Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Locatie: Arnhem Opleiding: Bedrijfseconomie, hbo bachelor; Croho: Varianten: voltijd en deeltijd

Transcriptie

1 Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Locatie: Arnhem Opleiding: Bedrijfseconomie, hbo bachelor; Croho: Varianten: voltijd en deeltijd Visitatiedatum: 20 juni 2007 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, november 2007

2 2/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

3 Inhoud 3 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 11 Deel B: Facetten 13 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 15 Onderwerp 2 Programma 18 Onderwerp 3 Inzet van personeel 30 Onderwerp 4 Voorzieningen 33 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 36 Onderwerp 6 Resultaten 40 Deel C: Bijlagen 43 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 44 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 49 Bijlage 3: Bezoekprogramma 53 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleiding ter inzage gelegd materiaal 58 Bijlage 5: Domeinspecifieke competenties 61 Bijlage 6: Opleidingsspecifieke competenties 62 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 3/63

4 4/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

5 Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 5/63

6 6/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

7 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de opleiding Bedrijfseconomie van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in april 2007, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 20 juni Het panel bestond uit: De heer A.J.H. van Dijk (domeinpanellid, voorzitter); De heer C.M. van Buuren(domeinpanellid); De heer V.T. Lee-Piang (studentpanellid); De heer drs. L.S. van der Veen (NQA-auditor). Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (22 augustus 2005). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Het rapport bestaat uit drie delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding De opleiding Bedrijfseconomie is een van de vier opleidingen binnen het Instituut Finance and Management (IFM)), dat daarnaast drie andere opleidingen uit het domein Economics bevat: Accountancy, Financial Services Management en Fiscale Economie. De opleidingen leiden op tot Bachelor of Economics. De studenten aan het IFM volgen een gemeenschappelijke propedeuse. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 7/63

8 Het IFM is onderdeel van de Faculteit Economie en Management (FEM), een van de vier faculteiten van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN). Naast de faculteiten kent de HAN één academie. De HAN telt ongeveer studenten en ongeveer docenten. De hogeschool heeft locaties in Arnhem en Nijmegen. Het IFM wordt onderwijs gegeven aan ongeveer 1670 studenten, door ongeveer 100 docenten. Aan de opleiding Bedrijfseconomie studeren ongeveer 800 studenten, zowel in voltijd als in deeltijd. In 2006 begonnen er 223 studenten aan de voltijdopleiding en 17 aan de deeltijdopleiding. Voor studenten met een relevant mbo-diploma en een relevante baan of werkervaring in de financieel-economische sector duurt de studie vier jaar. Andere deeltijdstudenten doen 7 à 8 jaar over de studie. De opleiding wordt verzorgd door 34 docenten (17,35 fte s). De student/docent ratio voor de hoofdfase BE is 27, voor de gemeenschappelijke propedeuse IFM 30. De opleiding wordt op beide locaties van de HAN uitgevoerd, in Arnhem en Nijmegen. De opleiding Bedrijfseconomie leidt studenten breed op voor hogere kaderfuncties op financieel-economisch gebied in zowel de private als de publieke sector, gericht op het verstrekken van betrouwbare financieel-economische informatie en het adviseren over financieel-economische beslissingen. De opleiding bestaat sinds april In 2002 is gestart met het ontwikkelen van het onderwijsprogramma op basis van beroepstaken en beroepsproducten, waarbij kennis, vaardigheden en houdingsaspecten zoveel mogelijk worden geïntegreerd. Met ingang van september 2005 is gestart met de invoering van onderwijsflexibilisering in het kader van het HAN-brede HOF-project (HAN Onderwijsflexibilisering), te beginnen in de propedeuse. Dat heeft geleid tot veranderingen in de opleiding, met name op het gebied van studieloopbaanbegeleiding (op dit moment voor het eerste en het tweede jaar), toetsing en flexibilisering. De vorige visitatie van de opleiding vond plaats in 2000 (proefaccreditatie). 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1 en bijlage 5). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Allereerst heeft een NQA-auditor het zelfevaluatierapport gecontroleerd op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens bereidden de panelleden zich in de periode mei-juni 2007 inhoudelijk voor op het bezoek. Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden in een beoordelingsformat hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en 8/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

9 prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een bezoekprogramma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen-)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in september 2007 een concept van het Facetrapport (deel B) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel op de onderwerpen en op de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is in oktober 2007 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in november Het visitatierapport is uiteindelijk in november 2007 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door de NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 9/63

10 Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijd afwijkt van de voltijd, is dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijdopleiding dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleiding, aangezien de deeltijdopleiding inhoudelijk voornamelijk is gebaseerd op dezelfde module-inhouden als de voltijdopleiding. Volgorde en onderwijsmethodieken kunnen daarbij verschillen. 10/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

11 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau Onderwerp/Facet Voltijdopleiding Deeltijdopleiding Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen Goed Goed 1.2 Niveau bachelor Goed Goed 1.3 Oriëntatie hbo bachelor Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen hbo Goed Goed 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Goed Goed 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Goed Goed 2.4 Studielast Goed Goed 2.5 Instroom Goed Goed 2.6 Duur Voldaan Voldaan 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud Goed Goed 2.8 Beoordeling en toetsing Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen hbo Goed Goed 3.2 Kwantiteit personeel Goed Goed 3.3 Kwaliteit personeel Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen Goed Goed 4.2 Studiebegeleiding Goed Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten Goed Voldoende 5.2 Maatregelen tot verbetering Goed Goed 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerde niveau Goed Goed 6.2 Onderwijsrendement Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 11/63

