Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Opleiding: Commerciële Economie, hbo bachelor Croho: Varianten: voltijd, deeltijd

Transcriptie

1 Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Opleiding: Commerciële Economie, hbo bachelor Croho: Varianten: voltijd, deeltijd Visitatiedatum: 4 juli 2007 Netherlands Quality Agency (NQA) Utrecht, december 2007

2 2/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

3 Inhoud Inhoud 3 Deel A: Onderwerpen Voorwoord Inleiding Werkwijze Oordeelsvorming Oordelen per facet en onderwerp 11 Deel B: Facetten 13 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 15 Onderwerp 2 Programma 18 Onderwerp 3 Inzet van personeel 27 Onderwerp 4 Voorzieningen 31 Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 33 Onderwerp 6 Resultaten 37 Deel C: Bijlagen 41 Bijlage 1: Onafhankelijkheidsverklaring panelleden 42 Bijlage 2: Deskundigheden panelleden 47 Bijlage 3: Bezoekprogramma 50 Bijlage 4: Overzichtslijst van door de opleiding ter inzage gelegd materiaal 53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 3/53

4 4/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

5 Deel A: Onderwerpen NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 5/53

6 6/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

7 1.1 Voorwoord Dit rapport is het verslag van het panel dat in opdracht van NQA de opleiding Commerciële Economie van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden heeft onderzocht. Het beschrijft de werkwijze, de bevindingen en de conclusies. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in het kader van de accreditatie van hogere beroepsopleidingen. Het onderzoek is begonnen in mei 2007, toen het zelfevaluatierapport bij NQA is aangeleverd. Als onderdeel van het onderzoek heeft het panel de opleiding gevisiteerd op 4 juli Het panel bestond uit: De heer R. de Brouwer (domeinpanellid); De heer C.T. Bouman (domeinpanellid); Mevrouw S. van Schaik (studentpanellid); De heer W. van Uden (NQA-auditor, voorzitter). Dit panel voldoet aan de eisen zoals gesteld in het document Protocol ter beoordeling van de werkwijze van visiterende en beoordelende instanties van de NVAO (22 augustus 2005). Het panel beschikt over relevante werkvelddeskundigheid en over vakdeskundigheid. Onder vakdeskundigheid wordt verstaan het vertrouwd zijn met de meest recente ontwikkelingen en vertrouwd met lesgeven en beoordeling en toetsing minstens op het niveau/oriëntatie van de te beoordelen opleiding. Daarnaast beschikt het panel over onderwijsdeskundigheid, studentgebonden deskundigheid en visitatiedeskundigheid (zie bijlage 2). Het rapport bestaat uit drie delen: Deel A: een hoofdrapport, het Onderwerprapport, waarin de oordelen van het panel over de basiskwaliteit van de opleiding op onderwerpniveau worden uitgesproken met daarbij de overwegingen waarop die oordelen zijn gebaseerd. Het gaat hier om oordelen in de gradatie positief/negatief. Tevens wordt hier het eindoordeel geformuleerd. Deel B: een Facetrapport waarin op facetniveau door het panel oordelen en argumenten ter onderbouwing van dat oordeel worden gegeven. De oordelen gaan uit van de vierpuntsschaal (onvoldoende, voldoende, goed en excellent) conform het voorschrift van de NVAO. Uitzondering hierop is facet 2.6, als gevolg van aanvullende instructies van de NVAO wordt hier het oordeel voldaan of niet voldaan gegeven. Dit Facetrapport vormt de basis van het Onderwerprapport. Deel C: hierin zijn alle relevante bijlagen opgenomen. 1.2 Inleiding De Stichting Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL) is een instelling voor hoger beroepsonderwijs die is ontstaan in Aan de NHL studeren per 2006/2007 rond de studenten (9.280 bekostigd en 594 onbekostigd) en zijn ruim 950 personeelsleden werkzaam in een formatieomvang van 720 fte. De Hogeschool bestaat uit vier instituten en een ondersteunend facilitair bedrijf. Een van de instituten is het instituut Economie en Management (ECMA), dat in januari 2003 is ontstaan door het samengaan van de toenmalige instituten Management en Economie. NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 7/53

