Tilburg University. Publication date: Link to publication

Transcriptie

1 Tlburg Unversty 'Match-msmatch' n de O&O-bestedngen van Vlaamse en Belgsche bedrjven n termen van de evolute van sectorële aandelen Meeusen, W.; Suetens, Sgrd Publcaton date: 2000 Ln to publcaton Ctaton for publshed verson (APA): Meeusen, W., & Suetens, S. (2000). 'Match-msmatch' n de O&O-bestedngen van Vlaamse en Belgsche bedrjven n termen van de evolute van sectorële aandelen. (IWT-study; No. 32). Brussel: IWT Vlaanderen. General rghts Copyrght and moral rghts for the publcatons made accessble n the publc portal are retaned by the authors and/or other copyrght owners and t s a condton of accessng publcatons that users recognse and abde by the legal requrements assocated wth these rghts. - Users may download and prnt one copy of any publcaton from the publc portal for the purpose of prvate study or research - You may not further dstrbute the materal or use t for any proft-mang actvty or commercal gan - You may freely dstrbute the URL dentfyng the publcaton n the publc portal Tae down polcy If you beleve that ths document breaches copyrght, please contact us provdng detals, and we wll remove access to the wor mmedately and nvestgate your clam. Download date: 20. jul. 2017

2 32 Match-msmatch n de O&O-bestedngen van Vlaamse en Belgsche bedrjven n termen van de evolute van sectorële aandelen Wm Meeusen (Unverstet Antwerpen) Sgrd Suetens (Unverstet Antwerpen)

3 2 E n g l s h Englsh abstract a b s t r a c t The paper examnes the sectoral match-msmatch phenomenon wth respect to R&D-expendtures by means of a constant-maret-share (CMS) analyss, focusng on the so-called dynamc adaptaton component of the sharechanges. The analyss s carred out for the Flanders regon and for Belgum as a whole n the context of a large subset of OECD countres. The avalablty on a suffcently detaled sectoral level of the ANBERD-data for the dfferent countres, and the occurrence of statstcal breas n the seres, made t necessary to splt the analyss n two parts, one for the perod and one for The most mportant adapton effects for Flanders that were found n the early perod are the followng: a (relatvely modest) postve growth-adaptaton effect n the ICTsector, and two (relatvely modest) postve stagnatonadaptaton effects n the chemcal sector and n the sector of rubber and plastcs. Durng the more recent perod we fnd one (relatvely mportant) negatve growth-adaptaton effect n the pharmaceutcal sector and a number of (relatvely modest) postve growth-adaptaton effects n, most promnently, the sectors of rubber and plastcs and of nstruments. If we assocate negatve growth- and stagnaton-adaptaton effects wth msmatches n the flow of R&D-expendtures then ths result mght ndcate that the ndeed strong growth n R&D-expendtures n the Flemsh pharmaceutcal ndustry has not been strong enough n order to eep pace n an nternatonal context. Apart from the match-msmatch ssue t appeared that the manufacturng ndustry n Flanders, but even more outspoenly n Belgum as a whole, there occurred a global loss n R&D-share n the seventes and the eghtes. In the nnetes however, most of all n Flanders, ths loss was more than made good.

4 3 I n h o u d s t a f e l Inhoudstafel Englsh abstract Samenvattng Voorwoord Inledng 1. De CMS-methode 2. De data 3. Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 4. De Belgsche en Vlaamse O&O-ntenstet herbereend Concluse Bjlagen Referentes

5 4 S a m e n v a t t n g Samenvattng Het utgangspunt van deze paper s dat een matchmsmatch fenomeen ten aanzen van prvate O&O-bestedngen op sectoreel nveau goed an gecapteerd worden mddels een constant-maret-share (CMS) analyse, waarbj de aandacht toegesptst wordt op de zg. dynamsche aanpassngscomponent. De analyse wordt utgevoerd voor Vlaanderen en voor Belgë n zjn geheel n de context van een grote subset van OESO-landen. De beschbaarhed op voldoende gedetalleerd sectoreel nveau van de ANBERD-gegevens n de verschllende landen, en de statstsche breuen de zch voordoen, noopte tot opdelng van de analyse n twee aparte deelperodes: en De belangrjste aanpassngseffecten voor Vlaanderen zjn de volgende: n de vroege perode een (relatef bepert) postef groe-aanpassngseffect n de ICT-sector, en twee (relatef beperte) posteve stagnate-aanpassngseffecten n de sectoren cheme en rubber en plaste. Voor de latere perode s er één (tamelj belangrj) negatef n de farmaceutsche sector, en een aantal (relatef beperte) posteve groe-aanpassngseffecten n o.a. rubber en plaste en nstrumenten. Inden we negateve groe- en stagnate-aanpassngseffecten assocëren met msmatches, dan zou dt unnen beteenen dat n de farmaceutsche sector de welswaar stere groe n de O&O-bestedngen toch net ster genoeg s geweest om op nternatonaal vla gelje tred te houden. Los van de match-msmatch aspecten hebben we unnen vaststellen dat n de ndustre n Vlaanderen, maar nog meer n Belgë n zjn geheel genomen, er dudelj sprae was van globaal verles aan O&O-aandeel n OESO-verband n de zeventger en tachtger jaren, maar dat het opgelopen verles, vooral n Vlaanderen, meer dan werd goedgemaat tjdens de negentger jaren.

6 57 V o o r w o o r d Voorwoord Is Vlaanderen compettef op de wereldmart voor O&O? Zjn de Vlaamse O&O-acteve bedrjven mee met de nternatonale trends? Evolueren de Vlaamse O&Ospecalsates n de rchtng van de trends? Match of msmatch? De voorlggende stude bejt de vraag naar de nternatonale postonerng van de O&O-nspannngen van de Vlaamse bedrjven op een andere maner dan va de lassee ntenstet (O&O/BBP). Op bass van de hstorsche reconstructe van de O&O-statsteen voor Vlaanderen snds de jaren tachtg (ze IWT-Stude nr ) wordt onderzocht hoe het aandeel van de Vlaamse bedrjven n de globale O&O-actvtet s geëvolueerd, en hoe de sectoraandelen bnnen de Vlaamse O&O evolueren, vergeleen met de nternatonale trends. Deze hstorsche analyse s geen vrjbljvend, wetenschappelje oefenng. Zj geeft ons het bassmateraal voor een beter begrp van de fundamentele dynameen en enmeren van het Vlaams nnovatesysteem. Match of msmatch s dan een vraag de zch stelt op het nveau van het economsch beled. Wele bestaande specalsates moeten verstert worden, en wele nog weng ontwelde gebeden moeten opgewert tot neuwe specalsates? De O&O-nspannngen van de bedrjven n Vlaanderen bereen een compettef nveau : 1,3% van het BBP t.o.v. van een Europees gemddelde van 1,25%. De laatste jaren heeft de Vlaamse overhed oo bjzondere nspannngen gedaan om de fnancerng van de O&O-bestedngen door de overhed op een hoger nveau te tllen. De omvang van de nvesterngen n O&O wordt algemeen beschouwd als een noodzaelje voorwaarde voor het waarborgen van de toeomstge economsche welvaart n een ennseconome. Vlaanderen heeft n de jaren negentg zjn martaandeel n de nternatonale O&O-bestedngen gevoelg unnen verhogen dan zj een meer dan gemddelde toename van de O&O-ntenstet. Maar een andere utdagng s echter om de effcëncy van de bestede mddelen te vergroten n termen van de sectorverdelng. De competteve poste van de Vlaamse O&O heeft mmers voordeel bj het gebruen van zjn sectorale specalsatevoordelen n termen van schaalgrootte, synerge, clusterng. Deze specalsate s ster pad-afhanelj, gebaseerd op hstorsche stertes, maar vraagt oo tjdge bjsturng naar voor de economsche verneuwng belangrje domenen. Deze stude toont snds de jaren tachtg een structurele verschuvng n de nternatonale postonerng van de Vlaamse O&O van de metaalgebonden sectoren naar chemsche actvteten. De auteurs geven aan dat wellcht een ans werd gemst om de relatef stere specalsate n de farmaceutsche sector verder te ontwelen, want op dt onderzoesdomen werd martaandeel verloren. Snds het mdden van de jaren negentg (de stude brengt herover nog geen data) ennen we n Vlaanderen een stere opomst van neuwe, enns-gedreven sectoren n de ICT-sfeer, de botechnologe en de neuwe materalen. Deze groepolen zjn rechtstrees geënt op belangrje O&O-nvesterngen. In tegenstellng tot de jaren tachtg s er een rachtg Vlaams O&O-beled om deze ontwelng te ondersteunen. De ICT-projecten b.v. unnen reenen op ca de helft van de IWT-steun. De stude s het resultaat van IWT-opdrachten naar een algemene verennng van het Vlaams nnovatesysteem. Dt soort opdrachten s ondertussen geïntegreerd n het Programma Beledsgercht Onderzoe onder beheer van de Admnstrate Wetenschap en Innovate. Om de beledsvses beter te onderbouwen en de nodge euzes scherper te unnen stellen, s het bassonderzoe naar neuwe beledsparameters zoals O&O-aandelen, een waardevolle nput. De aandachtge lezer vndt her stof voor debat. Chrstne Claus Drecteur-generaal Paul Zeeuwts Voorztter