12 Doelstellingen opleiding De drie facetten bij dit onderwerp zijn voor beide varianten alle als goed beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Programma Facet 2.6 is voor beide varianten beoordeeld als voldaan, de overige facetten als goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Inzet van personeel De drie facetten bij dit onderwerp zijn voor beide varianten alle als goed beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Voorzieningen Facet 4.1 is voor beide varianten beoordeeld als goed. Facet 4.2 is voor de voltijdvariant beoordeeld als goed, voor de deeltijdvariant als voldoende. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Interne kwaliteitszorg Facet 5.1 is voor de voltijdvariant beoordeeld als goed, voor de deeltijdvariant als voldoende. De facetten 5.2 en 5.3 zijn voor beide varianten beoordeeld als goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Resultaten Facet 6.1 is voor beide varianten beoordeeld als goed, facet 6.2 als voldoende. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing waaruit blijkt dat de opleiding op de zes onderwerpen positief scoort, is de conclusie dat het totaaloordeel over de opleiding positief is. 12/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

13 Deel B: Facetten NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 13/63

14 14/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

15 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen Goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De competenties van de opleiding zijn afgeleid van het Landelijk Beroeps- en Opleidingsprofiel 1999 (Landelijke BE opleidingscompetenties). Deze zijn landelijk gevalideerd. Aan deze 38 competenties heeft de opleiding de tien hbo-competenties toegevoegd. Samen vormen deze de eindkwalificaties van de opleiding. In het landelijk overleg voor BE (LOOBE) is in september 2006 afgesproken dat de opleidingen zich gaan richten op de landelijke domeincompetenties Economics: zes specifieke domeincompetenties en twee algemene competenties. Per competentie zijn drie niveaus geformuleerd. De opleiding heeft in een overzicht de domeincompetenties in verband gebracht met de 48 opleidingskwalificaties (Opzet van het Curriculum, versie 2.0, april 2007). Daaruit blijkt dat de opleidingscompetenties grotendeels te plaatsen zijn binnen de domeincompetenties en dat de meeste domeincompetenties op niveau 3 worden afgedekt. Het landelijk beroeps- en opleidingsprofiel onderscheidt zes beroepsspecifieke elementen. De opleiding sluit zich daarbij aan. Deze elementen zijn: beheersen van geldstromen; beheersen van informatievoorziening daarover; zorgdragen voor de kwaliteit van informatie(voorziening); voorzien in en verwerken van informatie voor duurzame besturing van bedrijfsprocessen; beoordelen of de informatie voldoet aan vooraf opgestelde normen; voorzien in de behoefte aan externe informatie. Daarnaast worden drie rollen van de bedrijfseconoom onderscheiden: uitvoeren en informeren; beoordelen en adviseren; samenwerken en leidinggeven. De 38 beroepsspecifieke competenties zijn gecategoriseerd volgens deze elementen en rollen. In het werkveld hebben zich volgens de opleiding nieuwe relevante ontwikkelingen voorgedaan die nog niet zijn vastgelegd in een geactualiseerd beroepsprofiel. Deze zijn in het LOOBE besproken. Was het functieprofiel voorheen vooral gericht op achteraf controleren, nu is het meer gericht op initiërende en anticiperende taken. Ook is het accent meer verschoven naar adviserende functies. Op basis van deze ontwikkelingen heeft de opleiding een accentverschuiving toegepast in het curriculum naar de advieskant. Dat uit zich met name in de Beroepstaak Advisering (verg 2.2). In het buitenland zijn volgens de opleiding weinig of geen vergelijkbare opleidingen, omdat daar vooral bachelor- of masteropleidingen worden aangeboden op het gebied van finance, accounting of business administration. Een combinatie daarvan, zoals BE, komt vrijwel niet voor. De bachelor- en masteropleidingen Business administration en de Duitse bacheloropleiding Absatzwirtschaft komen het dichtst in de buurt. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 15/63

16 De bedrijfseconoom krijgt in toenemende mate te maken met internationale relaties en regelgeving. De beroepenveldcommissie bevat leden die internationaal werkzaam zijn. De opleiding werkt aan een Engelstalige variant van het reguliere Nederlandstalige curriculum, die ze vanaf september 2007 wil aanbieden. Deze krijgt een groter internationaal accent. De competenties zijn dezelfde als die van de reguliere variant. Met het oog op het bieden van mogelijkheden tot het volgen van binnenschoolse en buitenschoolse programmaonderdelen in het buitenland, zoals stage- en afstudeermogelijkheden, worden contacten gelegd met zes à zeven partnerinstituten waarmee de faculteit samenwerkt in het kader van de IBMS-opleiding. Het panel is van oordeel dat de opleiding de eindkwalificaties goed verantwoordt en heeft waardering voor de nadere keuze en profilering op het gebied advisering. Facet 1.2 Niveau bachelor Goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De competenties van de opleiding worden gevormd door de 38 landelijke competenties uit het Landelijk Beroeps- en Opleidingsprofiel 1999, samen met de tien hbocompetenties (vergelijk 1.1). De opleiding heeft de tien hbo-competenties geoperationaliseerd en vertaald naar de bedrijfseconomie. Deze hbo-competenties dekken de Dublin descriptoren. In de Opzet van het Curriculum heeft de opleiding per Dublin descriptor beschreven waar deze in het curriculum aan bod komen. De opleiding neemt de tien hbo-kernkwalificaties als uitgangspunt voor de beoordeling van de afstudeeropdracht. De opleiding heeft in een overzicht de domeincompetenties in verband gebracht met de 48 opleidingskwalificaties (Opzet van het curriculum). Uit het overzicht van de domeincompetenties in relatie met de 48 opleidingskwalificaties (Opzet van het curriculum) blijkt dat de meeste domeincompetenties op niveau 3 worden afgedekt. Het panel is van oordeel dat de opleiding haar eindkwalificaties op zorgvuldige wijze heeft afgeleid van de generieke kernkwalificaties voor de hbo-bachelor en daarmee goed aansluit bij de internationaal geaccepteerde Dublin descriptoren. 16/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

