BIJEENKOMST 10 OPVOEDEN MET RESPECT KEUZETHEMA BIJ DE CURSUS OMGAAN MET PUBERS

BIJEENKOMST 10 OPVOEDEN MET RESPECT KEUZETHEMA BIJ DE CURSUS OMGAAN MET PUBERS

OPVOEDEN MET RESPECT KEUZETHEMA BIJ DE CURSUS OMGAAN MET PUBERS Deze cursus: pveden met respect, is ntwikkeld ter vrkming van eergerelateerd geweld en is als keuzethema tegevegd aan de cursus mgaan met pubers. De grepsvrlichting draagt de naam: pveden met respect. De term eergerelateerd geweld wrdt bewust niet gebruikt. De cursus richt zich p de achterliggende zaken, de aanleidingen die leiden tt vrmen van eergerelateerd geweld. Delen De deelnemers: - hebben inzicht in verschillen in pveden van jngens en meisjes; - hebben inzicht in de gevlgen van het verschillend benaderen van jngens en meisjes binnen de kaders van IK en WIJ riëntatie; - uders krijgen handvatten m jngens en meisjes gelijkwaardig p te veden. Aandachtspunt vraf De cursus pveden met respect als keuzethema bij de cursus mgaan met pubers, kan gegeven wrden dr VETC ers die de vrlichtingsbijeenkmst ver eergerelateerd geweld hebben bijgewnd en die tevens deelgenmen hebben aan de training pveden met respect. Vr meer infrmatie: GGD, afd. VETC, 020 5555 495. Het is van belang m vraf in te schatten he veilig het is in de grep. Kent de grep de dcent al een tijdje? Is er vldende veiligheid in de grep? Biedt ruimte aan de mening van de mensen, k al is die afwijkend en eenzijdig. Het is belangrijk dat je hun uitlatingen als ingang neemt, deze niet afwijst maar je eigen dingen er naast zet. Bendigdheden DVD-speler DVD mgaan met pubers Flip-ver Stiften Pennen Achtergrndinfrmatie vr de dcent Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 2

1. Welkm en intrductie (5 minuten) Heet de uders hartelijk welkm. Km z ndig ng even terug p wat de vrige keer besprken is. Indien die bijeenkmst werd afgeslten met een pdracht, neem dan tijd m deze te bespreken. In dat geval duurt de intrductie langer. Vertel wat het nderwerp is van deze bijeenkmst en licht het prgramma te. Prgrammaverzicht 1. Welkm en intrductie 5 minuten 2. Verschillen in pveding tussen meisjes en jngens 20 minuten 3. DVD, Omgaan met pubers 10 minuten 4. Nabespreking DVD 20 minuten Pauze 10 minuten 4. Ik- en wij culturen en de verschillen in pveding 30 minuten tussen meisjes en jngens 5. Tips en handvatten 20 minuten Afsluiting 5 minuten Ttaal 120 minuten 2. Verschillen in pveding tussen jngens en meisjes (20 minuten) Werkvrm: Infrmatieverdracht/grepsgesprek Sekserllen werken k dr in de manier waarp we nze kinderen pveden, zwel p schl als thuis. Jngens wrden anders behandeld dan meisjes, iedere uder gaat daar weer anders mee m. Grepsgesprek Instructie Lees (een f meerdere van de) nderstaande pmerkingen hardp vr en vraag aan de deelnemers: herkennen jullie deze elementen uit je eigen pveding? Welke gevlgen zwel psitief als negatief, hebben deze bdschappen met zich meegebracht? Wat vind je belangrijk vr je eigen zn (en) en/ f dchter (s)? Prbeer in gesprek te kmen. Gebruik desnds je eigen wrden. Nteer de reacties van uders in steekwrden p een flip-ver. Is een zn meer gewenst dan een dchter? Een man velt zich man als hij een zn heeft; klpt dit en waarm is dit z? Vaders en meders springen wilder en steviger m met jngens, met meisjes zachter en vrzichtiger. Jngens mgen erp uit; meisjes wrden verbeschermd en wrden nvldende aangemedigd tt zelfstandigheid. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 3