7 6

8 7 I n l e d n g Inledng De welvaart en de toeomstperspecteven van een land of rego hangen nauw samen met de mate, de rchtng en de snelhed waarmee technologsche verneuwngen geïntroduceerd en geabsorbeerd worden. De nput n termen van O&O-nspannngen s hern van doorslaggevend belang, en dus oo het beled terzae van de overhed. Om dt beled te unnen optmalseren s het nodg dat de overhed een goed nzcht heeft n eventuele msmatches tussen enerzjds de nspannngen de n het verleden n egen land of rego zjn geleverd geworden, en de nternatonale trends de zch n dt verband afteenen. Zjn m.a.w. de O&O-nspannngen n de eerste plaats n de sectoren geleverd geworden de, mt Rücscht, wereldwjd als belangrj vanut technologsch oogpunt unnen geïdentfceerd worden? Een constant-maret-shares (CMS) analyse, waarbj een dudelj ondersched aan het lcht omt tussen zuvere compettvtetseffecten en composte- (d.. structurele ) effecten, s één van de voor de hand lggende maneren om deze vraag te beantwoorden. In hoofdstu 1 gaan we n op de methodologsche aspecten van de CMS analyse. Hoofdstu 2 bespreet de data de zullen gebrut worden, en de problemen van sectoraggregate en aanwezghed van statstsche breuen de zch n dt verband stelden. In hoofdstu 3 presenteren we de resultaten van de CMS analyse voor Vlaanderen zowel als voor Belgë n zjn geheel. Hoofdstu 4 bevat STI- BERD resultaten m.b.t. de O&O-ntenstet zoals herbereend gebru maend van gemddelde sectorgewchten over een set van landen.

9 8 De CMS-methode H o o f d s t u 1 De CMS-methode 1.1 EVOLUTIE VAN EXPORTAANDELEN De constant-maret-share methode, oo beend als shft-share methode, wordt vooral toegepast bj de stude van de evolute van export en exportaandelen (ze bjv. Rchardson, 1971a,b; Leamer en Stern, 1970; Fagerberg en Solle, 1987; Oldersma en Van Bergej, 1993). In de context van compettvtetanalyses laat ze toe na te gaan n wele mate de evolute van het exportaandeel van een land n de wereldhandel terug te voeren s tot, enerzjds, effecteve veranderngen n de compettvtet van het betroen land op deelmarten (sectoren) (het zg. compettvtets- of aandelen-effect), en, anderzjds, veranderngen n de samenstellng van de sectormx 1 (het zg. composte- of structurele effect). Het (2de-orde) nteracte- of aanpassngs-effect meet, n dynamsche zn, de wsselwerng tussen de bede effecten. Ze bjlage 1 voor een formele utwerng. In CMS-analyses van het verloop van export of exportaandelen wordt soms reenng gehouden met de geografsche dstrbute van de export van een land. In dt geval omen er bovenop de eerder besproen effecten geljaardge effecten de betreng hebben op de (wjzgende) samenstellng van de exportlandenmx. Dt geografsche aspect omt n deze stude net aan de orde EVOLUTIE VAN O&O-AANDELEN In de Deense plootstude n het ader van de OESOwergroep over Natonale Innovate Systemen (Laursen en Chrstensen, 1996) werd de CMS-methode toegepast op de sectorële verdelng van O&O-bestedngen n een bepaald land. Noem het volume van de O&O-bestedngen van land De hoger vernoemde opspltsng van de evolute van het O&O-aandeel dent begrepen te worden n het lcht van de technologsche opportunteten de zch wereldwjd aandenen en waarop een land al dan net nspeelt. Laursen en Chrstensen volgend unnen we bjvoorbeeld m.b.t. het structurele effect (de tweede term n het rechterld van [A1]) stellen dat, nden postef, dt beteent dat het NIS van het betroen land gelug n de bassper R n sector, en defneer het globale O&O-aandeel van land n de beschouwde landengroep overeenomstg als volgt: r = R R We unnen nu, volgens de logca van de vorge secte, opneuw, n een dynamsch perspectef, het ondersched maen tussen een aandelen-, een composte- en een nteracte-effect (ze bjlage 2). Het zuvere O&O-aandeeleffect (de eerste term n het rechterld van utdrung [A1] n bjlage 2) geeft aan of een land O&O-aandeel zou gewonnen of verloren hebben bj geljbljvend belang, wereldwjd, van O&O n de verschllende sectoren. De tweede term n de zelfde utdrung vertegenwoordgt het composte- of structurele effect. Het gaat herbj om het deel van de wjzgngen n het globale O&O-aandeel dat an worden toegeschreven aan verschuvngen n het wereldwjd belang van de sectoren gemeten n O&O-termen, bj geljbljvende sectorële aandelen, d.w.z. bj geljbljvende O&O compettvtet, van het betroen land. De laatste (nteracte-)term an weer opneuw, n de nterpretate van Fagerberg en Solle, gezen worden als een maat voor dynamsche aanpassng, maar natuurlj dt eer n termen van de gerchthed van O&O-nspannngen. Deze term s des te groter naarmate de O&O-nspannngen van een land zch over de beschouwde perode hebben unnen herorënteren n de rchtng van sectoren de, wereldwjd, O&O-matg n belang wnnen, en weg van sectoren de O&O-gewjs n belang afnemen. Meteen geeft deze term een synthetsch beeld van de juste of vereerde allocate van O&O-gelden en daardoor oo voor match-msmatch. Het eerste gedeelte van dt nteracte-effect (ze [A2] n bjlage 2) heeft betreng op aanpassngen t.a.v. sectoren de n belang toenemen, of op zjn mnst net afnemen (het groe-aanpassngseffect ). Een posteve somwaarde omt overeen met een stuate waarn er gemddeld meer goede bewegngen zjn n de rchtng van opomende sectoren, dan slechte. Het tweede gedeelte verwjst naar sectoren de n belang afnemen (het stagnate-aanpassngseffect ). Een posteve som-waarde omt overeen met gemddeld meer goede bewegngen (d.w.z. weg van sectoren n regresse) dan slechte.

