Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding. Bedrijfseconomie, voltijd Financial Services Management, voltijd. Hogeschool Utrecht

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfseconomie, voltijd Financial Services Management, voltijd Hogeschool Utrecht

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Bedrijfseconomie, voltijd CROHO: Financial Services Management, voltijd CROHO: Hogeschool Utrecht Hobéon Certificering BV oktober 2007 Auditteam: Dhr. W.L.M. Blomen Dhr. G.A. Egas Repáraz Dhr. R.P. Eemsing Dhr. B.W.M. van der Hoorn Mevr. D.P.M. de Koning

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Facultaire audit Faculteit Economie & Management Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 7 juni BEVINDINGEN EN BEOORDELING 9 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 9 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 9 Facet 1.2. Niveau Bachelor 14 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 17 Onderwerp 2: Programma 21 Facet 2.1. Eisen HBO 21 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 26 Facet 2.3. Samenhang Programma 30 Facet 2.4. Studielast 35 Facet 2.5. Instroom 38 Facet 2.6. Duur 41 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 42 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 45 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 51 Facet 3.1. Eisen HBO 51 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 54 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 62 Facet 4.2. Studiebegeleiding 65 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 69 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 69 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 72 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 74 Onderwerp 6: Resultaten Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Bedrijfseconomie voltijd Oordeelschema HBO bachelor opleiding Financial Services Management voltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 85 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 7 juni 2007

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling De Hogeschool Utrecht, in casu het Institute for Business Economics, verzorgt de HBO bachelor opleidingen Accountancy, Bedrijfseconomie en Financial Services Management. De deeltijdse variant van Bedrijfseconomie is ondergebracht in het Centre for Business & Management (CBM) onder de noemer Parttime Management Opleidingen (PMO). Zowel het Institute for Business Economics als het CBM vallen onder de Faculteit Economie & Management (FEM). Hobéon Certificering heeft als Visiterende en Beoordelende Instantie (VBI) het deeltijdonderwijs van de FEM in een apart traject beoordeeld. Voor de beoordeling hiervan wordt verwezen naar het adviesrapport Parttime Management Opleidingen. Het onderhavige rapport heeft betrekking op: Bedrijfseconomie, voltijd crohonummer Financial Services Management, voltijd crohonummer Gelijktijdig met de audit bij de opleidingen Bedrijfseconomie en Financial Services Management is ook een audit uitgevoerd bij de opleiding Accountancy. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door het Kwaliteitsrapport van de opleidingen Accountancy, Bedrijfseconomie en Financial Services Management, waarbij het Institute for Business Economics het onderscheid tussen de verschillende opleidingen en/of opleidingsvarianten duidelijk heeft aangegeven Hobéon Certificering heeft zijn oordeel over de opleidingen Bedrijfseconomie en Financial Services Management (hierna respectievelijk: BE en FSM genoemd) in één rapport samengevat, omdat de opleidingen binnen hetzelfde Institute binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin wordt in het rapport, daar waar nodig, het onderscheid tussen de verschillende opleidingen zichtbaar gemaakt Karakteristiek van de opleiding De opleidingen Accountancy, Bedrijfseconomie en Financial Services Management vallen onder het Institute for Business Economics dat onderdeel is van de Faculteit Economie & Management. De FEM biedt zowel beginnende beroepsbeoefenaars als professionals bachelor- en masteropleidingen aan op het gebied van business studies. Zij heeft momenteel circa 5400 studenten. De faculteit profileert zich als een kennisonderneming, waarbij zowel de betrokkenheid van medewerkers en studenten als contact met het regionale bedrijfsleven en opleidingsinstituten in binnen- en buitenland essentieel is. De FEM heeft deze visie geoperationaliseerd door de introductie van het concept brede business school, waarin drie zelfstandige instituten met elk specifieke vakspecialismen samen het geheel van de business school vormen. Deze kennisdomeinen zijn marketing & commerce, business administration en business economics. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 1

