Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Transcriptie

1 Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Opleiding: Commerciële Economie, hbo-bachelor Croho: Varianten: voltijd/deeltijd/duaal Locaties: Arnhem en Nijmegen Visitatiedatum: 19 juni 2007 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, november 2007

2 2/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

3 Inhoud Inhoud 3 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 11 Deel B: Facetten 13 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 15 Onderwerp 2 Programma 18 Onderwerp 3 Inzet van personeel 29 Onderwerp 4 Voorzieningen 32 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 35 Onderwerp 6 Resultaten 38 Deel C: Bijlagen 41 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 42 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 49 Bijlage 3: Bezoekprogramma 53 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleiding ter inzage gelegd materiaal 55 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 3/59

4 4/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

5 Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 5/59

6 6/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

7 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de opleiding Commerciële Economie (CE) van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in april 2007, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 19 juni Het panel bestond uit: De heer drs. J.W. van Broeckhuijsen (voorzitter, domeinpanellid); De heer H.C. Prooy (domeinpanellid); Mevrouw S. van Schaik (studentpanellid); Mevrouw P. Göbel (NQA-auditor); Mevrouw I.J.M. de Jong (NQA-auditor). Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (22 augustus 2005). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Het rapport bestaat uit drie delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding De HAN is in 1996 ontstaan na een fusie van de HEAO Arnhem, Hogeschool Gelderland en Hogeschool Nijmegen. De hogeschool verzorgt bachelor- en masteropleidingen in Arnhem en Nijmegen en telt ongeveer studenten en circa personeelsleden. Daarmee behoort de HAN tot één van de grotere hogescholen in Nederland. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 7/59

8 De HAN kent vier faculteiten en één academie. De bacheloropleiding CE wordt aangeboden bij de Faculteit Economie en Management (FEM). De andere drie faculteiten zijn de Faculteit Educatie, de Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij en de Faculteit Techniek. Binnen de FEM zijn drie instituten gevormd, namelijk International Business & Communication (IB&C), Bedrijfskunde & Rechten en Finance & Management. De opleiding CE wordt aangeboden binnen het instituut IB&C. Het totale aantal ingeschreven studenten bij dit instituut is bijna (2006). Er zijn 158 medewerkers werkzaam, waarvan 141 docent zijn (110 fte s). In het kader van gemeenschappelijke propedeuse of andere specifieke activiteiten vindt tevens uitwisseling van docenten plaats tussen de verschillende instituten. De HAN heeft een grootschalige onderwijsvernieuwing ontwikkeld, namelijk de HAN Onderwijs Flexibilisering (het HOF-project). Zij wil hiermee het onderwijs en de onderwijsorganisatie innoveren. Door het onderwijs meer vraaggestuurd in te richten krijgt de student meer verantwoordelijkheid voor zijn eigen leerproces. De realisering van het HOFproject is in september 2005 van start gegaan. De basisindeling voor elke leerroute is die van de major (maximaal 210 EC) en de minor (minimaal 30 EC). In de major staan de beroepscompetenties waartoe wordt opgeleid centraal. Met behulp van de minor kan de student zich profileren voor de arbeidsmarkt. In de minor werkt de student aan de verbreding en de verdieping van de beroepscompetenties. De opleiding CE kan gevolgd worden in Arnhem en Nijmegen (voltijd wordt aangeboden in Arnhem en Nijmegen; duaal/deeltijd in Arnhem). In 2006 stonden 931 voltijd-, 155 deeltijden 45 duale studenten ingeschreven. De opleiding heeft een gemeenschappelijke propedeuse met andere economische opleidingen van het instituut IB&C. De propedeuse valt organisatorisch onder de coördinator propedeuse, die onder het managementteam van de faculteit ressorteert. Onderwijsinhoudelijk ligt de verantwoordelijkheid voor het programma bij de instituutsdirecteuren van het betreffende instituut. 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens 8/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

9 bereidden de panelleden zich in de periode mei 2007 inhoudelijk voor op het bezoek van 19 juni Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden in een beoordelingsformat hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een bezoekprogramma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen-)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in september 2007 een concept van het Facetrapport (deel B) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel op de onderwerpen en op de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is in oktober 2007 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in november Het visitatierapport is uiteindelijk in november 2007 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 9/59

10 die door de NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijd afwijkt van de voltijd, is dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijdopleiding dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleiding, aangezien de deeltijdopleiding inhoudelijk voornamelijk zijn gebaseerd op dezelfde module-inhouden als de voltijdopleiding. Volgorde en onderwijsmethodieken kunnen daarbij verschillen. 10/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

11 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau Onderwerp/Facet Opleiding Commerciële Economie Varianten Voltijd Voltijd Deeltijd Duaal Locaties Arnhem Nijmegen Arnhem Arnhem Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen Goed Goed Goed Goed 1.2 Niveau bachelor Goed Goed Goed Goed 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Goed Goed Voldoende Goed 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Goed Goed Goed Goed 2.4 Studielast Goed Goed Goed Goed 2.5 Instroom Goed Goed Goed Goed 2.6 Duur Voldaan Voldaan Voldaan Voldaan 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud Goed Goed Goed Goed 2.8 Beoordeling en toetsing Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO Goed Goed Goed Goed 3.2 Kwantiteit personeel Goed Goed Goed Goed 3.3 Kwaliteit personeel Goed Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen Goed Goed Goed Goed 4.2 Studiebegeleiding Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten Goed Goed Goed Goed 5.2 Maatregelen tot verbetering Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld Goed Goed Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerde niveau Voldoende Voldoende Voldoende Voldoende 6.2 Onderwijsrendement Voldoende Voldoende Onvoldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Positief Positief NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 11/59