10 De CMS-methode 9 ode gespecalseerd was n sectoren de naden wereldwjd een grote technologsche expanse hebben geend. Het structurele effect an dus met recht n deze context even goed een statsch specalsate-effect genoemd worden. Het dynamsch specalsate-effect omt dan overeen met de twee termen n [A2] en druen ut of het NIS zch actef (d.w.z. n dynamsche zn) heeft geherorënteerd naar sectoren met toenemende technologsche mogeljheden. De allocate s als just of vereerd te nterpreteren nden mag aangenomen worden dat de O&O-ntenstet van een sector en van een land n drecte (posteve) relate staat ten opzchte van het concurrentevermogen. Dt utgangspunt ljt n het lcht van recente onderzoesresultaten over de evolute van het concurrentevermogen n verschllende landen al langer hoe meer geaccepteerd te worden KRITISCHE BESCHOUWING Crtc van de CMS-methode hebben gewezen op het determnstsche arater ervan. De va deze weg waargenomen veranderngen unnen bjgevolg net getest worden op statstsche sgnfcante. Een suggeste om aan deze rte tegemoet te omen n de context van een analyse waarbj de nadru omt te lggen op de nvloed van wjzgende O&O-aandelen op het nternatonaal concurrentevermogen s vervat n Meeusen (1997). De tjd en mddelen ontbreen om herop n deze bjdrage n te gaan. Oldersma en van Bergej (1993) waarschuwen ervoor dat de euze van de gemeenschappelje munteenhed waarn de bassgegevens van de analyse zjn omgezet net zonder belang s, en meer bepaald de beomen resultaten met betreng tot de statsche en dynamsche structurele (composte-) effecten beïnvloedt. De sectorële compettvtetseffecten zjn daarentegen nvarant voor de euze van de munteenhed. Zj pleten ervoor om de analyse te verrchten n termen van een aantal representateve munteenheden, en op de maner te verfëren of de beomen resultaten voldoende robuust zjn. Meres en van der Meer (1988) wezen bovenden op het tautologsch arater van utdrungen zoals de n de bjlagen 1 en 2. Het s zonder meer waar dat deze utdrungen n wezen dentteten zjn de nets toevoegen aan de gegevens. Wel s het natuurlj zo dat de gegevens voorgesteld worden op een maner de een vlotte nterpretate toelaat. Het glas s dus zowel half vol als half leeg. Het an t.a.v. het CMS-model n secte 1.1 als een pluspunt beschouwd worden dat sectoraandeeleffecten van O&O zowel als statsche en dynamsche structurele effecten, en va deze laatste oo match-msmatch effecten, unnen onderscheden worden zonder dat bjomende veronderstellngen egen aan specfee theoretsche modellen aan de gegevens moeten toegevoegd worden. Een laatste punt van rte s dat CMS-effecten net sequenteel separabel zjn. Hermee wordt bedoeld dat de utspltsng n een aandelen-, composte en aanpassngseffect over een perode net an geschreven worden als de som van deze effecten n de verschllende deelperodes. Dt zal mplcates hebben voor de voorstellng van onze CMS-resultaten (ze secte 2.2). 1 We gebruen de begrppen goed en sector als equvalenten. SAMENVATTING HOOFDSTUK 1 De constant-maret-share (CMS) methode laat toe de evolute van mart-, en 1 n onderhavg geval, O&O-aandelen te ontleden n dre componenten, terug te voeren tot een aandelen-effect, een composte- (of structureel) effect en een nteracte- (of aanpassngs-)effect. Het s dt laatste effect, doordat het de dyname blootlegt teweeg gebracht door technologsche opportunteten de zch op de wereldmarten aanbeden, dat de bass vormt van de match-msmatch analyse van de O&O-bestedngen n Vlaanderen en Belgë. Op het ende van het hoofdstu wordt ngegaan punten van rte op de CMS-methode.

11 10 De data H o o f d s t u 2 De data We bespreen achtereenvolgens de verschllen tussen BERD en ANBERD, problemen m.b.t. het aggregatenveau en statstsche breuen, de problemate van de regonale opspltsng van de Belgsche gegevens over O&O-bestedngen, en de ANBERD reesen voor Belgë en zjn dre gewesten zoals de onlangs zjn opgesteld geworden (ze Capron en Meeusen, 1999) BERD VERSUS ANBERD De bedoelng van een CMS-analyse s het nader onderzoeen van de wjzgng van het geaggregeerde O&Oaandeel van een land n de totale O&O van een referentegroep. Deze wjzgng wordt, zoals hoger gesteld, opgedeeld n een aantal sub-veranderngen de de weerspegelng unnen zjn van veranderde sector-samenstellngen van O&O n de referentegroep, van sectorspecfee (concurrentële) aanpassngen en nteracte-effecten (aanpassngseffecten). Het s dus dudelj dat de achterlggende gegevens nternatonaal vergeljbare gegevens op sectornveau moeten zjn. M.b.t. de ntramurale O&O-bestedngen van prvate ondernemngen publceert de OESO twee reesen de BERD en de ANBERD (ANalytcal BERD) reesen de gegevens bevatten volgens de ndustrële classfcates ISIC Rev. 2 en/of 3. De BERD-gegevens (oo OFFBERD genoemd) worden verzameld voor een grote groep van Europese en net-europese OESO-ldstaten, maar zjn net volledg nternatonaal vergeljbaar omwlle van de volgende verschllen tussen landen: - m.b.t. het bere, de steeproefverhoudng en de onderlggende methodologe van de O&O-enquêtes de wordt gehouden (en de verteenngen tussen landen met zch mee unnen brengen ten aanzen van het ngeschatte belang van KMO s); - m.b.t. de behandelng van onderzoesnstellngen de zch op de grens tussen puble en prvaat bevnden (cfr. de zg. collecteve onderzoesnstellngen n Belgë); - ten aanzen van de strte nterpretate van de Frascat regel waarbj, althans m.b.t. BERD-gegevens, de O&Obestedngen denen toegewezen te worden aan de sector van de hoofdactvtet van het betroen bedrjf; - m.b.t. de behandelng van de denstensector. Andere nconsstentes betreffen veranderngen n de natonaal gehanteerde ndustrële classfcate-schema s, en problemen ten aanzen van de confdentaltet van de enquêtegegevens. Dt laatste aspect heeft onder meer tot gevolg dat gegevens van sommge sectoren en/of jaren van bepaalde landen ontbreen, en dat O&O-bestedngen van een aantal sectoren enel worden weergegeven op een hoger aggregate-nveau. De OESO, en meer bepaald het Drectorate for Scence, Technology and Industry (DSTI), publceert de (OFF)BERD reesen zoals ze door de natonale overheden worden doorgegeven. Daarnaast s er de ANBERD rees, de werd opgesteld om bovenstaande gebreen zoveel mogelj te elmneren en de O&O-gegevens daardoor meer nternatonaal vergeljbaar te maen (ze o.m. OECD, 1996; ze oo Capron, Meeusen e.a., 1999). Concreet werden de volgende aspecten gestroomljnd: - sectorële toewjzng van de O&O-bestedngen van de ondernemngen op productljn nveau; - nter- en extrapolate van ontbreende waarnemngen, en meer bepaald oo de (ex ante of ex post) utbredng van het enquête-domen tot KMO s; - de systematsche opnemng en sectorële toewjzng n de statstsche reesen van de O&O-bestedngen van de zg. collecteve onderzoescentra; - toewjzng van de ndustreel gerelateerde O&O-actvteten van ondernemngen n de O&O-denstensector (ISIC Rev. 3 sector 73) aan de overeenomstge ndustre. Bovenden coördneert en controleert de DSTI van de OECD de consstente van de hen toegestuurde ANBERD gegevens. De ANBERD rees an volledg (voor de perode ), voor de landen waarvoor de statste beschbaar s 2, geraadpleegd worden n termen van de ndustrële classfcate ISIC Rev. 2. Vanaf 1987 wordt dezelfde rees oo opgedeeld volgens ISIC Rev. 3. Het verschl tussen bede revses omt hoofdzaelj neer op een verschl n aggregatenveau, maar oo op herallocate van subsectoren onder neuwe hoofdngen, n de eerste plaats n de denstensector. Het s vooral dt laatste aspect dat problemen schept bj de overgang van de ene classfcate naar

