Het effect van het Gordon Ouderprogramma, de 'Parent Effectiveness Training': een meta analyse

Transcriptie

1 Het effect van het Goron Ouerprogramma, e 'Parent Effectiveness Training': een meta analyse Caroline Klein Poelhuis, Rien van IJzenoorn & Femmie Juffer Caroline Klein Poelhuis is gastmeewerker bij e afeling Algemene en Gezinspeagogiek van e Universiteit Leien Rien van IJzenoorn is als hoogleraar verbonen aan e afeling Algemene en Gezinspeagogiek van e Universiteit Leien Femmie Juffer is als bijzoner hoogleraar aoptie werkzaam bij e afeling Algemene en Gezinspeagogiek van e Universiteit Leien Corresponentieares: Postbus 9555, 2300 RB Leien Inleiing In it artikel[1] wort verslag geaan van een narratief en meta analytisch onerzoek naar het effect van het Goron ouerprogramma, e Parent Effectiveness Training. In Neerlan behoort het Goron programma tot e meest bekene ouercursussen (Van Lonen Barentsen & Van Lonen, 1994). Goron programma's kunnen zich verheugen in een toenemene populariteit, niet alleen bij ouers maar ook bij leerkrachten en crècheleisters. De kernvraag van het onerzoek is ie naar het effect van het programma op e eelnemene ouers en hun kineren. Goron (1980) claimt effecten van zijn training op rie aspecten van e opvoeing, te weten: e opvoeingshouing en het opvoeingsgerag van ouers, en het gerag van het kin. We zullen eze rie claims hier toetsen op basis van empirische stuies ie e afgelopen ecennia naar e effectiviteit van e Goron cursussen zijn verricht. Voor het onerzoek zijn tien stuies geselecteer, waarin het PET programma experimenteel wort onerzocht. We vergelijken eze stuies met elkaar op e uitkomsten en e gebruikte onerzoeksmethoen, en we zullen meta analytisch nagaan in hoeverre verschillen in uitkomsten tussen e stuies verklaar kunnen woren op basis van een verschillene opzet. Claims van Goron met betrekking tot het PET programma Het Goron ouerprogramma is een trainingsprogramma, waarbij ouers leren luisteren naar wat het kin zegt, leren geven van ik booschappen en leren problemen op te lossen 'zoner verlies' voor een van e partijen (Goron, 1980). Het programma richt zich op e ouers en wil e opvoeingsattitue en het opvoeingsgerag van ouers veraneren of aanpassen. Men streeft naar een meer emocratische opvoeingshouing van ouers, met meer aanacht voor e gevoelens en behoeften van het kin. Goron (1980) claimt op basis van 25 onafhankelijke stuies, variëren in kwaliteit, at e training effect heeft op e ouers en het kin. De veraneringen bij e ouers zouen zich voornamelijk uiten in meer zelfvertrouwen, een meer accepterene houing ten opzichte van het kin, meer vertrouwen in het kin, meer begrip, een meer emocratische opvoeingshouing en opvoeingsgerag, en een verminering van e problemen bij het kin. De veraneringen bij e kineren zouen vooral woren gevonen in meer zelfvertrouwen, miner

2 onaangepast en agressief gerag, kineren zouen hun ouers meer accepteren vinen an voor e training en e kineren zouen zich beter verbaal kunnen uiten. In hun bespreking van 15 stuies naar het effect van het Goron programma conclueren Rinn en Markle (1977) echter at e beschikbare gegevens e veronerstele effectiviteit van PET niet onersteunen. De auteurs hebben veel kritiek op e methoologische uitvoering van e stuies en twijfelen vooral hieroor aan e waare van e resultaten. Bij it negatieve ooreel sluiten zich Dembo, Sweitzer en Lauritzen (1985) in hun bespreking van rie verschillene typen ouerprogramma's aan. De methoologische problemen binnen e evaluatiestuies naar het Goron ouerprogramma, zoals het ontbreken van een controlegroep, het ontbreken van een toewijzing, het vertrouwen op zelfrapportage en het ontbreken van lange termijn metingen, maken e positieve conclusies van Goron (1980) onzeker. Cear en Levant (1990) geven in hun metaanalytische stuie ook aan at veel stuies methoologisch zwak zijn en het vrijwel onmogelijk is eze stuies mee te nemen in een meta analytisch onerzoek. De auteurs hanteren e aanwezighei van een controlegroep, een voor en nameting, kwantitatieve resultaten en een origineel PETprogramma als criteria voor opname in het meta analytisch onerzoek. In hun literatuuronerzoek vinen zij 60 stuies, waarvan er slechts 26, op gron van eze criteria, bruikbaar blijken te zijn. Slechts zes van eze 