Otto van Limburg Stirum, , ML/Maw, Ontwerponderzoek Paper 2. Paper 2 Ontwerp. - ontwerpdoelen - ontwerphypothese en ontwerpregels

Transcriptie

1 Paper 2 Ontwerp Paper 1 samenvatting (gecorrigeerd) Lesontwerp & Didactische verantwoording - probleemomschrijving - ontwerpdoelen - ontwerphypothese en ontwerpregels Probleemomschrijving. Uit mijn vooronderzoek is gebleken dat de analytische vaardigheden van leerlingen in Havo 4 voor het vak maatschappijleer niet goed worden beheerst. De methode Thema s die gebruikt wordt biedt wel een vragenschema voor het maken van een analyse van een maatschappelijk probleem, maar het bestaande curriculum voor het vak biedt weinig oefening in de specifieke inzichten en vaardigheden die voor het beantwoorden van die vragen nodig zijn (zie paper 1). Zo gingen veel van de leerlingen aan hun P.O.; analyse van een maatschappelijk probleem, van start met bestaande en al gepolitiseerde probleemomschrijvingen 1 zonder zich daar bewust van te zijn. Het gevolg is dat de leerlingen door een gekleurde bril, inclusief oogkleppen, naar een maatschappelijk vraagstuk kijken. Dit beperkt de leerlingen in hun mogelijkheden om verschillende probleem-oorzaak-gevolgoplossing redeneringen te herleiden naar verschillende (politieke) actoren en hun belangen. Het politieke construct achter de gevonden redeneringen en de keuze voor beleidsvoorstellen blijven onontgonnen terrein. Ook het zicht op andere visies op het probleem blijft hierdoor beperkt 2. Het is opvallend dat met name de analytische vaardigheden niet expliciet / operationeel worden gemaakt in de eindtermen 3, terwijl ze een essentieel onderdeel vormen van het vak, namelijk; de typische denkstappen en redeneerwijzen 4 van maatschappijleer. Vooral het kunnen analyseren van maatschappelijke vraagstukken om vervolgens aan de verder uitgeschreven eindtermen te voldoen is een onmisbare vaardigheid die in de vakdidactiek wel wordt beschreven. 5 1 Jeliazkova en Hoppe benadrukken het belang van het vermogen (of de vaardigheid) om kritisch te kunnen kijken naar het politieke construct achter probleemomschrijvingen. Hoppe, R. & Jeliazkova, M. (2012), Kritisch denken over politieke problemen. Lemm, Enschede. 2 N.B.: Dit is een herdefiniëring van mijn probleemanalyse in paper 1, met gevolgen voor het vaststellen van mijn leerdoelen en de invulling van mijn lesinhouden. 3 Eindtermen Havo , subdomein A2 4 Ruijs, G. (2012), Denkgereedschap van maatschappijleer, Over hogere denkvaardigheden bij maatschappijleer en maatschappijwetenschappen, LEMM, Enschede 5 Olgers,T et al. (2010), Handboek vakdidactiek maatschappijleer (m.n. 9.4), Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken, Instituut voor Publiek en Politiek, Amsterdam 1

2 Ontwerpdoelen. De beheersing van analytische vaardigheden van mijn Havo 4 klas kunnen vergroot worden door de leerlingen gereedschappen aan te bieden die hen in staat stellen om probleemomschrijvingen toe te schrijven aan verschillende actoren. Oftewel vaardigheden en denkwijzen te ontwikkelen waarmee zij inzicht kunnen krijgen in het (politieke) proces dat vooraf gaat aan de probleem definiëring 6. Hiervoor maak ik gebruik van drie typische denkstappen en redeneerwijzen, in dit geval ook te typeren als leerlingactiviteiten. Aansluitend op mijn bevindingen uit het vooronderzoek en (vak-) didactische literatuur heb ik voor mijn ontwerpdoel de volgende gekozen: 1.: ontleden en attribueren: Welke (politieke) visie wordt door de probleemdefinitie vertegenwoordigd? Welke (politieke) actoren staan achter die visie? 2.: vergelijken en categoriseren: Zijn er meerdere visies die leiden tot andere probleemdefinities? 3.: causale verbanden leggen: Welke oorzakelijke verbanden hebben geleid tot de verschillende probleemdefinities? Welke probleemoplossingen zijn daarvan een logisch gevolg? De interventie waarvoor ik heb gekozen om deze denkwijzen / vaardigheden te leren gebruiken bij een kritische analyse van probleemomschrijvingen is een vorm van scenario onderzoek 7 met gebruik van cognitieve vormgevers (visualisaties). Een extra uitdaging voor docenten en leerlingen is van andere aard: Ten eerste; maatschappelijke vraagstukken lijken vaak erg complex waardoor leerlingen bij voorbaat een laag succesperspectief ervaren 8. En ten tweede; hun keuze voor de vraagstukken (voor de P.O. s) is vaak gebaseerd op persoonlijke affecties met de gepolitiseerde probleemomschrijving. Deze persoonlijke, emotionele betrokkenheid maakt het moeilijk voor de leerlingen om verschillende visies op het vraagstuk kritisch en objectief te onderzoeken 9. 6 zie bijlage probleem begrippen, in scenario-onderzoek.pptx, samenvatting uit Jeliazkova & Hoppe 7 PGO, zie verantwoording paper 1, naar Gankema, Marzano, Olgers et al. 8 zie verantwoording paper 1, Boekaerts, M. (2005). Motivatie om te leren. 9 Olgers,T et al. (2010), Handboek vakdidactiek maatschappijleer (H.6, preconcepties), Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken, Instituut voor Publiek en Politiek, Amsterdam 2

