Redeneren bij maatschappijleer Paper 1: de definitiefase en het ontwerp

Transcriptie

1 Redeneren bij maatschappijleer Paper 1: de definitiefase en het ontwerp Isabelle Sprengers Redeneren bij maatschappijleer, 4 havo. Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Maatschappijleer / maatschappijwetenschappen Begeleiders: G.J.F. Ruijs en N.L.M. Coppes Januari

2 Inhoud Definitiefase Beschrijving Beperkingen Onderbouwing Het boek De mindmap opdracht Verklaring Oplossingen Aansluiten bij leerlingen Vaardigheden voor de toekomst Resultaat Ontwerpvraag, hypothese en ontwerpcriteria Planning Evaluatie Resultaatniveau Gedragsniveau / reactieniveau Het ontwerpplan Maatschappelijke problemen De lesstof Het ontwerp in opdrachten De lessen Les Les Les Les Lesplannen Literatuurlijst

3 Definitiefase In het kader van de module Lesontwerp aan de Interfacultaire Lerarenopleiding aan de Universiteit van Amsterdam is een lessenserie ontworpen, die tracht bij te dragen aan de leeractiviteit redeneren van 4 havo leerlingen. Het is gebleken dat leerlingen slecht scoren op de mindmap opdracht, die het redeneren van leerlingen probeert te stimuleren. Sinds het nieuwe schooljaar is de mindmap opdracht een nieuwe methode om de lesstof te verwerken. Naar aanleiding van dit gegeven is de lessenserie ontworpen. In dit paper zullen de probleemstelling en de vraagstelling beschreven worden, als ook het ontwerp van de lessen. 1. Beschrijving Tijdens mijn stage op het Cartesius Lyceum in Amsterdam heb ik gemerkt dat leerlingen uit de 4 e klas (havo en vwo) moeite hebben met de leeractiviteit redeneren. Voor het vak maatschappijleer vormt dit een probleem omdat redeneren, met name de redeneerwijze oorzaak gevolg > oplossing, steeds terugkomt in de te behandelende thema s. Het vormt tevens een kern van de sociale wetenschappen waar vanuit het vak maatschappijleer voortkomt. Deze manier van denken draagt bovendien bij aan het goed kunnen functioneren in politiek en samenleving. (Olgers, Otterdijk, Ruijs, Kievid en Meijs, 2010). Daarnaast geeft het niveau van begrijpen en beheersen, waar beredeneren een eigenschap van is, toegang tot verdere ontwikkeling naar hogere denkniveaus (Ebbens, 2006). Wanneer leerlingen achterblijven of blijven steken in deze leeractiviteit zullen zij meer moeite hebben op de hogere niveaus (integreren en beklijving, creatief toepassen en wendbaar gebruik). Hierdoor leren de leerlingen onvoldoende de lesstof en belemmert het hen ook in vervolg onderwijs. Dat leerlingen uit de 4 e klas moeite hebben met de leeractiviteit redeneren, kan mede geconcludeerd wordtn uit de mindmap opdracht die de sectie maatschappijleer bedacht heeft voor de verwerking van de lesstof. Uit gesprekken blijkt dat leerlingen de bedoeling van de opdracht niet snappen en de opdracht moeilijk vinden. Weinig leerlingen leveren hierdoor de opdracht in en velen maken het huiswerk wat dat betreft niet. Leerlingen die de mindmap opdracht wel inleveren, laten het redeneren niet goed zien. De relaties en samenhangen tussen begrippen in de mindmap worden niet gezien of nauwelijks benoemd. In het volgende hoofdstuk wordt hierop uitgebreider ingegaan. 1.1 Beperkingen Gezien bovenstaande, zal dit ontwerp zich met name concentreren op het niveau van vaardigheden. Het redeneren zal hier centraal staan en de manier waarop dat aangeleerd en gestimuleerd kan worden. Leerlingen hebben wel enige kennis over politiek waardoor de aangeboden kennis niet geheel nieuw is. Echter stellen Manzano en Miedema (2008) dat vaardigheden en kennis als het ware in samenspel tot ontwikkeling komen. Kennis in de vorm van nieuwe informatie die leerlingen op een toets moeten kunnen reproduceren, 3

4 speelt in die zin in dit ontwerp geen prominente rol. Dit geldt ook voor de attitude die leerlingen hebben ten opzicht van politiek en politieke vraagstukken. Uit onderzoek (Olgers, et.al., 2010) blijkt dat leerlingen politiek saai vinden en zien het als iets waar zij nog niks mee te maken hebben. Hoewel het ontwerp zich bezighoudt met het redeneren van leerlingen als vaardigheid, zal het hopelijk bijdragen tot een positieve verandering in attitude. Bij de evaluatie van het onderzoek zal geprobeerd worden veranderingen in kennis en attitude te achterhalen. Organisatorisch gezien, moet rekening gehouden worden met de tijd waarin het ontwerp zich laat uitvoeren. Alle lessen maatschappijleer worden in blokuren gegeven. Dit betekent dat in twee weken tijd de vier lessen gedraaid moeten worden. Daarnaast zal het voor de vergelijking met de nulmeting belangrijk zijn dat de lessenserie binnen de eerste vijf weken kan plaatsvinden. 2 Onderbouwing 2.1 Het boek Ten tijde van de uitvoering van de lessenserie wordt het thema Parlementaire democratie behandeld. Het boek dat daarbij gebruikt wordt, is Thema s Maatschappijleer van Essener (2007). Omdat de redeneerwijze oorzaak gevolg > oplossing belangrijk is voor het vak, moet het boek daaraan voldoen. Ook gezien de mindmap opdracht heeft het boek de taak de verbanden of vergelijkingen tussen o.a. politieke partijen te laten zien, waarbij duidelijk wordt op welke manier zij zich tot elkaar verhouden. Op die manier worden misconcepties tegengegaan of afgezwakt waardoor emoties naar de achtergrond verdwijnen. Leerlingen zouden daardoor beter instaat zijn hun meningen of standpunten te beredeneren en te onderbouwen (Olgers, 2010). Het hoofdstuk over Parlementaire democratie laat de verbanden of vergelijkingen tussen politieke partijen zien in een tabel (p ). Hierin worden de verschillen tussen de partijen overzichtelijk weergegeven. Echter draagt deze manier van categoriseren niet bij aan betekenisvol leren (Marzano, 2008). Volgens Marzano (2008) moet de categorie verschillen tegen de categorie overeenkomsten weggezet worden. Pas dan krijgen deze categorieën betekenis en leren leerlingen hoe verschillende partijen zich tot elkaar verhouden. Op basis van het boek kan afgevraagd worden of leerlingen uiteindelijk iets snappen en begrijpen van de verschillende politieke partijen en hun aandeel in de parlementaire democratie als politiek systeem. De manier waarop het boek dat doet, nodigt leerlingen slechts uit om de tabel uit hun hoofd te leren om het vervolgens weer te vergeten. Het boek komt niet toe aan betekenisvol leren waardoor de lesstof niet beklijfd. 2.2 De mindmap opdracht Voor elk thema van het vak maatschappijleer leveren de leerlingen in duo s een mindmap in over de gehele lesstof. Dit doen zij middels het software programma Inspirations. De docent 4

