktaal Algemene woorden Werkwoorden de jabbertalk de graffiti de tag de tekstballon onomatopee fonetisch het stadsklankenplankje het leesplankje het stadsverhaaltje de stadsklankencompositie het klankgedicht het klankwoordenverhaal de klankdichter het geluidsgedicht de canon de stadsklank de klank het gedicht de lettervorm het gevoel de gezichtsuitdrukking de toonhoogte de emotie de combinatie de woordvorm de reactie de geluidsbron het geluid de geluidsomschrijving het ritme de sfeer het voorleesverhaal de treingeluiden de overeenkomst hard en zacht geluid de route rangschikken voordragen schrijven tekenen fotograferen sorteren samenstellen verklanken 2. Introductie Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent het begrip Jabbertalk; kent werk van Antony Kok. kan zich inleven in Jabbertalk. Benodigdheden gedicht Klanken (1916) van Antony Kok Aan de slag in de klas Het project kan op verschillende manieren worden geïntroduceerd. Maak een keuze uit onderstaande mogelijkheden: Lees het gedicht Klanken (1916) van Antony Kok voor. Bespreek onderstaand fragment met de leerlingen: Stratewets da wubbel dahee. Ik dacht bij mezelf, wat zeggen die twee. 3

4 Wat zou dat kunnen betekenen? In een aantekening geeft Antony Kok uitleg. Een voorbijganger op straat sprak de volgende zin uit: De straat daar rechts daar zullen we heen. Dat verstond de dichter dus als Stratewets da wubbel dahee. Begin de les in jabbertalk (namaaktaal, zie uitleg van jabbertalk op Wikipedia). Doe alsof u geïrriteerd bent als de leerlingen niet snappen wat u bedoelt. 3. Oriëntatie Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent betekenissen en makers van graffitiwoorden en tags; kent Dadagedichten. rangschikt woorden uit een leestekst tot een nieuw gedicht. Benodigdheden kopieën van leestekst op leesniveau leerlingen scharen behangerslijm in potten met deksel lijmkwasten A3 of A4 tekenpapier (niet te dun en niet te glad) zachte tekenpotloden zacht vetkrijt (Panda) pastelkrijt stiften Aan de slag in de klas Doorloop de vaste oriëntatie-onderdelen: het filosofisch gesprek en het uitvoeren van de eerste opdracht. Het filosofisch gesprek Voer naar aanleiding van de introductie een filosofisch gesprek. Stel hierbij (een aantal van) onderstaande vragen: Wat is taal? Welk woord vind je het mooiste woord? Waarom? Bedenk je weleens een nieuw woord? Kun je lichaamstaal verstaan? Hoe weet je of iemand verbaasd of boos is? Hoe weet je of iemand speelt dat hij verbaasd of boos is? Hoe weet je of een ander met het woord verbaasd dezelfde verbazing bedoelt als jij? Kun je iemand goed verstaan en begrijpen zonder hem te zien? Oriëntatieopdracht 1. Bekijk en bespreek een aantal foto s op Google Afbeeldingen van woorden in graffiti en tags. Besteed aandacht aan de betekenis en wie het gemaakt zou kunnen hebben. 4

5 2. Kies een verhaal uit de leesmethode dat een relatie heeft met het thema Onze Stad. Maak daarvan een aantal vergrote kopieën. Laat de leerlingen de woorden losknippen. Geef ze de opdracht om de losse woorden door elkaar te husselen. Laat de leerlingen onderzoeken hoe ze de woorden zoals in een dadagedicht opnieuw kunnen rangschikken. Het gedicht hoeft geen betekenis te hebben. 3. Laat ze het gedicht opplakken of overschrijven. 4. Laat een aantal leerlingen het gedicht voordragen voor de klas. Mag jij altijd zeggen wat je wilt? Waarom? Mag je altijd schrijven wat je wilt? Waarom? Hoe is het om nieuwe combinaties van woorden te maken? Wat betekenen die combinaties? Wat waren de reacties van je medeleerlingen op het voordragen van je nieuwe gedicht? 5