8 Het instituut ECMA biedt hbo-onderwijs op het gebied van economie en management aan alsmede beroepsgerelateerde kennisdiensten en heeft een drietal lectoraten: Innovatie van Organisatie, Watermanagement (samen met het instituut Techniek) en Integrale Veiligheid. Binnen het instituut zijn min of meer verwante opleidingen ondergebracht in een vijftal domeinen: Economics, Public Management, Business Administration, Marketing en Information & Organisation. Aan het instituut ECMA studeren 2625 studenten en werken 140 docenten, in een omvang van 108 fte. Voor de periode heeft de hogeschool de volgende doelstellingen: realiseren van het onderwijsconcept competentieleren; het onderwijs wordt aangeboden in de vorm van majors, minors (30 EC) en keuzeprogramma s (10 EC); de major-minor structuur wordt voltooid in 2008; versterking van de interdependentie van regulier onderwijs en kennisdiensten om de rol als kennispartner beter te vervullen; de huisvesting wordt geconcentreerd op een unilocatie als onderdeel van de kenniscampus; groei van de instroom tot een totaal aantal inschrijvingen van meer dan De invoering van het major-minor model wordt voltooid in De omvang van de majors varieert van 110 tot 170 EC. De omvang van de minors is 30 EC en van de keuzeprogramma s 10 EC. Elke student van de opleiding volgt de competenties van de major en indien aanwezig van één van de differentiërende minors van de opleiding. Daarnaast dient elke student zich met betrekking tot deze competenties te profileren door middel van een verdiepende of verbredende minor van de eigen opleiding of, na toestemming van de examencommissie, door middel van een minor van een andere opleiding. Aan de minors kunnen toelatingsvoorwaarden verbonden zijn. Tenslotte profileert de student zich in de beschikbare keuzeruimte in het programma. De examencommissie keurt het gekozen profiel van de student goed. Het instituut ECMA stelt zich ten doel (Beleidskader ) om in 2011 te zijn uitgegroeid tot een kenniscentrum waarin studenten zich ontwikkelen tot professionals met uitstekende startkwalificaties; waarin afgestudeerden en andere beroepsbeoefenaars uit het werkveld zich verder ontwikkelen; waarin hoog gekwalificeerde advisering en toegepast onderzoek worden verricht; waarin veranderingen en innovaties in het betrokken werkveld in bestaande kennisdiensten zijn geïntegreerd en tegelijkertijd een stimulans zijn om nieuwe vormen van kennisdiensten te ontwikkelen; en waarin internationale netwerken uitdrukkelijk aanwezig zijn en onderhouden worden ten dienste van het primaire proces. De opleiding Commerciële Economie vormt samen met de opleiding International Business and Languages het domein Marketing in het Instituut ECMA. Het onderwijs wordt verzorgd door 21 docenten met een totale omvang van 16.5 fte. Er studeren 411 studenten in het domein (studiejaar ) waarvan 332 de opleiding Commerciële Economie volgen. Jaarlijks starten ongeveer 70 voltijdstudenten en rond de 20 deeltijdstudenten met de opleiding, wat een gemiddeld marktaandeel van ongeveer 2% is. De opleiding kent een voltijdse en een deeltijdse variant. Aan de voltijdse opleiding studeren 270 studenten; aan de deeltijdvariant studeren 60 studenten. 8/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