12 Doelstellingen opleiding Het panel komt op alle facetten voor alle varianten en locaties tot het oordeel goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Programma Het panel komt voor alle varianten en locaties bij drie facetten tot het oordeel voldoende, bij vier facetten tot goed en bij één tot voldaan. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Inzet van personeel Het panel komt op alle facetten voor alle varianten en locaties tot het oordeel goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Voorzieningen Het panel komt voor alle varianten en locaties bij één facet tot het goed en bij één facet tot het oordeel voldoende. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Interne kwaliteitszorg Het panel komt voor alle varianten en locaties bij twee facetten tot het goed en bij één facet tot het oordeel voldoende. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Resultaten Het panel komt bij beide facetten bij de voltijdse en duale varianten en locaties tot het oordeel voldoende. Bij de deeltijd komt het panel tot een voldoende bij facet 6.1 en een onvoldoende bij 6.2. Het panel is positief over het niveau van de afgestudeerde deeltijdse studenten. Het rendement van cohort 2002 voldoet echter niet aan de streefnormen voor 2007 van de opleiding. Het is bekend dat bij deeltijdse studenten een spanningsveld bestaat tussen het volgen van een opleiding, de werksituatie en de thuissituatie, waardoor zij vaak langer over de studie doen. Verder heeft het panel vernomen dat de HAN inmiddels hogeschoolbreed een rendementsproject is gestart. Op grond van deze overwegingen komt het panel tot een positief oordeel voor de deeltijdse opleiding op dit onderwerp Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding Commerciële Economie derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de opleiding voor alle varianten en locaties op de zes onderwerpen positief scoort. De conclusie is dat het totaaloordeel over de opleiding positief is. 12/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

13 Deel B: Facetten NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 13/59

14 14/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

15 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding conformeert zich aan het beroeps- en competentieprofiel dat landelijk opgesteld en gevalideerd is. In 1998 heeft het landelijk overleg van opleidingen Commerciële Economie (LOO-CE) een beroeps- en kwalificatieprofiel van een CE er opgesteld (Nieuw profiel Commerciële Economie, eindrapportage, Hobéon Management Consult, 1998). Dit profiel is gebaseerd op een marktonderzoek door Hobéon. Het LOO CE heeft in 2002 het landelijke beroepsprofiel CE uit 1998 geactualiseerd en het kwalificatieprofiel vervangen door een geactualiseerd competentieprofiel (Competentieprofiel ). Hierin is onderscheid gemaakt tussen de vier domeinonderdelen Marketing, Sales, Organisatie en Communicatie en de drie handelingniveaus strategisch, tactisch en operationeel. De opleiding raadpleegt daarnaast ook zelf het werkveld bij het formuleren van de visie en competenties waarvoor opgeleid wordt en toetst elke drie jaar of de opleiding aansluit bij de wensen en behoeften van het beroepenveld door werkveld- en alumnionderzoek. Dit heeft geresulteerd in een herformulering van de landelijk vastgestelde competenties. De competenties waarvoor de opleiding beoogt op te leiden, staan beschreven in het Opleidingsplan CE De twintig landelijke competenties zijn teruggebracht tot elf competenties. In het Opleidingsplan is via een matrix de relatie tussen beide competentiesets zichtbaar gemaakt. De opleiding heeft de keuze gemaakt om sterker in te zetten op Sales, Internationale Communicatie en Marketing en daarbij het tactisch en strategisch niveau zwaarder te benadrukken. Het panel is positief over de nadruk op Sales op grond van signalen uit het werkveld. De opleiding CE hanteert momenteel twee sets eindtermen. De eerste set is het kwalificatieprofiel voor het oude programma dat door de huidige derde en vierdejaars studenten voltijd en duaal wordt gevolgd. De tweede set eindtermen is gebaseerd op het competentieprofiel voor het nieuwe programma. Vanaf 1 september 2005 volgen de studenten voltijd en duaal een vernieuwd competentiegericht curriculum dat aansluit op de HAN-brede kaders gegeven door het HOF-project en een nieuw competentieprofiel dat gebaseerd is op het geactualiseerde competentieprofiel van het LOO-CE. Momenteel 1 Zie NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 15/59