12 De data 11 de andere. ISIC Rev. 3, dat ruwweg overeenomt met NACE-Bel, dat op zjn beurt de Belgsche mplementate van NACE Rev. 1 s, geeft de sectoren, en dan voornamelj de denstensector, n fjner en ander detal weer dan ISIC Rev. 2. Nochtans wordt het, bj het bejen van de beschbare O&O-gegevens op sectornveau, dudelj dat een nternatonale vergeljng van ISIC Rev. 3 reesen m.b.t. de denstensector nog steeds moelj s. Kennelj geschedt de toepassng van de ISIC Rev. 3 classfcate nog net op dezelfde wjze n alle OESO landen. Meer bepaald s voor een aantal landen (waaronder Dutsland, Franrj en Nederland) tot n de helft van de jaren negentg enel het geaggregeerde bedrag besteed aan O&Odensten beschbaar PROBLEMEN M.B.T. HET AGGREGATIENIVEAU EN STATISTISCHE BREUKEN Het voorgaande stelt een groot probleem voor de utvoerng van een CMS-analyse. Herbj s mmers verest dat de gebezgde sectordelmtates over de gehele bestudeerde perode n alle landen unform s, wat mplceert dat steeds moet teruggevallen worden op de ruwste classfcate bnnen de onderzochte landen-verzamelng. De vrjhedsgraden waarover de onderzoeer bescht om de gevolgen van dt soort van beperng te mnmalseren hebben betreng op de mogeljhed om de landen-verzamelng n te rmpen, het aggregate-nveau te verhogen, en/of de gehele perode op te spltsen n deelperodes bnnen dewele het aggregatenveau apart an verfjnd worden. Aangezen een aantal landen, zoals Dutsland, Franrj en Nederland, om voor de hand lggende reden, onmogelj ut de analyse unnen verwjderd worden, resten ons n de pratj enel de laatste twee mogeljheden. Tabel A1 n bjlage 3 geeft aan wat de beschbaarhed van ANBERD sector-gegevens s voor een aantal OESO landen de potenteel n de analyse zouden moeten, resp. unnen, opgenomen worden: Belgë, Nederland, Franrj, Dutsland, Italë, Spanje, Denemaren, Fnland, Zweden, Noorwegen, Ierland, het VK, de VS, Canada, Australë, en Japan. Australë werd utendelj net weerhouden omdat voor dat land de reesen té onvolledg waren. De tabel suggereert dat, naast het aggregeren van alle denstensectoren n de rume zn (40 t.e.m. 99, d.. nclusef gas, eletrctet en water, en de bouwsector), we oo een aantal andere sectoren moeten samenvoegen omdat voor een aantal (belangrje) landen de betroen opspltsngen net voorhanden bleen te zjn. Zo hebben we bjvoorbeeld alle sectoren met betreng tot transportutrustng samengevoegd (motorvoertugen en andere transportmddelen (de ISIC Rev. 2 sectoren 3841 tot 3845 en 3849, resp. de ISIC Rev. 3 sectoren 34 en 35). De IT sector stelde ons voor een nog moeljer oplosbaar probleem. Zoals bljt ut Tabel A1 onden we, voor de perode , antoormachnes en computers (ISIC Rev. 2 sector 3825), eletrsche machnes (383 mn 3832), en eletronsche utrustng en componenten (3832) welswaar van elaar te onderscheden voor alle landen, behalve voor Belgë. Voor dt laatste land onden mmers net, op bass van de hstorsche gegevensban met enquête-antwoorden, opgesteld n termen van de oude NACE70 ndustrële nomenclatuur, met name voor computers en eletronsche utrustng en componenten, op een betrouwbare wjze afzonderlje reesen samengesteld worden, en waren we dus verplcht om de dre genoemde sub-sectoren gezamenlj te beschouwen. Voor de negentger jaren on dt echter wél. Dt an een argument zjn om over te gaan tot spltsng van de perode n twee deelperodes. Wat hoe dan oo onoplosbaar bleef s de problemate met betreng tot O&O n nformatca- en telecommuncate-actvteten met een denstenarater (waaronder software-ontwelng, d.. ISIC Rev. 3 sector 722). Hervoor zjn dt eer de Belgsche gegevens wél n voldoende detal voorhanden, maar geldt net het zelfde voor een aantal andere belangrje OESO-landen (ze herboven). De concluse s onvermjdelj dat de resultaten de we zullen beomen ten aanzen van ICT n de rume zn behoedzaam zullen moeten geïnterpreteerd worden. Ut Tabel A1 bljt dat, zoals reeds aangeondgd, een aanvaardbare oplossng ern zou unnen bestaan om een zo goed als unforme sectoromschrjvng te hanteren over de gehele perode, maar voor deze perode de CMS-analyse op te spltsen n twee deelperodes, zodat een onder-