5 geeft iedere twee weken een aantal begrippen op die leerlingen in hun mindmap verwerken en de week daarop inleveren. Zij krijgen feedback dat samen met de nieuw opgegeven begrippen, verwerkt wordt in hetzelfde document. De sectie maatschappijleer heeft voor deze opdracht gekozen omdat dit een goede voorbereiding voor de toets is; leerlingen de ruimte krijgen om de lesstof op hun eigen manier te verwerken; en docenten inzicht krijgen in hoe leerlingen leren waarop aangestuurd kan worden. Daarnaast is mindmappen of conceptmappen een leeractiviteit op zich waarbij leerlingen hun eigen begrip van kennis kunnen construeren en weergeven zoals de representatie van het kennismodel of geheugen (Kneppers, 2007). De opdracht stimuleert leerlingen in het redeneren waardoor dit een goed instrument is om te onderzoeken De nulmeting Alle leerlingen uit 4 havo en 4 vwo doen deze mindmap opdracht. Vijf weken na aanvang van het thema Rechtsstaat kan er een balans opgemaakt worden in hoeverre leerlingen hun mindmap digitaal via Magister inleveren. Er zijn tot dan toe twee inlevermomenten geweest. Tabel 1 laat het volgende zien: aantal verwachte mindmaps op basis van het aantal leerlingen dat maatschappijleer volgt; aantal feitelijke ingeleverde mindmaps op moment 1; aantal feitelijke ingeleverde mindmaps op moment 2; aantal feitelijk ingeleverde mindmaps na feedback. Tabel 1. Aantallen mindmaps voor havo en vwo. Niveau Verwachte aantal mindmaps. Moment 1. Moment 2. Na feedback. Havo (31%) 8 (22%) 3 (27%) Vwo (69%) 18 (69%) 15 (83%) Een eerste kanttekening bij deze opmaak is dat het verwachte aantal mindmaps gebaseerd is op het aantal leerlingen dat op papier het vak maatschappijleer volgt. Leerlingen worden geacht in duo s te werken echter komt het voor dat leerlingen alleen of in trio s werken, afhankelijk van verschillende omstandigheden. Het werkelijk verwachte aantal mindmaps kan dus afwijken van wat er thans in de tabel staat. Uit de tabel is het interessant om te zien dat de respons bij inlevermoment 1 bij het vwo (69%) veel hoger ligt dan bij de havo (31%), uitgaande van het verwachte aantal mindmaps. Bij het vwo blijft dat percentage exact hetzelfde bij inlevermoment 2, terwijl dat bij de havo met 9% daalt. Bij het vwo kan gesteld worden dat 15 mindmaps (83%) een tweede versie is waarbij de eerste versie aangepast is door ofwel nieuwe begrippen dan wel de feedback erin verwerkt te hebben. Voor de havo geldt dat slechts voor 27% (3 van de 11). Uit bovenstaande respons cijfers kan geconcludeerd worden dat over het algemeen de mindmap opdracht niet goed gelukt is. Havo leerlingen geven hiervoor aan dat zij het 5

6 moeilijk vinden om mindmaps zoals we bedoeld hebben, te maken. Vooral als het gaat om die relatie of samenhang tussen begrippen te verwoorden, wordt lastig bevonden. In de vierde week na aanvang van het schooljaar blijkt dat meer dan de helft van de havo leerlingen geen idee heeft wat precies de bedoeling is van de mindmap opdracht. Zowel ik als mijn SPD, die twee maatschappijleerklassen (havo) heeft, zijn ontevreden over de inzet en het opgeleverde werk dat ontvangen is van de klassen. Het blijkt dat één havo klas hard gewerkt heeft aan de mindmap en twee havo klassen ruim onder de maat. Er is zelfs een enkeling die beweert nog nooit van mindmaps of Inspirations gehoord te hebben! Vwo leerlingen zeggen het ook moeilijk te vinden. Zij lopen soms tegen dezelfde dingen aan als havo leerlingen echter is het percentage mindmaps dat ik van hen (terug)krijg veel hoger. De veronderstelling dat zij de opdracht beter begrijpen en ermee uit de voeten kunnen, wordt hierdoor bevestigd. Naast het aantal ingeleverde mindmaps is bij deze nulmeting gekeken naar de inhoud en kwaliteit van de mindmaps. Ook hierin verschillen havo leerlingen met vwo leerlingen. Er is gekeken naar het aantal proposities (contept relatie-concept) en naar de manier waarop de relatie / samenhang beschreven wordt. Het blijkt dat havo leerlingen moeite hebben met het benoemen van de relaties / samenhang tussen begrippen. Zij tekenen vaak wel een relatie maar beschrijven deze (bijna) niet. In gesprekken geven leerlingen aan dit moeilijk te vinden of de connectie niet te begrijpen. De vraag waarom zij een pijltje getekend hebben, kunnen ze met veel ondersteuning benoemen. Vwo leerlingen zijn daarentegen beter in staat die relatie of samenhang te benoemen en van het ene begrip naar het andere te beredeneren. Ook mondelinge toelichting blijkt bijna nooit een probleem. Verder beschrijven havo leerlingen de relaties / samenhangen als komt van, doet, is, waarbij vwo leerlingen het beschrijven als vindt plaats in, is gevolg van, wordt gebruikt voor. Dus in zowel het aantal propostities als de manier waarop relaties / samenhangen beschreven worden, doen havo leerlingen het slechter dan vwo leerlingen. Tenslotte laten vwo leerlingen zien dat zij ook op andere manieren categoriseren door gebruik te maken van kleuren en figuren. 3 Verklaring De lage respons van ingeleverde mindmap opdrachten kan verklaard worden door het feit dat leerlingen voor het eerst het vak maatschappijleer hebben. Dit heeft enerzijds zijn weerslag op de vaardigheid en anderzijds op de kennis van leerlingen. De wetenschappelijke manier van maatschappelijke dilemma s interpreteren, analyseren en rapporteren, is voor leerlingen totaal nieuw waarbij niet direct van hen verwacht kan worden dat zij dat in de mindmap goed kunnen laten zien. Daarnaast is de kennis die leerlingen aangeboden krijgen nieuw. Hoewel leerlingen wel wat kennis over de rechtsstaat en politiek hebben, blijkt dat te bestaan uit losse flarden die vaak onderhevig zijn aan misconcepties en ideeën die leerlingen hebben opgedaan over de maatschappij tijdens hun ontwikkeling en eigen socialisatie (Olgers, et.al., 2010). Tijdens de lessen gaat het soms om nieuwe kennis of kennis die hun misconcepties doet bijstellen. Voor leerlingen is het dan extra moeilijk om die nieuwe kennis ook nog eens op een nieuwe manier weer te geven in een mindmap waarbij zij moeten 6