16 wordt dit programma gevolgd door studenten binnen het eerste en tweede studiejaar. De deeltijdse studenten volgen in alle jaren nog het oude programma. De opleiding behoort tot het domein Commerce. De domeincompetenties zijn opgesteld door het Landelijk Domeinoverleg Commerce en voorgelegd aan de Sector Advies Commissie van de HBO-raad (Bachelor of Commerce, 2005). In het Opleidingsplan CE is aangegeven hoe deze domeincompetenties deel zijn van het competentieprofiel dat de opleiding hanteert. FENEDEX is betrokken geweest bij het ontwikkelen van het landelijk competentieprofiel. De internationale dimensie van de CE er is in de verschillende competenties tot uitdrukking gebracht. Internationalisering wordt gezien als een dimensie van het werk van de CE er niet als een apart competentiegebied. Facet 1.2 Niveau bachelor VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding hanteert de Dublin-descriptoren en de generieke hbo-kernkwalificaties voor de toetsing van het bachelorniveau. In een bijlage bij het zelfevaluatierapport heeft de opleiding de relatie zichtbaar gemaakt tussen de competenties uit het oude profiel en de Dublin-descriptoren/generieke kernkwalificaties. Het panel heeft dit document bestudeerd en is positief over de uitwerking van deze relatie. Het landelijk profiel is via de generieke kernkwalificaties getoetst aan de standaard voor hbo-bachelor (Competentieprofiel 2002). De generieke hbo-kernkwalificaties dekken de Dublin-descriptoren zoals uit de vertaling van NQA blijkt. In het Opleidingsplan CE is een overzicht opgenomen hoe de opleiding de Dublin-descriptoren heeft geoperationaliseerd in indicatoren, verdeeld over de verschillende studiejaren. De opleiding kiest ervoor de vaardigheden op het gebied van strategie en analyse te benadrukken, die zij bepalend vindt voor het hbo-niveau. Alumnionderzoek onderschrijft het belang van deze keuze. Zo is de competentie onderzoek doen in het eerste jaar vertaald naar een product introductieplan en uitgewerkt in het kunnen opstellen van diverse plannen op het gebied van marketing, sales, communicatie en media. In het tweede jaar moet een student zelfstandig een marktonderzoek kunnen uitvoeren, dat aan specifieke eisen moet voldoen. Communicatief handelen wordt in het eerste jaar uitgewerkt in diverse communicatieproducten, zowel in het Nederlands als in het Engels en in één van de vreemde talen: Duits, Frans of Spaans. In het tweede jaar ligt de nadruk op het communiceren met relaties uit andere culturen 16/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

17 en/of taalgebieden. Studenten moeten diverse typen gesprekken kunnen voeren, kunnen presenteren, rapporteren en solliciteren. Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Zie ook de argumenten onder 1.1 en 1.2. De opleiding heeft een eigen beroepenveldcommissie die tenminste drie keer per jaar bij elkaar komt. Er wordt gesproken over actuele ontwikkelingen in het beroepenveld en in het onderwijs binnen de opleiding. Zonodig voert de opleiding ook op andere momenten gesprekken met het werkveld, bijvoorbeeld om het competentieprofiel te bespreken. Het panel heeft de notulen van deze bijeenkomsten ingezien en stelt vast dat de beroepenveldcommissie regelmatig geraadpleegd wordt, bijvoorbeeld over de nadruk op Sales. Het panel is positief over de samenstelling van deze commissie die een representatief beeld van het beroepenveld laat zien. Via het werkveldonderzoek, alumnionderzoek en de HBO-Monitor verkrijgt de opleiding informatie over wensen van het werkveld en ontwikkelingen in het werkveld. Via projecten, stage- en afstudeeropdrachten en via de duale trajecten krijgt de opleiding feedback op de actualiteit en relevantie van de competenties. De opleiding leidt studenten breed op voor marketing- en salesfuncties. Uitgangspunt voor de opleiding is dat de CE er in staat is commerciële problemen te onderkennen en te analyseren, creatieve oplossingen te bedenken voor deze problemen en de haalbaarheid ervan te toetsen. Als manager is hij in staat een leidende rol te vervullen bij het planningsproces van marketing/sales en bij het uitvoeren van de plannen die daaruit voortvloeien. Elke drie jaar formuleert de opleiding in overleg met het werkveld welke functies en taken relevant zijn. Momenteel wordt uitgegaan van de volgende taken voor de functies op strategisch, tactisch en operationeel niveau: - tactisch/strategisch niveau: commercieel manager - tactisch niveau: salesmanager en marketingmanager - operationeel niveau: medewerker buitendienst, medewerker binnendienst, marketingmedewerker, (inclusief medewerker onderzoek) en productmanager Na hun afstuderen zijn studenten eerst werkzaam in de functies op operationeel en tactisch niveau en daarna doorgroeien naar functies op tactisch/strategisch niveau. In het programma voor het derde en vierde jaar (het oude programma) wordt niet gewerkt met functies en beroepstaken, maar met thema s die zijn afgeleid van het NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 17/59