5 Onderdeel van het concept brede business school is een overkoepelende propedeuse, waarbij het eerste halfjaar geheel gemeenschappelijk is en het tweede half jaar is afgestemd op een van de drie instituten van de FEM. Het eerste half jaar staat vooral in het teken van oriëntatie op opleiding en beroep en het aanleren van basiskennis en vaardigheden. Studenten maken in dit jaar kennis met de vraagstukken die een rol spelen in de diverse beroepen, waarvoor de FEM opleidt. Tijdens de tweede helft van de propedeuse begint de verdieping in de definitief gekozen richting en vindt ook selectie plaats. Vanaf het tweede studiejaar is het curriculum toegespitst op de specifieke opleiding die de student heeft gekozen. De opleidingen van het Institute for Business Economics kennen de volgende uitstroomprofielen: Accountancy Auditor Bedrijfseconomie Controller Financial Services Management Financial advisor Het Institute heeft naast bovenstaande uitstroomprofielen twee specialisaties: Fiscaal Economische advisering; International Business & Economics In het studiejaar zijn er 938 studenten bij het Institute for Business Economics: 346 bij de opleiding AC, 510 bij de opleiding BE en 82 bij de opleiding FSM. Met dit aantal aanmeldingen hebben de opleidingen een marktaandeel in Nederland van respectievelijk 7,7%, 5,8% en 6,5%. Het marktaandeel van de opleiding FSM laat hierbij snelle stijging zien. Het Institute heeft 38 docenten in dienst, die met elkaar 25,5 fte vertegenwoordigen (zie facet 3.2) De opleiding BE is de oudste specialisatie van het HEAO en de FEM heeft daarin vanouds een goede reputatie in het werkveld, zoals ook blijkt uit de hbo-monitor. De opleiding BE kent naast een voltijdse variant ook een deeltijdvariant. Zoals wij eerder hebben gesteld, heeft de FEM de deeltijdvarianten van al haar bacheloropleidingen ondergebracht in de Parttime Management Opleidingen (PMO). De deeltijdvariant van BE is toegelicht in een afzonderlijke management review van de PMO en is beoordeeld tijdens de audit PMO op 10 mei De opleiding FSM is relatief nieuw in het hbo. Voorheen werd door studenten BE en MER via de banken verzekeringsbranche een speciaal certificaat behaald bij het opleidingsinstituut Centraal Orgaan Bank- en Verzekeringen. Nu voorziet het hbo zelf in deze specialisatie die aangepast is aan de moderne ontwikkelingen en beroepsprofielen in de financiële advisering en dienstverlening. De opleiding FSM wordt bij de FEM in een voltijdse en duale variant aangeboden. De duale variant van FSM is ten tijde van de vernieuwde accreditatie echter uitgefaseerd en is daarom in de Management Review buiten beschouwing gelaten Bij de indeling van studenten in de propedeuse is rekening gehouden met de instroom. Studenten kunnen verschillende routes kiezen. De FEM heeft een convenant afgesloten met regionale ROC s die geleid hebben tot een speciale MBO-route voor studenten. Naast een speciale MBO-route kunnen studenten ook kiezen voor een havo-vwo route of een Engelstalige route (zie verder facet 2.5) Het Institute wil het onderwijsaanbod verbreden over de gehele beroepskolom en het gehele domein van Business Economics; dit in samenhang met de regionale kennisontwikkeling en kenniscirculatie. Inmiddels vinden de voorbereidingen plaats voor het verbreden van het aanbod door middel van een specialisatie (Fiscaal Economische Advisering), een internationale Engelstalige opleiding (International Business & Economics) en een nieuwe opleiding Fiscale Economie. Het Institute zal daarnaast in 2007 een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de Master Accounting & Auditing. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 2

6 De FEM hanteert als uitgangspunt, dat het curriculum van een bacheloropleiding een omvang moet kennen van 240 studiepunten en opgebouwd moet zijn uit een propedeuse van 60 studiepunten, een majordeel van 150 studiepunten en een vrije profileringsruimte van 30 studiepunten. Studenten van de opleiding AC hebben geen profileringsruimte van 30 EC. Bij hen is de major opgebouwd uit 180 studiepunten. Studenten BE en FSM kunnen de vrije ruimte invullen met een minor. Hogeschool Utrecht heeft een uitgebreid aanbod van minoren (± 100) en losse keuzecursussen die door alle faculteiten van de HU gezamenlijk ontwikkeld zijn. Studenten kunnen ook gebruik maken van het aanbod van andere hogescholen en universiteiten in binnen- en buitenland (zie facet 2.2) In de koppeling van het onderwijs richting het bedrijfsleven spelen de lectoraten een belangrijke rol. De FEM beschikt over een kenniscentrum (InnBus), waarin zes lectoraten zijn ondergebracht. Het Institute for Business Economics ontwikkelt momenteel het lectoraat Financieel-economische Advisering bij innovaties. Voor dit lectoraat is nog geen lector aangetrokken. Kenniscentrum en lectoraten zijn duidelijk gepositioneerd binnen de faculteit. Zij sluiten aan bij maatschappelijke trends en bij de behoeften van de verschillende opleidingen en kunnen worden beschouwd als aanjager van innovatie Facultaire audit Faculteit Economie & Management In toenemende mate voeren hogescholen op het centrale niveau (College van bestuur en diensten), dan wel op het midden-niveau (faculteiten, instituten of clusters van verwante opleidingen), gezamenlijk beleid en ontwikkelen instrumenten om een kwalitatief voldoende uitvoering van dit beleid te waarborgen. Dat kan er toe leiden dat ook bij de beoordeling in het kader van de accreditatie winst kan worden behaald, in de vorm van vergroting van de samenhang binnen de instelling, de efficiency en effectiviteit van accreditatietrajecten en met de interne en externe kwaliteitszorg. Op 16 januari 2007 heeft Hobéon een audit uitgevoerd op facultair niveau bij de Faculteit Economie & Management, waarbij het auditteam de volgende vragen aan de orde heeft gesteld: Is het FEM-beleid op de verschillende beleidsterreinen accreditatiewaardig? Ofwel: is het beleid zodanig uitgewerkt dat het bij voldoende implementatie ook leidt tot een voldoende beoordeling in het kader van de accreditatie? Werkt het kwaliteitsmanagementsysteem binnen de faculteit adequaat? Ofwel: werkt de PDCA-cyclus binnen de FEM aantoonbaar? Wat wordt op facultair niveau al voldoende en aantoonbaar geborgd, zodat dit niet meer iedere keer (anders dan steekproefsgewijze) beoordeeld behoeft te worden bij de accreditatieonderzoeken van de afzonderlijke opleidingen? Zijn er andere aandachtspunten die naar de mening van het auditteam vermelding behoeven? De facultaire audit werd verricht door dhr. W.L.M. Blomen als lead-auditor, dhr. W.G. van Raaijen en dhr. R.F.H.M. Stapert als onderwijskundigen en mevr. D.P.M. de Koning als secretaris. In onderhavig Adviesrapport zal bij elk facet indien van toepassing worden aangegeven hoe het facultaire beleid met betrekking tot het betreffende facet is vastgesteld en geborgd. De bevindingen van de het auditteam naar aanleiding van de facultaire audit zijn aangevuld met het oordeel over de specifieke uitwerking op opleidingsniveau. Hieronder volgt een korte beschrijving van de indruk die het auditteam heeft opgedaan tijdens de facultaire audit. Het auditteam heeft tijdens deze audit kunnen constateren, dat de faculteit en de drie instituten een grote toegevoegde waarde hebben voor de opleidingen. Faculteit en instituten zijn het ankerpunt met betrekking tot zaken als infrastructuur, personeelsbeleid, lectoraten & kenniskring en cursusaanbod. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 3