6 4. Opdracht: Klankballon In deelopdracht 1 onderzoeken de leerlingen het fonetisch schrijven en uitspreken van woorden. Ze luisteren naar klankgedichten en kijken naar voorbeelden van animaties waarin fonetiek een grote rol speelt. Vervolgens ontwerpen de leerlingen een woord in graffitistijl waarbij de vorm een gevoel oproept. Om het woord tekenen ze een tekstballon, waardoor een klankballon ontstaat. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent het begrip fonetiek; kent werk van Paul van Ostaijen, Osvaldo Cavandoli en Haes. geeft vorm aan een woord en/of klank door te tekenen; sorteert woorden op klank en emotie; koppelt mimiek en lichaamstaal aan een woord en klank. Benodigdheden A2 dik papier voor tekstballonnen gekleurd papier stiften zachte kleurpotloden zacht vetkrijt (Panda) pastelkrijt acrylverf kwasten verfschorten mengbakjes Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. Onderzoek 1. Lees voor: het gedicht Trein van Paul van Ostaijen (paulvanostaijen-nl.webnode.nl). 2. Bekijk de animatie van het gedicht Nachtelijke optocht van Paul van Ostaijen (YouTube). 3. Bekijk een (deel van een) aflevering van de tekenfilmserie La Linea ( De lijn ) van Osvaldo Cavandoli (YouTube). Geef de leerlingen de opdracht er één woord uit te halen en dat woord fonetisch op te schrijven. 6

7 Wat denk je dat het woord dat je hebt opgeschreven betekent? Hebben alle woorden een betekenis? Wanneer is een klank een woord? Heeft elk woord een klank? Laat eens horen. Welk gevoel kun jij met een klank uitdrukken? Waarom worden er verschillende lettergroottes en lettervormen gebruikt in Trein van Paul van Ostaijen? Uitvoeren 1. Bekijk en bespreek de website van de Haagse striptekenaar Haes. ( Haes is het pseudoniem van Hugo Serise: ha + es = Haes.) 2. Geef de leerlingen de opdracht om hun gekozen woord in een tekstballon te schrijven. Gebruik een groot vel papier en laat ze het woord in graffitiletters tekenen. Aan de vorm van de letters kun je zien welk gevoel het woord oproept. Teken er de tekstballon omheen. Knip de tekstballon uit. Zoek voor inspiratie naar tekstballon portret met Google Abeeldingen. 3. Geef de leerlingen de opdracht om foto s van elkaar te maken met de tekstballon, waarbij het lijkt alsof de persoon de tekst uitspreekt. Denk ook aan een passende gezichtsuitdrukking. Waarom past de vorm van het woord bij de klank van het woord? Waaraan kun je zien of een woord hard, zacht, rond, scherp of hoekig is? Kun je de vormen van een klank voelen? Hoe of waar? Wat zegt je gezichtsuitdrukking over je woord? Presenteren Maak een keuze uit onderstaande mogelijkheden: Bekijk de foto s en maak groepen door te sorteren op bijvoorbeeld klanken. Denk aan toonhoogte, lange en korte klanken, etc. Of sorteer op emoties zoals bang, blij, boos en bedroefd. Verzin een fantasienaam voor de verschillende groepen. Maak met de leerlingen een portrettengalerij die digitaal voor iedereen te bekijken is op de website van de school. Hang de uitgeprinte portretfoto s op in de gevonden categorieën. Maak een groepsfotocollage met alle foto s. Wat waren de reacties op jullie portrettengalerij? Wat zegt de foto over jou? Hoe ging het ordenen? Hoe ging het bedenken van de namen bij de groepen? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: 7

8 Wat hebben woord, het beeld en het gevoel met elkaar te maken? Waarom is het belangrijk dat er wordt nagedacht over hoe woorden eruitzien? Heb je hier eerder over nagedacht? Wat dacht je toen? Waarom is het belangrijk dat er wordt nagedacht over hoe iets wordt gezegd? Zou je een verhaal kunnen vertellen bij jouw portret of dat van een ander? Hoe zou je nu je eigen naam schrijven? 8

9 5. Opdracht: Stadsklankenplankje In deelopdracht 2 maken de leerlingen kennis met het begrip onomatopee. Ze stellen een lijst samen met stadgeluiden en kennen er een onomatopee aan toe. Vervolgens maken ze een stadsklankenplankje met tekeningen van voorwerpen en bijbehorende onomatopeeën. Aan de hand van het stadsklankenplankje bedenken de leerlingen een verhaaltje waarbij ze gebruik maken van onomatopeeën en gebaren. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent het begrip onomatopee. omschrijft geluiden fonetisch; kent geluiden toe aan afbeeldingen; tekent een voorwerp bij een onomatopee en vertelt een stadsverhaal met gebruik van onomatopeeën en gebaren. Benodigdheden postervellen stiften A3 tekenpapier (niet te dun en niet te glad) zachte kleurpotloden zacht vetkrijt (Panda) pastelkrijt eventueel verkleedkleding Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. Onderzoek 1. Bekijk en bespreek deze aflevering van het tv-programma Man over woord (YouTube). Hierin wordt uitgelegd wat een onomatopee (klanknabootsing) is. Zie ook Wikipedia, Onomatopee. 2. Maak met de leerlingen een lijst van wat er allemaal geluid maakt in de stad. Noteer het woord dat het geluid weergeeft en noteer de geluidsbron. Bijvoorbeeld: De stoplichten maken geluid en dat klinkt als piewiewie. 3. Bekijk en bespreek het klassieke leesplankje. Overleg met de leerlingen welk geluid bij welke afbeelding past (zie Bijlage, Leesplankje) en of er afbeeldingen zijn waar geen geluid bij past. 9