26 stuies zijn gepubliceer. De anere 20 stuies zijn ongepubliceere manuscripten (bijvoorbeel octoraalscripties en ongepubliceere proefschriften). Het geringe aantal publicaties is ook gesignaleer oor Dembo, Sweitzer en Lauritzen (1985). Deze auteurs vonen estijs slechts rie publicaties. Cear en Levant (1990) vinen in hun meta analytisch onerzoek, met 26 stuies, een effectgrootte van =.33 voor het PET programma. Zesentwintig weken na beëiniging van het programma is er nog stees sprake van een significant effect. Het PETprogramma blijkt vooral effect te hebben op e kennis, e attitue en het gerag van e ouers, en op het zelfvertrouwen van het kin. Vraagstelling van e stuie Het is inmiels meer an een ecennium geleen at e laatste systematische analyse van effectstuies naar Goron ouercursussen wer uitgevoer (Cear & Levant, 1990). Gezien e groeiene populariteit van e Goroncursussen is het tij voor een effectevaluatie gebaseer op ouer en ook recenter onerzoek. We veronerstellen at Goroncursussen in eerste rone effect sorteren op e attituen van e betrokken ouers. Deze veranere attituen zouen an vervolgens tot veraneringen in peagogische aanpak en gerag moeten leien. Tenslotte zal het effect van een Goroncursus ook zichtbaar moeten zijn in een veranering van gerag en ontwikkeling van het kin als gevolg van e veranere aanpak oor e ouers (Groenenaal, 1993). We onerscheien an ook rie effectoelen. Het eerste oel van een ouerprogramma is het veraneren van e attitue van ouers ten opzichte van e opvoeing van hun kin. Deze attitueveranering kan woren teruggevonen in e veranere ieeën ie ouers hebben over opvoeing en e relatie met hun kin. Deze veranering is in principe meetbaar met behulp van zelfrapportage. Door e veranering van e attitue van ouers kan er bij ouers een geragsveranering optreen, ie wort gesignaleer oor e omgeving. Deze geragsveranering ient us te woren gemeten oor rapportage van aneren, bijvoorbeel het kin van e eelnemene ouers of een observator. Het gerag van het kin, at oner invloe van veraner gerag van e ouer zou moeten veraneren, kan op iverse manieren woren gemeten,

3 bijvoorbeel oor miel van zelfrapportage, oor rapportage van ouers of oor observatie. Een methoologisch probleem van e gevonen stuies is echter at ze nogal eens uitsluiten e zelfrapportage als meetmethoe gebruiken, waarbij men zich moet afvragen of at in it geval wel een gelige meetmethoe is (Dembo, Sweitzer & Lauritzen, 1985; Rinn & Markle, 1977). We formuleren e volgene hypothesen over e effectiviteit van het PET programma: De opvoeingsattitue van ouers wort oor het PET programma beïnvloe in e richting van een meer open en peagogisch verantwoore houing ten opzichte van hun kin(eren) en e opvoeing, ouers hebben meer begrip en tonen meer acceptatie ten opzichte van het gerag van hun kin. De veranering in attitue wort omgezet in aequater opvoeingsgerag, en wort oor e omgeving ook ervaren als meer open en sensitief peagogisch gerag. Het kin voelt zich meer begrepen en geaccepteer oor zijn ouers. Het probleemgerag van het kin neemt af, het kin krijgt meer zelfvertrouwen, is coöperatiever en vertoont miner onaangepast gerag. Het effect op e peagogische attitue van ouers zal groter zijn an het effect op het vertoone opvoeingsgerag en het gerag van het kin. Het effect op het opvoeingsgerag en het gerag van het kin zal op een later tijstip optreen. Onerzoeksopzet en methoe We hebben e literatuur verzamel via e Neerlanse bibliotheekbestanen en e belangrijkste elektronische bestanen, zoals ERIC, PsychLIT en Sociofile. Zoals in Cooper en Heges (1994) wort aangegeven is het voor een goe literatuuronerzoek van belang minimaal rie bronnen te gebruiken. De rie gebruikte bronnen zijn het Neerlanse bibliotheekbestan (inclusief online contents), informele kanalen, en via PsychLIT en ERIC. Bij e gevonen literatuur is verer gebruik gemaakt van e 'sneeuwbalmethoe', waarbij men in e literatuurlijsten van publicaties over Goron zoekt naar nog meer relevant materiaal. We hebben uitsluiten gepubliceere onerzoeksverslagen in onze stuie meegenomen. Ten eerste is e grijze literatuur vaak slecht toegankelijk. Ten tweee is e kwaliteit ervan oorgaans beuien lager an ie van gepubliceere stuies. Omat e kwaliteit van effectevaluaties van Goroncursussen zeer omstreen is, hebben we besloten in it geval alleen gepubliceere effectstuies mee te nemen. Bij het verzamelen van e literatuur zijn e volgene criteria voor e verzamele stuies gehanteer: e stuie moet zich richten op het bepalen van het effect van het PET programma; in e beschrijving van e stuie moeten e relevante statistische gegevens zijn terug te vinen, evenals e noozakelijke stuiekenmerken; in e stuie moet sprake zijn van vergelijking van twee groepen, een experimentele en controlegroep;