7 Binnen de FEM is de verdeling van verantwoordelijkheden en bevoegdheden helder geregeld. Per 1 januari 2006 heeft de faculteit een nieuwe management- en organisatiestructuur doorgevoerd. Er is een klein facultair directieteam, bestaande uit de faculteitsdirecteur (voorzitter), de drie instituutsdirecteuren en de directiesecretaris (adviseur). De leden van het directieteam zijn verantwoordelijk voor één of meer facultaire portefeuilles en voor hun eigen lijn(en) in de organisatie. Op deze manier zijn inhoudelijke thema s verdeeld over de leden van het directieteam. CvB en faculteitsdirectie komen een managementcontract overeen, waarin de prestaties staan vermeld die de FEM in een bepaalde periode zal leveren. De FEM heeft in 2003 alle ondersteunende diensten en processen gecentraliseerd in het Shared Service Centre Operations. Op termijn is het de bedoeling dat een aantal van die diensten hogeschoolbreed wordt samengevoegd en als shared service gaat fungeren voor alle faculteiten van de Hogeschool Utrecht. Voor diensten als facility management en ICT, is dit al het geval. De stafdiensten die onder Operations vallen, werken nauw samen met de drie instituten, het Centre for Business & Management (hierna: het Centre) en de daaronder opererende teams. Ze hebben een goede relatie met de opleidingen opgebouwd, waarbij laatstgenoemde als klanten worden beschouwd. Uit de gesprekken tijdens de audit heeft het auditteam opgemerkt dat de opleidingen uitermate tevreden zijn over de dienstverlening van Operations. De faculteit heeft een sterke externe oriëntatie, in het bijzonder regionaal. Zij is een speler in het Utrechtse netwerk, reageert snel op ontwikkelingen in verschillende markten, participeert in verschillende samenwerkingsverbanden met gemeenten, provincie en bedrijfsleven (Syntens, KvK, MKB, UU, UMC etc.) en geeft op deze manier haar functie als kennisonderneming voor de regio gestalte. De lectoraten spelen in dit kader een belangrijke rol. Het kenniscentrum met de daarin ondergebrachte lectoraten is een goed middel om (i) relaties tussen onderwijs en arbeidsmarkt te versterken en uit te breiden, (i) kennis te genereren en te laten circuleren binnen en tussen de drie instituten, (iii) de deskundigheid van docenten te bevorderen, (iv) onderzoek te faciliteren en (v) het curriculum te vernieuwen en te verbeteren. De gesprekken tijdens de audit geven blijk van een grote openheid naar elkaar. De instituten en de daaronder ressorterende opleidingen hebben het gevoel dat de faculteit hun de vrijheid geeft en hen op weg helpt om veel verschillende dingen aan te pakken. Men is trots op de FEM en heeft een sterk wij-gevoel. Ten slotte geven de gevoerde gesprekken blijk van een grote gedrevenheid om de doelstellingen van de faculteit te verwezenlijken. Men heeft het gevoel dat alles de goede richting op gaat. De FEM is naar de mening van het auditteam goed op weg naar een faculteit die op professionele wijze vorm geeft aan haar beleid en die ook krachtig inzet op versterking van de PDCA-cyclus, zonder daarmee in een te grote bureaucratie terecht te komen. Faculteitsdirectie, directeuren (instituten en Centre) en diensten werken vanuit één facultair beleid samen Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de opleidingen BE en FSM is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleidingen voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 4

8 Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende: De opleidingen hebben zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen. Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een bachelor of Economics opleiding op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De Hogeschool Utrecht heeft een set van ijkpunten (EVINAC) ontwikkeld, die (o.a.) dienen als de instellingsspecifieke vertaling van het NVAO-accreditatiekader en die op een aantal aspecten een eigen (streef-)norm bevatten. De opleiding heeft in haar Management Review aangegeven hoe zij zich tot deze normstelling verhoudt. Ook dit instellingsspecifieke kader heeft het auditteam in zijn beoordeling betrokken. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleidingen BE en FSM aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Op basis van de door de opleidingen aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van alle opleidingsvarianten. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 5

9 Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten één externe onafhankelijke vakdeskundige op het gebied van business economics en één onafhankelijke deskundige binnen het werkveld business economics, één student uit het bedrijfseconomische domein, één lead auditor vanuit Hobéon Certificering en één secretaris, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding(en) overleg voeren; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; detailbeschrijving van cursussen, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; stageverslagen en -beoordelingen; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma/de opleidingsprogramma s en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. 1 Visitatie heeft op 7 juni 2007 plaatsgevonden. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 6

10 Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige tenminste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Secretaris: Dhr. W.L.M. Blomen Dhr. G.A. Egas Repáraz vakdeskundige business economics Dhr. R.P. Eemsing werkvelddeskundige business economics Dhr. B.W.M. van der Hoorn - student Mevr. D.P.M. de Koning 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 7