Omdat meisjes verbeschermd zijn en niet wrden aangemedigd tt zelfstandigheid ntwikkelen de meisjes nvldende vaardigheden m met de mgeving m te gaan en nvldende zelfvertruwen, waardr ze afhankelijk blijven van de hulp van anderen. Ouders vinden een hge pleiding vr hun zns belangrijker dan vr hun dchters. Speelged wrdt afgestemd p de sekse en niet p de persnlijke belangstelling van het kind: jngens hren met aut s te spelen en meisjes met pppen. Jngens kiezen p jnge leeftijd jngensspeelged en ze vermijden alles wat maar meisjesachtig is. Over seksualiteit wrdt nauwelijks gesprken met jnge kinderen; zwel thuis als p schl wrdt er weinig vrlichting gegeven. Er is een afstand tussen jngens en meisjes; deze wrdt dr de uders vaak nderstreept. Jngens mgen niet huilen is een veel gehrde kreet; waardr jngens als ze mannen zijn later in de prblemen kmen met hun emties. Meisjes meten vruwelijk zijn; dus niet ster den f naar vren treden met hun eigen mening. Er is een vrrdeel tegenver meisjes; als ze te sterk zijn, zijn ze te nafhankelijk en dus niet geschikt als partner van wie tch een mate van gehrzaamheid wrdt verwacht. Vruwen hebben een verzrgingsplicht en mannen een arbeidsplicht. Dit krijgt al in de vrege jeugd een stempel. Vruwen zijn verantwrdelijk vr het verzrgen en mannen brengen geld binnen. Als dit patrn wrdt verstrd, ntstaan er spanningen en een disbalans in het gevel van eigenwaarde. Sluit af met de pmerking dat uders vaak verwachtingen en delen hebben ten aanzien van hun puber en sekserllen. Deze verwachtingen spelen vaak nbewust mee als uders reageren p het gedrag van hun kind. Smmige uders geven aan hun kinderen bdschappen dr die ze zelf van hun uders hebben ntvangen en geleerd. Terwijl smmige uders juist niet willen verdragen aan hun kinderen wat zij zelf hebben ntvangen en hebben geleerd van hun uders. Het is belangrijk dat je als uder je bewust bent wat vr ju belangrijk is, dat kan de cmmunicatie met je zn f dchter k makkelijker maken. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 4

2. DVD: mgaan met pubers (30 minuten, incl. nabespreking) Werkvrm: grepsgesprek n.a.v. DVD Laat de vlgende afleveringen zien van de DVD mgaan met pubers : - veranderingen in de pubertijd, deel I - manieren van pveding, deel I en II - luisteren naar de puber, deel II Zrg dat iedereen ged zit, dim het licht en tn de dvd. Na het zien van de dvd ga je in gesprek met de uders. Vraag aan de uders: Herken je iets in de DVD? Wat is dat? He zu je het anders willen den? Heb je je kinderen it betrapt p liegen? He zu u het vinden als uw dchter f zn met iemand thuiskmt die u helemaal niet ziet zitten? Een andere cultuur, andere religie? Pauze (10 minuten) 4. IK en WIJ culturen en verschillen in de pveding van jngens en meisjes ( 30 minuten) Werkvrm: grepsgesprek Achtergrndinf vr de dcent (uit: training Opveden met respect) De ngelijkheid tussen mannen en vruwen die aan eergerelateerd geweld ten grndslag ligt, wrdt in de pveding gereprduceerd. In dit nderdeel gaat het m gedragsalternatieven. Dr gedragsalternatieven aan te bieden willen we een gedragsverandering te weeg brengen, bijvrbeeld in pvedingssituaties (jngens en meisjes niet anders pveden, niet rddelen, anderen kunnen en durven aanspreken p bepaald gedrag etc.) Het bewaken van de familie- eer is in het leven van mensen uit eerculturen altijd en veral aanwezig, intern en extern, drweven in het leven van alle dag, generaties lang. Znder eer ben je namelijk niets, het hebben van eer is dus tegelijkertijd het hebben van identiteit. Dit is een grt verschil met samenlevingen waarin en sprake is van individualistische cultuur en waarin eer niet bepalend is. Wanneer je dan wrdt afgewezen dr je mgeving heb je ndanks dat tch altijd ng een gevel van eigenwaarde mdat deze ls staat van tevren vastgestelde gedragsregels. Willen we een stap maken naar mentaliteitsverandering dan zu er eerst een stap gezet meten wrden naar een prces van individualisering binnen de cllectief geriënteerde gemeenschappen; waarbij het individu zich ls kan maken (met als del gelijkwaardigheid tussen meisjes en jngens te bevrderen) van de vanzelfsprekendheden zals iedereen det het z, dus ik met het k z den f waarden en nrmen hanteren waar men eigenlijk niet achter staat. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 5