9 Omdat docenten soms voor meerdere opleidingen werken is de docent/student-ratio voor CE niet apart te bepalen. Voor het domein Marketing is de ratio ongeveer 1:22. De opleiding komt voort uit de vroegere HEAO en is sinds twee jaar onderdeel van het domein Marketing. Landelijk gezien is de opleiding onderdeel van het domein Commerce, een van de vijf domeinen in de sector hoger economisch onderwijs. De opleiding Commerciële Economie leidt studenten op tot professionele Marketeers voor functies in Marketing en Sales. Afgestudeerde CE ers starten hun loopbaan in het algemeen als salesmanager, accountmanager, marktonderzoeker of brandmanager. Ze vervullen functies in organisaties die variëren in omvang en die werkzaam kunnen zijn in zowel de profit als de non-profitsector, de dienstverlening of industrie. Sommigen worden zelfstandig ondernemer. Sinds de vorige visitatie, die plaatsvond in 2002, heeft de opleiding de nodige vernieuwingen doorgevoerd, waarvan de belangrijkste de invoering van competentiegericht onderwijs is. Daarnaast is er een elektronische leeromgeving ingevoerd, is er een gesprekscyclus in het kader van personeelsbeleid ontwikkeld, is de norm voor het bindend studieadvies verhoogd, zijn voor enkele opleidingsfasen assessments ontwikkeld, zijn de opleidingscompetenties opnieuw beschreven en is er gekozen voor een vast didactisch model met diverse leerlijnen. De opleiding wil zich bovendien onderscheiden van andere opleidingen Commerciële Economie door bijzondere aandacht te schenken aan sales. Het onderwijs wordt ten tijde van de visitatieverzorgd op de NHL-locatie aan het Fonteinland te Leeuwarden. Als de unilocatie gereed is, verhuist de opleiding naar deze locatie die als kenniscampus gaat fungeren. 1.3 Werkwijze De beoordeling van de opleiding door het panel verliep volgens de werkwijze zoals die is neergelegd in het Beoordelingsprotocol van NQA. Deze werkwijze wordt hieronder beschreven. Het onderzoek vond plaats op basis van het domeinspecifieke referentiekader dat voor de opleiding geldt (zie facet 1.1). NQA onderscheidt drie fasen in het visiteren: de voorbereidingsfase, het eigenlijke bezoek door het panel en de rapportagefase. Hieronder volgt een korte toelichting per fase. De voorbereidingsfase Voorafgaand aan de visitatie van de opleidingen is door twee auditoren van NQA een generieke agenderende audit uitgevoerd op instellingsniveau en op het niveau van het Instituut ECMA (10 mei 2007). Hierbij zijn de generieke, opleidingsoverstijgende aspecten geaudit. De resultaten zijn voorgelegd aan de hogeschool en ter beschikking gesteld aan het visitatiepanel, dat de resultaten heeft betrokken bij de beoordeling van de opleiding. Ter voorbereiding van de visitatie heeft de NQA-auditor het informatiedossier gecheckt op kwaliteit en compleetheid (de validatie) en daarmee op bruikbaarheid voor de visitatie. Vervolgens bereidden de panelleden zich in de periode mei-juni 2007 inhoudelijk voor op het visitatiebezoek op 4 juli NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 9/53