7 redeneren. Olgers et.al. (2010) stellen dat vaardigheden en kennis veel oefening vergen om het in te laten slijpen in het geheugen van leerlingen waardoor het uiteindelijk beklijfd. Uit onderzoek blijkt dat de onderwerpen rechtsstaat en politiek voor leerlingen saai zijn (Olgers, et.al., 2010). Het gaat bij deze onderwerpen veelal om abstracte begrippen waardoor het niet aansluit bij de leefwereld van de leerlingen. Zeker als het gaat om institutiekunde dat vooral beschrijvend is. Termen als parlement, Eerste en Tweede Kamer, ministriële verantwoordelijkheid, grondwet, Openbaar Ministerie, kiesdeler, etc. zijn moeilijk voor leerlingen. Het redeneren rondom die begrippen wordt daarom ook moeilijk bevonden. Bovendien is er geen sprake van een redeneerwijze bij institutiekunde. Hierbij gaat het om het rechtssysteem of de inrichting van de staat dat gewoonweg gegeven is. Doordat het bij het onderwerp politiek om abstracte begrippen gaat, ervaren leerlingen het als iets dat ver van hun bed staat. Zij vinden dat zij niets met politiek te maken hebben. Zij kunnen er namelijk geen invloed op uitoefenen en merken geen directe gevolgen van politieke besluitvorming, vinden zij. Zij kunnen zich er weinig in verplaatsen en er weinig iets bij voorstellen waardoor het saai bevonden wordt en hun attitude ten opzichte van het vak en de politiek negatief is. Het niet aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen is een belangrijke voorwaarde voor betekenisvol leren. (Olgers, et.al., 2010). 4 Oplossingen Om betekenisvol leren te bewerkstelligen, moet toegekomen worden aan het aansluiten bij de leefwereld van leerlingen en leerlingen laten categoriseren en vergelijken (Olgers, et.al., 2010; Marzano, 2008; Marzano en Miedema, 2008). Daarbij wordt vanuit de cognitieve psychologie gesteld dat wanneer het leren ingebed is in inhoudelijke thema s en leerlingen actief zijn in hun leerproces, hogere vormen van denken bewerkstelligd wordt. Door middel van zelf actief verbanden onderzoeken of vergelijkingen maken, wordt nieuwe kennis daadwerkelijk opgenomen (Marzano en Miedema, 2008). In dit ontwerp zal daaraan toegekomen worden door maatschappelijk onderwerpen centraal te stellen tijdens de behandeling van het thema Parlementaire democratie als het gaat om de verschillende politieke partijen. Maatschappelijke onderwerpen of problemen waarbij dilemma s blootgelegd worden, vormen de basis van de lessenserie. Deze worden besproken aan de hand van de redeneerwijze oorzaak gevolg > oplossing. 4.1 Aansluiten bij leerlingen Het centraal stellen van maatschappelijke onderwerpen of problemen vormt een goede ingang voor het bespreken van politiek. Gebeurtenissen uit het dagelijks leven die aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen maken dat zij het zich beter kunnen voorstellen en zich in het onderwerp kunnen verplaatsen. Moeilijke en abstracte begrippen worden concreet gemaakt. Het is daardoor herkenbaar en bruikbaar waardoor het maken van verbanden makkelijker gaat. Deze concept contextbenadering zorgt ervoor dat leerlingen meer 7

8 betrokken raken waardoor het betekenisvol leren gestimuleerd wordt en de kennis beter beklijft. (Olgers, et.al., 2010). Het haakt daarnaast direct aan bij het feit dat leerlingen vaak wel interesse hebben in maatschappelijke kwesties en ontwikkelingen. Integenstelling tot de abstracte rechtsstatelijke en politieke lesstof. Het doet beroep op zowel de formele als informele (voor)kennis van leerlingen. Dit wordt ondersteund door de redeneerwijze van oorzaak gevolg > oplossing waarmee het maatschappelijk onderwerp of probleem behandeld wordt. Het sluit aan bij de ordening van begrippen en denkstappen van leerlingen. Het houdt dus rekening met de leerlingendenkbeelden en misconcepties van leerlingen. (Olgers, et.al., 2010). De kennis en vaardigheden kunnen op die manier ervoor zorgen dat de emoties van leerlingen meer naar de achtergrond verdwijnen waardoor er beter tot een beredeneerd standpunt of beargumenteerde mening gekomen kan worden. 4.2 Vaardigheden voor de toekomst De zogeheten context-concept benadering heeft als resultaat dat kennis over louter institutiekunde minder beschrijvend is en meer problematiserend, meer verklarend en meer vergelijkend en verandering gericht. Het effect is dat leerlingen beter begrip krijgen van concepten en vaardigheden verwerven waardoor zij in de veranderde context in staat zijn allerlei problemen te analyseren. (Olgers, et.al., 2010). Verder brengt het behandelen van een maatschappelijk onderwerp of probleem ook verschillende dilemma s aan het licht waardoor de redeneerwijze oorzaak gevolg > oplossing gestimuleerd wordt. Met deze redeneerwijze kan op twee punten winst behaald worden (Olgers et.al., 2010): oorzaak-gevolg redeneringen worden controleerbaar voor leerlingen; en er onstaat een soort grammatica voor maatschappijleer, een manier van redeneren waarmee leerlingen gemakkelijker allerlei theorieën, visies of standpunten kunnen ontleden (p. 173). Dus wanneer een maatschappelijk onderwerp op deze manier behandeld wordt, zullen leerlingen deze manier van redeneren kunnen gebruiken voor meerdere situaties, bijvoorbeeld bij het bouwen van een mindmap. Ook wordt de waardecommunicatie met het centraal stellen van maatschappelijke problemen scherp gezet dat bijdraagt aan het redeneren. Door verschillende dilemma s bloot te leggen, komen leerlingen in aanraking met verschillende andere waarden. Deze waarden wijken af van hun eigen waarden waarmee zij gewend zijn maatschappelijke problemen te benaderen. Op basis van meerdere verschillende waarden en visies brengen leerlingen een hiërarchie aan, vergelijken en ordenen zij ze. Hierdoor zijn leerlingen beter in staat tot sterke argumentatie te komen voor hun standpunten, en draagt het bij aan de leerlactiviteit redeneren. (Olgers, et.al., 2010). Het categoriseren en vergelijken ondersteunt ook de leeractiviteit redeneren. Dit zal bij de behandeling van politieke partijen gedaan worden. Voor maatschappelijke problemen en dilemma s zijn verschillende oplossingen. Aan de hand van een maatschappelijk probleem en bijbehorende dilemma( s) kunnen vergelijkingen gemaakt worden tussen politieke partijen. 8