13 12 De data sched gemaat wordt tussen het verloop van O&O-aandelen tussen de jaren zeventg en tachtg enerzjds, en tussen het ende van de tachtger jaren en de eerste helft van de jaren negentg, anderzjds. Een bjomende, en bjna even dwngende, reden voor deze opspltsng s dat de enquêterngsmethodologe, de n Belgë s toegepast geworden vanaf de jaren negentg, een grondge veranderng los van de overgang van ISIC Rev. 2 op Rev. 3 heeft ondergaan, en er daardoor tussen 1989 en 1992, en nogmaals tussen en sprae s van statstsche breuen. Deze breuen slaan enerzjds op de gevolgen van de regonalserng van het O&O-beled op de contnuïtet en de nterregonale consstente van de bevragng 3, en anderzjds en nog meer op de overgang van een bevragng op bass van een repertorum van O&Oacteve bedrjven naar een bevragng waarbj de resultaten van de repertorum-enquête worden aangevuld met de (opgehoogde) utomst van een toevallge steeproefenquête bj ondernemngen de geen deel utmaen van het repertorum. Op deze wjze werd het bere van de O&O-enquête utgebred naar voornamelj KMO s en bedrjven n de denstensector (ze Capron en Meeusen e.a. (1999) voor detals over de opeenvolgende wjzgngen n de bevragngsmethodologe de hebben plaats gehad). Voor de jaren gebeurde deze ophogng rechtstrees (d.w.z. aan de hand van een effecteve enquête), voor de jaren echter op bass van een redenerng vertreende van een vrtuele enquête. Dt laatste verlaart wellcht de soms verrassende veranderngen n de sectorële aandelen de tussen deze twee waarnemngenoppels waargenomen worden, en de vaa net n het verlengde lggen van de waargenomen evolute tussen het begn van de zeventger jaren en het begn van de negentger jaren (ze Tabel 2). Alles wel beschouwd zal bljen (ze secte 3.4) dat, na hergroeperng van sommge sectoren, en zch concentrerend op de ndustre, de sprong tussen en dwjls, op zcht, mnder problematsch s dan de tussen en Dt plet ervoor om n de genoemde tweede stap van de CMS-analyse, de evolute te bejen tussen een gemddelde verdelng n de perode enerzjds en een gemddelde over de jaren anderzjds. Het zou er oo voor unnen pleten om, als alternateve en/of bjomende analyse, de CMS- oefenng over één ononderbroen perode ut te voeren, d.w.z. de evolute te bejen vertreend van een gemddelde voor de jaren naar een gemddelde voor de jaren Er werd evenwel net geozen voor de opte van een bjomende analyse. De reeds eerder genoemde reden hervoor s dat CMS-effecten net sequenteel separabel zjn. De geljtjdge afbeeldng van de CMS-resultaten voor de gehele perode en voor de deelperodes zou net zelden ogenschjnlje tegenstrjdgheden n de bereende magntudes van de verschllende deel-effecten aan het lcht brengen de hnderlj zouden unnen zjn voor een eendudge nterpretate. De analyse voor de gehele perode van 1977 tot 1995 an n prncpe wél als alternatef denen voor de analyse voor de deelperodes tot en tot Hertegen plet echter het fet dat de analyse-resultaten voor de deelperodes meer nformate bevatten. We maen gebru van jaargemddelden zodat toevallge schommelngen en outlers n de gegevens zoveel mogelj utgevlat worden. De O&O-aandelen zjn bereend n dollars n termen van ooprachtparteten om zo veel mogelj tegemoet te omen aan de Oldersma-van Bergej-rte. Tabel 1 vat de utendelje euze van het aggregatenveau samen. Tabel 1: Keuze van het aggregatenveau voor de CMS analyse ISIC Rev.2 ISIC Rev. 3 NACE-Bel Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petroleumraff. en nucleare stoffen Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletr.) Computers, antoor- en eletr. machnes, eletr. utrustng en componenten Transportmddelen Instrumenten Overge ndustre, ncl. recyclage Totaal ndustre Densten, ncl. eletr., gas en water, bouw Totaal ndustre- en denstensectoren

14 De data DE REGIONALE TOEWIJZING VAN DE NATIONA- LE ANBERD BESTEDINGEN IN BELGIË Aangezen we de CMS-analyse net alleen voor Belgë, maar oo voor Vlaanderen wensen ut te voeren, en ANBERD-gegevens net rechtstrees op regonaal nveau ter beschng zjn, was het noodzaelj om de natonale rees regonaal op te spltsen. In deze paragraaf lchten we n het ort de gevolgde regonalserngprocedure toe. De bassgegevens waarvan werd vertroen om de regonale verdelng ut te voeren unnen opgedeeld worden n dre groepen: de gegevens voor de perode , de 1994-enquêteresultaten m.b.t. de jaren 92 en 93, en de 1996-resultaten m.b.t. de jaren 94 en Aangezen de vestgngsgegevens voor de eerste perode slechts betreng hebben op personeel (het O&O-personeelsbestand en het totale personeelsbestand) moest er noodgedwongen verondersteld worden dat eenzelfde verdelng van O&O-bestedngen geldt als voor het O&O-personeelsbestand. Deze veronderstellng moest net gemaat worden met betreng tot de gegevens voor de jaren negentg, aangezen n dt geval de O&O-bestedngen op productljnnveau rechtstrees beschbaar zjn. We meren nog op dat de Belgsche ANBERD-rees regonaal verdeeld s geworden met het oog op het verrjgen van Vlaamse gegevens de als bass moeten denen van een CMS-analyse. Concreet beteent dt dat we, wat betreft de perode , enel voor oneven jaren een regonale opspltsng hebben doorgevoerd daar voor een groot aantal ondernemngen vestgngsgegevens ontbreen n de beschbare even jaren (met name 1986 en 1988). We maaten m.a.w. geen veronderstellngen de onnodg waren n de context van een CMS-analyse. Ze bjlage 4 voor een bespreng n detal van de gevolgde procedure voor de perode DE BELGISCHE ANBERD-REEKSEN : NATIONAAL EN REGIONAAL Tabel 2 vat de evolute samen van de sectorële aandelen van de prvate ntra-muros O&O-bestedngen n de ndustre n Belgë en Vlaanderen. Zoals reeds gesteld n secte 2.2 vertonen de sectorële aandelen tussen en een mnder problematsche dscontnuïtet dan op grond van de n de reesen aanwezge statstsche breuen on vermoed en gevreesd worden. In de overgang tussen en daarentegen zjn de methodologsche verschllen dudeljer af te lezen. Dt beteent vanzelfspreend net dat de verdelng over de perode juster s ngeschat dan de voor de perode Het tegenovergestelde s waarschjnljer. Het beteent wel dat de methodologsche veranderng toegepast n de enquête voor deze laatste twee jaren van doorslaggevender beteens s geweest. Tenende de gevolgen voor de CMS-analyse te mnmalseren, enerzjds, van heterogentet van de gebrute reesen en, anderzjds, van verteenngen n de reesen de het gevolg zjn van een nadequate methodologe n de perode , zal, zoals reeds aangeondgd n secte 2.2, de analyse utgevoerd worden tussen het gemddelde voor de perode en het gemddelde voor de eerste helft van de negentger jaren, d.. voor de perode De laatste olom van Tabel 2, de de groevoet geeft van de O&O-bestedngen tussen het begn en het ende van de beschouwde perode, nuanceert het soms contra-ntuïteve arater van sommge waargenomen evolutes n de aandelen, met name m.b.t. de bestedngen n de nformatcasector n Vlaanderen tussen het ende van de tachtger jaren en de eerste helft van de negentger jaren. Voor deze sector en n deze rego stjgen de utgaven n reële termen op jaarbass over het geheel van de beschouwde perode nog altjd met 5.08%, d.. hoger dan het gemddelde over de sectoren. Outlers n de dataset zjn een mogelje verlarng. Maar de waargenomen dalng van het aandeel n het totaal van de O&O-bestedngen tussen en zou er eveneens op unnen wjzen dat het grootste gedeelte van de O&O-nspannngen zch, n verhoudng tot andere sectoren, mnder stueert n KMO s. Doordat deze tot 1989 mnder n de bevragng betroen werden, an er op de maner een relateve overschattng van het aandeel van de nformatca sector ontstaan zjn.