Grepsgesprek Ga met uders in gesprek en vraag aan uders: Wat versta jij nder IK cultuur en WIJ cultuur? Wanneer vel je schaamte? Schaamte dat buren en familie iets negatiefs ver ju en je kinderen gaan zeggen? Ved je p naar de richtlijnen en gen van buiten? He kun je daarin je eigen balans en weg in vinden? Waar ben je het bangst vr wat betreft je kinderen/ pubers? Wat is de invled van de mgeving? Wat vr een effect heeft de mening van de buren en familie? Maak daarna een keuze uit een van de vlgende nderwerpen. Kies je eigen wrden en bespreek dit in de grep: Man-vruw verhudingen - De vanzelfsprekend rndm man-vruw rllen en de taakverdeling thuis. - De vanzelfsprekendheid van de rl van de man als beschermer van de eer van de familie. - De rl van de vruw, als partner en meder; schndchter; zichzelf p de tweede plaats stellen en zrgen vr anderen. - Het idee dat men p een bepaalde leeftijd met truwen met iemand. - De uders bemiddelen bij een huwelijk; men kiest zelf een partner uit met wie dchter f zn gaat truwen. Men selecteert p belangen van de uders en niet vanuit een innerlijke keuze vr iemand m mee te truwen. - De keuze vr een partner wrdt niet getetst p wat men daadwerkelijk in een partner zekt. - De vaste en statische uderrllen als er kinderen wrden gebren; de rl van de vader en de rl van de meder zijn vastgesteld en zijn niet flexibel; meder vangt en vedt p, vader straft f gaat leuke dingen met de kinderen den. Zwijg- en schaamtecultuur - Leren benemen en verwrden van emties. - Leren uiten van gevelens in plaats van deze te nderdrukken m de vrede te huden. - Zich sterk maken in de familie en in de relatie m vr de eigen beheftes p te kmen. - Lslaten van de het rept schaamte p, gewnten waarbij er een verbd wrdt gelegd p wat nfatsenlijk is binnen de eerculturen. Bijvrbeeld; praten ver seksualiteit, te pen gekleed gaan, te veel aan jezelf denken etc. - Innerlijke veiligheid bevrderen m uit te kunnen kmen vr de eigen mening znder angst te velen m dr de familie f de mgeving uitgestten te wrden. - Direct leren cmmuniceren in plaats van via via f via pmerkingen iemand iets duidelijk willen maken; bijvrbeeld dr weg te lpen de uders f de partner duidelijk willen maken wat de eigenlijke wensen zijn. - Letten p uitspraken die men in het wilde weg det, bijvrbeeld meisjes hebben lang haar en krte hersenen etc. - Leren vermijden van schaamte verrzakende pmerkingen, bijvrbeeld: een man det ziets niet. - Gelegenheden creëren waar men penlijk kan praten ver zichzelf; eigen wensen en beheftes als man f vruw; als vader f meder; f als partner f als lid van een familie f een gemeenschap. - Leren prblemen meteen te uiten znder dat het zich pstapelt en escaleert. - Leren vragen m erkenning en liefde, affectie znder verwijten te maken f geweld te gebruiken. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 6