4 Om inzicht te verschaffen in e gevonen stuies zijn e stuies weergegeven in een schema, waarbij e belangrijkste kenmerken en aspecten met betrekking tot het effectonerzoek zijn opgenomen. Op basis van it schema woren e stuies op narratieve, beschrijvene wijze met elkaar vergeleken. Met betrekking tot e meta analyse wort van elke stuie, aan e han van e stuie uitkomsten, een effectgrootte bereken en bij meerere meetresultaten een gecombineere effectgrootte. Hierbij wort gebruik gemaakt van het metaanalyse programma van Mullen (1989). Met het programma is het mogelijk e afzonerlijke effectgroottes van e stuies te berekenen en e gemiele effectgrootte van alle stuies tezamen. Tevens is het mogelijk het effect van e moeratoren, stuiekenmerken ie van invloe kunnen zijn op e uitkomst van een stuie, met it programma te bepalen. Het gestanaariseere verschil in gemielen van e experimentele en controlegroep ('') is e effectgrootte ie als gemeenschappelijke noemer voor alle stuies gelt. We hebben met behulp van een coeerschema e stuiekenmerken van elke stuie gecoeer. De volgene stuiekenmerken zijn meegenomen: 1. achtergronkenmerken, zoals steekproefgrootte, jaar van publicatie, lan van herkomst en kenmerken van e proefpersonen (SES, leeftij etc.); 2. esignkenmerken, zoals het onerzoeksontwerp, het type meetinstrument, e wijze waarop e groepen zijn samengestel en e eskunighei van e begeleier van het esbetreffene programma. In e fase van e analyse van e gegevens zijn e afzonerlijke effectgroottes gecombineer tot een gewogen gemiele van alle stuies, waarbij tevens het significantieniveau is aangegeven. Tevens is e mate van homogeniteit van e uitkomsten van e iverse stuies bepaal. Zeer extreme effectgroottes hebben een grote invloe op e gecombineere effectgrootte. Een naere bestuering van een uitschieter is us noozakelijk. Tenslotte zijn e stuie uitkomsten in verban gebracht met e stuiekenmerken, om verklaringen te vinen voor het gevonen effect. Tabel 1 Overzicht van onerzochte stuies Stuie Lan N Trainer Toewijzin g Desig n Instrument Effect Mitchell & McManis (1977) Amerika E1 = 26 E2 = 26 C = 26 niet beken Niet O2 Parent Attitue Research Miner autoritaire houing van ouers Therrien (1979) Amerika E = 30 C = 17 niet beken Niet O2 O4m True Accurate Empathy Scale Empathisch vermogen van ouers verbeter Claer (1979) Neerlan E1 = 52 E2 = 43 C = 23 ongetrain Ranom O2 O6m Basisgegevens Houing van Delftse Vragenlijst ouers meer Huwelijksgelukschaal rogeriaans en miner gerags Selfesteem Scale matig. Ouers zijn

5 Chilrens Report of Parent Behavior Inventory Klachtenlijst Nu Ieaal Schaal Parent Attitue Survey Algemeen en followup evaluatieformulier meer tevreen met hun kin. Kin ervaart gerag van ouers als miner verwerpen, verer effect nihil. De zelfwaarering van het kin neemt toe. Schultz, Nystul & Law (1980) Australië E1 = 25 E2 = 25 E3 = 23 C1 = 22 C2 = 25 getrain Niet O2 O12m Parent Attitue Research Instrument Attitue Towar the Freeom of Chilren Parental Rating of Improvement Meer liberale en emocratische houing van ouers ten opzichte van e opvoeing Pinsker & Geoffrey (1981) Amerika E1 = 13 E2 = 13 C = 14 Getrain en geautoriseer Niet O2 Problem Checklist Family Environment Scale Tenessee Self Concept Scale Behavior Moification Cognitive Scale Parent Effectiveness Training Cognitive Scale Observatie Vaarigheen zijn aangeleer oor ouers Ouers vertonen meer positieve ouerlijke geragingen Toename van cohesie en afname van conflicten Afname van beleving probleemgerag van het kin Gianotti & Doyle (1982) Amerika E = 46 C = 46 Niet beken Ranom O2 Parent Attitue Survey Chilren's Report of Parental Behavior Inventory Piers Harris Chilren's Self Concept Scale Ouers: meer zelfvertrouwen, meer bewust van eigen gerag, meer accepteren, meer begrip Kin: ouers Devereux Elementary miner kritisch en School afwijzen, kin meer