15 14 De data Tabel 2 : Verloop van de sectorële ANBERD-reesen (ISIC Rev. 3) voor de ndustre voor Belgë en Vlaanderen voor de perode (n %) Belgë ISIC Rev reële groe v.d. O&Obest. op jaarbass n % (77-79 naar 92-95) Voedng. dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Coes, petroleumraff, en nuclearestoffen Cheme (exclusef farmace) Farmace Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletrsch) Kantoormachnes & computers Eletrsche machnes Eletronsche utrustng en comp., en nformatca- en aanverwante densten Totaal sectoren 30, 31, 32, Instrumenten Transportmddelen Overge ndustre Totaal Totaal (n mljarden BEF. lopende prjzen) Vlaanderen Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Coes, petroleumraff, en nucleare stoffen Cheme (exclusef farmace) Farmace Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletrsch) Kantoormachnes en computers Eletrsche machnes Eletronsche utrustng en componenten, en nformatca- en aanverwante densten Totaal sectoren 30, 31, 32, Instrumenten Transportmddelen Overge ndustre Totaal Totaal (n mljarden BEF. lopende prjzen)

16 De data Australë, Canada, Denemaren, Dutsland (West-Dutsland, zowel als het verengde Dutsland na 1990), Fnland, Franrj, Ierland, Italë, Japan, Nederland, Noorwegen, Spanje, het VK, de VSA en Zweden. In 1992, d.w.z. met betreng tot de jaren 1990 en 1991, door het statstsche vacuüm gecreëerd door de regonalserng (met name oo van het O&Obeled), heeft er geen O&O-enquête plaatsgevonden. Voor een utgebred verslag over de enquêtes en de cleanngprocedure, verwjzen we naar Meeusen e.a. (1999). 2 Problemen van aggregatenveau en statstsche breuen duen dwjls op nden gewert wordt met nternatonale sectorële O&O-gegevens. In dt hoofdstu trachten we om een sectorndelng te defnëren de enerzjds toelaat dat het aantal landen n de referentegroep wordt gemaxmalseerd en anderzjds dat de sectoren op een zo laag mogelj aggregatenveau n de analyse betroen worden. We gaan n op de problemen veroorzaat door de statstsche breu n de Belgsche gegevens over O&O-bestedngen tussen de hstorsche en de meer recentere gegevensrees als gevolg van gewjzgde enquêtemethodologeën, en op de problemate van de regonalserng van de natonale gegevensreesen. SAMENVATTING HOOFDSTUK 2

17 16 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen H o o f d s t u 3 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 3.1. INLEIDING CMS-resultaten van het onderhavge type unnen voorgesteld worden door mddel van twee soorten tabellen. In een eerste soort van tabel worden de veranderngen n de globale martaandelen of, zoals her, de globale aandelen n de O&O-bestedngen, weergegeven per land, en utgespltst n (globale) compettvtets-(of aandeel-)effecten, composte-effecten, en dynamsche aanpassngeffecten. Er wordt dan m.a.w. gesommeerd over de sectoren. In de meeste studes de CMS-resultaten rapporteren houdt men het bj deze tabel. Een tweede soort tabel s evenwel denbaar (ze bv. Laursen en Chrstensen, 1996). Herbj wordt, per land (of rego), het detal afgebeeld, per sector, van de genoemde effecten. De tabelcellen bevatten n dat geval de ndvduele termen van de gesommeerde effecten de n de eerste tabel unnen teruggevonden worden. In deze tabel worden de globale effecten dus ontleed n hun sectorële componenten. De tabellen de n de volgende sectes worden afgebeeld zjn opneuw Laursen en Chrstensen volgend n termen van relateve wjzgngspercentages van de O&Oaandelen, en dus net n (absolute) percentpunten. Omwlle van de hoger uteengezette redenen van beschbaarhed van data wordt de afbeeldng van de resultaten toegesptst op de analyse voor de ndustre. Er wordt bovenden ort ngegaan op de CMS-resultaten de werden beomen door addtoneel de geaggregeerde denstensector n de analyse te betreen. Zoals aangeondgd presenteren we enel de resultaten met betreng tot twee deelperodes: enerzjds de perode gaande van tot , en anderzjds de perode gaande van en We zagen af van een presentate voor de perode n zjn geheel, d.w.z. met betreng tot de evolute tussen het gemddelde voor de jaren en de jaren In secte 3.2 gaan we n op de analyse voor Vlaanderen n een context van 14 OESO-landen. Secte 3.3 gaat over Belgë n de context van dezelfde 14 (andere) OESO-landen VLAANDEREN Ut Tabel 3 unnen we aflezen dat het O&O-aandeel van Vlaanderen n OESO-context n relateve termen met 1.92% s gedaald n de perode van tot , maar terug met 17.97% s gestegen tussen en De dalng n de eerstgenoemde perode was len, maar beteensvol: gezen het grote gewcht van de VS (bjna 54% van alle O&O-bestedngen n de beschouwde landengroep), en gezen de relatef belangrje terugloop van dt aandeel n de beschouwde perode, hebben bjna alle landen een stjgng unnen doen opteenen van hun O&O-aandeel. Behalve de VS zelf vormen enel het VK ( 32.67%), Franrj ( 6.56%) en Nederland ( 2.04%), samen met de Vlaamse rego, herop een utzonderng. In de volgende secte zal bljen dat dt overgens oo geldt, en op een meer utdruelje wjze, voor Belgë n zjn geheel. Het valt op dat over de gehele landenset het O&O-aandeeleffect meestal de andere effecten domneert. Zo oo voor Vlaanderen n de perode. Van de dalng met 1.92% omt 1.85% op reenng van dt zg. compettvtets -effect. Het (statsche) composte-effect s nsgeljs negatef, maar woog veel mnder door. Vlaanderen lee n het begn slecht gepostoneerd te zjn geweest, met sector-specalsates de naden gearaterseerd werden door een lage groe van technologsche opportunteten. Dt werd echter bjna volledg gecompenseerd door een postef aanpassngseffect: O&O-bestedngen n Vlaanderen leen, vertreend van een relatef slechte startposte, gaandeweg de rchtng te hebben geozen van technologsch opomende sectoren (een postef groe-aanpassngseffect), en weg te zjn getroen ut technologsch verzwaende sectoren (een postef stagnate-aanpassngseffect). Voor de recentere sub-perode, gaande van tot , s er, zoals gezegd een belangrje verbeterng merbaar. De toename van het O&O-aandeel (met 17.97%) s nu, steeds n relateve termen, groter als n Franrj (dat eveneens zjn poste fors verbeterde), en steet af tegen het verles aan aandeel dat Dutsland ( 0.93%), maar vooral oo Nederland moest ncasseren ( 17.10%). De wnst van het Vlaamse aandeel s deze eer verdeeld over een puur sectoraandeel-effect (13.41%) en het statsche composte-effect (5.23%). Het gewcht van de dynamsche aanpassngseffecten bljft len en ongunstg: het Vlaamse Gewest ljt per saldo eerder te zjn weggetroen ut technologsch aanomende sectoren en te hebben bewogen naar technologsch wegwjnende sec-