18 competentieprofiel met de vier domeinonderdelen: Marketing, Sales, Organisatie en Communicatie. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO VT: voldoende DU: voldoende DT: voldoende Criteria - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het voltijdse programma kent een nieuw en een oud programma. Het eerste en het tweede jaar zijn vormgegeven volgens de richtlijnen van het HOF (HAN Onderwijs Flexibilisering). In het nieuwe programma is er gedurende het eerste half jaar een gemeenschappelijke propedeuse voor de studenten van de twaalf opleidingen binnen de Faculteit Economie en Management (FEM). In de tweede helft van het eerste jaar volgen studenten een instituutsspecifiek programma (domeinen Commerce en Communication). De hoofdfase van elke opleiding omvat de volgende drie jaar. De jaren drie en vier van de voltijd volgen nog het thematische onderwijsprogramma. De duale variant heeft een gemeenschappelijke propedeuse met de duale opleidingen Communicatie, Facility Management, Logistieke Economie, Management Economie & Recht en Small Business & Retail Management. In de hoofdfase volgen de duale studenten ondersteunende onderdelen uit het voltijdse programma. De deeltijdse variant heeft een gemeenschappelijke propedeuse met de opleiding Communicatie, hoewel deze vanaf het tweede semester specifiek voor CE wordt ingevuld. De deeltijd volgt nog volledig het thematische programma. Zowel in het oude als in het nieuwe voltijdse programma staat de beroepspraktijk centraal. In het nieuwe programma wordt uitgegaan van beroepstaken behorende bij CEfuncties. In het eerste jaar zijn het meestal casussen, in het tweede jaar gaat het steeds meer echte opdrachten. Per beroepstaak werken studenten aan beroepsproducten, waarbij vooraf vastgestelde ondersteuning wordt geboden in de vorm van modulen, opdrachten en problemen afkomstig uit de praktijk, boeken en studiehandleidingen. Daarnaast moeten studenten zelf bronnen raadplegen. In de eerste twee jaar is er veel aandacht voor theorieonderwijs dat flankerend aan de projecten wordt gegeven. In het 18/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

19 oude programma werken studenten in elke module aan één of meer opdrachten om hun competenties te realiseren. Een kwart van het programma bestaat uit leren in de praktijk via stages en afstudeeropdrachten. De praktijk wordt via reallife cases, gastdocenten en externe opdrachtgevers in het onderwijsprogramma opgenomen. Het streven van de opleiding is om bij elke onderwijseenheid iemand uit de beroepspraktijk te betrekken (bijvoorbeeld door een toelichting op een beroepstaak te laten geven). Het panel heeft in de gesprekken vernomen dat dit steeds vaker gebeurt. In het gesprek met het panel zijn de docenten positief over het nieuwe programma. Door de nadruk op de praktijk was de balans met theorie en onderzoek in eerste instantie niet goed. Inmiddels is er meer ruimte in het programma voor theorie en onderzoek. In de duale opleiding werken studenten drie dagen en volgen ze twee dagen onderwijs. Studenten moeten voor 24 uur per week een relevante functie hebben die voldoet aan de eisen van de opleiding. Door de combinatie van leren en werken is er sprake van een continue interactie met de beroepspraktijk. Casussen en projecten worden voor deze studenten zoveel mogelijk omgezet in praktijkopdrachten volgens het model van action learning (AL). De duale student voert elke onderwijsperiode een AL-opdracht uit. Via de mentor en de logboeken wordt nagegaan of het werk aansluit bij het programma. Wanneer dit niet het geval is worden aanvullende opdrachten gegeven. De theoretische vakken volgen de duale studenten samen met de voltijdse studenten. In de deeltijd volgen studenten onderwijs gedurende drie dagdelen. Het onderwijs is georganiseerd rond thema s uit de beroepspraktijk. De deeltijdse studenten hebben over het algemeen een aantal vrijstellingen op basis van werkervaring (zie ook 2.5). Zo zijn de algemene beroepskwalificaties en de oriëntatie op het beroepenveld niet in het programma opgenomen. De student wordt geacht zich de kennisgebonden vaardigheden vooral op de werkplek eigen te maken. De werkplek moet zo relevant mogelijk zijn en moet voldoen aan de eisen van de opleiding. Stage en afstudeeropdracht zijn gebaseerd op een relevante werkplek. Casussen en projecten worden zo veel mogelijk op de eigen werkplek uitgevoerd. De studenten voeren in tweetallen opdrachten in hun eigen bedrijven uit. Net als bij de duale variant is hier sprake van een continue interactie tussen leren en werken. In het programma wordt op verschillende manieren (toegepast) onderzoek gebruikt. Onderzoeksresultaten worden gebruikt in het lesmateriaal. Studenten maken gebruik van onderzoeksresultaten, bijvoorbeeld trendgegevens. Verder voeren studenten zelf praktijkgericht onderzoek uit, bijvoorbeeld een marktonderzoek. Het panel heeft vastgesteld dat de literatuur die is opgenomen in de literatuurlijsten voldoende actueel is. Wel vindt het panel het opvallend dat in de bibliotheek Engelstalige literatuur voorhanden is, maar dat deze op de literatuurlijsten ontbreekt. De opleiding stelt dat de aanbevolen literatuur ook Engelstalige bestanddelen kan bevatten. De opleiding streeft ernaar dat alumni kunnen werken met het buitenland. Het panel heeft vastgesteld dat de invulling van de internationale component niet sterk is ontwikkeld. Er zijn bijvoorbeeld geen contacten met het Duitstalige gebied, hoewel er volgens de opleiding wel stages in Duitsland zijn, evenals contacten met de Fachhochschule Bocholt in verband met een double degree programma. Het panel vindt het positief dat de opleiding ervoor gekozen heeft om de tweede vreemde taal in het NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 19/59