11 Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleidingen Accountancy, Bedrijfseconomie en Financial Services Management noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer W.L.M. Blomen is lead auditor en heeft inmiddels een groot aantal audits in het kader van accreditatie geleid binnen verschillende domeinen. De werkvelddeskundige R.P. Eemsing en de vakdeskundige G.A. Egas Repáraz hebben tijdens de audit expliciet gekeken naar de kwaliteit van de opleidingen Bedrijfseconomie en Financial Services Management. De heer Eemsing heeft een lange carrière in de bankwereld achter de rug. Hij vervulde verschillende functies bij de ABN AMRO Bank in binnen- en buitenland (Europa, het Caribisch Gebied, Zuid-Amerika). Daarnaast vervult ook hij een aantal bestuurlijke nevenfuncties, waarbij toezicht op het gevoerde financieeleconomische beleid centraal staat. Zo is hij lid van de Raad van Toezicht van het Oogziekenhuis Rotterdam en is hij bestuurslid van de Sophia Stichtingen en het Sophia Kinderziekenhuis. De heer Eemsing heeft zich in zijn beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Ook heeft hij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heer Egas Repáraz is bedrijfseconoom. Hij heeft zich als algemene vakdeskundige en deskundige externe evaluatie onderwijsprocessen in zijn beoordeling met name gericht op (i) curriculumstructuur, samenhang en inhoud, (ii) strategisch beleid en kwaliteitszorg, (iii) toetsen, beoordelen en studiebegeleiding. Als voorzitter CvB van de HES Rotterdam was hij direct betrokken bij de ontwikkeling en invoering van het accreditatiesysteem, protocol en evaluatie proefaccreditatie hbo. Egas was jarenlang voorzitter van het Centraal Orgaan Opleidingen Bank- en verzekeringen en vervult een aantal bestuurlijke nevenfuncties, waarbij toezicht op financieel-economisch beleid centraal staat. Hij is als parttime docent betrokken bij de opleiding bestuurskunde van de EUR. De heren Egas Repáraz en Eemsing hebben op grond van hun ervaring en positie in het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het werkveld gesteld worden aan professionals op het bedrijfseconomische en bestuurlijke terrein op HBO-niveau. De heer B.W.M. van der Hoorn is derdejaars student aan de Haagse Hogeschool Bedrijfseconomie en loopt op dit moment stage bij KPMG. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleiding: management, coördinatoren, docenten en studenten. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 7 juni 2007 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 8

12 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen De faculteit heeft in het document Curriculumcasco voor de FEM, 2005 op facultair niveau beleid vastgelegd ten aanzien van de eindcompetenties, waar studenten aan moeten voldoen. De FEM-opleidingen dienen zich bij het vormgeven van het onderwijs allereerst te baseren op de algemene domeincompetenties (de sociale en communicatieve competentie en de zelfsturende competentie) en op de domeinspecifieke competenties van de domeinen Economics, Commerce en Business Administration. Deze domeincompetenties zijn door de Sectorraad Hoger Economisch Onderwijs vastgesteld en voorzien van illustrerende beroepssituaties. De competenties zijn landelijk gevalideerd door hogescholen en door een relevante vertegenwoordiging van het werkveld (HBO-raad, sector HEO, HEO Domeinen en domeincompetenties, 2005) Daarnaast heeft de FEM eigen FEM-competenties geformuleerd die voor een deel zijn afgeleid van de Dublin Descriptoren en van de generieke hbo-competenties zoals door de commissie Franssen vastgelegd in haar rapport Prikkelen, presteren en profileren en voor een deel inhoudelijk (domein)gekleurd zijn. Het gaat om de volgende generieke competenties: A. Vakkundigheid 1. Analyse en oordeelsvorming 2. Probleemoplossing B. Resultaatgerichtheid/bedrijfsmatig handelen 3. Doelgericht en planmatig handelen 4. Commercieel/omgevingsgericht handelen 5. Besluitvaardigheden C. Sociaal-communicatief handelen 6. Communiceren 7. Samenwerken 8. Klantgericht handelen D. Gericht op persoonlijke ontwikkeling 9. Gericht op zelfontwikkeling De competenties commercieel/omgevingsgericht handelen en klantgericht richten studenten op het functioneren in een beroepsomgeving binnen een regio, een land of internationaal De opleidingen BE en FSM baseren zich in hun doelstelling, zo heeft het auditteam kunnen vaststellen, op de twee algemene domeincompetenties en de zes specifieke domeincompetenties. De instituutsdirecteur was vertegenwoordigd in het landelijk overleg dat deze domeincompetenties heeft Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 9

13 vastgesteld voor de Bachelor of Economics. Deze domeincompetenties behelzen het volgende: 1. ontwerpen, inrichten en onderhouden van (geautomatiseerde) informatiesystemen voor het besturen van organisaties; 2. vormgeven, inrichten en toetsen van de administratieve organisatie; 3. bepalen en beheersen van financieel-economische en fiscale risico s; 4. bepalen en verstrekken van financieel-economische en fiscale informatie voor besluitvorming; 5. verstrekken van informatie t.b.v. externe belanghebbenden; 6. geven van adviezen en verlenen van diensten op financieel-economisch en fiscaal terrein aan belanghebbenden; Deze competenties zijn beschreven op drie niveaus (voor niveaubeschrijving, zie facet 2.3) De beroepsprofielen van de opleidingen Bedrijfseconomie en Financial Services Management zijn uitgewerkt in de studiegids (vanaf p ). De opleidingen hebben allereerst de belangrijkste werkvelden van de beginnende beroepsbeoefenaars en de daarbij horende kernfuncties geschetst (zie hiervoor ). Vervolgens hebben zij de competenties van de beginnende beroepsbeoefenaar beschreven. Deze vaardigheden zijn verdeeld in beroepsspecifieke competenties, algemene competenties, reflectieve en gedragscompetenties en beroepshouding. Bij de opleiding FSM worden de beroepsspecifieke competenties opgedeeld volgens drie taakgebieden: producentenmanagement, marketingmanagement en kwaliteitsmanagement Het Institute kent de volgende uitstroomprofielen: Bedrijfseconomie: Controller Financial Services Management: Financial advisor. De opleidingen hebben de bovenstaande zes domeincompetenties vertaald naar specifieke beroepstakenen activiteiten met de daarbij behorende beroepsproducten, zoals die in de landelijke uitstroomprofielen zijn vastgelegd (Uitstroomprofielen Economics, 2004). Ter adstructie geven wij het volgende voorbeeld: Uitstroomprofiel Controller Beroepstaken/-activiteiten Vanuit activiteiten afdelingsbudgetten opzetten en deze samenbrengen in een (bedrijfs)begroting. Het opstellen van een financieringsplan op basis van lange termijn prognoses en de bedrijfsbegroting eventueel t.b.v. een kredietaanvraag. Het formuleren van de financiële gevolgen (fiscaal beleid) van sociaal, belasting- en verzekeringsrecht voor een onderneming. Het opstellen van een investeringsplan op basis van strategisch ondernemingsbeleid waarin alternatieven worden afgewogen. Het bewaken van de valuta- en renterisico s van een onderneming op basis van de economische en internationale ontwikkelingen. Producten / resultaten Budgetten en begrotingen Financieringsplan Strategisch beleidsplan Investeringsplan Treasury adviesrapport Uitstroomprofiel Financial Advisor Beroepstaken/-activiteiten Het ontwikkelen en/of beoordelen van een financieel product op grond van de vraag/opdracht van de klant en de afweging tussen rendement, risico en relatie met als resultaat een contract of polis afgestemd op de afnemer (klant). Producten / resultaten Financiële producten, zoals: ondernemingsplan hypotheekadvies assurantieovereenkomst pensioen(spaar)regeling Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 10