18 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 17 Tabel 3: CMS-effecten voor Vlaanderen bnnen de OESO (zonder densten) 2 deelperodes Aandeel n totale O&O Procentueel O&O-aandeel- Composte- Groe- Stagnate- (n %) verschl aandeel- effect aanpassngs- aanpassngs effect effect effect Vlaanderen Canada Denemaren Fnland Franrj Dutsland Ierland Italë Japan Nederland Noorwegen Spanje Zweden VK VS OESO15(a) Vlaanderen Canada Denemaren Fnland Franrj Dutsland Ierland Italë Japan Nederland Noorwegen Spanje Zweden VK VS OESO15(a) Noot: (a): OESO15 heeft her betreng op de som voor Canada, Denemaren, Dutsland, Fnland, Franrj, Ierland, Italë, Japan, Nederland, Noorwegen, Spanje, VK, VS, Zweden en de Vlaamse rego. Bron: Egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), toren ( 0.54%, resp %, voor het groe-aanpassngseffect en het stagnate-aanpassngseffect). Inden de (geaggregeerde) denstensector n de analyse wordt betroen, veranderen voor Vlaanderen de magntude van de procentuele verschllen (6.64% relateve teruggang van het globale O&O-aandeel.p.v. 1.92% n de perode tot , en 21.24%.p.v % groe n de tweede perode), evenals het teen en het relateve gewcht van het groe-aanpassngseffect, wat mplceert dat Vlaanderen tjdens deze perode s weggetroen ut de op technologsch vla groeende denstensector.

19 18 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen Tabel 4: Sectorële CMS-effecten voor Vlaanderen voor de perodes en (zonder densten) ISIC ISIC procentueel O&O- Composte- Groe- Stagnatevan naar Rev. 2 Rev. 3 verschl n aandeel- effect aanpassngs- aanpassngs- OESO- effect effect effect aandeel Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petroleumraff. en nucleare stoffen Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net elet.) Computers, antoor- en eletr. machnes, Eletronsche utrustng en componenten Transportmddelen Instrumenten Overge ndustre Totaal ndustre van naar Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petroleumraff. en nucleare stoffen Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletrsch) Computers, antoor- en eletr. machnes, Eletronsche utrustng en componenten Transportmddelen Instrumenten Overge ndustre Totaal ndustre Bron: Egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), 1998.

20 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 19 Tabel 5: CMS-effecten voor Vlaanderen voor de ICT-sector, exclusef, resp. nclusef, de geaggregeerde denstensector, tot ISIC procentueel O&O- Composte Groe- Stagnate- Rev. 3 verschl n aandeel- effect aanpassngs- aanpassngs- OESO-aandeel effect effect effect Analyse zonder densten Computers, antoor- en eletrsche machnes, eletronsche utrustng en componenten Totaal ndustre Analyse met densten Computers en antoor- en eletrsche machnes, eletronsche utrustng en componenten Geaggregeerde denstensector, ncl. ICT-densten Totaal ndustre + densten In Tabel 4 worden de geaggregeerde effecten opgespltst n sectorële effecten, zodat voor ele sector de samenstellng van het verloop van haar O&O-aandeel dudelj wordt, en eng nzcht an ontstaan n de depere achtergrond van de reeds vastgestelde globale wjzgngen n het OESO O&O-aandeel. De teruggang van dt aandeel n de eerste perode (van tot ) (-1.92%) bljt hoofdzaelj teruggevoerd te moeten worden tot de sectoren cheme ( 8.00%) en, n mndere mate, 'rubber en plaste' (-1.91%) en bassmetalen ( 1.85%). De dalng voor de eerstgenoemde sectoren s bjna utslutend toe te schrjven aan een vermnderde O&O-actvtet n de sector (het aandeel-effect ), terwjl n de sector van de bassmetalen het ntegendeel vooral bljt te gaan om een composte-effect. De O&O-actvtet, n OESO-aandeel termen, s er zelfs toegenomen, maar het gewcht bnnen de OESO van de sector s ster teruggelopen. De genoemde dalngen van de sectorële aandelen zjn op het globale nveau grotendeels unnen getemperd worden door wnst n de ICT sector (8.02%) en, n mndere mate, de farmaceutsche sector (1.84%) en de sector nstrumenten (1.33%). In de eerstgenoemde en de derde sector gaat het voornamelj om een zuver aandeeleffect. In de farmaceutsche sector daarentegen s het aandeeleffect negatef maar wordt het rumschoots overgecompenseerd door een gunstg composte-effect. Als belangrjste sectorële aanpassngeffecten noteren we het posteve groe-aanpassngseffect n de IT sector, en het posteve (d.. gunstge ) stagnate-aanpassngseffect n de rubber en plaste sector. Voor de perode tot zjn de sectorële CMS-resultaten moeljer te nterpreteren. De voornaamste reden s dat op grond van een noodzaelje nternatonale vergeljbaarhed van de sectorële gegevens (ze secte 2.2) het toegenomen belang van de softwarecomponent, d.w.z. densten-component, van O&O n de ICT dscplne gemaseerd s gebleven. Tabel 5 llustreert een en ander: nden de (geaggregeerde) densten, nclusef de wele betreng hebben op computer- en telecommuncate-software, n de analyse betroen worden dan wordt de teruggang van de ndustrële O&O n de ICT sector welswaar nog belangrjer ( 7.46%.p.v. 5.61%), maar bljt meteen oo dat de toename van de O&O n de geaggregeerde densten sector zodang belangrj s (11.14%) dat daardoor het totale OESO O&O-aandeel van Vlaanderen met nog meer dan de eerder gerapporteerde 17.97% toeneemt, met name met 21.24%. Wetende dat n het O&O-denstentotaal, het belang van de ISIC Rev. 3 sector 72 n Vlaanderen n de perode tussen en s toegenomen van 28.9% tot 31.8%, lgt de concluse voor de hand: de teruggang van het ndustrële O&O ICT-aandeel s het gevolg van, ten eerste, de explcetere maner waarmee, snds de overgang van ISIC Rev. 2 op Rev. 3, O&O n de sector utgespltst wordt over hardware en software (getuge hervan zjn de vastgestelde wjzgngen n de maner waarop de rapporterng door een relatef groot aantal grote besteders n termen van de software-hardware verhoudng s gebeurd), en, ten tweede, het ster toegenomen belang van softwareontwelng zelf.