17 Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Criteria - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een HBO-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De competenties van de opleiding zijn afgeleid van het Landelijk Beroeps- en Opleidingsprofiel 1999 (Landelijke BE opleidingscompetenties). Aan deze 38 competenties heeft de opleiding de tien hbo-competenties toegevoegd. Samen vormen deze de eindkwalificaties van de opleiding (vergelijk 1.1) De landelijke competenties zijn door het beroepenveld gevalideerd. De opleiding leidt studenten op voor financiële en/of bedrijfskundige functies bij profit en non-profit organisaties. Studenten worden breed opgeleid voor hogere kaderfuncties, gericht op het verstrekken van betrouwbare financieel-economische informatie en het adviseren over financieel-economische beslissingen. De bedrijfseconoom heeft twee hoofdtaken: een bedrijfskundige c.q. bestuurlijk informatieverzorgende en een financieeleconomische taak. De opleiding ziet een aantal ontwikkelingen in het werkveld die voor het onderwijsprogramma van belang zijn: sterkere nadruk op financiële sturing vooraf in plaats van controle achteraf; een steeds prominentere plaats van informatievoorziening en -technologie; toenemende complexiteit van sturing en monitoring van organisaties; toenemend belang van risicomanagement; veranderingsmanagement als bepalende factor voor het competitieve vermogen van organisaties. Daarnaast neemt het belang van internationalisering toe. Daarom is besloten hieraan in het curriculum meer aandacht te besteden, zoals internationale ontwikkelingen en Engelse taalvaardigheid. Afgestudeerden vinden vaak een baan als (assistent-)controller, financieel economisch medewerker, organisatieadviseur, hoofd kwaliteitszorg of financieel manager. Zij oefenen hun taken zowel zelfstandig als in samenwerking uit. De opleiding actualiseert haar beroepsprofiel via het LOOBE, de stage- en afstudeercontacten en de beroepenveldcommissie. Deze laatste komt minimaal tweemaal per jaar bijeen en adviseert over de inhoud, de profilering en de eindkwalificaties van de opleiding. Daarnaast komen recente ontwikkelingen en geplande veranderingen aan de orde. Een voorbeeld daarvan is de verzwaring van fiscale vraagstukken (competentie 21 en domeincompetentie 5). Elke twee jaar evalueert de opleiding de aansluiting op het beroepenveld, door alumnionderzoek, onderzoek onder afstudeerbedrijven en de HBO-Monitor. De opleiding profileert zich door het accent te leggen op de adviserende functie van de bedrijfseconoom. Advies is verweven door het gehele curriculum (vergelijk 1.1). NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 17/63

18 Het panel is van oordeel dat de opleiding een goede aansluiting realiseert op het landelijk beroepsprofiel en goed inspeelt op actuele ontwikkelingen in het beroepenveld. De beroepenveldcommissie wordt daar goed bij betrokken. Onderwerp 2 Programma Facet 2.1 Eisen HBO Goed Criteria - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In het onderwijs staan beroepsproducten centraal. De competenties zijn vertaald in de beroepsproducten, die daarmee de beschrijvingen zijn van het concrete gedrag dat studenten moeten beheersen. De beroepsproducten zijn geordend volgens beroepstaken, die altijd zijn afgeleid van beroepstaken uit de beroepspraktijk. De beroepstaken vormen de inhoudelijke leerlijnen. Binnen een beroepstaak is in het algemeen sprake van meerdere beroepsproducten, die toenemen in complexiteit. De opleiding kent vier beroepstaken: bedrijfsprocessen (B-lijn); financial control (E-lijn); fiscaliteit (F-lijn); en advisering (P-lijn). In de eerste drie beroepstaken zijn onderwijseenheden geprogrammeerd die betrekking hebben op competenties in de betreffende gebieden. In de laatste beroepstaak komen de voorgaande drie samen en gaat het vooral om persoonlijke vaardigheden. De onderwijseenheden richten zich op de generieke hbo-kwalificaties en op de twee algemene landelijke domeincompetenties. De beroepstaak 'Advisering' bevat onder meer alle projecten. Met gebruik van geïntegreerde, specifieke bedrijfseconomische kennis en vaardigheden wordt er met name gewerkt aan sociaal-communicatieve en aan zelfsturende competenties. Bij het beschrijven en kiezen van de beroepsproducten binnen de beroepstaken consulteert de opleiding de beroepenveldcommissie. Bestudering van het studiemateriaal en gesprekken leren het panel dat het programma volledig is opgezet rond beroepsproducten binnen de vier beroepstaken (leerlijnen). De cases zijn ontleend aan de beroepspraktijk met vaak directe inbreng van het omringende werkveld en zijn relevant voor het beroepenveld. Studenten komen in aanraking met de beroepspraktijk door gedurende de gehele opleiding te werken aan beroepsproducten. De beroepspraktijk wordt gesimuleerd (bijvoorbeeld een virtueel bedrijf), onder meer in casuïstiek en projecten. Binnenschools worden 'echte' praktijkcases, afkomstig van bedrijven, behandeld. Daarnaast zijn er 18/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