6 Behavior Rating Scale zelfwaarering, miner faalangst, miner wantrouwen Taylor & Swan (1982) Amerika E = 22 (ouers ) E = 22 (kin) C = 8 (ouers ) Niet beken Niet X O12m Parent Effectiveness Training Test Geen Witte, Anrese n & Hesse (1983) Duitslan E = 21 C = 21 getrain Niet oor auteurs O2m ontworpen vragen lijst met situatiebeschrijvinge n Toename van actief luisteren en ik booschappen bij ouers Betere conflict hantering oor ouers Root & Levant (1984) Amerika E = 30 C = 15 Niet beken Niet O2 O6m Herefor Parent Attitue Survey Career Maturity Inventory Schoolresultaten Minimaal effect: ouers meer begrip en vertrouwen Woo & Australië E = 9 Davison C = 10 (1987) Niet beken Niet O2 O4m Parent Chil Ouers hebben Response Sheet vaarigheen Parent Attitue Scale aangeleer, niet Moos Family terug te vinen in Environment Scale opvoeingsgera Specifieke g probleeminformatie en cursusinformatie Opmerkingen: 1. E = experimentele groep, C = controlegroep 2. O1= voormeting, O2= nameting, X = interventieprogramma, Oxm= follow up meting na x aantal maanen Narratieve vergelijking van e evaluatiestuies Bij e vergelijking van e stuies is gekeken naar methoologische aspecten zoals e participanten, het onerzoeksontwerp, e gebruikte meetinstrumenten, en naar het resultaat van e stuies. Van

7 e tien stuies ie aan onze criteria voleen (zie tabel 1) zijn negen stuies vastgeleg in publicaties in het buitenlan (zes uit Amerika, twee uit Australië en een uit Duitslan) en één in een publicatie uit Neerlan. Bij vergelijking valt op at er relatief meer onerzoek naar het effect van het Goron ouerprogramma in Amerika is geaan an in anere lanen. Toch wort het programma in veel lanen aan ouers aangeboen en kennen we in Neerlan zelfs een organisatie, e 'Neerlanse Effectiviteit Trainingen' (NET), ie e cursussen organiseert en coörineert. Ook valt op at er geen aequate stuies naar e effectiviteit van e Goron cursussen zijn verricht in het afgelopen ecennium, hoewel e populariteit van Goron in e praktijk van e opvoeingsvoorlichting en preventie van opvoeingsproblemen juist lijkt te zijn gegroei. De kwaliteit van het onerzoek is veelal matig. Door vrijwillige eelname aan het programma is het vaak moeilijk om participanten voor onerzoek te vinen. In enkele stuies was het werven van e experimentele groep moeizaam, zoat een controlegroep al helemaal niet te verwezenlijken was. In slechts twee stuies woren e eelnemers aselect toegewezen. Om eze methoologische tekortkoming enigszins te onervangen zijn in e stuies met een controlegroep e voortesten van e controle en experimentele groep met elkaar vergeleken, om te bepalen of er verschillen zijn tussen e twee groepen. Ook wort wel gebruik gemaakt van matching, om twee zo gelijk mogelijke groepen te creëren, en op eze wijze invloe van variabelen zoals SES, leeftij ouers, leeftij kin et cetera te controleren. De in it onerzoek beschreven stuies zijn geselecteer op het originele PETprogramma. Slechts bij rie stuies is vermel of er sprake is van getraine en geautoriseere begeleiers van het programma. Met betrekking tot het onerzoeksesign wort veelal gekozen voor een pretest posttest esign met controle groep. Eén stuie (Taylor & Swan, 1982) kent geen voormeting, omat eze stuie pas een jaar na afloop van het programma start en zich richt op het lange termijneffect van het programma. De auteurs vragen zich af of het opvoeingsgerag van ouers is veraner na het volgen van het PET programma in e ogen van e ouers en in ie van hun aolescente kineren en ze vergelijken e resultaten met een kleine controlegroep. In vijf stuies is sprake van een follow up meting, variëren van vier maanen (Therrien, 1979; Woo & Davison, 1987) tot een jaar na afloop van het programma (Shultz, Nystul & Law, 1980). Bij e stuie van Witte et al. (1983) vint e nameting pas na twee maanen plaats. Bij e stuie van Taylor en Swan (1982) vint alleen e follow up meting na één jaar plaats. Als meetinstrument wort voornamelijk e vragenlijst gebruikt en slechts in één stuie (Pinsker & Geoffrey, 1981) wort gebruik gemaakt van observatie als meetinstrument. Het onerzoek van Pinsker en Geoffrey is e enige stuie waarbij e oor vragenlijsten verkregen gegevens kunnen woren vergeleken met e oor observatie verkregen gegevens. In vier stuies wort slechts van één vragenlijst gebruik gemaakt (Mitchell & McManis, 1977; Taylor & Swan, 1982; Therrien, 1979; Witte, Anresen & Hess, 1983). In e onerzoeksverslagen wort relatief weinig gezeg over e betrouwbaarhei en valiiteit van e gebruikte meetinstrumenten, met name wanneer er sprake is van vragenlijsten. In e meeste stuies wort gebruik gemaakt van gesloten en stanaar vragenlijsten. In een aantal stuies zijn e vragenlijsten aangepast, oor vertaling naar e eigen taal en aanpassing aan e eigen cultuur