20 programma te handhaven. Eén cluster wordt in het Engels gegeven. Voltijdse studenten kunnen een afstudeeropdracht, stage of studieonderdeel in het buitenland volgen, maar dat geldt niet of in veel beperktere mate voor de duale en deeltijdse studenten. Ongeveer vijf procent van de studenten maakt gebruik van de mogelijkheid om naar het buitenland te gaan. De opleiding streeft naar tien procent. De opleiding wil dat werken met het buitenland in de opdrachten verweven zit. De curriculumcommissie moet hierop toezien. Volgens de alumni die het panel heeft gesproken zijn er verschillende opdrachten over multinationals en/of buitenlandse situaties. Uit tevredenheidsonderzoeken onder studenten is gebleken dat een ruime meerderheid tevreden is over de beroepsgerichtheid van de opleiding en de beroepsvoorbereiding. Uit de gesprekken met studenten is ook gebleken dat zij het programma actueel vinden, aansluitend op de (eigen) beroepspraktijk. Het panel stelt vast dat de opleiding de eigen doelstelling wat internationalisering betreft nog niet haalt, dat de opleiding een beperkte visie op internationalisering heeft en dat Engelstalige literatuur op de literatuurlijst ontbreekt. Op grond hiervan komt het panel tot het oordeel voldoende. Facet 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma VT: goed DU: goed DT: voldoende Criteria - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties van de doelstellingen zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheden om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In de gemeenschappelijke propedeuse van alle drie de varianten staan vier competenties centraal: onderzoek doen, beheren van informatie en gegevens, communicatief handelen in verschillende situaties, en werken aan de eigen professionaliteit (Opleidingsplan CE ). In het nieuwe programma voltijd zijn het competentieprofiel en de commerciële functies het uitgangspunt voor de beroepstaken. Per taak zijn er criteria geformuleerd waaraan de student voor een bepaalde competentie moet voldoen en die via een beroepsproduct moeten worden aangetoond. Per onderwijseenheid staat één functie met bijbehorende beroepstaak centraal. In de eerste twee jaren gaat het om functies op operationeel niveau. In jaar drie en vier op tactisch en strategisch niveau. Het panel heeft de studiegidsen van de diverse perioden bekeken en komt tot de conclusie dat er weliswaar competenties en leerdoelen in de handleidingen vermeld worden, maar dat de relatie niet altijd duidelijk wordt gemaakt. In het Opleidingsplan CE zijn de rollen met bijbehorende 20/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

21 competenties en deelcompetenties opgenomen met daarnaast de criteria c.q. indicatoren. In het oude programma voltijd zijn in de studiegids leerdoelen opgenomen en een algemene beschrijving van de competenties. In de studiehandleidingen zijn deze uitgewerkt zoals het panel heeft vastgesteld. In bijlage 1 bij het zelfevaluatierapport staat een overzicht van de relatie tussen de Dublin-descriptoren, de competenties, de programmaonderdelen en de beroepstaken. Het programma voor duaal loopt deels parallel aan of is gemeenschappelijk met het voltijdse programma. In het project Gilde-HBO waar deze duale variant aan deelneemt zijn functies en taken per leerjaar beschreven. Na een werkplekscan wordt de groei binnen competenties geoperationaliseerd in de vorm van een beschrijving van de competentieomgeving van de werkplek per studiejaar. Het panel heeft vastgesteld dat net als bij het voltijdse programma in de studiegids de competenties en leerdoelen zijn opgenomen, maar dat de relatie niet inzichtelijk is gemaakt. Het deeltijdse programma is afgeleid van de voltijd en gaat nog uit van een thematische aanpak, omdat deze aanpak de meeste flexibiliteit voor studenten garandeert, aldus het management. Bij de deeltijdopleiding komt de nadruk op Sales in het programma minder uit de verf, vanwege het feit dat het curriculum nog niet aan de nieuwe onderwijsontwikkeling is aangepast zoals uit het gesprek met het management is gebleken. De gemeenschappelijke propedeuse deeltijd zal in 2008 vernieuwd worden. In de studiegids zijn in het algemene deel de competenties opgenomen en per onderwijseenheid de leerdoelen. De relatie tussen deze twee wordt niet inzichtelijk gemaakt. De opleiding legt de nadruk op Marketing, Sales en Internationale Communicatie die als drie stromen in het programma herkenbaar zijn. De Internationale Communicatie kent diverse aspecten. Studenten volgen Engels en een tweede vreemde taal. Studenten die een semester in het buitenland gestudeerd hebben, kunnen een internationaal programma samen met studenten IBMS en IBL volgen. Alle studenten volgen in het nieuwe programma een minor van 30 EC. Deze kan ook vervangen worden door twee CE-keuzeprojecten. Het panel komt voor de deeltijdse variant tot het oordeel voldoende omdat de relatie tussen leerdoelen en competenties niet inzichtelijk voor studenten is gemaakt. Voor de voltijdse en duale varianten komt het panel tot het oordeel goed. Uit de gesprekken met studenten is gebleken dat zij geen problemen hadden met het leggen van dit verband in hun POP s en reflectieverslagen (zie ook 2.8). In het Opleidingplan CE heeft de opleiding deze relatie wel beschreven. Facet 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend opleidingsprogramma. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 21/59