14 Het opstellen van een marktbewerkingsplan naar aanleiding van marktontwikkelingen op grond van toegepast onderzoek met behulp van informatietechnologische middelen. Het formuleren van strategische doelstellingen naar aanleiding van politieke en economische ontwikkelingen, rekening houdend met concurrentiepositie en belangen van stakeholders (partnerships). Het opstellen van een offerte en instructies met betrekking tot de administratieve verwerking van geaccepteerde offertes (eventueel in overleg met een juridisch medewerker). beleggingsvoorstel e-businessplan beleggingsportefeuille Marktbewerkingsplan Strategisch plan Offerte Het auditteam heeft kennisgenomen van de op basis van het landelijk profiel door de opleidingen BE en FSM uitgewerkte set eigen opleidingscompetenties en daaraan gekoppelde beroepsproducten en vaardigheden. Het auditteam is van mening, dat de eindkwalificaties van de opleidingen corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en aansluiten bij de eisen die de vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Bedrijfseconomie en Financial Services Management. Uit de competentiematrices die zijn opgenomen in de leerplannen voor de diverse jaren, blijkt een duidelijke relatie tussen de landelijk vastgestelde competenties, de FEM-competenties en de opleidingscompetenties Validering door het werkveld: volgens het beleid van de FEM bewaken opleidingen het niveau en de validiteit van de eindkwalificaties via structurele contacten met het werkveld. Een van de manieren waarop de opleidingen dit doen, is onderzoek in het werkveld naar het niveau van pas afgestudeerden. Uit contacten met het werkveld en de stage- en afstudeerbedrijven blijkt, dat men tevreden is over het functioneren van studenten. Daarnaast hebben de opleidingen BE en FSM elk hun eigen beroepenveldcommissie (BVC) die is samengesteld uit vertegenwoordigers van diverse bedrijven en instellingen uit de regio (BE: provincie Utrecht, CapGemini, Eneco, SaraLee International / FSM: Rabobank, de Amersfoortse, Wuthrich). Elke opleiding overlegt ongeveer vier keer per jaar met de commissie over de opleidingsprofielen, de inhoud en vormgeving van het onderwijsprogramma en relevante ontwikkelingen in de beroepspraktijk. Een relevant aandachtspunt voor de opleiding FSM is, dat het onderwijs van de opleiding met de nieuwe Wet financiële dienstverlening (Wfd) belangrijke veranderingen zal ondergaan. In het landelijke overleg zal het uitstroomprofiel, als gevolg van deze veranderingen, bijgesteld worden. Vanaf september 2007 zal de opleiding FSM deze ontwikkelingen opnemen in het overleg met het beroepenveld. Het auditteam heeft inzage gehad in de notulen van verschillende bijeenkomsten met de beroepenveldcommissies en daarbij concrete voorbeelden van de wisselwerking tussen de BVC en de opleidingen achterhaald (voor voorbeelden, zie facet 2.1) Internationalisering Medio 2005 heeft de HU haar ambities voor internationalisering voor de komende vijf jaar vastgesteld. Het betreft beleidsvoornemens over kwesties als de partnerkeuze, geografische speerpunten, internationale kenniscirculatie, internationale curricula, mobiliteit, internationale projecten en werving van buitenlandse studenten. De FEM sluit aan bij dit HU-beleid door studenten voor te bereiden op een beroepsuitoefening in een steeds internationaler opererende beroepsomgeving. Zij ontplooit de volgende activiteiten: vanaf januari 2007 kunnen studenten de cursus Engels voor CEO s in spe volgen; Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 11