10 Hoe ging het samenstellen van de lijst met stadsgeluiden? Welke geluiden uit de stad waren nieuw voor jou? Wat vind je in de stad dat verschillende geluiden maakt? Bij welke afbeeldingen van het leesplankje zijn er meerdere geluiden te verzinnen? Bestaan er afbeeldingen waar geen geluiden bij passen? Vind je de woorden voor de geluiden altijd goed bedacht? (Bijv. blaffen' bij een hond of miauwen' bij een kat.) Voor welk geluid zou je andere woorden kunnen bedenken? Uitvoeren 1. Geef de leerlingen de opdracht om één geluid uit de lijst van stadsgeluiden te kiezen en een tekening te maken van dat wat het geluid voortbrengt. Onder de tekening schrijven de leerlingen het geluid fonetisch op. Bijvoorbeeld: auto = vroemmm, vroemmm duif = roekoe 2. Stel met deze tekeningen een stadsklankenplankje samen, te vergelijken met een leesplankje. (zie Bijlage) 3. Geef de leerlingen de opdracht om in groepjes een stadsverhaaltje te bedenken waar zoveel mogelijk geluiden in voorkomen. In plaats van woorden gebruiken de leerlingen de geluidsomschrijvingen. Bijvoorbeeld: Ik ga op de tingeling en moet stoppen voor het rode piewiewie. 4. De groepjes mogen hun verhaaltje vertellen; iedere leerling draagt bij aan het vertellen. De leerlingen geven elkaar een tip en twee tops. En/of: 5. De leerlingen pakken hun eigen kaartje. Zie Toolbox. Vorm groepjes in verschillende categorieën zoals, natuur-, vervoers-, mensengeluiden, etc. 6. Oefen het maken van een stadsklankencompositie door de leerlingen aan te wijzen. Let daarbij op: hard-zacht, lang-kort en hoog-laag. Het beste werkt dit door de groep als levend percussie-instrument te benaderen en te focussen op ritme. Bekijk ter vermaak en inspiratie het filmpje The Muppet-Phone (YouTube). Welke sfeer heeft jullie stadklankenplankje? Wat is je favoriete stadsklank geworden? Welke klanken mis je achteraf? Hoe ging het bedenken en voordragen van jullie verhaal? Waarin verschilt jullie klankwoordenverhaal van een ander voorleesverhaal? Hoe ging het maken van de geluidencompositie? In hoeverre kwam de stad tot leven? Klinkt de stad s nachts anders dan overdag? Wat is het verschil? Presenteren 10

11 1. Laat de leerlingen hun verhaaltjes oefenen en er gebaren bij bedenken. Ze laten hun verhalen zien en horen aan publiek. Nodig bijvoorbeeld de ouders uit. 2. Maak een geluids- en/of video-opname van de stadklankencompositie. Deel deze via de klassenapp of de website. Maak een foto van het geluidsklankenplankje en plaats deze erbij ter illustratie. Hoe was het om je verhaal voor te dragen voor publiek? Welke gebaren pasten het beste bij de geluiden? Hielpen de gebaren bij het vertellen? Wat vond je bij het terugluisteren van de geluidsopname? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: Vertel in je eigen woorden wat een onomatopee is. Hoor je de stad nu anders? Hoe? Mag je zomaar nieuwe woorden maken? Waarom? Welk woord blijf je voortaan gebruiken? Wat verandert er aan een verhaal als je klankwoorden gebruikt? Wat waren de reacties van het publiek? Welk woord zou je op de leesplankje willen toevoegen? Waarom? 11