10 Zij bestudeerden het zelfevaluatierapport (en bijlagen), formuleerden in een beoordelingsformat hun voorlopige oordelen op basis van argumenten en zij formuleerden vraagpunten. Zij gaven hun bevindingen door aan de NQA-auditor. Op basis van een overzicht van voorlopige oordelen inventariseerde de NQA-auditor tenslotte kernpunten en prioriteiten voor materialenonderzoek en gesprekken. Tijdens een voorbereidende vergadering is het bezoek door het panel voorbereid. De opleiding heeft in haar zelfevaluatierapport kenbaar gemaakt voor welk domeinspecifiek referentiekader zij kiest. De NQA-auditor heeft met de domeindeskundigen in het panel bekeken of sprake is van adequate domeinspecifieke doelstellingen, of dat nadere aanvulling dan wel nadere specificatie nodig is. In het facetrapport is aangegeven op welke landelijke beroeps- en opleidingsprofielen het domeinspecifieke kader (en het opleidingsprogramma) is gebaseerd. Het bezoek door het panel NQA heeft een bezoekprogramma ontwikkeld voor de (dag-)indeling van het bezoek door het panel dat is aangepast aan de specifieke situatie van de opleiding (bijlage 3). Er vonden gesprekken plaats met het opleidingsmanagement, docenten, studenten, afgestudeerden en met werkveldvertegenwoordigers. Aan het begin en tijdens het bezoek heeft het panel ter inzage gevraagd materiaal bestudeerd. Tussen de gesprekken door heeft het panel ruimte ingelast om de bevindingen uit te wisselen en te komen tot gezamenlijke en meer definitieve (tussen-)oordelen. De bevindingen zijn door de panelleden beargumenteerd. Aan het einde van het bezoek heeft de voorzitter een mondelinge terugkoppeling gegeven van enkele indrukken en ervaringen van het panel, zonder expliciete oordelen uit te spreken. De fase van rapporteren Door NQA is, op basis van de bevindingen van het panel, een tweeledige rapportage opgesteld, bestaande uit een facetrapport en een onderwerprapport, waarin de kwaliteit van de opleiding is beoordeeld. Met dit rapport kan de opleiding accreditatie aanvragen bij de NVAO. De opleiding heeft in september 2007 een concept van het Facetrapport (deel B) voor een controle op feitelijke onjuistheden ontvangen. Naar aanleiding daarvan zijn enkele wijzigingen aangebracht. In het Onderwerprapport (deel A) wordt door NQA een oordeel op de onderwerpen en op de opleiding als geheel gegeven. Dit rapport is in oktober 2007 voor een controle op feitelijke onjuistheden aan de opleiding voorgelegd. Het definitieve rapport is door het panel vastgesteld in december Het visitatierapport is uiteindelijk in december 2007 ter beschikking gesteld aan de opleiding, die het samen met de accreditatieaanvraag kan indienen bij de NVAO. 1.4 Oordeelsvorming In dit hoofdstuk wordt per onderwerp een oordeel uitgesproken op basis van weging van de facetten die van dat onderwerp deel uitmaken. Bij deze weging spelen de beslisregels zoals die door de NQA in het Beoordelingsprotocol zijn geformuleerd en nader uitgewerkt in de notitie Handreiking voor oordeelsvorming een belangrijke rol. Tevens is bij de beoordeling 10/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

11 rekening gehouden met accenten die de opleiding eventueel legt, het domeinspecifieke kader en een vergelijking met andere relevante opleidingen op een aantal aspecten. Het eindoordeel is voorzien van een aanvullende tekst als sprake is van: weging van de oordelen op facetniveau; benchmarking; generieke bevindingen die het facetniveau overschrijden; bepaalde accenten respectievelijk best practices. In de oordelen per onderwerp wordt steeds een herhaling gegeven van de oordelen op de facetten gevolgd door een weging die leidt tot het eindoordeel. De (uitgebreide) argumentatie is te vinden in het facetrapport. Daar waar een argumentatie/beoordeling voor de deeltijd afwijkt van de voltijd, is dit expliciet vermeld. Indien niet vermeld, gelden voor de deeltijdopleiding dezelfde argumentatie/oordelen als voor de voltijdopleiding, aangezien de deeltijdopleiding inhoudelijk voornamelijk zijn gebaseerd op dezelfde module-inhouden als de voltijdopleiding. Volgorde en onderwijsmethodieken kunnen daarbij verschillen. 1.5 Oordelen per facet en onderwerp Doelstellingen opleiding Het panel beoordeelt de drie facetten van dit onderwerp met goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Programma De facetten Eisen hbo, Relatie tussen doelstellingen en inhoud, Studielast en Beoordeling en toetsing zijn beoordeeld met Voldoende. Aan het facet Duur wordt het oordeel Voldaan toegekend. De overige facetten, te weten Samenhang programma, Instroom en Afstemming vormgeving en inhoud zijn met Goed beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Inzet van personeel De drie facetten van dit onderwerpt beoordeelt het panel met Goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Voorzieningen Het facet Materiële voorzieningen is als Voldoende beoordeeld. Het facet Studiebegeleiding is door het panel met Goed beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Interne kwaliteitszorg De facetten Evaluatie resultaten en Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld heeft het panel beoordeeld met Voldoende. Het facet Maatregelen tot verbetering is beoordeeld met Goed. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 11/53