15 de FEM heeft het besluit genomen, dat vanaf september 2007 elk Institute een Engelstalige variant heeft, multiculturele studentengroepen en een internationaal gericht curriculum. Het Institute for Business Economics heeft gekozen voor het ontwikkelen van een Engelstalige variant van Bedrijfseconomie, de specialisatie International Business & Economics. Deze specialisatie is tijdens het cursusjaar ontwikkeld en tijdens het cursusjaar geïmplementeerd; alle studenten van Hogeschool Utrecht hebben de mogelijkheid om voor studie of stage naar het buitenland te gaan. Het International Office onderhoudt de contracten met partneruniversiteiten. De FEM heeft een eigen International Office Desk, waar studenten terecht kunnen voor vragen. Voor een stage is het buitenland worden studenten verwezen naar het Praktijkbureau van de FEM. Bij de opleidingen BE en FSM wordt een buitenlandse stage of studie niet actief gestimuleerd. Het initiatief dient vooral van de student zelf te komen; met het simulatieproject Intopia werken nationale en internationale studenten aan internationale vraagstukken, waarbij Engels als voertaal wordt gebruikt; ten slotte werkt het Kenniscentrum aan de realisatie van het lectoraat Internationale Business en Innovatie, waarbij de internationale oriëntatie bij innovaties in het regionale MKB versterkt zal worden. Bij de opleidingen BE en FSM is het thema internationalisering in een professionele context wel aanwezig, maar krijgt de internationale dimensie weinig expliciete prioriteit. Dit geldt zeker voor de opleiding BE. De internationale dimensie blijft tot nu toe in hoofdzaak beperkt tot de keuze van de literatuur en in sommige gevallen de context waarin opdrachten voor beroepsproducten worden gegeven. De opleidingen zijn zich hiervan bewust en proberen in samenwerking met de beroepenveldcommissie de internationale dimensie sterker in het programma te integreren. Zo heeft de opleiding FSM de beroepenveldcommissie het idee voorgelegd om één blok (7 lesweken) aan het aspect internationalisering te besteden. Deze vraag is overigens ook voorgelegd aan de GOC (Gemeenschappelijk Opleidingscommissie) en de Examencommissie. Het auditteam moedigt dit voornemen aan. De opleidingen dienen hierbij tevens meer tegemoet te komen aan de wensen en legitieme verwachtingen van studenten. Oordeel BE: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding heeft op basis van de landelijke vastgestelde domeincompetenties een set eigen opleidingscompetenties en daaraan gekoppelde beroepsproducten en vaardigheden uitgewerkt. De eindkwalificaties van de opleiding corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en sluiten aan bij de eisen die de vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Bedrijfseconomie. Validering van deze eindkwalificaties heeft niet alleen op landelijk, maar ook op regionaal niveau plaatsgevonden via structurele contacten in het werkveld. Met de beroepenveldcommissie overlegt de opleiding regelmatig over de opleidingsprofielen, de inhoud en vormgeving van het onderwijsprogramma en relevante ontwikkelingen in de beroepspraktijk. Alhoewel de opleiding er voldoende voor zorgt, dat belangrijke internationale ontwikkelingen in de lessen aan bod komen, komt de internationale dimensie nu vooral nog tot uiting in het gebruik van buitenlandse vakliteratuur en in de implementatie van een aantal internationale componenten in het curriculum. Het auditteam juicht de ambitie van de opleiding om de internationale dimensie steviger in het programma te verankeren toe. Hiermee verzekert zij dat studenten die competenties kunnen verwerven, die zij nodig hebben om ook in een internationale context te kunnen werken. Het auditteam acht het curriculumcasco een goed instrument dat de individuele opleidingen in staat stelt vorm te geven aan hun onderwijsprogramma. De indruk van het auditteam is dat de opleiding vergevorderd is met de implementatie van het curriculumcasco. De opleiding is goed op weg om de landelijk overeengekomen eindkwalificaties stevig in haar programma te verankeren. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 12

16 Oordeel FSM: voldoende Het auditteam kwalificeert dit facet als voldoende en wel op grond van de volgende observaties: De opleiding heeft op basis van de landelijke vastgestelde domeincompetenties een set eigen opleidingscompetenties en daaraan gekoppelde beroepsproducten en vaardigheden uitgewerkt. De eindkwalificaties van de opleiding corresponderen met de kerntaken van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en sluiten aan bij de eisen die de vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een opleiding Financial Services Management. Validering van deze eindkwalificaties heeft niet alleen op landelijk, maar ook op regionaal niveau plaatsgevonden via structurele contacten in het werkveld. Met de beroepenveldcommissie overlegt de opleiding regelmatig over de opleidingsprofielen, de inhoud en vormgeving van het onderwijsprogramma en relevante ontwikkelingen in de beroepspraktijk. De opleiding FSM is relatief nieuw in het hbo. De opleiding is er op een adequate wijze in geslaagd haar specialisatie aan te passen aan de moderne ontwikkelingen en beroepsprofielen in de financiële advisering en dienstverlening. Praktijkcontacten via beroepenveldcommissie zijn daarbij naar behoren benut. het auditteam acht het curriculumcasco een goed instrument dat de individuele opleidingen in staat stelt vorm te geven aan hun onderwijsprogramma. De indruk van het auditteam is dat de opleiding ver gevorderd is met de implementatie van het curriculumcasco. De opleiding is goed op weg om de landelijk overeengekomen eindkwalificaties stevig in haar programma te verankeren. Alhoewel de opleiding er voldoende voor zorgt, dat belangrijke internationale ontwikkelingen in de lessen aan bod komen, komt de internationale dimensie nu vooral nog tot uiting in het gebruik van buitenlandse vakliteratuur en in de implementatie van een aantal internationale componenten in het curriculum. Het auditteam juicht de ambitie van de opleiding om de internationale dimensie steviger in het programma te verankeren toe. Hiermee verzekert zij dat studenten die competenties kunnen verwerven, die zij nodig hebben om ook in een internationale context te kunnen werken. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 13