Hechte familie en grepsverbanden en individu: - Balans tussen de belangen en beheftes van de grep waarte men behrt en van zichzelf. - Afhankelijkheid van de grepsnrmen nder de lep nemen. - Vaardigheden ntwikkelen zich als individu in een grepscultuur te handhaven en een eigen mening te kunnen vrmen znder buitengeslten te wrden dr de grep. - Lslaten van het idee dat je niet lyaal bent als je een andere mening f behefte hebt dan je familie. - Truw ik mdat mijn uders het ged vinden f wil ik echt zelf? Ga ik werken mdat mijn uders dat willen f wil ik het zelf k? - Zicht krijgen p schuldgevel; waar kmt het schuldgevel vandaan als ik me niet schik aan de verwachtingen van mijn familie en gemeenschap? Externaliseren en internaliseren: - Erkenning niet van de buitenwereld verwachten; maar zelf ntwikkelen. - Ontwikkelen van zelfreflectie; waar ligt de rzaak van een prbleem bij mij? En waar ligt het aan de ander? - Leren inzien dat niet alleen de mstandigheden van buitenaf een rl kunnen spelen maar dat men er k zelf een aandeel in kan hebben. - Leren mgaan met het eigen aandeel in een prbleem; wat kan ik er aan den m het zelf p te lssen? He kan ik de verantwrdelijkheid nemen m mezelf gelukkig te maken? - Wat is de rl van het gezag? He laat een individu zich beïnvleden dr de autriteit? En he autriteitsgevelig is men? He hiermee m te gaan? - Kritisch naar uderen kunnen reageren znder respect te verliezen. - Leren plannen van het eigen leven en de situaties die p een individu af kunnen kmen in plaats van deze p hun belp te laten. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 7

5. Tips en handvatten (20 minuten) Je kunt de uders k ng de vlgende tips en handvatten aanreiken. Neem die dr met de uders. Je zult er niet aan tekmen m ze allemaal te bespreken. Kies een aantal punten waarvan je denkt dat de grep deze graag wil hren. Afhankelijk van de grep die je begeleidt, zullen de vragen en de fcuspunten anders zijn. Geef bij de punten die je eruit hebt gehaald vrbeelden f vraag de grep f zij er vrbeelden van kunnen benemen. Geen negatieve pmerkingen maken als een jngen interesse heeft in meisjes speelged; beschuw dit als heel gewn. Meisjes en jngens gelijk behandelen bijv. als het gaat m taakverdeling in huis Emties bij de jngens; huilen mag en je bent sterk als je huilt! Aanmedigen van zelfstandigheid bij de meisjes; het is ged m dingen zelf te den en te ndernemen als meisje. Vertruwen uitspreken naar de meisjes te; wij gelven in je kracht. Seksualiteit niet afkeuren; het is niet vies f schaamtevl. Stimuleren dat jngens en meisjes samen spelen. Geen negatieve pmerkingen maken ver anderen waar kinderen bij zijn; dit wekt wantruwen naar de uders. Kinderen hren zich veilig te velen in hun thuisbasis. Vermijd k lsse pmerkingen ver vruwen zijn z en mannen zijn zus. Wees een rlmdel vr de kinderen; mannen die teder zijn en in het huishuden helpen zijn geen zwakke mannen. Geef daar vrbeelden van en prijs deze mannen. Niet straffend ptreden maar leg uit als een kind ergens mee kmt ver jngens f meisjes f seksualiteit. De er z nrmaal mgelijk ver. Wees psitief ver vruwen die hun eigen leven zelf, naar eigen inzicht willen inrichten. De psitief ver vruwen die nafhankelijk zijn. Wees niet negatief ver mensen die gaan scheiden; kinderen pikken veel dingen terlps p en registreren dit. Leg de nadruk p het feit dat het vr alle partijen lastig is m te scheiden en dat mensen daar altijd een gede reden vr hebben. Kies geen partij vr een man f een vruw. Wees neutraal. Mannen zijn afstandelijk en vruwen zijn betrkken; dat is vaak een traditineel plaatje. Bekijk eens samen met je partner f het wel z is; he km je ver als uders? Is de vader inderdaad zakelijk en afstandelijk naar het kind? Is de meder betrkken en gevelig? Praat nderling he je het anders kan den. Wanneer het kind iets heeft gedaan; niet het kind afkeuren, maar het gedrag. Bijvrbeeld niet zeggen jij bent een stut kind maar wat je nu det, kan niet. In veel cllectief geriënteerde gezinnen wrdt de nadruk gelegd p de persn en niet p het gedrag. Met als gevlg dat het kind de bdschap krijgt dat hij f zij niet deugt. Dit kan k het nderscheid tussen jngens en meisjes verscherpen. In de zin van meisjes zijn verkeerd f jngens zijn hard. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 8