12 Resultaten Beide facetten van dit onderwerp zijn met voldoende beoordeeld. Het oordeel op het onderwerp is voor de opleiding derhalve positief. Totaaloordeel Op grond van voorgaand schema en de inhoudelijke onderbouwing daarvan blijkt dat de opleiding op de zes de onderwerpen POSITIEF scoort, is de conclusie dat het totaaloordeel over de opleiding POSITIEF is. Totaaloverzicht van oordelen op facet- en onderwerpniveau Onderwerp/Facet Voltijd Deeltijd Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding 1.1 Domeinspecifieke eisen Goed Goed 1.2 Niveau bachelor Goed Goed 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 2 Programma 2.1 Eisen HBO Voldoende Voldoende 2.2 Relatie doelstellingen en inhoud programma Voldoende Voldoende 2.3 Samenhang in opleidingsprogramma Goed Goed 2.4 Studielast Voldoende Voldoende 2.5 Instroom Goed Goed 2.6 Duur Voldaan Voldaan 2.7 Afstemming tussen vormgeving en inhoud Goed Goed 2.8 Beoordeling en toetsing Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 3 Inzet van personeel 3.1 Eisen HBO Goed Goed 3.2 Kwantiteit personeel Goed Goed 3.3 Kwaliteit personeel Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 4 Voorzieningen 4.1 Materiële voorzieningen Voldoende Voldoende 4.2 Studiebegeleiding Goed Goed Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg 5.1 Evaluatie resultaten Voldoende Voldoende 5.2 Maatregelen tot verbetering Goed Goed 5.3 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en het beroepenveld Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief Onderwerp 6 Resultaten 6.1 Gerealiseerde niveau Voldoende Voldoende 6.2 Onderwijsrendement Voldoende Voldoende Totaaloordeel Positief Positief 12/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

13 Deel B: Facetten NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 13/53

14 14/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

15 Onderwerp 1 Doelstelling van de opleiding Facet 1.1 Domeinspecifieke eisen Goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: De voltijdse en deeltijdopleiding werken met dezelfde set eindkwalificaties, die landelijk is vastgesteld. Alle studenten die in het studiejaar stonden ingeschreven, hebben onderwijs gevolgd dat gebaseerd is op deze competenties. De domeincompetenties van het HEO-domein Commerce zijn ongewijzigd en integraal de eindkwalificaties van de opleiding. De competenties zijn beschreven in HEO Domeinen en Domeincompetenties (december 2005). Dit uit drie delen bestaande document is vastgesteld door het landelijk overleg en onder andere gepubliceerd op de website van de HBO-raad. De opleidingen in het domein Commerce (voor de NHL zijn dat Commerciële Economie en International Business and Languages) werken met acht domeincompetenties en twee algemene domeincompetenties. De domeincompetenties zijn (samengevat) als volgt te formuleren: - Het initiëren en creëren van producten en diensten; - Activiteiten rondom het uitvoeren van marktonderzoek; - Het vaststellen van sterktezwakteanalyses voor een onderneming; - Ontwikkelen en uitvoeren van marketingbeleid; - Ontwikkelen en onderhouden van (commerciële) relaties; - Communiceren in meerdere talen; - Leidinggeven. De twee algemene competenties betreffen sociale en communicatieve aspecten (zoals samenwerken, klantgerichtheid, collegialiteit) en een zelfsturende competentie (het sturen en reguleren van de eigen ontwikkeling, reflectieve vaardigheden, beroepshouding en bijdragen aan de professionalisering van het beroep). De uitgebreide formulering van de competenties is te vinden in HEO Domeinen en Domeincompetenties 2005, die als (digitale) bijlage bij dit rapport is opgenomen. Voor alle competenties zijn drie niveaus gedefinieerd door middel van het benoemen van niveau-indicatoren. Deze indicatoren hebben betrekking op de complexiteit van de kennis en vaardigheden die bij de competentie horen of de complexiteit van de context waarin werkzaamheden moeten worden uitgevoerd (zie facet 1.2). Om kennisontwikkeling te bevorderen en om een gemeenschappelijke kennisbasis te creëren heeft het landelijk overleg een Body of Knowledge samengesteld. Per domeincompetentie zijn voor verschillende kennisgebieden (bijvoorbeeld: marketing, bedrijfskunde, onderzoeksmethodologie, sales, ondernemerschap) doelstellingen NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 15/53