19 practica, zoals het practicum Exact in de onderwijseenheid Tactical Control. Naast de projecten en practica zijn er ondersteunende colleges, waarin de nodige theorie wordt behandeld. In de stage en het afstuderen is sprake van buitenschoolse behandeling van de beroepspraktijk. In het programma is een stage van 1 semester opgenomen. De student maakt zelfstandig een brede beschrijving van het stagebedrijf en werkt aan een aantal concrete opdrachten. Hij past de kennis en vaardigheden uit het tweede jaar toe en ontwikkelt deze verder. Tijdens de stage verzamelt de student materiaal over een concreet probleem en werkt dat in het project Organisatiediagnose uit. Op basis van gesprekken en materiaalbestudering stelt het panel vast dat studenten vooraf geen stageplan opstellen, maar dat de voorbereiding voornamelijk mondeling plaatsvindt in een overleg van docent, student en bedrijf. De opleiding gaat hier verandering in aanbrengen. Studenten moeten voortaan hun doelen scherper formuleren. Stageverslagen laten zien dat de inhoud van de stages relevant is. In de afstudeeropdracht werkt de student voor een bedrijf en komt daar in aanraking met actuele ontwikkelingen. De opdracht heeft betrekking op een concreet organisatievraagstuk. De student maakt een situatiebeschrijving en -beoordeling, maakt een probleemanalyse en formuleert conclusies en aanbevelingen. Hij is tevens betrokken bij de besluitvorming en implementatie. Het panel is van mening dat de afstudeeropdrachten relevant en actueel zijn. Het stelt tevens vast dat niet in alle gevallen vooraf een plan van aanpak wordt opgesteld overeenkomstig de opzet in de afstudeerhandleiding, een opzet die het panel goed vindt. Uit het gesprek met het opleidingsmanagement blijkt dat er wel altijd sprake is van een engagementletter, die een go-no go beslissing bevat. De profilering van de opleiding op de adviserende functie van de bedrijfseconoom komt tot uiting in de beroepstaak Advisering, die door het gehele curriculum loopt. De afstudeeropdracht staat in het teken van advies. De student treedt op als zelfstandig adviseur die zijn kennis toepast in een complexe situatie. Ook in de minors is aandacht voor advisering. Ze zijn afgestemd op actuele ontwikkelingen in het beroepenveld (vergelijk 2.2). In het curriculum is in toenemende mate aandacht voor internationalisering. Zo is er aandacht voor Engelse taalvaardigheid en wordt één onderwijseenheid in het Engels gedeeltelijk aangeboden. Vanaf het B-cluster (2e semester propedeuse) komen kennis en vaardigheden aan de orde, gericht op internationale ontwikkelingen. Studenten hebben de mogelijkheid een internationale afstudeeropdracht te doen, hetzij in het buitenland, hetzij in Nederland. Ook kunnen zij een minor in het buitenland volgen. Ieder cluster (semester) heeft een belangrijke kenniscomponent, zowel algemene basiskennis als kennis die zich direct leent voor toepassing. Er wordt gebruik gemaakt van verplichte en aanbevolen leerbronnen. Daarnaast worden recente artikelen gebruikt. De beroepstaakteams zijn verantwoordelijk voor de leerbronnen en de actualisering daarvan. Naast kennisgericht onderwijs zijn er trainingen en projecten, die gericht zijn op de ontwikkeling van beroepsvaardigheden. Het panel heeft zich een beeld gevormd van de gebruikte literatuur en komt tot de conclusie dat het vooral gaat om basisboeken. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 19/63