Het kind niet als bezit zien waarbij je het gedrag van het kind gebiedend stuurt: jij met dit en dat. Laat het kind meepraten in de zin van wat denk je dat er nu gebeuren met? Bied het kind de ruimte m zelf met dingen te kmen. Binnen de cllectief geriënteerde gezinnen kmt het vaak vr dat er naar meisjes te gebiedend wrdt gehandeld; verbaal en nn- verbaal. gedraag je z, gedraag je zus. In plaats daarvan, kan een dchter betrkken wrden bij wat ze wel f niet mag; in de zin van wat denk je dat het juist is m te den. Kwaliteit van het kind centraal stellen in plaats van het geslacht; dat betekent dat de uders anders naar hun kind dienen te kijken. Niet als een meisje f een jngen maar een individueel kind met een bepaalde kwaliteit. Een kind kan ngeacht het geslacht een bepaalde kwaliteit hebben en dat zu centraal meten staan in de pveding. De kwaliteit niet beperken tt het geslacht. Kinderen niet vergelijken met elkaar; sms kmt het vr dat uders uit de cllectieve cultuur een vrbeeld van een ander kind gebruiken m hun eigen kind p te veden. In de cllectieve cultuur wrden vrbeelden van anderen vaak ingezet als pvedingsmechanisme: de dchter van die en die heeft dit f dat gedaan. Dit zwel in negatieve als in psitieve zin. Het is ged vr het kind m dit srt vergelijkingen te vermijden. Het kind met zich uniek kunnen velen in het gezin waar hij f zij te behrt. Kinderen gedijen het best wanneer zij gevelens van plezier en cmpetentie kunnen ntwikkelen p basis van vaardigheden die zij verwerven. Dat betekent vr de kinderen uit cllectief geriënteerde gezinnen, dat zij in hun vaardigheden meten wrden gezien en deze vergedragen meten krijgen van hun uders f mgeving. Vaak wrden er te weinig vaardigheden bewust geleerd aan de kinderen. Meisjes krijgen in het huishudelijke dingen uitgelegd. He ze hun meder kunnen helpen in het huishuden; hieraan ntlenen ze een gevel van vaardig zijn. Naast deze vaardigheden zuden uders meer aandacht meten besteden aan andere nietsekse gebnden - vrmen van vaardigheden zals: buiten dingen den, regelen en rganiseren. Kinderen hren binnen de cllectieve cultuur hun uders te gehrzamen; maar de tijden veranderen en kinderen praten nu meer mee dan vrheen. Ok binnen de cllectief geriënteerde gezinnen zu er een nderhandelingsruimte meten zijn vr kinderen die met hun eigen inbreng kmen. Meer vragen aan kinderen, hun mening p prijs stellen en niet wegden met kinderen hebben geen verstand van zulke zaken. Kinderen meten leren m ja en nee te kunnen zeggen. Wat vinden ze prettig? Wat vinden ze niet prettig? Het vanzelfsprekende dat het kind zich met schikken aan de wens van de uders en grte mensen, is een ngeznde ntwikkeling vr het kind. Wanneer een kind nee zegt, zu het niet meten wrden afgewezen maar juist gerespecteerd. Er heerst in de cllectieve cultuur sms de gedachte dat mannen recht hebben p vruwen. Dat de vruw zich ndergeschikt en nderdanig hrt p te stellen en zich dient te schikken aan de wensen van de man. Dat is een zeer ngeznd uitgangspunt waarbij een slecht vrbeeld wrdt gegeven aan het kind. Als mannen zich anders gaan pstellen tegenver hun vruwen, kan dit wrden vrkmen. Bijvrbeeld als de man, de vader zich niet claimend gedraagt tegenver zijn vruw. vruw breng me kffie, thee, mijn eten f dat de vader geen tegenspraak van zijn vruw duldt. Dat zijn vrbeelden waarbij een jngen in het gezin de cnclusie trekt Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 9