12 6. Opdracht: Van stad naar strand Ten slotte in deelopdracht 3 onderzoeken de leerlingen klankgedichten. Ze luisteren en kijken naar voorbeelden en dragen een klankgedicht voor. Hier spelen klank, dynamiek en ritme een grote rol. Wat zijn harde en zachte woorden? Hoe klinken die als je ze uitspreekt? vervolgens maken de leerlingen aan de hand van een route van school naar het strand hun eigen klankgedicht. Hierbij maken ze gebruik van omgevingsgeluiden, afbeeldingen en kernwoorden. Het gedicht dragen ze voor tijdens de reis van school naar het strand. Kennisdoelen Vaardigheidsdoelen kent de begrippen geluidsgedicht en klankgedicht; maakt een klankgedicht en houdt rekening met ritme en dynamiek; maakt een geluidsgedicht bij een route. Benodigdheden postervellen stiften A3 tekenpapier (niet te dun en niet te glad) zachte kleurpotloden zacht vetkrijt (Panda) pastelkrijt oude tijdschriften om uit te knippen scharen behangerslijm in potten met deksel lijmkwasten divers presentatiemateriaal eventueel verkleed kleding Aan de slag in de klas Doorloop de vaste onderdelen binnen elke projectopdracht: onderzoek, uitvoeren, presenteren en evalueren. Onderzoek 1. Bekijk en lees het gedicht Trein (1921) van Antony Kok (fleursdumal.nl). 2. Bekijk de video van het liedje Per spoor (Kedeng kedeng) (1996) van Guus Meeuwis (YouTube). Welke treingeluiden komen in dit liedje voor? Wat is de overeenkomst met het gedicht Trein? 3. Oefen met de klas het voordragen van het gedicht Trein. Besteed aandacht aan het uitspreken van de klanken en bedenk welk ritme de klanken hebben. Probeer meerdere mogelijkheden uit. Welke geluiden moeten hard klinken en welke geluiden zacht? Draag met de klas het gedicht voor en bepaal wie welke regels mag voordragen. Onderzoek: kun je het gedicht ook als canon voordragen? 12

13 4. Onderzoek de reis die je per tram van school naar het strand maakt. Bijvoorbeeld via de Scheveningse weg met Lijn 1. De route loopt door de stad via het bos naar het strand. Welke geluiden hoor je gedurende de verschillende delen van de route? Denk aan: stadsdieren-, natuur- en verkeersgeluiden. Bekijk eventueel de route via Google Earth. Probeer de reis te onthouden met behulp van bijvoorbeeld afbeeldingen, kernwoorden en geluiden. Waaraan kon je horen dat het gedicht Trein in 1920 is geschreven? Hoe ging voordragen van het gedicht Trein? Hoe klonk het in canon? Waar in het gedicht rijdt de trein het snelst? Waaraan hoor je dat? Welke klanken in het gedicht pasten het beste bij een treingevoel? Waar doet de vorm van het gedicht je aan denken? Wat helpt jou beter om iets te onthouden? Afbeeldingen, geluiden of kernwoorden? Waarom? Uitvoeren 1. Maak met de leerlingen een geluidsgedicht met als titel Van stad naar strand. Maak groepjes. Eén groepje speelt de geluiden van de tram; de andere groepjes de verschillende omgevingsgeluiden van de stad, het bos en het strand. Gebruik hierbij de opbrengsten uit de vorige deelopdrachten en combineer deze. 2. Zet vervolgens de reis om in tekst en beeld zoals in een gedicht. Bepaal zelf de vorm, bijvoorbeeld een poster. Zie Bijlage, Geluidswoorden. 3. Vraag een ouder om een filmopname te maken van de reis met een van de tramlijnen van de stad naar het strand. Gebruik deze opname bij het oefenen en eventueel bij het presenteren. Hoe vind je het geheel geworden? Wat vind je leuker: het geluidengedicht of het geschreven gedicht? Waarom? Waar hoor je in het geschreven gedicht de geluiden? Als terugdenkt aan het gedicht, denk je dan aan de geluiden, de woorden of de beelden? Presenteren Maak een keuze uit onderstaande mogelijkheden: Maak met de leerlingen en de ouders een echte reis met de tram naar het strand en maak onderweg de geluiden. Geef het gedicht op papier aan de trambestuurder. Speel de film (gemaakt door de ouder) af op het digibord en laat de leerlingen de geluiden erbij maken en erover vertellen. Nodig de ouders uit, laat ze hun ogen dicht doen en draag het geluidsgedicht voor. 13

14 Wat waren de reacties van de mensen in de tram? Hoe voelde het om de geluidencompositie in de tram op te voeren? Kon je in de tram de concentratie vasthouden? Wat vond het publiek van het geluidsgedicht? Evalueren Bespreek met uw leerlingen het doorlopen proces aan de hand van onderstaande vragen: Als je een nieuwe kreet voor de stad zou mogen maken, hoe klinkt deze dan? Mis je iets als je de stad alleen met klanken verbeeldt? Wat? Als je in gedachten van huis naar het strand gaat, hoor je dan de geluiden of zie je de beelden? Welke rol heb je gespeeld bij de presentatie? 14