9 Hoe zien zij het maatschappelijke probleem? Welke oplossingen zien zij? Hierin kunnen zowel verschillen als overeenkomsten gezien worden waardoor leerlingen politieke partijen kunnen categoriseren op basis van die kenmerken. (Marzano, 2008). Voor leerlingen wordt het duidelijk dat politieke partijen moeten samenwerken en compromissen moeten sluiten. De verbanden onderzoeken en vergelijkingen maken tussen die partijen doen ze dan op een actieve manier waardoor de kennis beter beklijfd. 5 Resultaat Door middel van mijn interventie verwacht ik dat leerlingen beter in staat zijn de leeractiviteit redeneren te kunnen. Na twee inlevermomenten van de mindmap na aanvang van de start van het thema Parlementaire democratie verwacht ik dat de respons in alle kolommen hoger ligt dan bij de nulmeting. Daarnaast verwacht ik dat leerlingen ook beter in staat zijn de relaties en samenhangen die zij tussen de begrippen maken, beter kunnen omschrijven. Niet alleen het aantal proposities is hoger maar ook de inhoud en kwaliteit zijn beter. Naast de kennis en vaardigheid om met het vak om te gaan, is ook de attitude ten aanzien van het vak en het onderwerp positief veranderd. 6 Ontwerpvraag, hypothese en ontwerpcriteria Door maatschappelijke problemen centraal te stellen, waarbij verschillende dilemma s zichtbaar worden, bij de behandeling van politieke partijen, zullen 4 havo leerlingen: verschillen tussen politieke partijen op een hoger niveau van leren weten toe te passen; beter in staat zijn de leeractiviteit redeneren te laten zien in hun mindmap opdracht; beter afwegingen kunnen maken om tot een beredeneerd standpunt te komen; en meer gemotiveerd raken voor het vak en politiek. De centrale vraag is: in hoeverre draagt het centraal stellen van maatschappelijke problemen bij aan de leeractiviteit redeneren? De hypothese in dit ontwerp is dat als ik het probleem rondom de leeractiviteit redeneren oplos door maatschappelijke thema s centraal te stellen in de lessen over politieke partijen, verwacht ik dat 4 havo leerlingen dat op de gehele lesstof kunnen toepassen die zij verwerken in de mindmap. Bij het ontwerpen, moeten de volgende criteria in acht genomen worden: Maatschappelijke problemen moeten maatschappelijke dilemma s hebben; Maatschappelijke problemen moeten actueel zijn; Maatschappelijke problemen moeten aansluiten bij de leefwereld van leerlingen; Leerlingen moeten beschikken over de partijprogramma s; Maatschappelijke problemen moeten representatief zijn voor verschillende politieke partijen. 9

10 7 Planning Week 40: 4 oktober lever ik de definitiefase en het ontwerpplan in. Week 43: 25 oktober lever ik de aangepaste definitiefase en het ontwerpplan in. Week 45: 8 november lever ik mijn ontwerp in. Week 47: 23 november (idealiter i.v.m. 5 weken na aanvang van parlementaire democratie) begin ik met de eerste twee lessen waarin ik verschillende dilemma s (moet ik nog bedenken) presenteer en leerlingen vraag te analyseren volgens oorzaak gevolg. Week 48: 30 november vraag ik leerlingen de politieke partijen erbij te halen aan de hand waarvan een oplossing zoeken. Uiteindelijk moeten zij tot een oplossing komen waarmee de partijen in het kabinet het eens zouden kunnen worden. Week 49: 7 december zal ik middels meetinstrumenten de effecten van mijn interventie evalueren. Week 49 en 50: data verwerken en ontwerp afschrijven. Week 51: 21 december presenteer ik mijn ontwerponderzoek. 8 Evaluatie 8.1 Resultaatniveau Vijf weken na aanvang van het thema Parlementaire democratie is de respons van mindmap opdrachten bij twee inlevermomenten hoger dan de nulmeting. Met korte gesprekjes laten leerlingen zien beter in staat te zijn te redeneren waarin zij hun denkstappen kunnen benoemen. 8.2 Gedragsniveau / reactieniveau Na de uitvoering van het ontwerp laten leerlingen aan de hand van een vragenlijst zien dat zij positiever tegenover het vak maatschappijleer en het onderwerp politiek staan. 10

11 Het ontwerpplan 1. Maatschappelijke problemen In dit ontwerp is het centraal stellen van maatschappelijke problemen belangrijk ten einde leerlingen het redeneren goed aan te leren. Aan de hand van de lessenserie over politieke strominge en partijen wordt dit gedaan. In totaal worden vier opdrachten ontworpen waarmee leerlingen zelfstandig aan de slag gaan. Zij maken op die manier actief deel uit van hun leerproces waardoor de kennis beter beklijfd (Marzano en Miedema, 2008). De volgende maatschappelijke problemen zullen in de opdracht centraal staan: De bezuinigingen op de PGB. uinigingen-pgb-leveren-helemaal-geen-besparing-op-en-kosten-banen.dhtml, Invoeren van minimumstraffen. Verhoging griffierecht. 03/03/Advocaten-toegang-tot-recht-te-duur.dhtml Bureaucratisering in opsporing. n-der-laan-bureaucratie-helpt-misdadigers.dhtml Veranderingen in het onderwijs. Afschaffing studiefinanciering. denten-slecht-voorgelicht-over-nieuwe-regels.dhtml Vergrijzing slaat toe. 7/Nederland-heeft-last-van-snelle-vergrijzing.dhtml Staking in het onderwijs. aren-in-staking-om-inkorten-vakantie.dhtml In groepjes van vijf leerlingen gaan zij zelfstandig aan de slag met de opdracht. Iedere groep krijgt een maatschappelijk probleem toegewezen die zij gaan analyseren. Hierbij staan zij stil bij onderstaande aspecten en komen tot een begrip waarom dit een maatschappelijk probleem is. Het herkennen van dilemma s, die samenhangen met de democratie, is daarin belangrijk. Leerlingen moeten de hoofdlijnen van de politieke discussie daarbij kunnen weergeven ( voor eindtermen havo, 2011). Uit Thema s (2007) worden de volgende punten beschreven: gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving; door maatschappelijke ontwikkelingen veroorzaakt wordt; 11