16 geformuleerd. Het panel vindt dit een goede ontwikkeling die een bijdrage levert aan het bewaken van het kennisniveau van alle CE-opleidingen in het land. De domeincompetenties zijn opgesteld door een werkgroep van het landelijk overleg. Daarmee is de consensus over de inhoud van de competenties door vakgenoten geborgd. Concepten van de competenties zijn besproken met vertegenwoordigers van werkveld (NIMA en FENEDEX), maar de eindverantwoordelijkheid voor inhoud en formulering van de competenties ligt bij het landelijk overleg. In NIMA en FENEDEX is de beroepspraktijk vertegenwoordigd. Door de bespreking van de competentieprofielen met het NIMA zijn ze ook vergeleken met de 17 functieprofielen voor marketing- en salesfuncties die zijn opgesteld door de European Marketing Confederation. Daarmee is een internationale borging van de profielen gegarandeerd. Facet 1.2 Niveau bachelor Goed Criteria - De eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een bachelor. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: In deel III van HEO Domeinen en Domeincompetenties is een beschrijving van de internationaal vastgestelde Dublin-descriptoren opgenomen en deze zijn een tabel afgezet tegen de generieke kernkwalificaties die de commissie Franssen in 2002 beschreven heeft. De opleiding kiest voor het gebruik van de Dublin-descriptoren, schrijft ze in het zelfevaluatierapport (bladzijde 16). In bijlage 1 van het zelfevaluatierapport is een overzicht gegeven welke domeincompetenties aansluiten bij welke Dublindescriptoren. Zo komt knowledge and understanding aan de orde in domeincompetenties 2, 3, 4, 5 en 6. Making judgements komt aan de orde in domeincompetenties 3, 4, 5, 8 en 10. Learning skils komt alleen in domeincompetentie 10 aan bod. Naar het oordeel van het panel is deze keuze zichtbaar in de niveaus die aan de competenties zijn gekoppeld. Van de acht domeincompetenties moet een student die de bachelorgraad voor Commerciële Economie wil halen de competenties 2 t/m 6 afsluiten op het derde (hoogste niveau), de competenties 1 en 8 op het tweede niveau en competentie 7 op het laagste niveau. De competenties 2 t/m 6 hebben betrekking op kennis en vaardigheden die voor de uitoefening van het beroep van marketeer of salesmanager essentieel zijn. (zie facet 1.1 voor een kort overzicht). De eerste en laatste competenties (respectievelijk het initiëren en creëren van diensten of producten en leidinggeven) worden minder ver ontwikkeld tijdens de opleiding. Een tweede moderne vreemde taal wordt tot niveau 1 ontwikkeld, wat overeenkomt met taalverwervingsniveau B1 (onafhankelijk gebruiker) van het Common European Framework of Reference voor het taalonderwijs. Het panel vindt de keuze verantwoord in het licht van het beroepsprofiel van de afgestudeerden. De drie niveaus worden bepaald door drie indicatoren: complexiteit, transfer en verantwoordelijkheid. Op het eerste niveau zijn complexiteit en transfer beperkt tot 16/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