17 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen De dimensies van de Dublin Descriptoren De FEM heeft de relatie in kaart gebracht tussen de verschillende competenties die zij hanteert (zie facet 1.1), de onderwijsinhoud en de didactiek. De generieke HBO-competenties zijn hierbij als uitgangspunt genomen en aangegeven is, hoe deze zich verhouden tot de FEM-competenties en de Dublin Descriptoren. Dit staat als volgt beschreven in het Curriculumcasco, het FEM-brede beleidskader. Kernkwalificaties 1. Brede professionalisering FEM: commercieel handelen, omgevingsgericht handelen) Inhoud van het onderwijs Aandacht voor: Beroepshandelingen en beroepsproducten (body of knowledge, vaardigheden, beroepsproducten) Context waarin beroepshandelingen en taken worden uitgevoerd (projectonderwijs, stages) Zelfontwikkeling (studieloopbaanbegeleiding): de competenties (kennis, vaardigheden, houding) die zijn vereist m.b.t. het voorgaande. 2. Multidisciplinaire integratie Dublin Descriptor: toepassen kennis en inzicht Integratie van kennis, inzicht, houding en vaardigheden vanuit het beroepsmatig handelen Integratie van body of knowledge en bv. organisatietheorieën, theorieën over bv. samenwerken, projectmatig werken enz. 3. (Wetenschappelijke) toepassing Dublin Descriptor: Kennis en inzicht Aandacht voor wetenschappelijke theorieën, onderzoeksresultaten en de consequenties en toepassing daarvan in de beroepspraktijk Basis van wetenschappelijk onderzoek; kunnen lezen van wetenschappelijk onderzoek 4. Transfer en brede inzetbaarheid Aandacht voor uiteenlopende beroepssituaties en hiervan abstraheren 5. Creativiteit en complexiteit in handelen Aandacht voor brainstorm en creativiteitsbevorderende technieken 6. Probleemgericht werken Dublin Descriptor: toepassen van kennis en inzicht FEM: probleemoplossing 7. Methodisch en reflectief denken en handelen Dublin Descriptor: leervaardigheden FEM: gericht op zelfontwikkeling FEM: doelgericht en planmatig handelen Aandacht voor brainstorm en creativiteitsbevorderende technieken Aanbieden van (kennis over) methodieken waarmee methodisch en reflectief denken en handelen wordt geleerd Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 14

18 8. Sociaal-communicatieve bekwaamheid Dublin Descriptor: Communicatie FEM: communiceren, samenwerken, klantgerichtheid 9. Basiskwalificering voor managementfuncties FEM: besluitvaardigheid 10. Besef van maatschappelijke verantwoordelijkheid Dublin Descriptor: Oordeelsvorming FEM: klantgerichtheid Aandacht voor sociaal-communicatieve vaardigheden (parallelle trainingen) Aandacht voor coachingsvaardigheden, supervisie, intervisie Aandacht voor beroepsdilemma s, ethiek, normatieve en maatschappelijke vragen samenhangend met de beroepspraktijk De FEM-competentie analyse en oordeelsvorming is niet in het schema opgenomen Uit het curriculumcasco van de FEM blijkt dat de eindkwalificaties van de verschillende opleidingen dienen aan te sluiten bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor. De eindtermen van de opleidingen zijn afgeleid van de beroepsvereisten. Om het niveau van beroepsuitoefening te bepalen, worden de vijf Dublin Descriptoren gehanteerd. Dit staat expliciet vermeld in de studiegids De opleidingen hebben hun curriculum opgebouwd volgens vijf leerlijnen. Deze parallelle leerlijnen borgen het niveau van de bachelor, zoals dat is vastgelegd in de Dublin Descriptoren. Kennis en inzicht / Toepassen van kennis en inzicht De verwerving van kennis en inzicht door studenten vindt nadrukkelijk plaats in de conceptuele leerlijn van het studieprogramma. Het leren start met het verwerven van concepten (begrippen, modellen, technieken) en werkmodellen en het eindigt met het correct toepassen daarvan bij de oplossing van praktijkproblemen. Het toepassen van kennis en inzicht komt ook terug in de integrale leerlijn en de ervaringsreflectie leerlijn (vormgegeven middels stage en afstudeeropdracht), waar studenten leren om kennis en vaardigheden toe te passen bij het oplossen van relevante vraagstukken uit de beroepspraktijk. De nadruk ligt op het leren door doen/ervaren en daarop reflecteren. De student doet ervaringen op in het verrichten van beroepstaken en het maken van beroepsproducten in een echte werksituatie. De studenten moeten uit verschillende disciplines putten om het gewenste product te kunnen maken. Oordeelvorming In veel opdrachten wordt de student gevraagd om een oordeel te vellen: over zaken, maar ook over medestudenten (peer assesment) of over zichzelf (self assessment). Oordeelsvorming behoort tot de competenties van de bedrijfseconoom en een financieel zakelijk dienstverlener en daarmee van de opleidingen BE en FSM. Hierbij is het belangrijk dat studenten goede informatie gebruiken en goede bronnen weten te benutten. Voorbeelden van competenties zijn: voorzien in en verwerken van informatie ten behoeve van de duurzame besturing van bedrijfsprocessen (BE); het opstellen van een investeringsplan op basis van strategisch ondernemingsbeleid, waarin alternatieven worden afgewogen (BE); het ontwikkelen en/of beoordelen van een financieel product op grond van de vraag/opdracht van de klant en de afweging tussen rendement, risico en relatie met als resultaat een contract of polis afgestemd op de afnemer (klant) (FSM); het formuleren van strategische doelstellingen naar aanleiding van politieke en economische ontwikkelingen, rekening houdend met concurrentiepositie en belangen van stakeholders (partnerships) (FSM). Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 15