12 te maken heeft met tegengestelde belangen en waarden; alleen gemeenschappelijk opgelost kan worden, waarbij bemoeienis van de overheid noodzakelijk is. Op basis hiervan worden leerlingen gedwongen te denken in oorzaak gevolg > oplossingen. In opdracht 1 (zie schema 1) wordt aan leerlingen gevraagd oorzaken en gevolgen van het maatschappelijk probleem te achterhalen. Wanneer zij het schema goed invullen, zien zij schematisch welke maatschappelijke ontwikkelingen invloed hebben op het probleem en welke rol zij spelen in het ontstaan of versterken ervan. Daarnaast kunnen zij zien wat voor invloed het probleem heeft op de samenleving als geheel of op bepaalde groepen van de samenleving. In het groepje overleggen en discussieren leerlingen over het maatschappelijk probleem en proberen zij de bijbehorende vragen te beantwoorden. Hier wordt ingezoomd op de waarom-vraag waarbij het redeneren gestimuleerd wordt. Volgens Marzano (2008) vormt het identificeren van verschillen en overeenkomsten de basis voor het denken van de mens. Het kan zelfs beschouwd worden als de kern van al het leren (p. 15). Een van de uitgangspunten die hij beschrijft van deze theorie is dat er van Superschema s gebruik gemaakt moet worden ten behoeve van het vergroten van het begrip van de lesstof en het verbreden ervan. Het vergelijken en classificeren op die manier blijken uit meerdere onderzoeken zeer effectief (Marzano, 2008). Leerlingen gaan hiermee aan de slag in opdracht 2. Wanneer het duidelijk is voor leerlingen welke oorzaken en gevolgen hun maatschappelijk probleem heeft, wordt van hen gevraagd naar (een) mogelijke oplossing(en) te zoeken. In het ontworpen schema vullen zij de standpunten van de verschillende politieke partijen in die zij hebben ten aanzien van het maatschappelijk probleem (zie schema 2). De tegengestelde belangen komen hier aan bod, niet alleen van politieke partijen maar ook van andere betrokken partijen zoals bepaalde groepen mensen. Gezien het specifieke probleem wordt aan leerlingen gevraagd in hoeverre het huidige kabinet tot een oplossing zou kunnen komen, met welke partijen zij het beste kunnen samenwerken, en van welke partij zij het meest weerstand krijgen. Door deze vragen te stellen, worden leerlingen uitgedaagd hun werk te beredeneren. Bij beide opdrachten hebben leerlingen zich weten te ontwikkelen als experts. Zij kennen de politieke partijen in hun visies en standpunten die aansluiten bij de politieke stromingen ten aanzien van een specifiek probleem. Deze kennis hebben zij met elkaar gedeeld in homogene groepjes. Middels de werkvorm expertmethode zullen leerlingen deze kennis uitwisselen met andere klasgenoten, die weer kennis hebben van andere specifieke maatschappelijke vraagstukken. In heterogene groepjes van vijf leerlingen doen zij dit aan de hand van verschillende vragen waarin leerlingen hun bevindingen moeten samenbrengen en moeten categoriseren in de verschillende politieke stromingen (zie opdracht 3). 2. De lesstof Om beide opdrachten goed uitgevoerd te krijgen, is het noodzakelijk dat leerlingen van te voren goed op weg geholpen worden. Ter voorbereiding moeten de verschillende politieke 12

13 stromingen duidelijk zijn voor leerlingen. Wat betekent nu precies liberalisme, socialisme en confessionalisme, links en rechts, progressief en conservatief? Hiervoor gaan zij aan de slag met het concept politieke ideologie aan de hand van een krantenopdracht. De drie kenmerken van ideologie zijn daarbij belangrijk. In het boek worden zij genoemed als normen en waarden, sociaal-economische verhoudingen en politieke macht (p. XXXXXXXXX). Anders gezegd, gaat het bij het concept ideologie om de verdeling van vrijheid, welvaart en macht. Om deze drie begrippen leren te beheersen, te begrijpen en toe te passen, worden ze als categorieën gebruikt om politieke stromingen te vergelijken in de verschillende opdrachten. Leerlingen kunnen op die manier de stromingen op zowel verschillen als overeenkomsten met elkaar vergelijken. Samen met het redeneren van oorzaak gevolg in de opdracht zouden leerlingen deze concepten op een hoger niveau van leren weten toe te passen. Voor het ontwerp zal er gebruik gemaakt worden van de drie benaderingswijzen die binnen de maatschappijleer van belang zijn: politiek-juridisch, sociaaleconomisch en sociaalcultureel (Olgers, et.al., 2010). Zij representeren respectievelijk de verdeling van macht, welvaart en vrijheid. Aan de hand van maatschappelijke vraagstukken zullen leerlingen uiteindelijk zelf de politieke stromingen kunnen afleiden. Het einddoel van dit ontwerp is dat leerlingen in de toekomst zelfstandig deze manier van denken kunnen gebruiken voor andere situaties. Het oefenen en trainen van deze manier van denken, is belangrijk voor de beklijving van de kennis en de inslijping van de manier van denken en redeneren (Olgers, et.al., 2010). Vandaar dat er ter voorbereiding in de eerste les aandacht besteed moet worden aan enerzijds kennis (de verschillende politieke stromingen) en anderzijds aan de manier van denken en redeneren (categoriseren en oorzaak-gevolg). Wanneer de leerlingen de politieke stromingen geleerd hebben, zullen de hoofdlijnen van politieke partijen gegeven moeten worden in de vorm van partijprogramma s. In opdracht 3 moet uiteindelijk duidelijk zijn in hoeverre de politieke partijen bij die stromingen aansluiten. Leerlingen gaan zelfstandig te werk en kunnen gebruik maken van computers. Zij worden op de volgende websites gewezen: en en de websites van de partijen zelf:

14 3. Het ontwerp in opdrachten Het ontwerp is vormgegeven in drie opdrachten waaraan de groepjes leerlingen werken. Op de volgende pagina s staan de twee ontworpen schema s en een opdracht aan de hand waarvan de expertmethode wordt gedaan. Deze opdrachten worden in de les uitgedeeld en naderhand weer ingenomen. 14

15 Opdracht 1. Jullie krijgen een maatschappelijke casus. Lees deze goed door! Schrijf het maatschappelijk probleem dat daarbij hoort op in het midden van het schema. Vul daarna met elkaar de linker kolom in met mogelijke oorzaken van het probleem. Vul daarna met elkaar de rechter kolom in met de gevolgen voor (grote groepen in) de samenleving. Als laatst vullen beantwoorden jullie onderstaande vragen. Schema 1. Maatschappelijke ontwikkelingen die ten grondslag liggen aan het probleem. Maatschappelijk probleem Gevolgen voor (grote groepen in) de samenleving. 1. Waarom zijn dit oorzaken van het probleem? 2. Waarom zijn dit gevolgen van het probleem? 15