17 routines en de verantwoordelijkheid tot het eigen takenpakket. Op het tweede niveau is de complexiteit gericht op het werken met procedures en richtlijnen, de transfer op ontwikkelen van kennis en vaardigheden, en verantwoordelijkheid op het ontwikkelen van eigen trajecten. Op het derde niveau zijn de indicatoren voor complexiteit: analyse, zelfstandig handelen, en creativiteit; bij transfer staat zelfsturing centraal; en de verantwoordelijkheid is gericht op pro-actief handelen, en eigen keuzes toelichten en verantwoorden. Het panel is van mening dat deze niveaus adequaat in de competentiebeschrijvingen zijn opgenomen. Facet 1.3 Oriëntatie HBO bachelor Goed Criteria - De eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. - De eindkwalificaties weerspiegelen het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Bij facet 1.1 en 1.2 heeft het panel al een en ander beoordeeld over de eindkwalificaties in relatie tot het beroepsprofiel en de domeincompetenties. Hieraan is het volgde toe te voegen in het kader van de oriëntatie HBO-bachelor. In het Studentenstatuut Marketing Management is een typering van functies en werkvelden voor afgestudeerden opgenomen. Een groot deel van de afgestudeerden start op een verkoopfunctie. De zakelijke dienstverlening en de industrie zijn de grootste afnemers van afgestudeerden. Het MKB vraagt snelle praktische inzetbaarheid. Vaktechnische specialisatie blijkt minder belangrijk te zijn dan sociaal-communicatieve vaardigheden en persoonlijkheidskenmerken. Concrete voorbeeldfuncties voor afgestudeerden worden in het zelfevaluatierapport (blz10) vermeld: beginnende beroepsbeoefenaren zijn salesmanager, accountmanager, marktonderzoeker, brandmanager, e.d. in organisaties van verschillende omvang. Als toekomstige ontwikkelingen in het vakgebied ziet de opleiding toenemende internationalisering, informatisering en automatisering, een toenemend belang van klantgerichtheid, van integrale bedrijfskundige benadering en van de marketingfunctie in organisaties. Het panel herkent deze ontwikkelingen. Tijdens de ontwikkelingsfase van de competenties heeft de opleiding de laatste concepten ervan besproken met het eigen regionale beroepenveld. Landelijk is geadviseerd dit in september 2005 te doen, zodat definitieve vaststelling voor het einde van dat kalenderjaar kon plaatsvinden. De vertegenwoordigers van de NHLberoepenveldcommissie zagen geen aanleiding wijzigingen voor te stellen. Wel vond de commissie het van belang om de competenties voor sales sterker te profileren dan landelijk gebeurt. NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 17/53

18 Uit notulen van de vergaderingen van de werkveldcommissie van het studiejaar leidt het panel af dat ontwikkelingen in de beroepspraktijk met het werkveld worden besproken. Zo is in het voorjaar van 2007 het belang en de toekomstige mogelijkheden van het onderdeel sales van de opleiding aan de orde geweest in samenhang met de kansen op een lectoraat voor sales. De opleiding heeft reeds ingezet op een minor sales. Onderwerp 2 Programma De opleiding heeft op basis van de eindkwalificaties van 2005 het programma gewijzigd. De veranderingen betreffen hoofdzakelijk de programmastructuur door de invoering van een major en minoren in het programma. De nieuwe kwalificaties hebben niet geleid tot grote inhoudelijke veranderingen. Ten tijde van het visitatiebezoek was dat invoeringsproces zo goed als afgerond. Alleen de afgestudeerden van juni/juli 2007 hebben nog het oude programma gevolgd. Alle andere studenten volgen het nieuwe programma. Het panel heeft er daarom voor gekozen alleen het nieuwe programma te beoordelen. Facet 2.1 Eisen HBO Voldoende Criteria - Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek. - Het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline. - Het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. Het oordeel wordt als volgt beargumenteerd: Het panel heeft de literatuurlijst bestudeerd die de opleiding voorschrijft (Boekenlijst marketing management ). Het panel is van oordeel dat de boekenlijst in voldoende mate actueel is, al is niet van alle voorgeschreven boeken de druk en jaar van uitgave is vermeld. Het panel is ook van mening dat het overzicht nog niet de volle breedte van het programma omvat. Zo staat is er voor het programmaonderdeel marketingcommunicatie geen literatuur vermeld. Anderzijds worden voor het onderdeel Trends in Management vijf uitgaven vermeld waarvan niet duidelijk is welke daarvan daadwerkelijk gebruikt worden, want gezien de omvang van het studieonderdeel (6 credits) is het niet aannemelijk dat alle uitgaven volledig bestudeerd moeten worden. De readers die het panel heeft ingezien blijven op een eenvoudig inhoudelijk niveau steken, ook als ze in het laatste jaar gebruikt worden. 18/53 NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt)