8 (Claer, 1979; Witte, Anresen & Hesse, 1983). De vragenlijsten, ie ingevul woren oor e ouers, zijn vooral gericht op het meten van e opvoeingsattitue van e ouers of om het kingerag, ervaren oor e ouers, te meten. Bij het interpreteren van e gegevens ient men voorzichtig te zijn, omat het niet altij even uielijk is in hoeverre e gebruikte vragenlijsten ook betrouwbaar en valie zijn. Bij e vergelijking van e resultaten valt op at er slechts in één stuie geen positieve significante resultaten woren gevonen (Taylor & Swan, 1982). In alle anere stuies woren significante veraneringen gevonen in e attitue van e eelnemene ouers. Hierbij oemt e vraag op in hoeverre een zelfrapportage van e eelnemene ouers ook een werkelijke attitueveranering en niet een neiging tot sociaal wenselijke antwooren meet. Zijn gemotiveere eelnemene ouers niet geneig om een positief beel te geven en atgene in te vullen wat men wenselijk acht na het volgen van het programma? Bij ie stuies waarin vragenlijsten oor aneren an e eelnemene ouers zijn ingevul wort e verworven nieuwe attitue niet of in zeer geringe mate teruggevonen. Ook in het gerag van het kin zijn e veraneringen gering, hoewel ouers zelf wel vaak rapporteren at het gerag van het kin en e relatie met het kin verbeter is. Mogelijk zijn effecten op gerag van ouers en kineren pas zichtbaar na verloop van tij. Dit laatste zal binnen e meta analyse naer woren onerzocht. Een anere mogelijkhei zou kunnen zijn at ouers al geholpen zijn oor e aanacht voor hun probleem en aaroor hun probleem als verminer of zelfs opgelost ervaren. In e psychotherapie is it een beken verschijnsel (Smith & Glass, 1977). Resultaten meta analyse De in het meta analytisch onerzoek meegenomen stuies en e berekene effectgroottes woren in tabel 2 weergegeven. Bij elke stuie is een correlatie (r) bereken, waarbij gebruik is gemaakt van e vermele stuieuitkomsten van e experimentele en controlegroep. Bij eze omrekening is gebruik gemaakt van het programma van Mullen (1989). Vanuit eze berekene correlatie is e effectgrootte (Cohen's ) voor e esbetreffene stuie afgelei. Er zijn afzonerlijke effecten bereken voor opvoeingshouing, opvoeingsgerag en kingerag. Tevens zijn effecten bereken voor e follow up. Het resultaat van e meta analyse is voor e opvoeingsattitue aanzienlijk (= 1.09, p <.001; follow up: = 1.06, p <.001). Wanneer we e gegevens van e afzonerlijke stuies bekijken valt irect het wel erg grote effect op van het onerzoek van Therrien (1979). De gevonen correlatie is net zo groot als e gerapporteere betrouwbaarhei van het gebruikte meetinstrument. De resultaten van eze stuie zijn naar alle waarschijnlijkhei niet juist. Er is mogelijk een fout geslopen in e rapportage van het onerzoek. Wanneer e stuie van Therrien uit e ataset wort verwijer is e effectgrootte, =.88 met een p <.001. Wanneer wort uitgegaan van e criteria van Cohen (Mullen, 1989) waarbij een effect van = 0.30 zwak, een effect van = 0.50 matig, en van = 0.80 sterk is, zou het gevonen effect van e PET voor e opvoeingshouing van e ouers tot eze laatste categorie behoren. Ook bij e followup blijft it effect aanwezig. De set van stuies is echter nog niet homogeen, waarschijnlijk oor een tweee uitbijter (Witte, Anresen & Hesse, 1983). In e stuie van Witte, Anresen en Hesse bestaat e onerzoeksgroep uit alleenstaane ouers, wort e nameting twee maanen na afloop van het programma uitgevoer en is er sprake van één meetinstrument, een zelf ontwikkele vragenlijst, waaroor het gevonen effect enigszins verteken kan zijn. Wanneer ook eze uitbijter uit e ataset wort verwijer blijft het effect echter hoog te noemen ( = 0.70, p <.001). De