16 Opdracht 2. Jullie zoeken op de websites van politieke partijen de partijprogramma s met standpunten. Noteer in schema 2 welke oplossing(en) de verschillende partijen hebben voor jullie speciefieke casus / probleem. Markeer in het schema de overeenkomsten van de politieke partijen in hun oplossing. Onderstreep de verschillen tussen de politieke partijen in hun oplossing. Als laatste beantwoorden jullie de bijbehorende vragen. Schema 2. SP Groen Links Partij voor de dieren Partij van de Arbeid D66 Oplossing 16

17 Oplossing ChristenUnie CDA VVD SGP PVV 1. Welke drie partijen zouden het beste kunnen samenwerken? Waarom? Gebruik in je antwoord de termen die van toepassing zijn over politieke stromingen: liberalisme, socialisme, confesionalisme, rechts, links, progressief, conservatief. 2. Welke drie partijen zouden het minste kunnen samenwerken? Waarom? Gebruik in je antwoord de termen die van toepassing zijn over politieke stromingen: liberalisme, socialisme, confesionalisme, rechts, links, progressief, conservatief. 17

18 Opdracht 3. Jullie zijn nu allemaal expert op een specifieke maatschappelijke casus / probleem. Wissel nu de informatie uit die je hebt met de anderen die een ander maatschappelijke casus / probleem behandeld hebben. Trek vervolgens jullie conclusies door onderstaande vragen te beantwoorden. 1. Zet achter elke ideologie welke politieke partij daarbij past en leg uit waarom. Liberalisme:. Socialisme:. Confessionalisme: 2. Zet achter elk kenmerk welke politieke partij daarbij past en leg uit waarom. Links:. Rechts:. 3. Zet achter elk kenmerk welke politieke partij daarbij past en leg uit waarom. Conservatief:. Progressief:. 4. Noem drie politieke partijen die, gezien alle maatschappelijke casussen, het beste kunnen samenwerken. Waarom?.. 5. Noem drie politieke partijen die, gezien alle maatschappelijke casussen, het minst goed kunnen samenwerken. Waarom?.. 18

19 4. De lessen 4.1 Les 1 Voordat de leerlingen met de ontworpen opdracht van start gaan, hebben zij reeds kennis gemaakt met het nieuwe thema. Vragen rondom politiek en democratie zijn beantwoord. In de eerste les van de ontworpen lessenreeks worden leerlingen voorbereid op de drie opdrachten over politieke partijen aan de hand van maatschappelijke problemen. De lesdoelen in de eerste les zijn: Leerlingen weten wat een maatschappelijke probleem is. Leerlingen kennen de verschillende politieke ideologieën en stromingen op basis van de drie kenmerken: verdeling van vrijheid, welvaart en macht. Leerlingen kunnen de relaties tussen de concepten met de redeneerwijze oorzaak gevolg beredeneren. Leerlingen krijgen in de eerste les een krantenopdracht. Alvorens zij hieraan beginnen, wordt nog even herhaald wat politiek precies is. In een powerpoint presentatie wordt dit afgesloten met de verschillende ideeën over hoe een land bestuurd wordt op basis van de verdeling van vrijheid, welvaart en macht. Vervolgens wordt verteld wat precies verstaan wordt onder maatschappelijk probleem. Uit het boek Thema s (2007) en het examenblad ( voor eindtermen havo, 2011) worden de onderstaande punten met de leerlingen besproken: gevolgen heeft voor grote groepen in de samenleving; door maatschappelijke ontwikkelingen veroorzaakt wordt; te maken heeft met tegengestelde belangen en waarden; alleen gemeenschappelijk opgelost kan worden, waarbij bemoeienis van de overheid noodzakelijk is. Na deze aanbiedende werkvorm gaan leerlingen in duo s verder met de krantenopdracht. Deze houdt in dat zij een krant uitgedeeld krijgen en twee artikelen eruit halen om bijbehorende vragen te beantwoorden. Hierbij moeten leerlingen kunnen vertellen waarom het in het artikel om een maatschappelijk probleem gaat en wat daarvoor de oplossing is. Tenslotte wordt er ook naar de rol van de overheid gevraagd. Op de volgende pagina is de opdracht gegeven. Klassikaal wordt er een aantal artikelen kort besproken en als voorbeeld gebruikt om de politieke stromingen uit te leggen. De concepten liberalisme, socialisme, confessionalisme, links, rechts, progressief en conservatief worden in deze les behandeld. Door in de uitleg en tijdens het klassengesprek de redeneerwijze oorzaak gevolg te hanteren, zullen leerlingen daarmee gewend raken. Afsluitend wordt verteld dat zij in de drie komende lessen aan drie opdrachten gaan werken die gaan over politieke partijen. Ten eerste worden maatschappelijk problemen geanalyseerd aan de hand van de oorzaak gevolg redenatie. Als tweede wordt er voor dit 19

20 maatschappelijk probleem oplossing(en) gezocht. Ten derde zullen leerlingen aan de slag gaan met de expertmethode. 20

21 Krantenopdracht Jullie krijgen een krant uitgedeeld. Samen met een klasgenoot kies je twee artikelen uit waarover jullie de volgende vragen beantwoorden. A. Wat houdt het krantenartikel in? Beschrijf kort de inhoud van het artikel... B. Waarom is het een maatschappelijk probleem? C. Wat zou een oplossing kunnen zijn voor het probleem en welke rol heeft de overheid daarin?