20 Sommige boeken hebben meer diepgang. Er wordt in beperkte mate gebruik gemaakt van internationale boeken. Het panel vindt de literatuur relevant, actueel en van goed niveau. In de mediatheek is een goed aanbod van literatuur beschikbaar. Om ontwikkelingen in het werkveld te signaleren onderhoudt de opleiding contacten met het beroepenveld via de beroepenveldcommissie, de LOOBE en via de contacten van de praktijkcoördinator met stage- en afstudeerbedrijven. In de beroepstaakteams wordt het programma afgestemd op de ontwikkelingen in het werkveld. Zo heeft het beroepstaakteam Bedrijfsprocessen de beroepstaak gepresenteerd aan de beroepenveldcommissie en naar aanleiding daarvan geactualiseerd. In verschillende onderwijseenheden wordt gebruik gemaakt van gastsprekers uit het bedrijfsleven en nonprofitorganisaties. De deeltijdvariant gebruikt grotendeels hetzelfde curriculum als de voltijd. Daarnaast werkt de deeltijdstudent veel met praktijkgerichte casuïstiek. De meeste studenten hebben gedurende de hele studie een relevante baan, waardoor een directe verbinding met de beroepspraktijk mogelijk is. Op grond van gesprekken en materiaalbestudering stelt het panel vast dat er in de deeltijdopleiding goed gebruik wordt gemaakt van de werksituatie. Het programma is modulair opgezet, met toepassing van het geleerde in werkpraktijk. Het deeltijdprogramma van het eerste en tweede jaar komt overeen met dat van de voltijd, maar is anders ingevuld, met name door het gebruikmaken van de werksituatie. Deeltijdstudenten maken hun afstudeeropdracht voor de organisatie waar ze werken. Vóór aanvang van het afstuderen moet de afstudeeropdracht met behulp van het formulier Aanvraag onderwerp afstudeeropdracht worden goedgekeurd door de coördinator deeltijdopleidingen. Uit evaluaties (Studenttevredenheidsonderzoek 2006, Keuzegids 2006, Resultaten monitoring onderwijseenheden deeltijd, Monitoringresultaten propedeuse en digitale onderwijsevaluaties) blijkt dat studenten, zowel voltijd als deeltijd, positief oordelen over de beroepsgerichtheid, over de voorbereiding op de loopbaan, de actualiteit van het curriculum en over het studiemateriaal. Naar aanleiding van een dalende lijn in de waardering van studenten over de mate waarin ze een beeld krijgen van het beroep, heeft de opleiding in het nieuwe B-cluster met ingang van februari 2007 nadrukkelijk aandacht voor oriëntatie op beroep opgenomen. Het panel beoordeelt het facet op grond van het bovenstaande als goed. Facet 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Goed Criteria - Het programma is een adequate concretisering van de eindkwalificaties, qua niveau, oriëntatie en domeinspecifieke eisen. - De eindkwalificaties van de doelstellingen zijn adequaat vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het programma. - De inhoud van het programma biedt studenten de mogelijkheden om de geformuleerde eindkwalificaties te bereiken. 20/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

21 Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het curriculum is opgebouwd uit semesters (A t/m H). Het eerste semester van de propedeuse (cluster A) is gemeenschappelijk voor alle opleidingen van de Faculteit Economie en Management (FEM). Centraal staan vier algemene competenties: onderzoek doen; beheren van informatie en gegevens; communicatief handelen in verschillende situaties; en werken aan de eigen professionaliteit. Het eerste semester is voor alle studenten gelijk. Ze krijgen dezelfde basisstof. Voor de projecten (adviesrapport) wordt aangesloten bij de context van de opleiding. Het tweede semester (cluster B) is gemeenschappelijk voor de vier opleidingen van het Instituut Finance and Management, de opleidingen binnen het domein Economics. Hier komen de vier beroepstaken aan bod, waarbij de beroepsproducten vooral domeinspecifiek zijn. In dit semester moeten studenten een definitieve keuze maken voor een opleiding. Daarvoor volgen ze een programma studieloopbaanbegeleiding. De hoofdfase bestaat uit zes semesters. In vier daarvan worden onderwijseenheden aangeboden waarin beroepsproducten worden gemaakt. In het eerste semester van het derde jaar is er een stage, in het laatste semester werken studenten aan de afstudeeropdracht. De opleiding bestaat uit een major van 210 EC en een aantal minors van in totaal 30 EC. De minoren zijn geprogrammeerd in het laatste jaar en weerspiegelen de meest dominante uitstroomprofielen binnen de opleiding BE (sinds ). Ook de afstudeeropdrachten worden uitgevoerd binnen de uitstroomprofielen. De uitstroomprofielen zijn: control en audit; risicobeheer en waardemanagement; projectmanagement (ontwikkeld samen met het bedrijfsleven); en operational audit. Voor alle onderwijseenheden is een beschrijving gemaakt, waarin onder meer is opgenomen wat de positie is binnen de beroepstaak, welke beroepsproducten moeten worden opgeleverd en welke competenties moeten worden verworven. Het programma is gebaseerd op vier beroepstaken die gezien kunnen worden als inhoudelijke leerlijnen. In deze beroepstaken zijn de onderwijseenheden en competenties ondergebracht (vergelijk 2.1). Elke beroepstaak bestaat uit meerdere beroepsproducten die naarmate de studie vordert in complexiteit toenemen. Beroepsproducten zijn vertalingen van competenties in concreet gedrag (Instituutsdocument Finance and Management, versie 1.3, voorjaar 2007). De onderwijseenheden zijn geordend naar de reikwijdte van de taken van een beroepsbeoefenaar. Dat leidt tot een niveau-indeling naar complexiteit. Op operationeel niveau ligt de nadruk op beschrijvende en operationele taken. Op tactisch niveau komen studenten tot een interpretatie, analyse en diagnose van bedrijfseconomische vraagstukken. Op strategisch niveau wordt gewerkt aan het vooraf sturen van organisaties, aan het (her)inrichten daarvan en aan het uitbrengen van een advies (Zelfevaluatierapport, Opzet van het Curriculum). In de propedeuse komen de domeincompetenties aan bod op niveau 1, in het tweede jaar zoveel mogelijk op niveau 2. In het derde en vierde jaar werkt de student aan de competenties op niveau 3. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 21/63