9 overgebleven set stuies is na verwijering van e genoeme stuies homogeen te noemen (x2 = 11.12, p = 0.1). Alleen gemiele effectgroottes in een homogene set van stuies zijn interpreteerbaar. Naar aanleiing van e meta analytische gegevens kan men ervan uitgaan at het PET programma veel invloe uitoefent op e opvoeingsattitue van ouers, zoals gemeten met e in tabel 1 genoeme instrumenten. Deze conclusie moet met enige voorzichtighei woren geïnterpreteer omat, zoals gezeg, e rapportage over e betrouwbaarhei en valiiteit van e gebruikte meetinstrumenten tekortschiet. Onanks het geringe aantal stuies is gezocht naar mogelijke variabelen ie e verschillen tussen e stuies zouen kunnen verklaren. Het hierbij gebruikte coeerschema voor e moerator variabelen is verkrijgbaar bij e auteurs. Variabelen ie weren meegenomen, waren jaar van publicatie, aantal participanten, lan van herkomst, isatie van groepen en begeleiing van het programma. De sociaal economische status, leeftij van e kineren, leeftij van eelnemers en meetinstrumenten konen niet woren meegenomen, omat er te weinig variabiliteit bestaat binnen e stuies. Significante verbanen weren gevonen met het aantal participanten, met isatie en met e inzet van getraine of ongetraine trainers. Met betrekking tot e participanten gelt at een kleiner aantal participanten samengaat met een gemiel groter effect. Dit is een gebruikelijk beel bij e meta analyse (zie ook Mullen, 1989). Tabel 2 Effectgrootte van e stuies in e meta analyse, uitgesplitst naar opvoeingsattitue, opvoeingsgerag en kingerag. Attitue Gerag Kingerag Stuie N R Cohen's Followup R Cohen's Followup R Cohen's Followup Mitchell & McManis (1977) Therrien (1979) Claer (1979) Schultz, Nystul & Law (1980) Pinsker & Geoffrey (1981) Gianotti & Doyle (1982) Taylor & Swan (1982) Witte, Anresen &

10 Hesse (1983) Root & Levant (1984) Woo & Davison (1987) Totaal Homogeniteit x p< p< p= p= p=.13 Opmerking: inien bij e homogeniteit p<.01 an is er sprake van een heterogene onerzoeksgroep De verschillen met betrekking tot isatie en trainer moeten met voorzichtighei woren geïnterpreteer omat ook hier e variabiliteit zeer beperkt is. In slechts twee van e tien stuies heeft toewijzing plaatsgevonen en in e anere acht stuies niet. Bij e stuies waarbij geen toewijzing plaatsvon is het effect groter an bij e stuies waarbij wel een toewijzing plaatsvon. Dit resultaat is waarschijnlijk toe te schrijven aan het feit at in e stuie van Therrien (1979) en e stuie van Witte, Anresen en Hesse (1983) geen toewijzing heeft plaats gevonen en in eze stuies extreme effecten zijn gevonen. Wanneer eze stuies uit e ataset woren gehaal blijkt echter at het gemiele effect bij e stuies zoner aselecte toewijzing nog stees groter is an bij isatie. De verklaring hiervoor zou kunnen zijn at een zorgvulig opgezette stuie tot een kleiner effect leit omat er miner (systematische) ruis in het spel is. In slechts vier van e tien stuies wort iets vermel over e trainer, in rie stuies (Pinsker & Geoffrey, 1981; Schultz, Nystul & Law, 1980; Witte, Anresen & Hesse, 1983) is sprake van een getraine trainer en in één stuie (Claer, 1979) van een ongetraine trainer. Gezien het kleine aantal stuies zijn er geen efinitieve conclusies mogelijk, maar het lijkt erop at bij e stuies, waarbij sprake is van een getraine trainer, een groter effect wort gevonen. Dat wil zeggen at e eskunighei van e trainer van invloe is op het effect van het programma. Bij verwijering van e extreme stuie uitkomsten van Therrien en Witte, Anresen en Hesse blijft het effect voor stuies met een getraine trainer groter an het effect voor e stuie met e ongetraine trainer. Bij vijf van e overgebleven acht stuies was niet expliciet vermel of het om getraine of ongetraine begeleiers ging. Bij het opvoeingsgerag van ouers wort een relatief zwak effect gevonen ( = 0.36, p < 0.01). Het zoeken naar variabelen ie verschillen tussen e stuies kunnen verklaren, is niet mogelijk omat het aantal stuies in e ataset te klein is. Bij het gerag van het kin is het effect ook bescheien ( = 0.30, p = 0.03). Het gaat hierbij om vier stuies ie het gerag van het kin op één of anere manier hebben gemeten. Hieroor is het moeilijk om een uitspraak te oen met betrekking tot variabelen ie verschillen tussen e uitkomsten van e iverse stuies zouen kunnen verklaren. Twee stuies hebben een follow up meting uitgevoer naar het kingerag, it geeft een effect van = 0.35.