19 Communicatie Op de Sociale en communicatieve competentie (samenwerken, communiceren, klantgerichtheid) wordt veel nadruk gelegd bij de opleiding FSM. Afgestudeerde FSM ers hebben niet alleen een stevige bedrijfseconomische basis nodig, maar dienen daarnaast ook klantgericht en communicatief vaardig te zijn. Ook een bedrijfseconoom heeft communicatieve vaardigheden nodig. Zo moet hij of zij schriftelijk en mondeling kunnen rapporteren en verantwoorden. Deze vaardigheden worden getraind in de vaardighedenleerlijn. De nadruk ligt op het oefenen van vaardigheden en deze toepassen in een zo reëel mogelijke praktijksituatie (o.a. door middel van presentaties en rollenspellen). Het auditteam heeft tijdens de audit geconstateerd, dat de opleidingen eveneens aandacht besteden aan een actieve en correcte beheersing van Nederlandse taalvaardigheid in woord en geschrift bij de studenten. Zo wordt in de propedeuse het vak Communicatie gegeven, waarbij spelling en het schrijven van brieven aan de orde komt. Leervaardigheden In de studieloopbaanbegeleiding oriënteren studenten zich op hun toekomstige beroep en leren ze hun professionele ontwikkeling vormgeven en sturen. De nadruk ligt hier op leren door reflecteren op ervaringen om leerresultaten te expliciteren en op een hoger plan te brengen (leren leren of meta-leren) en om leerdoelen te formuleren. Samenvattend is het auditteam van oordeel, dat de opleiding erin is geslaagd in hun eindkwalificaties elke dimensie van de Dublin Descriptoren een duidelijk herkenbare plaats te geven. Oordeel BE: goed Het auditteam kwalificeert dit facet als goed en wel op grond van de volgende observaties: Op facultair niveau is op een heldere wijze de relatie in kaart gebracht tussen de generieke HBOcompetenties, de FEM-competenties en de Dublin Descriptoren. De opleiding heeft haar curriculum opgebouwd volgens vijf leerlijnen. Via deze leerlijnen is de relatie gelegd tussen de Dublin Descriptoren en de inhoud van het onderwijsprogramma. De leerlijnen borgen het niveau van de bachelor, zoals dat is vastgelegd in de Dublin Descriptoren en de HBO-generieke kwalificaties. Oordeel FSM: goed Het auditteam kwalificeert dit facet als goed en wel op grond van de volgende observaties: Op facultair niveau is op een heldere wijze de relatie in kaart gebracht tussen de generieke HBOcompetenties, de FEM-competenties en de Dublin Descriptoren. De opleiding heeft haar curriculum opgebouwd volgens vijf leerlijnen. Via deze leerlijnen is de relatie gelegd tussen de Dublin Descriptoren en de inhoud van het onderwijsprogramma. De leerlijnen borgen het niveau van de bachelor, zoals dat is vastgelegd in de Dublin Descriptoren en de HBO-generieke kwalificaties. Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 16

20 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen Oriëntatie HBO kent twee dimensies. Hoger onderwijs enerzijds, beroepsonderwijs anderzijds Hoger Onderwijs De opleiding heeft in het beroepsprofiel en de daarmee samenhangende beroepscompetenties de generieke HBO-competenties en de Dublin Descriptoren verwerkt en sluit hiermee aan bij de beschrijving van het bachelorniveau. Dit geldt zowel voor de opleiding BE als voor de opleiding FSM. Daarmee is aangegeven dat de opleidingen gerekend kunnen worden tot het hoger onderwijs Beroepsonderwijs Het beleid van de FEM, is dat alle bacheloropleidingen voldoen aan de oriëntatie HBO, i.c. de beroepsgerichtheid. Landelijk wordt dat bevorderd, doordat in HBO-raad verband beroepsprofielen worden opgesteld. Voor BE en FSM gelden de landelijke domeincompetenties voor het domein Economics. De directeur van het Institute for Business Economics heeft bij het opstellen hiervan een rol gespeeld (zie 1.1). Bij de FEM wordt de eigen inkleuring van dat landelijke profiel geformuleerd, gevalideerd en geactualiseerd in nauwe samenspraak met het (regionale) werkveld. De onderwijsmanagers nemen deel aan landelijke overleggen van hun opleidingen. Tijdens deze overleggen worden afspraken gemaakt over bijvoorbeeld het curriculum, innovatie en elektronische leeromgevingen. De doelstellingen van de opleidingen worden structureel afgestemd op de wensen en ontwikkelingen in de beroepspraktijk en getoetst door de beroepenveldcommissies. Daarmee is op het niveau van opleidingsdoelstellingen de oriëntatie op het werkveld geborgd. Anders gezegd: de opleiding is een beroepsopleiding Het Institute heeft in het document Onderwijsontwikkelplan, versie december 2006 als een van de uitgangspunten in zijn onderwijsvisie overigens expliciet gesteld, dat de beroepspraktijk centraal staat in het onderwijs. Dit wordt concreet ingevuld, doordat: studenten in de opleiding aangesproken worden als beginnend beroepsbeoefenaar; het bedrijfsleven een systematische plaats krijgt in de opleiding en wordt betrokken bij het beoordelen van studieresultaten en competentieontwikkeling van studenten; competenties uit de beroepspraktijk het uitgangspunt vormen voor het curriculum; er aandacht is voor oriëntatie op ontwikkelingen binnen het beroep en de beroepsuitoefening. Voor de invulling van bovenstaande punten wordt verwezen naar facet 2.1. De beginnende beroepsbeoefenaar Volgens het beleid van de FEM heeft elke hbo-opgeleide de startcompetenties (leercompetenties o.a.) verworven om te kunnen doorgroeien naar een managementfunctie. De afgestudeerde zal (in zijn domein en binnen zijn specialisme) ervaring moeten hebben opgedaan met visie en strategie bepalen, beleid maken, beleid uitvoeren en het sturen (coachen) van medewerkers. Daarnaast is ervaring noodzakelijk op het gebied van projectmatig werken, projectleiderschap, waarin sturing en coachen centraal staan dit alles vanuit een commercieel, financieel en administratief perspectief. Onder deze startcompetenties vallen tevens de Hobéon Certificering conceptrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding BE en FSM, Hogeschool Utrecht 17