22 Uit de Opzet van het curriculum blijkt dat alle competenties in de beroepsproducten aan de orde komen. In een overzicht is aangegeven welke opleidingscompetenties, gerelateerd aan domeincompetenties, in de verschillende onderwijseenheden, beroepsproducten en beroepstaken aan de orde komen. In een tweede overzicht wordt per opleidingscompetentie, wederom gerelateerd aan de domeincompetenties, aangegeven in welke onderwijseenheid en op welk van de drie niveaus de (domein)competentie aan bod komt. Uit de beide overzichten kan worden opgemaakt dat er sprake is van een goede dekking. De opleiding constateert dat de competenties 22 (economische levensduur) en 35 (sociaal en fiscaal verzekeringsrecht) nog niet voldoende aan bod komen. Voor het programma vanaf 2007 is daarin inmiddels voorzien. De curriculumcommissie en de beroepstaakteams stemmen af hoe de competenties in de opleiding worden geïntegreerd. De competenties komen tot uitdrukking in de beroepsproducten. Eens per jaar wordt gecheckt of de competenties in het programma worden gedekt. De curriculumcommissie gaat per semester na of de onderwijseenheden worden uitgevoerd overeenkomstig de opzet. Ze doet dat aan de hand van de competenties en bespreekt het met de OWE-eigenaren (onderwijseenheden). Ze bewaakt ook de randvoorwaarden, zoals de studiebelastingsuren. De relevantie van de OWE's wordt besproken met de beroepstaakteams. Met de beroepenveldcommissie (OBC) wordt overlegd over aanpassingen in het curriculum, ook inhoudelijk. Vernieuwde clusters worden op hoofdlijnen met de OBC besproken. Het deeltijdcurriculum volgt voor de huidige eerste twee jaren de voltijdvariant. Studenten in het huidige derde en vierde jaar volgen nog het oude curriculum dat is opgebouwd uit vakken. Deeltijdstudenten moeten vanaf het derde jaar een relevante werkplek hebben. Vanaf dat moment wordt de eigen beroepspraktijk direct ingebracht in het onderwijs en worden opdrachten uitgevoerd op de werkplek. Deeltijdstudenten maken een afstudeeropdracht voor de organisatie waar ze werken. De opdracht moet vooraf worden goedgekeurd door de coördinator deeltijd. Uit evaluaties van de propedeuse en uit het Studenttevredenheidsonderzoek 2006 en Keuzegids 2006 spreekt waardering over de inhoud van de opleiding. Het panel is van oordeel dat het onderwijsprogramma de competenties, naar de drie niveaus, goed dekt. Ze zijn herkenbaar in het studiemateriaal. In het onderwijs staan de beroepsproducten centraal. De competenties zijn daaraan gekoppeld en worden in de beschrijvingen van de onderwijseenheden vermeld. De borging van de competenties in het programma is goed verzorgd door de curriculumcommissie, waarin de voorzitters van de beroepstaakteams zitting hebben. In het notulen is de bewaking van de competenties in de OWE s zichtbaar. Het wordt bovendien bevestigd in gesprekken. Hoewel door de opleiding minder expliciet aangetoond, worden de competenties naar de mening van het panel ook in het tweede deel van de deeltijdopleiding goed gedekt. Het panel baseert zijn mening op bestudering van studiemateriaal en gesprekken. 22/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

23 Facet 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Goed Criteria - Studenten volgen een inhoudelijk samenhangend opleidingsprogramma. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De vier beroepstaken, de leerlijnen binnen het programma, hebben een inhoudelijke concentrische opbouw. In eerdere onderwijseenheden verworven competenties worden verder uitgebouwd in volgende. Zo neemt de complexiteit gedurende de studie toe. Van de student wordt een steeds grotere mate van zelfstandigheid gevraagd. Zo werken studenten in het tweede jaar in groepjes aan een project en in het laatste jaar in tweetallen met de nadruk op persoonlijke inbreng. Het afstudeerproject voert de student zelfstandig uit. Het panel heeft curriculummateriaal bestudeerd en stelt vast dat er een goede opbouw is in de beroepstaken. In de beroepstaak advisering is van het eerste tot het vierde jaar een duidelijke opbouw in niveau en complexiteit zichtbaar. De samenhang binnen de onderwijseenheden wordt bepaald door een of meer beroepsproducten. De beroepsproducten zijn logisch geclusterd in de onderwijseenheden. Ze vormen binnen de onderwijseenheden de leidraad voor de verschillende onderdelen. Toetsing van de samenhang binnen een beroepstaak is belegd bij de beroepstaakteams. De onderwijseenheden zijn - sinds beschreven volgens een voor het gehele instituut uniforme opzet. Daarin is onder andere vermeld bij welke beroepstaak de onderwijseenheid hoort en welke competenties aan bod komen. Voor de propedeuse is er een uitgebreide studiegids per semester, waarin eveneens de beroepstaken en de competenties zijn vermeld. Op deze wijze maakt de opleiding de samenhang zichtbaar voor studenten. In het materiaal herkent het panel een goede horizontale samenhang. De projecten staan centraal, daarnaast worden ondersteunende onderwijseenheden just in time geprogrammeerd. Dit wordt bevestigd in de gesprekken met docenten en studenten. De opleiding kent een opbouw van generiek naar specifiek. Het A-cluster (1e semester) van de propedeuse is FEM-breed. De student krijgt een beeld van alle economische opleidingen. Het adviesrapport staat hier centraal. Dit sluit voor de opleiding BE aan bij de beroepstaak Advies. Bij de start van het B-cluster (2e semester) heeft de student gekozen voor het domein Economics. In de propedeuse komen de domeincompetenties van de Bachelor of Economics op niveau 1 aan de orde. In het B-cluster komen alle beroepstaken van de opleiding BE aanbod. De hoofdfase is vrijwel geheel opleidingsspecifiek. In het C-cluster zijn enkele overlappende onderwijseenheden met twee opleidingen binnen het domein Economics. Door de minor en de afstudeeropdracht kan de student zich specialiseren. De samenhang in de eerste twee jaar van de deeltijdopleiding komt overeen met die van de voltijdopleiding. In het derde en vierde jaar, het oude curriculum, is sprake van min of meer los van elkaar staande vakken. Binnen de vakken is naar de mening van het panel sprake van inhoudelijke samenhang. In het tweede deel van de deeltijdstudie is sprake van een sterke relatie met de werkpraktijk van de studenten. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 23/63