22 4.2 Les 2 Doordat de maatschappijleerles altijd in blokuren gegeven wordt, zal direct in het tweede uur uitgebreider stil gestaan worden bij maatschappelijke problemen in de vorm van de redeneerwijze oorzaak gevolg. Op de redeneerwijze wordt nog preciezer ingezoomd. Zoals in lesplan 2 staat, vindt er eerst een demonstratie plaats in de klas. Een maatschappelijk probleem zal geanalyseerd worden aan de hand van het schema (1) zodat leerlingen kunnen zien wat precies van hen in de opdracht verwacht wordt. Vervolgens worden de leerlingen in groepjes ingedeeld en kunnen daarna zelfstandig aan het werk met het eerste deel van het ontwerp, analyseren van een maatschappelijk probleem op basis van oorzaak gevolg redenatie. Zij krijgen een artikel uitgedeeld die zij gezamenlijk lezen voordat zij daadwerkelijk aan de slag gaan met de oorzaken en gevolgen van het probleem. Het huiswerk, wat betreft deze opdracht, is het volledig invullen van het oorzaak gevolg schema, en het beantwoorden van de bijbehorende vragen. Hier zijn de lesdoelen als volgt: Leerlingen weten welke oorzaken en gevolgen bij een specifiek probleem spelen. Leerlingen herkennen de kenmerken (verdeling van vrijheid, welvaart en macht) van politieke stromingen in specifieke maatschappelijke problemen. Leerlingen kunnen die kenmerken van politieke stromingen met elkaar vergelijken. Leerlingen kunnen door de relaties tussen de verschillende concepten te beredeneren, politieke stromingen toepassen op een maatschappelijk probleem. 4.3 Les 3 In de derde les gaan leerlingen in dezelfde groepjes verder met hun opdracht. Op dit moment is voor hen duidelijk welke oorzaken en gevolgen hun maatschappelijk probleem heeft. Nu wordt hen gevraagd de bijbehorende oplossing(en) te zoeken door gebruik te maken van de verschillende visies van de politieke partijen. Leerlingen wordt verteld waar zij o.a. de partijprogramma s van de verschillende partijen kunnen vinden. Zij gaan vervolgens na wat de standpunten zijn op een bepaald maatschappelijk probleem en wat de mogelijke oplossingen zijn. Zij vullen dat in het ontworpen schema (2) in. Zij geven ook aan wat de verschillen en overeenkomsten (in de oplossing(en)) zijn tussen de partijen. Met de bijbehorende vragen wordt het nog eens ondersteund. De lesdoelen hier zijn: Leerlingen herkennen de belangrijke kenmerken (verdeling van vrijheid, welvaart en macht) van politieke stromingen in de partij programma s / partij standpunten. Leerlingen kunnen politieke partijen in hun politieke visies categoriseren in overeenkomsten en verschillen als het gaat om oplossingen voor hun maatschappelijke probleem. Leerlingen kunnen politieke partijen in hun politieke visies aan de hand van die categorieën vergelijken met elkaar als het gaat om oplossingen voor hun maatschappelijke probleem. Leerlingen kunnen door de relaties tussen de verschillende concepten te beredeneren, de beste oplossing bedenken voor hun maatschappelijke probleem. 22

23 4.4 Les 4 Aansluitend wisselen leerlingen in les 4 hun bevindingen met elkaar uit middels de expertmethode. In de groepjes zijn leerlingen experts geworden op een specifiek maatschappelijk probleem. Door de vijf experts te verdelen over de vijf maatschappelijke problemen ontstaan er heterogene groepen van vijf leerlingen die allen aanspreekbaar zijn. Zij wisselen hun bevindingen over de politieke partijen uit en beantwoorden de vragen uit opdracht 3 (zie pag. 10). Ter afsluiting van het lesuur en van het ontwerp zullen bovenstaande vragen klassikaal besproken worden. Komen de verschillende heterogene groepen tot dezelfde conclusies? Op welke gronden baseren zij hun bevindingen? Wanneer zij dit in groepjes en klassikaal goed kunnen berederen of beargumenteren, zal dit bijdragen aan de mindmap opdracht die zij binnen het curriculum als huiswerk moeten maken. In lesplan 4 wordt de les overzichtelijk gemaakt. De volgende lesdoelen zijn geformuleerd: Leerlingen herkennen de kenmerken (verdeling van vrijheid, welvaart en macht) van politieke stromingen in politieke partijen. Leerlingen kunnen de politieke partijen categoriseren aan de hand van verschillen en overeenkomsten. Leerlingen kunnen de relaties tussen de concepten beredeneren aan de hand van oorzaak gevolg redenatie. Leerlingen kunnen politieke partijen aan de hand van genoemde categorieën met elkaar vergelijken. Leerlingen kunnen politieke partijen typeren als liberalisme, socialisme, confessionalisme, links, rechts, progressief en conservatief. Leerlingen kunnen op basis van de verschillende maatschappelijke problemen coalities van partijen maken. 23

24 24

25 4.5 Lesplannen Lesplan 1 Docent: I. Sprengers Datum: Tijd: 10:15 Klas: 4h2 Aantal lln: 24 Lesonderwerp Beginsituatie Leskern 1 (lesdoelen) Docentdoelen Boek (+ blz.) 68 t/m 81 Politieke ideologieën en stromingen. Leerlingen weten globaal een aantal politieke stromingen en partijen te noemen. Zij weten echter niet wat het verband is tussen die twee. Leerlingen koppelen conservatief met rechts en slecht, en progressief met links en goed. Leerlingen weten wat een maatschappelijke probleem is. Leerlingen kennen de verschillende politieke ideologieën en stromingen op basis van de drie kenmerken: verdeling van vrijheid, welvaart en macht. Leerlingen kunnen de relaties tussen de concepten met de redeneerwijze oorzaak gevolg beredeneren. Duidelijkheid scheppen en structuur brengen over de opdracht. Verwachtingen en rollen van de klas en docent goed vertellen. Media, spullen, hulp Thema s, krantenopdracht, powerpoint. Tijd Fase Lesdoel 2 Wat ik doe en (letterlijk) zeg 10u15 0 Aan het eind van deze fase weten leerlingen dat ik iets ga vertellen over politieke ideologieën en stromingen, en hen een opdracht uitdeel waar zij in tweetallen aan Overzichtelijk geef ik het programma voor dit lesuur weer. Ik vertel over wat onder een maatschappelijk probleem verstaan wordt, daarna gaan jullie aan een krantenopdracht werken, tenslotte vertel ik iets over politieke ideologieën en stromingen. Wat zij doen (werkvorm) Aanbiedende werkvorm. Leerlingen luisteren naar mijn introductie. Leeractiviteit Noem specifieke! Leerlingen herkennen de soort opbouw van het lesuur, aansluiten bij voorkennis. Zij weten wat van mij en hen verwacht wordt. 1 Zie Ebbens Effectief leren blz Je kunt best meer dan één werkvorm en leeractiviteit toepassen om één doel te bereiken! 25

26 10u18 10u23 10u30 10u33 gaan werken die we daarna bespreken. Leerlingen hebben aan het einde van deze fase een koppeling kunnen maken met vorige week over politiek en democratie en deze les over politieke ideologieën en stromingen. Aan het einde van deze fase weten leerlingen wat onder maatschappelijk probleem verstaan wordt. Aan het einde van deze fase weten leerlingen wat de krantenopdracht inhoudt. Aan het eind van deze fase weten leerlingen wat een maatschappelijk In een klassengesprek bespreek ik de volgende vragen: wat is politiek? Wat is democratie? Middels een dia ga ik in op de verdeling van welvaart, macht en vrijheid. Met voorbeelden vertel ik wat er onder een maatschappelijk probleem verstaan wordt. Ik geef instructie over de krantenopdracht. Ik loop de duo s langs om hen met de opdracht te begeleiden. Activerende werkvorm. In dit klassengesprek beantwoorden leerlingen vragen en stellen deze ook. Aanbiedende vorm. Leerlingen maken aantekeningen en stellen waar nodig vragen. Aanbiedende werkvorm. Activerende werkvorm. In duo s gaan leerlingen aan de slag met krantenartikelen en Zij halen voorkennis op en kunnen de belangrijkste begrippen benoemen en uitleggen. Formele en informele (voor)kennis ophalen. Leerlingen herkennen de opdracht in samenwerking en zelfstandigheid. Leerlingen herkennen en overleggen vervolgens met elkaar waarom iets een maatschappelijk probleem is. Zij overleggen daarnaast wat de oplossing daarvoor zou kunnen zijn en in hoeverre overheidsbemoeienis moet plaatsvinden. Zij benoemen en beredeneren / verklaren dat aan de hand van de criteria van 26