11 Discussie Het PET programma is een ouerprogramma at in veel lanen wort aangeboen en waarvan men us waarschijnlijk ook veel verwacht. Het aantal stuies naar het effect van het programma is, gezien e belangstelling voor het programma, echter gering. Ook in Neerlan, waar het PET programma veelvulig wort toegepast, vinen wetenschappelijke evaluaties niet of nauwelijks plaats. In een inventarisatie van ouerprogramma's (Van Lonen et al., 1995) wort aangegeven at in bijna alle instellingen ie een ouerprogramma verzorgen er uitsluiten een monelinge evaluatie plaatsvon, terwijl slechts negen van e 52 instellingen effectmetingen een met behulp van instrumenten. Geen enkele instelling gebruikte een controlegroep. Veel stuies naar het effect van het PET programma zijn vastgeleg in ongepubliceere manuscripten. De resultaten uit eze manuscripten woren zeer beperkt, via een artikel, gepubliceer. De stuies ie het effect van het PET programma onerzoeken zijn ook vaak een combinatie en vergelijking van meerere programma's, waarbij zelfs in sommige stuies een controlegroep ontbreekt. Daarnaast is e kwaliteit van e stuies ook niet altij toereiken. De vrijwillige eelname aan het programma, het niet toewijzen van e eelnemers aan een experimentele of controlegroep, het ontbreken van een follow up meting en e vragenlijst als belangrijkste, en soms zelfs enige, meetinstrument maken at e resultaten met enige terughouenhei moeten woren beooreel. De criteria ie gestel zijn in het kaer van it onerzoek zijn, in verban met het geringe aantal stuies, tot een minimum beperkt. De stuies moesten in ieer geval resultaten van een PET groep vergelijken met ie van een controlegroep. Hierbij ging het verer om het originele PET programma. Het aantal stuies at in aanmerking kwam en beschikbaar was voor het onerzoek, is onanks e beperkte criteria gering. Tien stuies voleen aan e gestele criteria en konen woren meegenomen in een meta analytisch onerzoek naar het effect van het PET programma. Het oel was te bepalen welk effect het PET programma heeft en hoe groot it effect an is. Hiervoor wer een onerschei gemaakt tussen opvoeingshouing en opvoeingsgerag van ouers, en het gerag van het kin. Inien men ervan uitgaat at e in e stuies gebruikte meetinstrumenten een attitueveranering bij ouers kunnen meten an kan men conclueren at het PET programma e opvoeingshouing van ouers in positieve zin beïnvloet. Ouers lijken meer begrip en meer vertrouwen te hebben in hun kin(eren) na het volgen van het programma. Deze nieuwe opvoeingshouing wort in beperkte mate teruggevonen in het gerag van ouers. Hoewel ouers aangeven at het gerag van hun kin verbeter is en e problemen verminer zijn of zelfs opgelost, wort er eveneens een gering effect gevonen op het gerag van het kin. In hoeverre it effect op het gerag van het kin geconstateer oor e ouers, maar niet overtuigen teruggevonen in e resultaten aanwezig is of te maken heeft met e beleving van e ouers is niet uielijk. Het geringe effect op het opvoeingsgerag van e ouers en het gerag van het kin zou ook verklaar kunnen woren vanuit het iee at beie geragingen juist effecten zijn ie na langere tij optreen en us terug moeten woren gevonen bij e follow up metingen. Deze follow up gegevens ontbreken, zoat het niet mogelijk is om hierover een uitspraak te oen. Daarnaast zou het ontbreken van observatieinstrumenten in e onerzoeksontwerpen een rol kunnen spelen. Mogelijke (subtiele) geragsveraneringen woren aaroor misschien niet opgespoor.