24 Volgens evaluatieonderzoek onder (voltijd en deeltijd) studenten (Studenttevredenheidsonderzoek 2006, Keuzegids 2006, Monitoringresultaten propedeuse en Onderzoeksrapport Propedeuse Nieuwe Stijl) blijkt tevredenheid over de verticale en de horizontale samenhang in het programma. Studenten zijn ook positief over de integratie van kennis, inzicht, houding en vaardigheden. Het panel stelt op basis van de documenten en gesprekken vast dat de opleiding een samenhangende opbouw kent en komt tot het oordeel goed. Facet 2.4 Studielast Goed Criteria - Het programma is studeerbaar doordat factoren, die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Voor alle onderwijseenheden is de studielast aangegeven. Om de studielast te optimaliseren is een aantal onderwijseenheden gespreid over twee perioden. Voor de deeltijd is dat voor vrijwel alle eenheden het geval. De studielast per onderwijseenheid is 7,5 EC. De studielast is goed over de opleiding gespreid. Eventuele problemen met de studielast komen via de kwaliteitszorgmedewerker bij de curriculumcommissie of het beroepstaakteam. De curriculumcommissie is verantwoordelijk voor de bewaking van de studielast over de gehele opleiding. Het aantal contacturen per week is voor de voltijd 20 uur en voor de deeltijd 12 uur. Uit evaluaties blijkt dat studenten ongeveer 35 uur per week aan hun studie besteden. Het gesprek met studenten bevestigt dit. Hoewel er sprake is van pieken in de studiebelasting leveren deze geen onoverkomelijke problemen op. Voor de deeltijdopleiding vinden de lessen plaats op twee avonden in de week en op zaterdagochtend. Het uitgangspunt is een gemiddelde studielast van 20 uur per week. Uit het gesprek met studenten blijkt dit ongeveer overeen te komen met de gerealiseerde studielast. Sinds 2004 heeft de opleiding een systeem van studieloopbaanbegeleiding, dat is gebaseerd op drie pijlers: het volgen van de voortgang; de ontwikkeling van het beroepsbeeld en de daarbij behorende competenties; en het ontwikkelen van persoonlijke competenties van de student. Het derde en vierde jaar werkt nog met het oude systeem van studentbegeleiding. Studentbegeleiders bewaken hier de voortgang en zijn een aantal dagdelen per week voor studenten beschikbaar. Bij forse achterstand nemen ze contact op met de student. De student kan ook zelf het initiatief nemen om contact op te nemen (vergelijk 4.2). De opleiding hanteert een aantal studiedrempels. Aan het eind van het eerste jaar is er een bindend studieadvies, waarbij de student aan eind eerste jaar minimaal 37,5 EC behaald moet hebben. Aan het eind van het tweede jaar moet de propedeuse behaald 24/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)

25 zijn. Voordat de student met de stage kan beginnen moet hij zijn propedeuse hebben gehaald en een aantal onderwijseenheden van het tweede jaar. Voorts moet hij instaptoetsen voor rekenvaardigheid en taalvaardigheid doen en moet het portfolio volledig zijn. Tot slot moet de student om aan de stage te kunnen deelnemen voldoen aan de reflectie-eis, dat wil zeggen dat hij in staat moet zijn te reflecteren op de hbo-competenties, de opleidingscompetenties en zijn persoonlijke competenties. In de OWE-beschrijvingen is het advies opgenomen welke onderwijseenheden bij aanvang behaald moeten zijn. Volgens evaluaties en monitoring van studieresultaten leveren de drempels volgens de opleiding niet veel studievertraging op. De gesprekken van het panel bevestigen dit. Toetsmomenten worden minimaal tweemaal per jaar aangeboden om studenten de gelegenheid te bieden in hetzelfde jaar een herkansing te doen. Uit het Studenttevredenheidsonderzoek 2006 blijkt dat voltijdstudenten tevreden zijn over de begeleiding ten aanzien van studievoortgangsproblemen. De deeltijd scoort onder de streefnorm. De opleiding verwacht daarin verbetering bij de verdere invoering van het studieloopbaanbeleid. Voltijdstudenten zijn ontevreden over de tijdigheid van de roosters, deeltijdstudenten zijn daar wel tevreden over. De roosterproblemen worden in het gesprek van het panel met studenten niet herkend. De Keuzegids laat een positief beeld zien ten aanzien van de studeerbaarheid van de opleiding. Uit het gesprek met studenten komt naar voren dat er geen grote problemen zijn als gevolg van struikelvakken. Facet 2.5 Instroom Goed Criteria - Het programma sluit qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: vwo, havo, middenkaderopleiding of specialistenopleiding (WEB) of daarmee vergelijkbare kwalificaties, blijkend uit toelatingsonderzoek. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Om toegelaten te worden tot de opleiding moeten studenten beschikken over een havodiploma met het profiel Economie en Maatschappij of een ander profiel aangevuld met Economie 1 en Wiskunde A of B1; of een diploma vwo met het profiel Economie en Maatschappij of Cultuur en Maatschappij of een ander profiel aangevuld met Economie 1; of een mbo-diploma op niveau 4. Studenten van 21 jaar of ouder die niet voldoen aan de toelatingseisen kunnen deelnemen aan een toelatingsonderzoek. Het diploma van buitenlandse studenten wordt vergeleken met Nederlandse normen. Buitenlandse studenten moeten in het bezit zijn van het staatsexamen Nederlands als Tweede Taal. Studenten die niet voldoen aan toelatingseisen (bijvoorbeeld een ander profiel) kunnen in sommige gevallen aan een deficiëntieprogramma deelnemen in de vorm van een instaptoets. Ter voorbereiding moeten ze zelfstandig stof bestuderen. Hogeschoolbreed is een module 'schrijfvaardigheden ' beschikbaar, die studenten op advies van de studieloopbaanbegeleider kunnen volgen. NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt) 25/63