22 Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het programma kent een opbouw van functies en taken op operationeel niveau naar functies en taken op tactisch en strategisch niveau. De lijnen Marketing, Sales en Internationale Communicatie bieden de eerste twee jaar voor de studenten een inhoudelijke samenhang. Binnen een onderwijseenheid zijn alle studentenactiviteiten en ondersteunende programmaonderdelen gericht op de beroepstaak en het beroepsproduct. Dit gold in iets mindere mate ook in het oude programma. Tijdens de studieloopbaanbegeleiding worden studenten bewust gemaakt van hun keuzes en wat ze moeten kunnen om de competenties te bereiken. Dit is in het gesprek met studenten uit het eerste en tweede jaar bevestigd. Uit tevredenheidsonderzoeken blijkt dat studenten positief over de samenhang zijn. In de gesprekken met studenten werd duidelijk dat zij de programma s als samenhangend ervaren. Voor deeltijdse en duale studenten is door de combinatie van leren en werken de relatie met de praktijk meestal direct duidelijk, hetgeen de inzichtelijkheid in de samenhang bevordert. Facet 2.4 Studielast VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding heeft naar aanleiding van de studielast enkele uitgangspunten geformuleerd: - alle onderwijseenheden hebben een omvang van 7,5 EC of een veelvoud daarvan - onderwijseenheden zijn geprogrammeerd binnen een of twee van de vier onderwijsperiodes, inclusief herkansing - onderwijseenheden zijn ontworpen rond een concrete beroepstaak - onderwijseenheden worden minimaal twee keer per jaar aangeboden. De voltijdse variant bestaat uit vier studiejaren en heeft een totale studiebelasting van 240 studiepunten. Elk studiejaar is onderverdeeld in 60 studiepunten en bestaat uit twee semesters, die onderverdeeld zijn in twee perioden. Bij het ontwikkelen van de onderwijseenheden wordt een inschatting gemaakt van de studiebelasting en op basis hiervan wordt bewaakt dat de studielast evenwichtig verspreid is. De studiebelasting wordt bewaakt door middel van mondelinge en schriftelijke evaluaties. Knelpunten in de studielast worden besproken in het teamtrekkersoverleg. In alle studiejaren wordt studieloopbaanbegeleiding aangeboden. Hierin bespreekt de student regelmatig de studievoortgang en de struikelblokken (zie 4.2.). 22/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

23 De opleiding biedt een flexibele samenstelling van het studieprogramma aan. De student moet hiervoor het initiatief nemen. In het programma is het mogelijk om elk cluster van de hoofdfase in elk semester te doen, waarbij voor bepaalde clusters geldt dat voldaan moet worden aan een bepaalde studievoortgang. In het nieuwe programma kunnen de stage en de minor gespiegeld worden, hierdoor kunnen eventuele studievertragingen worden beperkt. Voor elke toets zijn er minimaal twee toetsmomenten per jaar. De opleiding gaat uit van bepaalde eisen wat de studievoortgang betreft. Zo moet aan het einde van het eerste jaar en eventueel van het tweede jaar van inschrijving in de propedeutische fase, een bindend studieadvies worden vastgesteld. Aan ongeveer tien procent van de studenten wordt zo n bindend advies gegeven. Om te kunnen starten met de stage moet de student minimaal de propedeuse hebben behaald en na de tweede respectievelijk vierde tentamenperiode van het tweede studiejaar tenminste 15 en 30 studiepunten hebben behaald. Om te kunnen starten met de afstudeeropdracht moet de student minimaal 120 EC uit de hoofdfase hebben gehaald en de stage met een voldoende hebben afgesloten. De opleiding streeft ernaar om de contactmomenten gespreid over de week in te plannen en zo weinig mogelijk dagen te hebben zonder lessen. Zo bieden ze de studenten structuur en kunnen ze indirect helpen met het plannen van studie- en groepsactiviteiten. De gemeenschappelijke propedeuse biedt de student de mogelijkheid zich te oriënteren op studie en beroep. Tevens heeft de propedeuse een selecterende functie, zodat de studenten die de studie waarschijnlijk niet zullen afronden of niet geschikt zijn voor beroep tijdig de studie afbreken. Uit de gesprekken met studenten blijkt dat de studielast voor de voltijd in de eerste twee jaar ongeveer 30 uur per week bedraagt. In de hoofdfase is de studiedruk goed en mede afhankelijk van de planning van de student. Bij de deeltijd is de studielast nogal wisselend, mede als gevolg van de roostering. Uit het studenttevredenheidsonderzoek komt naar voren dat de studenten tevreden zijn over het realiseren van hun eigen studietempo. Ook geven de studenten aan dat de opleiding gevolgd kan worden binnen de geplande studietijd. Tevens komt naar voren dat de studenten tevreden zijn over de begeleiding bij studievoortgangsproblemen. Uit de evaluatie van de modulen in de hoofdfase blijkt dat de meerderheid van de studenten tevreden is over de studiebelasting in de onderwijseenheden. Dit blijft echter wel een punt van aandacht in het nieuwe programma. Vaak ligt het probleem bij de studenten die geen goede planning hebben en te laat starten met het maken van de beroepsproducten. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 23/59