3 Ontwerphypothese en ontwerpregels. Mijn ontwerphypothese is dat de leerlingen beter in staat zijn een maatschappelijk vraagstuk te analyseren als zij inzicht hebben in de politisering van de probleemomschrijvingen rond een vraagstuk. Als de leerlingen in staat zijn om probleemomschrijvingen in context te kunnen zien van hun politieke construct dan kunnen ze ook samenhang vinden tussen verschillende oorzaak-gevolg-oplossing redenaties en actoren. De gekozen vorm van scenario onderzoek in opdracht van een politieke partij, dwingt de leerlingen om bewust politieke constructen te maken. Dien ten gevolge moeten ze ook bewuste keuzes maken in de probleemduiding en de daarmee samenhangende oorzakelijke verbanden en wenselijke oplossingen (probleemstructurering en -oplossing) 10. Overzichtelijke, stapsgewijze opdrachten in de zone van de naaste ontwikkeling 11 nemen de motivationele en emotionele hindernissen bij de leerlingen weg. Analytische vaardigheden en leerling motivatie worden bevorderd door de volgende ontwerpregels: Overzichtelijke (deel-)opdrachten met haalbaar succesperspectief. Zichtbare resultaten door gebruik van visualisaties met directe evaluatiemogelijkheden na iedere opdracht. Iedere vervolgopdracht bouwt voort op gemaakte stappen en biedt een nieuwe uitdaging (de zone van de naaste ontwikkeling). Lesontwerp & didactische verantwoording. Voor de ontwikkeling van analytische vaardigheden, en met name het kritisch kunnen analyseren van probleemomschrijvingen, volg ik de drie stelregels voor het aanleren van vaardigheden 12 van Ebbens en Ettekoven. In de opzet van deze lessenserie is een opbouw van begrips- en toepassingsniveau naar het niveau van analyse, evaluatie en creatie. Leerling activiteiten die naar Bloom s (herziene) taxonomie te categoriseren zijn als horend bij hogere denkvaardigheden. De leerlingen waarbij ik de lessenserie ten uitvoer breng hebben het verplichte deel Maatschappijleer afgesloten. De Havo 4 leerlingen die in hun profiel hebben gekozen voor Maatschappijwetenschappen gaan binnenkort aan de slag met een zelfstandig onderzoek. In overleg met collega docenten is mijn ontwerp gepland als verdieping en aanscherping van de vaardigheden van de leerlingen om kritisch te kunnen denken over probleemomschrijvingen. Het idee is dat dat de hiaten in hun analytische vaardigheden kan verminderen en een verbetering van het huidige curriculum zal zijn in de voorbereiding op hun eigen onderzoek. 10 Ruijs, G. (2012), als boven, p naar Vygotsky, L., o.a. in Ebbens & Ettekoven, Marzano, Tomlinson. 12 Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2005). Effectief leren. Basisboek. Tabel 1, p. 195, Groningen: Wolters- Noordhoff. 3