26 De deeltijdopleiding richt zich met name op studenten met werkervaring. Zij krijgen altijd een intakegesprek waarin gekeken wordt naar de motivatie, een inschatting wordt gemaakt van het profiel en waarin mogelijke vrijstellingen worden bekeken. Ze moeten voldoende werkervaring hebben, dat wil zeggen aantoonbaar tenminste 9 maanden in loondienst zijn. Bij aanvang van de studie moeten ze een baan hebben. Er wordt een werkplekscan gemaakt en de student moet bewijzen in staat te zijn op zichzelf en zijn ontwikkeling te reflecteren. Op grond hiervan krijgt hij vrijstelling voor het A-cluster. De propedeuse deeltijd duurt een half jaar, de hoofdfase drie en half jaar. Vanaf het derde jaar moeten studenten een relevante werkplek hebben. Voor deeltijdstudenten zijn er deficiëntieprogramma's, zoals Wiskunde, Informatiekunde en Algemene Economie. Deeltijdstudenten moeten vanaf de helft van het derde jaar een relevante baan hebben of relevante werkervaring hebben in verband met de honorering van een stagevrijstelling en het uitvoeren van het afstudeerproject in de eigen organisatie. Er zijn verkorte leerroutes voor studenten met een mbo-diploma Administrateur met Doorstroomkwalificaties en studenten met een vwo-profiel Economie & Maatschappij of een ander profiel met Economie 1. Zij doen de propedeuse in een half jaar. De mbostudenten krijgen vrijstelling van het B-cluster, de vwo-studenten van het A-cluster. Vanaf 2007 krijgen vwo-studenten een extra verkorting van een half jaar in de hoofdfase. Zij kunnen dan de minor parallel volgen aan het reguliere onderwijs. Mbo-studenten met een ander diploma niveau 4 krijgen vrijstellingen op basis van eerder verworven competenties. Ook voor studenten met een hbo- of wo-opleiding (of een deel daarvan) zijn vrijstellingen mogelijk. De evc-procedure wordt nader aangescherpt als verdere uitwerking van het toetsbeleid. De opleiding besteedt tijdens het eerste jaar aandacht aan de overgang van de vooropleiding naar de hbo-opleiding. Dat begint met de voorlichting en de introductie en wordt voortgezet in de studieloopbaanbegeleiding. Studenten moeten een persoonlijke sterkte/zwakte analyse maken op basis van de opleidingscompetenties. In het A-cluster werken studenten meteen aan een adviesrapport op basis van een casus en met relatief intensieve begeleiding. Door het gebruik van peer-assessments, begeleid door een tutor, wordt aandacht besteed aan de studiehouding. In het B-cluster is een onderwijseenheid Oriëntatie op het Beroep geprogrammeerd en drie vakgericht onderwijseenheden die specifiek zijn voor het domein. De studieloopbaanbegeleider geeft aandacht aan de werkhouding en stimuleert het zelfverantwoordelijk leren. De gemeenschappelijke propedeuse biedt studenten de mogelijkheid zich te oriënteren op studie en beroep en heeft een selecterende functie. De verwijzende functie krijgt vorm in het programmeren van een generiek en een domeinspecifiek semester. Aankomende studenten kunnen een dag proefstuderen door een dag lessen te volgen. Elk jaar worden er een voorlichtingsbijeenkomst en vijf open dagen georganiseerd op beide locaties. Een team van voorlichters bezoekt ROC's en VO-scholen. Leerlingen van de derde klas voortgezet onderwijs kunnen een oriënterend programma bij diverse faculteiten van de HAN doen met het oog op hun profielkeuze. De HAN heeft een coördinator aansluiting mbo/vo-hbo die verantwoordelijk is voor instroommanagement. 26/63 NQA - visitatie Hogeschool van Arnhem en Nijmegen: hbo bacheloropleiding Bedrijfseconomie (vt/dt)