24 Facet 2.5 Instroom VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - Het programma sluit qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Om toegelaten te worden tot de opleiding moet de student beschikken over een vwodiploma met het profiel economie&maatschappij of een ander profiel aangevuld met economie deel 1; een havo-diploma met het profiel economie&maatschappij of een ander profiel aangevuld met Economie deel 1; een mbo-diploma op niveau 4. Studenten die 21 jaar of ouder zijn en geen adequate vooropleiding hebben, kunnen in aanmerking komen voor een toelatingsonderzoek. Voorafgaand aan het toelatingsonderzoek heeft de student een gesprek met de senior studieloopbaanbegeleider en wordt gekeken naar de vooropleiding, kennis van de Nederlandse taal, wiskunde en economie, werkervaring, motivatie en de kans op succesvol afronden van de opleiding. De toelatingstoets bestaat uit een onderdeel economie, Nederlandse taal en eventueel wiskunde. Studenten met een buitenlands diploma kunnen dit diploma laten waarderen door de Studenten Inschrijf Administratie. Zij vergelijken het diploma met Nederlandse normen. Eventueel moet de student deelnemen aan de toelatingstoetsen voor economie, wiskunde en Nederlands. De student moet in bezit zijn van het staatsdiploma Nederlands als tweede taal. Aankomende studenten die niet voldoen aan de toelatingseisen, omdat ze onvoldoende economie in hun profiel hebben, moeten een verplichte instaptoets doen en deze met een voldoende afsluiten. Ingeschreven studenten die moeite hebben met het schrijven van goede teksten, kunnen de module schrijfvaardigheden volgen op advies van de studieloopbaanbegeleider en de daaraan voorafgaande taaltoets doen. Deze module wordt hogeschoolbreed aangeboden. Wanneer de student in het bezit is van een mbo-diploma niveau 4 uit een verwant domein of een vwo-diploma met profiel economie&maatschappij of een ander profiel aangevuld met economie 1, is het mogelijk de propedeuse in een half jaar af te ronden. Dit is een gestandaardiseerde route voor studenten die afkomstig zijn van bepaalde ROC s waarmee de opleidingen afspraken heeft gemaakt. De criteria staan op de website van de HAN. Ook vwo ers met een specifiek profiel kunnen in aanmerking komen voor een versnelde propedeuse. Wanneer een student een ander mbo-diploma op niveau 4 heeft behaald, wordt bekeken welke vrijstelling op basis van evc s mogelijk zijn, Ook studenten die een deel van een andere hbo- of wo-opleiding hebben afgerond of aantoonbaar specifieke werkervaring hebben, kunnen in aanmerking komen voor vrijstellingen. Uit 24/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

25 het gesprek met docenten is gebleken dat de vakdocent toetst of een student voor evc in aanmerking komt. Voor een stagevrijstelling moet de student verslag over zijn werkomgeving en functie schrijven. Het panel heeft deze ingezien en vastgesteld dat het deugdelijke verslagen betreft. Verder heeft het panel vastgesteld dat de opleiding bezig is een evc-procedure te ontwikkelen. In het najaar van 2006 is hiervoor een projectgroep van start gegaan. Deeltijdse studenten moeten een werkkring hebben en na het tweede jaar een passende baan om hun onderzoeksopdracht te kunnen uitvoeren. Bij duaal is er een hechte relatie tussen school en werk. Studenten moeten een geschikte baan hebben. De werkplek wordt door het Bureau Duaal Onderwijs gescreend. Vervolgens wordt er een Onderwijs Arbeidsovereenkomst tussen opleiding, student en bedrijf getekend. De opleiding organiseert open dagen en proefstudeerdagen om toekomstige studenten in te lichten over de opleiding. Ook bezoekt een team van voorlichters roc s, vo-scholen en middelbare scholen om voorlichting te geven. Tijdens de voorlichtingsmomenten is er naast algemene informatie over FEM ook specifieke aandacht voor CE en voor voltijd, deeltijd en duaal. De opleiding besteedt op verschillende manier aandacht aan de overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger beroepsonderwijs. Studenten worden intensief begeleid op het gebied van projectmatig werken. Er wordt in ondersteunende modulen aandacht besteed aan aspecten van werken in groepen. Het panel heeft vernomen dat in de gemeenschappelijke propedeuse voldoende aandacht is voor CE-aspecten: de oriëntatie op het beroep, CE-casus, beroepsprofiel dat tijdens begeleidingsmomenten ter sprake komt en dergelijke. Er is een duidelijke leeftijdsverschil tussen instromende studenten voor de voltijdse opleiding (18 jaar), de duale opleiding (20-25 jaar, zonder werkervaring) en de deeltijdse opleiding (25-35 jaar, met werkervaring). Uit de evaluaties komt naar voren dat de studenten de aansluiting van de vooropleiding voldoende vinden. De studenten vinden zich tevens goed voorbereid op zelfstandig werken. Uit de onderzoeken komt naar voren dat reflectie en het maken van een probleemanalyse relatief lager beoordeeld wordt dan vakinhoud, communicatieve, schriftelijke en studievaardigheden. Facet 2.6 Duur VT: voldaan DU: voldaan DT: voldaan Criteria - De opleiding voldoet aan formele eisen met betrekking tot de omvang van het curriculum: hbo-bachelor: 240 studiepunten. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 25/59