4 Aansluitend op mijn constateringen in mijn vooronderzoek, grijp ik terug op de gemaakte (ML) P.O. s en de analyse vragen uit het lesboek Thema s. Zo haal ik hun voorkennis op en kan ik met (gepolitiseerde) probleemomschrijvingen (geprefereerde probleemdefinities 13 ) die zijzelf hebben gebruikt de relevantie van mijn leerdoelen aan de leerlingen verduidelijken. De leerlingen krijgen een hand-out ter ondersteuning van de opdrachten in de lessenserie. Uitleg van het doel van de opdracht en het gebruik van de hand-out gebeurt klassikaal a.d.h.v. de uitgebreidere presentatie scenario onderzoek.pptx (zie bronvermelding 15). Hierin zijn ook de cognitieve vormgevers opgenomen en suggesties voor hun bruikbaarheid (van ordening van informatie tot presentatie en argumentatie). Deze lesfase richt zich op de instructie van de opdracht; wat gaan ze de komende lessen doen en wat is het uiteindelijke doel. De deelopdrachten worden per les aangeboden. Het grote onderwerp dat ik wil gebruiken voor mijn lessenserie is migratie. Migratie als fenomeen is een gegeven van alle tijden. Door dit onderwerp zo kaal (neutraal, nog niet gepolitiseerd) mogelijk te nemen als voorbeeld, is het mogelijk om het op allerlei niveaus aan te kleden (micro-, meso-, macroniveau, domeinen, problematisering). Zo worden de speculaties (aannames) rondom de beweegredenen op verschillende manieren aangekleed en verklaard door de wetenschap en de politiek door oorzaak-gevolg-oplossing redenaties 14. Dit biedt de docent de gelegenheid om de denkvaardigheden en het gebruik van de verschillende visualisaties voor te doen. De leerlingen kunnen aan de hand van verschillende voorbeelden uit de introductie met de schema s en cognitieve vormgevers 15 (mijn gereedschappen ) oefenen. De volgende lessen gaan de leerlingen in groepen een eigen scenario opdracht uitvoeren. Hierbij kies ik voor probleem gestuurde didactiek met een begeleidende rol voor de docent 16. Een afgebakend actueel migratievraagstuk wordt aan de klas voorgelegd: Migratie naar Nederland; gewenst of niet?. Alle groepen beginnen met het samenvatten van partijstandpunten 17 in een tabel met behulp van post-it s, zodat ze de standpunten daarna kunnen herschikken op thema s. Hierdoor ontstaat een overzicht van verschillende politieke visies op migratie als maatschappelijk vraagstuk (vergelijken en categoriseren). Deze lesfase richt zich op begrips- en toepassingsniveau. Aan de hand van het politieke spectrum uit de verkiezingsprogramma s deel ik de klas in in groepen 18 die elk een scenario onderzoek en een beleidsvoorstel moeten doen voor (in opdracht van) één bepaalde politieke partij (naar Bloom; analyse, evaluatie en creatie). Dit dwingt hen om bewust een politiek construct te achterhalen die niet perse de hunne is (ontleden en attribueren) en een daarbij passende oorzaak-gevolg-oplossing redenering op te stellen (causale verbanden leggen). 13 Hoppe, R. & Jeliazkova, M. (2012), als boven, p Zie ook de ijsberg, Hoppe & Jeliazkova, (2012) als boven, p Zie bijlage scenario onderzoek.pptx 16 Velzen, J. Van (2008). Kennis & denken & leren. (p , ) Antwerpen-Apeldoorn: Garant. 17 Leerlingmaterialen: Verkiezingsprogramma s over Migratie, april Ebbens, S., & Ettekoven, S. (2005). Effectief leren. Basisboek. (deel 2) Groningen: Wolters-Noordhoff. 4

5 Hiervoor krijgen zij bronnen 19 aangereikt die verschillen qua niveau (micro, macro) en concreet of abstract (data, verslaggeving, partijprogramma s, opinie, theorie). De leerlingen moeten gaande weg zelf bepalen welke informatie en gereedschappen zij gaan gebruiken om hun beleidsvoorstel vorm te geven en te onderbouwen (samenwerkend leren, creëren, differentiëren). Afronding vindt plaats door klassikale presentaties van de verschillende groepen. Zij moeten een beargumenteerde uitleg geven over het politieke construct achter hun probleemduiding en -definitie en een aannemelijk betoog 20 over de effectiviteit van de voorgestelde beleidsmaatregelen. Het eerste onderdeel van de presentatie moet aantonen in hoeverre het de leerlingen gelukt is om het vraagstuk bewust te politiseren vanuit een bepaalde optiek. En het tweede onderdeel is een proeve van beheersing van probleemoorzaak-gevolg-oplossing redenatie. De presentaties zijn voor de andere leerlingen voorbeelden van verschillende politieke constructen rondom hetzelfde vraagstuk met directe gevolgen voor verschil in (gewenst) beleid. De producten die door de groepen zijn geproduceerd zijn; onderzoeksverslag, cognitieve vormgevers, beleidsplan, presentatie. 19 Zie bijlage leerlingmaterialen. 20 Zie Onderzoeksinstrumenten, Rubric presentatie. 5