19 Vrijwel ieder semester wordt de student in contact gebracht met de beroepspraktijk. In een aantal modules via casussen en/of gastlezingen van beroepsbeoefenaren, dan weer door projecten of opdrachten. De casussen komen in de meeste gevallen voort uit opdrachten die bij de studieboeken worden meegeleverd. De projecten vormen een belangrijk programmaonderdeel om studenten in contact met de beroepspraktijk te brengen in de periodes voor dat ze op stage gaan. In de propedeuse starten de studenten een eigen bedrijf in het project Eigen bedrijf. Ze worden daarbij gevolgd en geadviseerd door ondernemers uit de regio. Ook in het project Marketingplan in het tweede studiejaar is er een sterke binding met de beroepspraktijk omdat de opdracht wordt uitgevoerd voor bestaande bedrijven in de omgeving. Bovendien wordt het project door gastdocenten uit de beroepspraktijk begeleid. De module Marketingcases bestaat uit praktijkonderzoek voor het Technologie Centrum Noord Nederland, waardoor de relatie met de beroepspraktijk ook gelegd wordt. Twee omvangrijke periodes in de opleiding waarin studenten met de beroepspraktijk in aanraking komen zijn de stage in het derde jaar en de afstudeerperiode in het tweede semester van het vierde jaar. Tijdens de derdejaars stage werken studenten 80 dagen in een bedrijf. Gedurende de afstudeerfase werken studenten als extern adviseur aan een marketingopdracht voor een onderneming. Het panel heeft daarvan een aantal voorbeelden ingezien (zie facet 6.1). De opleiding heeft plannen om drie virtuele bedrijven op te richten waarmee studenten de theorie van hun specialisatie-minor in de praktijk kunnen trainen. Het gaat om een uitgeverij (minor sales en accountmanagement), een reclamebureau (minor marketingmanagement en communicatie) en een handelsonderneming (minor exportmanagement). Er zijn nog geen concrete plannen en doelstellingen voor de oprichting geformuleerd, maar het panel beschouwt ze als een goede mogelijkheid theorie en praktijk te combineren. Er is in het programma ruimte voor actuele ontwikkelingen in het vakgebied. Modules als Trends in Marketing en Trends in Management zijn er op gericht studenten in contact te brengen met actuele ontwikkelingen in de desbetreffende gebieden. Deze modules zijn gepland in het derde leerjaar. In de nieuwe structuur is de eerste module opgenomen in de minor exportmanagement en de tweede in de vrije keuzeruimte. De beide algemene competenties (sociaal-communicatieve vaardigheden en zelfsturing) zijn gericht op het verwerven van bredere beroepsvaardigheden. Studenten werken vooral aan deze vaardigheden in de integrale leerlijn als ze projecten zoals Eigen Bedrijf, Marketingplan en Internationale Marketing. Bij de beoordeling van deze projecten wordt niet alleen de inhoud beoordeeld, maar ook de ontwikkeling op de algemene beroepsvaardigheden. Het panel komt tot het oordeel voldoende in plaats van goed, omdat het van mening is dat de literatuur niet uitdagend en breed genoeg is. In een aantal gevallen worden geen boeken voorgeschreven, maar wordt alleen met readers gewerkt, van een tamelijk oppervlakkig niveau. NQA - visitatie Noordelijke Hogeschool Leeuwarden, Commerciële Economie hbo bachelor (vt/dt) 19/53