dat hij k later recht heeft p de vruw. Het meisje trekt dan de cnclusie dat zij zich beschikbaar met pstellen tegenver de man. In het verlengde van het bvenstaande; mdat meisjes de bdschap krijgen dat mannen een srt van recht p hen hebben, hebben ze te weinig cntact met de signalen van hun lichaam. Meisjes zijn daarnaast sterker getraind m zich te richten p de ander, m te vrzien in andermans beheftes. Zzeer dat zij het besef kwijtraken dat ze een lichaam vr zichzelf hebben. Gevlg is dat meisjes hun lichaam erg slecht kennen, ze ervaren hun lichaam als niet van henzelf, als iets van belang. Op het lichaam van de jngens laten mannen in het algemeen geen rechten gelden, dus die bdschap krijgen de jngens niet. Daarnaast zijn jngens veel meer pgeved m te den wat zij willen. Daarm zullen jngens sneller h zeggen. Jngens meten de bdschap krijgen dat dit k geldt vr meisjes. Dat er k geen rechten te ntlenen zijn aan het lichaam van een meisje: meisjes mgen k h zeggen als zij iets niet willen. Afsluiting Rnd de bijeenkmst af met een krte samenvatting van wat besprken is. Denk aan het registratiefrmulier! Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 10

Achtergrndinfrmatie Ongelijkheid tussen meisjes en jngens ligt aan de basis van eergerelateerd geweld. Dit krijgt al bij de pveding zijn vrmen. Tabes rndm seksualiteit en de angst rnd de puberteit, met name vr meisjes dat zij hun maagdelijkheid kunnen verliezen, zijn zaken die de kern van eergerelateerd geweld raken. Drdat deze zaken niet wrden besprken is de kans binnen de cllectieve gemeenschappen grt dat prblemen rndm ngelijkheid tussen meisjes en jngens en eergerelateerd geweld van generatie tt generatie wrden vergedragen. Aandacht vr deze zaken is ndzakelijk m mentaliteitsverandering p gang te brengen. In smmige gezinnen wrden jngens anders bejegend dan meisjes. Z kan het zijn dat jngens meer vrijheden hebben dan meisjes. Vr smmige meisjes gelden strenge regels als zij de leeftijd van 15 en 16 jaar bereiken. Z mag een meisje dat tt haar 14e vrij naar buiten mcht gaan en met jngens mcht mgaan, ineens niet meer naar buiten. Ok mag zij niet meer met jngens mgaan. Ze met rnd deze leeftijd k rekening huden met he zich kleedt: Blte armen en krt rkken zijn bijvrbeeld niet tegestaan. Ok zie je vaak p die leeftijd dat de vader van het meisje afstand van haar neemt; vader is niet meer betrkken, de relatie is niet meer z ngedwngen als vrheen. Vr jngens geldt dat zij nu meer afstand meten nemen van meisjes, met name van meisjes uit hun eigen gemeenschap. Meisjes met wie de jngens vreger ngedwngen mee knden spelen, wrden nu geacht afstand te nemen. Ok wrden jngens verantwrdelijk gemaakt vr het bewaken van de eer van hun vruwelijke familieleden. Zals zussen, nichten en sms k hun meders en tantes. Jngens meten alert zijn p alle gevaar dat van buiten kmt en de eer van de familie kan schaden; zndig meten zij maatregelen nemen. Die verandering kan vr jngeren heel verwarrend zijn, vral vr meisjes. Ineens krijgen ze het besef dat ze een seksueel wezen zijn. Als meisjes en jngens pubers wrden, wrdt de afstand tussen heb steeds grter waardr cmmunicatie met elkaar lastig wrdt. Zwel jngens als meisjes wrden niet vrbereid p deze veranderingen. Het verkmt ze. Ok de uders weten zich vaak geen raad. Ze missen de instrumenten m hun jngens en meisjes uitleg te geven wat er van hun verwacht wrdt. In veel gevallen gaat het via dreigementen f uitleg als het hrt nu eenmaal z. Opveden met respect themadeel bij mgaan met pubers /eergerelateerd geweld/ GGD Amsterdam/VETC 11