26 Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het voltijdse programma omvat 240 EC, bestaande uit een major van 210 EC, waarvan 60 EC in de gemeenschappelijke propedeuse worden gerealiseerd, en een minor van 30 EC. Bij de duale opleiding bestaat het eerste gemeenschappelijke semester (A-cluster) uit vier onderwijseenheden van ieder 7,5 EC. Het tweede semester is ook deels gemeenschappelijk en bestaat uit drie onderwijseenheden (twee van 7,5 EC en één van 15 EC). De hoofdfase bestaat uit 180 EC verdeeld in onderwijseenheden van 7,5 of 15 EC. Het deeltijdse programma omvat eveneens 240 EC. De propedeuse bestaat uit 60 studiepunten en de hoofdfase uit 180. Deeltijdse studenten kunnen met een verklaring van hun werkgever vrijstelling krijgen voor de onderdelen praktijkvaardigheden (21,43 EC). Zij kunnen ook een vrijstelling voor de stage krijgen wanneer zij een functie een werkkring hebben die aansluit bij de studie (30 EC). Facet 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud VT: goed DU: goed DT: goed Criteria - Het didactisch concept is in lijn met de doelstellingen. - De werkvormen sluiten aan bij het didactisch concept. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De opleiding heeft het onderwijs per ingericht volgens het HOF-concept. Uitgangspunt vormen de competenties gebaseerd op beroepstaken van commerciële functies. De student leert om zelfstandig en probleemoplossend te werken. Hij leert initiatief te nemen, verantwoordelijkheid te nemen en keuzes te maken. Hij leert te leren. Naast individuele opdrachten werkt de student ook aan groepsopdrachten. Zelfstandigheid en verantwoordelijkheid nemen gedurende de studie steeds toe. De opleiding gebruikt projectonderwijs om het didactisch concept vorm te geven, omdat deze werkwijze goed aansluit bij het CE-werkveld. Voor de sales-taken wordt uitgegaan van individuele opdrachten en opdrachten in tweetallen. Bij elk project krijgt de student ondersteunende colleges, trainingen, workshops en dergelijke. Uit enquêtes blijkt dat studenten tevreden zijn over de werkvormen en de mate van zelfstandigheid en keuzevrijheid. Bij de duale opleiding wordt uitgegaan van het didactisch concept dat voor het Gilde- HBO is ontwikkeld (Landelijk kader concept Gilde-HBO). Wat vormgeving en inhoud betreft wordt de voltijdse opleiding gevolgd, alleen de opdrachten en projecten worden in de vorm van action learning gegoten. Verder zijn er specifieke trainingen voor de duale studenten, bijvoorbeeld communicatieve managementtrainingen. Studenten zijn positief over de action learning opdrachten. 26/59 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du)

27 Tot nu toe heeft de deeltijdse opleiding het didactisch concept van de voltijdse opleiding gevolgd. Echter bij de invoering van het HOF-concept heeft de deeltijdse opleiding ervoor gekozen om het thematisch onderwijsconcept te handhaven, omdat uit onderzoek blijkt dat de deeltijdstudenten tevreden zijn over de thematische aanpak. Het groepswerk dat in het het HOF-concept gehanteerd wordt, blijkt volgens de opleiding geen ideale werkvorm voor deeltijdse studenten te zijn. In de voltijdse opleiding zijn de contacturen als volgt over de jaren verdeeld: jaar1 26 uur per week, jaar 2 20 uur, jaar 3 eerste semester 40 uur (stage), tweede semester 15 uur, jaar 4 eerste semester 10 uur met daarnaast coachingsuren, tweede semester 40 uur bij een opdrachtgever met daarnaast begeleiding door de docent. De duale student is drie dagen per week werkzaam bij een werkgever en volgt twee dagen ongeveer 12 uur lessen. De deeltijdse student heeft een parttime baan en volgt gedurende 12 uur per week lessen op school. Facet 2.8 Beoordeling en toetsing VT: voldoende DU: voldoende DT: voldoende Criteria - Door de beoordelingen, toetsingen en examens wordt adequaat getoetst of de studenten de leerdoelen van (onderdelen van) het programma hebben gerealiseerd. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Voor beoordeling en toetsing sluit de opleiding aan bij de hogeschoolkaders zoals die in het HOF-concept zijn geformuleerd. Iedere student is zelf verantwoordelijk voor het vullen van zijn portfolio met bewijzen. Via formatieve toetsen en feedback daarop krijgt de student inzicht in zijn leerproces. Er wordt integratief getoetst door middel van beroepstaken en beroepsproducten. Vertegenwoordigers van het werkveld krijgen in de laatste twee jaar een adviserende rol bij de toetsing. Toetscriteria zijn volgens de opleiding van te voren bekend. Het door studenten opgebouwde portfolio bij de voltijdse en de duale variant wordt aan het eind van het semester beoordeeld op het niveau van de beroepstaak. Deze vorm van toetsing kent nog een administratief karakter en moet nog verder uitgebreid worden, zodat het als basis voor een assessment kan dienen. Bij de stage, afstuderen en de projecten is meer sprake van assessments. De door de studenten gemaakte beroepsproducten producten worden niet een een samenhangend geheel gepresenteerd, zoals in een standaard portfolio verwacht mag worden. Het reflectieve element is volgens het panel nog te weinig ontwikkeld. Het assessment bestaat volgens het management veelal uit een afsluitend gesprek. Binnen onderwijseenheden worden studenten voltijd en duaal getoetst aan de hand van kennistoetsen, vaardigheidstoetsen en casustoetsen. Tot slot schrijven studenten reflecties en peerassessments. Het panel heeft hiervan geen schriftelijke weergaven gezien, maar van de eerste- en tweedejaars voltijd en duaal heeft het vernomen dat deze reflecties en peerassessments wel plaatsvinden en door studenten ook gewaardeerd worden. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, hbo-bacheloropleiding CE (vt, dt, du) 27/59