12 Binnen het kaer van it onerzoek moet geconclueer woren at het PETprogramma een effect heeft op e opvoeingshouing van ouers. In hoeverre it toe te schrijven is aan e specifieke vaarigheen ie het PET programma wil aanleren is niet geheel uielijk. De aanacht van e trainer en factoren binnen het groepsproces tijens het programma zouen ook een alternatieve verklaring kunnen zijn voor het gevonen effect. De vraag is welk effect zou woren gevonen als e ouers in e controlegroep een ummy behaneling zouen onergaan, bijvoorbeel het samenkomen en in groepsverban en oner begeleiing van een trainer praten met elkaar zoner het specifieke trainingsprogramma volgens Goron aangeboen te krijgen. De ouers ie het Goronprogramma gevolg hebben geven echter aan at zij baat hebben geha bij het volgen van het programma en at zij e vaarigheen met betrekking tot het programma hebben aangeleer. In hoeverre e aangeleere vaarigheen het opvoeingsgerag van ouers beïnvloeen, is niet uielijk. Meer en vooral methoisch sterker onerzoek zou hierop antwoor moeten geven. Literatuur Cear, B. & Levant, R.F. (1990). A meta analysis of the effects of parent effectiveness training. The American Journal of Family Therapy, 18, Cooper, H. & Heges, L.V. (1994). The hanbook of research synthesis. New York: Sage. Dembo, H.D., Sweitzer, M. & Lauritzen, P. (1985). An evaluation of group parent eucation: Behavioral, PET, an Alerian programs. Review of Eucational Research, 2, Goron, T. (1980). Parent Effectiveness Training: A preventive program an its effects on families. In Marvin J. Fine (E), Hanbook on Parent Eucation (pp ). New York: Acaemic Press. Groenenaal, J.H.A. (1993). Opvoeingsvoorlichting: op zoek naar theoretische en bruikbare kaers en moellen. Peagogisch Tijschrift, 18, Klein Poelhuis, C.W. (1999). Ouerprogramma's naer beschouw: een beschrijven en metaanalytisch onerzoek naar e effecten.(octoraalscriptie) Universiteit Leien. Lonen, A. van, Lonen Barentsen, W.M. van, Jansma, J.B.M. & Cohen e Lara Kroon, V. (1995). Ouerprogramma's en gezinsprogramma's in Neerlan. Neerlans Tijschrift voor Opvoeing, Vorming en Onerwijs, 11, Lonen Barentsen, W.M. van & Lonen, A. van (1994). Ouerprogramma's. In J. Rispens, P.P. Gouena & J.J.M. Groenenaal (re.), Preventie van psychosociale problemen bij kineren en jeugigen (pp ). Houten: Bohn Stafleu & Van Loghum. Mullen, B. (1989). Avance basic Meta Analysis. New Yersey: Lawrence Erlbaum Associates. Rinn, R.C. & Markle, A. (1977). Parent Effectiveness Training: a review. Psychological Reports, 41,

13 Smith, M.L. & Glass, G.V. (1977). Meta Analysis of Psychotherapy Outcome Stuies. American Psychologist, 32, Literatuur gebruikt bij e meta analyse Claer, J.M. (1979). Ouercursussen op M.O.B.'s. Lisse: Swets & Zeitlinger. Gianotti, T. J. & Doyle, R.E. (1982). The effectiveness of parental training on learning isable chilren an their parents. Elementary School Guiance an Counseling, 17, Mitchell, J. & McManis, D.L. (1977). Effects of P.E.T. on authoritarian attitues towar chilrearing in parents an non parents. Psychological Reports, 41, Pinsker, M. & Geoffrey, K. (1981). A comparison of PET an behavior moification parent training. Family Relations, 30, Root, R.W. & Levant, R.F. (1984). An evaluation of parent effectiveness training for rural parents. Journal of Rural community Psychology, 5,, 2, Schultz, C.L., Nystul, M.S. & Law, H.G. (1980). Attituinal outcomes of theoretical moels of parent group eucation. Journal of Iniviual Psychology, 36, Taylor, P.B. & Swan, R.W. (1982). Parent Effectiveness Training: Aolescents' responses. Psychological Reports, 51, Therrien, M.E. (1979). Evaluating empathy skill training for parents. Social Work, 24, Witte, E.H., Anresen, R. & Hesse, G. (1983). Zur Überprüfung eines Trainings nach em GORDON Koncept bei alleinerziehenen Personen.Gruppenynamik, 14, Woo, C.D. & Davison, J.A. (1987). PET: an outcome stuy. Australian Journal of Sex, Marriage an Family, 8, 3, Noten [1] Dit artikel is gebaseer op e octoraalscriptie van Caroline Klein Poelhuis. Peagogiek, jaargang 20 nr. 3, september 2000, ISSN