27 10u43 10u53 probleem is en hoe dat opgelost moet worden. Aan het einde van deze fase weten leerlingen wat de politieke stromingen en ideologieën zijn. Aan het eind van deze fase weten leerlingen wat van hen verwacht wordt wat betreft de ontwerpopdracht en. Zij weten dat het huiswerk betreft waarop feedback gegeven wordt. Middels het nabespreken van de opdracht en een powerpoint presentatie leg ik de verschillende politieke stromingen en ideologieën uit. Ik geef instructie over de drie opdrachten die we de komende drie lessen gaan doen, te beginnen met de eerste opdracht in het volgende uur waarvoor ik eerst een demonstratie zal doen. beantwoorden bijbehorende vragen. Activerende en aanbiedende werkvorm. In een klassengesprek bespreken we de krantenopdracht. Aan de hand daarvan en de powerpoint presentatie maken leerlingen aantekeningen. Aanbiedende werkvorm. Leerlingen luisteren en stellen vragen indien nodig. maatschappelijke problemen en de verdeling van welvaart, vrijheid en macht. Dit is deductie. Via inductie leren leerlingen de verschillende politieke stromingen en ideologieën. Leerlingen herkennen de mate van zelfstandigheid van de opdrachten, aansluiten bij de voorkennis. Lesplan 2 Docent: I. Sprengers Datum: Tijd: 11u05 Klas: 4h2 Aantal lln: 24 Lesonderwerp Toepassen van politieke ideologieën en stromingen op maatschappelijke problemen: deel I (oorzaak gevolg redenatie). Beginsituatie Leerlingen weten wat onder een maatschappelijk probleem verstaan wordt. Leerlingen kennen de verschillende politieke ideologieën en stromingen, aan de hand van de verdeling welvaart, vrijheid en 27

28 Leskern 3 (lesdoelen) Docentdoelen macht. Leerlingen zijn geneigd deze te koppelen aan politieke partijen. Leerlingen hebben interesse in maatschappelijke problemen. Leerlingen kunnen de relaties tussen de verschillende concepten met de beredeneerwijze oorzaak - gevolg beredeneren. Leerlingen weten welke oorzaken en gevolgen bij een specifiek probleem spelen. Leerlingen herkennen de kenmerken (verdeling van vrijheid, welvaart en macht) van politieke stromingen in specifieke maatschappelijke problemen. Leerlingen kunnen die kenmereken van poltieke stromingen met elkaar vergelijken. Leerlingen kunnen door de relaties tussen de verschillende concepten te beredeneren, politieke stromingen toepassen op een maatschappelijk probleem. Duidelijkheid scheppen en structuur brengen over de opdracht. Verwachtingen en rollen van de klas en docent goed vertellen. Boek (+ blz.) 68 t/m 81 Media, spullen, hulp Thema s, artikelen over de maatschappelijke problemen. Tijd Fase Lesdoel 4 Wat ik doe en (letterlijk) zeg Wat zij doen (werkvorm) Aan het eind van Ik vertel dat we de komende deze fase weten drie lessen een aantal leerlingen wat zij opdrachten gaan doen, te van het eerste beginnen met de eerste deel van de opdracht waarbij er ontwerpopdracht uitgebreider stilgestaan wordt Aanbiedende 11u05 0 kunnen bij maatschappelijke werkvorm. Leerlingen verwachten als problemen. Leerlingen gaan dit luisteren naar mijn het gaat om met elkaar analyseren aan de introductie. maatschappelijke hand van een invulschema die problemen ik klassikaal zal voordoen. De analyseren. bijbehorende vragen zijn Leerlingen weten belangrijk en is huiswerk als dat dit huiswerk het niet in de les af is. Leeractiviteit Noem specifieke! Leerlingen herkennen de zelfstandigheid en opbouw van de opdracht. Aansluiten bij voorkennis, herkennen. 3 Zie Ebbens Effectief leren blz Je kunt best meer dan één werkvorm en leeractiviteit toepassen om één doel te bereiken! 28

29 11u10 1, 3 11u15 2, 11u22 4, 5 is voor de volgende keer waarop zij feedback ontvangen. Aan het eind van deze fase hebben leerlingen een koppeling gemaakt met wat zij in de vorige les gedaan hebben en met wat er deze les gaat gebeuren. Aan het einde van deze fase weten leerlingen een maatschappelijk probleem te analyseren volgens de beredeneerwijze oorzaak gevolg. Aan het einde van deze fase weten leerlingen wat de opdracht over het maatschappelijk In een klassengesprek bespreek en herhaal ik nog kort wat er de vorige les is geleerd. Ik vertel dat vanuit die politieke ideologieën en stromingen (verdeling van welvaart, vrijheid en macht) verschillende maatschappelijke problemen geanalyseerd en opgelost kunnen worden. Ik analyseer een maatschappelijk probleem aan de hand van oorzaak gevolg redenering. Hiervan geef ik een demonstratie in de klas waarbij ik het gesprek met de klas aanga. Duidelijk wordt ook waarom het een maatschappelijk probleem is, gezien de criteria van maatschappelijk probleem en de kenmerken van ideologieën en stromingen. Ik verdeel leerlingen in groepjes van 5 en geef hen een artikel waardoor ik het maatschappelijk probleem toewijs. Ik geeft instructie over wat ik van de opdracht Activerende werkvorm. In een klassengesprek beantwoorden leerlingen vragen en stellen deze. Aanbiedende en activerende werkvorm. In een klassengesprek haal ik de kennis op over maatschappelijke problemen en analyseer ik een maatschappelijk probleem. Leerlingen beantwoorden mijn vragen. Aanbiedende werkvorm. Leerlingen zijn stil en stellen en/of beantwoorden vragen. Informele en formele (voor)kennis ophalen en daarbij aansluiten. Leerlingen benoemen concepten van vorige les en leggen dat uit. Op deze voorkennis kunnen zij voortbouwen. Leerlingen halen zowel formele als informele voorkennis op. Zij benoemen en herkennen concepten op basis van deze voorkennis. Zij beredeneren aan de hand van de verdeling van welvaart, vrijheid en macht waarom iets een oorzaak is dan wel een gevolg. Leerlingen herkennen de werkvorm van de opdracht. Tijdens de instructie beantwoorden en stellen zij vragen waardoor ik kan toetsen of zij het begrepen hebben. 29