21 20 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen Een bjomende llustrate hervan s het negateve composte-effect n de tweede perode met betreng tot ndustrële O&O n de ICT dscplne ( 1.96%). In de tjdspanne tussen en daalde het OESOwjde aandeel van deze sector, omwlle van de zelfde reeds vermelde redenen, mmers van 28.74% naar 25.52% 5. We meren tenslotte, voor wat de ICT dscplne betreft, nog op dat de CMS-bereenng nclusef de densten een opvallend globaal resultaat oplevert voor het groe-aanpassngseffect. De 2.93% van de totale 21.24% waarmee het globale Vlaamse O&O-aandeel n de perode van tot toeneemt, contrasteert met de negateve waarde voor het zelfde groe-aanpassngseffect dat we bewamen n de analyse zonder de denstensector. Alhoewel we net bj machte te zjn om dt te staven n een CMS-context, omwlle van de net-beschbaarhed van de gegevens voor sector 72 voor de andere landen (ze Tabel A1), an, op grond van het toegenomen aandeel n Vlaanderen van sector 72 n het totaal van de densten, vermoed worden dat op zjn mnst een belangrj deel van het eerstgenoemde (gunstge) groe-aanpassngseffect voor Vlaanderen terug te voeren s tot de sector van de ICT-densten. Behalve voor de ICT sector bevat Tabel 4 tevens een verrassend resultaat met betreng tot de sector cheme. Deze zet zjn O&O-aandeel n OESO-verband n de latere perode toenemen met 9.95%, terwjl dat aandeel n de perode van tot nog was afgenomen met 8.00%. De achtergrond hervan s, enerzjds, een statstsch fenomeen, met name de toewjzng van de O&Outgaven van een grote besteder n de sector aan de Vlaamse rego daar waar dt voor eerdere jaren gebeurde aan de Brusselse rego, en, anderzjds, een reële bewegng, met name het opduen n de enquête-resultaten van neuwe grote O&O-besteders n de chemsche sector n de jaren negentg, en de substantële toename de vastgesteld werd bj enele tradtonele grote besteders. Een laatste merwaardg resultaat betreft ISIC Rev. 3 sector 23, coes, petroleumraffnage en nucleare grondstoffen. De reden van de plotse opwaartse bewegng van het O&O-aandeel n de negentger jaren gegeven het fet dat op het ende van de jaren tachtg het aandeel van deze sector gerng was (ze Tabel 2) s het op het toneel verschjnen van één grote besteder de noot eerder op de O&O-scene was waargenomen geworden BELGIË Tabellen 6 en 7 bevatten de globale en sectoreel opgespltste resultaten van de CMS-analyse voor Belgë. De bewegngen van het globale O&O-aandeel voor Belgë vertonen het zelfde teen als dat voor Vlaanderen n bede perodes, maar de magntude van de bewegngen ( 12.97% voor Belgë.p.v % voor Vlaanderen n de perode van naar , resp. 9.46% en 17.97% n de laatste perode) verraadt dat de twee andere gewesten, Wallonë en Brussel, een mnder gunstge evolute hebben geend. Deze ndru wordt nog verstert nden we jen naar de opspltsng n deeleffecten. Op het natonale nveau verbeterde n de perode van tot het O&O-aandeel n OESO-context mede omdat het composte-effect ster postef was: zoals voor Vlaanderen verhoogde n deze perode het O&O-aandeel gedeeltelj omdat op het ende van de tachtger jaren de O&O-actvtet het hoogst was n de sectoren de n de loop van de eerste helft van de jaren negentg technologsch nog aan belang hebben gewonnen. Het aandeleneffect sensu strcto s voor Belgë bjna even belangrj als het composte-effect (5.11% vs. 5.30%). Wat het sectorële detal van de CMS-resultaten voor Belgë aangaat, valt, n vergeljng met de resultaten voor Vlaanderen, vooral op dat n de perode van tot de waargenomen voorutgang er mnder belangrj was voor de ndustrële ICT sector (2.75% tegenover 8.02%), en de waargenomen achterutgang van de sector van de bassmetalen er veel meer utgesproen was ( 5.37% tegenover 1.86%). In de tweede perode (van tot ) zjn er oo marante verschllen. De chemsche sector laat een relateve wnst noteren van 2.12%, tegenover een wnst van 4.69% n Vlaanderen. Dt heeft vanzelfspreend te maen met de eerder genoemde verschuvng n de regonale allocate van één grote besteder. De teruggang n de ndustrële ICT sector n Belgë als geheel genomen valt engszns lener ut dan n Vlaanderen ( 5.20% t.o.v.

22 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 21 Tabel 6: CMS-effecten voor Belgë bnnen de OESO (zonder densten) 2 deelperodes Aandeel n totale O&O Procentueel O&O-aandeel- Composte- Groe- Stagnate- (n %) verschl aandeel- effect aanpassngs- aanpassngs effect effect effect Belgë Canada Denemaren Fnland Franrj Dutsland Ierland Italë Japan Nederland Noorwegen Spanje Zweden VK VS OESO Belgë Canada Denemaren Fnland Franrj Dutsland Ierland Italë Japan Nederland Noorwegen Spanje Zweden VK VS OESO Bron: Egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), %), maar het s net utgesloten dat zuls nets anders beteent dan dat de verschuvng n de rchtng van software-densten n de andere rego s mnder utgesproen s geweest dan n Vlaanderen. Net zoals voor de Vlaamse rego bljft voor het natonale nveau de magntude van de (dynamsche) aanpassngseffecten gerng, met utzonderng voor de farmaceutsche sector: 1.78% voor het groe-aanpassngseffect n bede gevallen, d.w.z. n Belgë net zoals n Vlaanderen zelf ljen n de perode van tot de O&Onspannngen, relatef gesproen, geen gelje tred te hebben gehouden met de technologsche expanse n de sector.

23 22 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen Tabel 7: Sectorële CMS-effecten voor Belgë voor de perodes en (zonder densten) ISIC ISIC procentueel O&O- Composte- Groe- Stagnatevan naar Rev. 2 Rev. 3 verschl n aandeel- effect aanpassngs- aanpassngs- OESO- effect effect effect aandeel Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petroleumraff. en nucleare stoffen Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletrsch) Computers, antoor- en elet. machnes, Eletronsche utrustng en componenten Transportmddelen Instrumenten Overge ndustre Totaal ndustre van naar Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petroleumraff. en nucleare stoffen Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletrsch) Computers, antoor- en elet. machnes, Eletronsche utrustng en componenten Transportmddelen Instrumenten Overge ndustre Totaal ndustre Bron: Egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), 1998.

24 Match-msmatch n Vlaamse en Belgsche O&O-bestedngen 23 5 Bereend op bass van OECD, ANBERD (dsettes), Het verloop van het Vlaamse O&O-aandeel n de OESO tjdens de twee beschouwde perodes, enerzjds de subperode tot en anderzjds tot , wordt geenmert door engszns tegengestelde, doch asymmetrsche, bewegngen. In de vroegere perode heeft Vlaanderen haar aandeel zen dalen met 1.9%, terwjl n de recentere perode een stjgng van 18% werd bewerstellgd. Het verloop wordt n bede perodes, en bovenden oo voor de rest van de landenset, gedomneerd door het zogenaamde O&O-aandeeleffect. Voor Belgë vertonen de bewegngen van het globale O&O-aandeel hetzelfde teen als dat voor Vlaanderen n bede perodes, maar de magntudes duden erop dat Vlaanderen een gunstgere evolute heeft geend dan de andere gewesten. De chemsche sector domneert zowel voor Vlaanderen als voor Belgë het verloop van het globale O&O-aandeel. Wat de aanpassngseffecten voor Vlaanderen betreft, valt vooral het relatef belangrj negatef groe-aanpassngseffect op voor de farmaceutsche sector n de recentere perode. SAMENVATTING HOOFDSTUK 3

25 24 De Belgsche en Vlaamse O&O-ntenstet herbereend H o o f d s t u 4 De Belgsche en Vlaamse O&O-ntenstet herbereend Eerder dan zch te concentreren op de evolute van het O&O-aandeel van een land en de wjze waarop deze evolute n componenten uteen valt (de CMS-benaderng), an de aandacht oo utgaan naar de evolute van de O&O-ntenstet. In vroegere OESO-publcates werd hervoor soms gebru gemaat van de zg. STIBERD ndcator. Deze verwees naar een bereenng van de gemddelde O&O-ntenstet van een land, gebru maend van sectorgewchten als gemddelde geldend voor een referente-set van landen. De bereenng verlep als volgt : STIBERD = n w j= 1 j I j waarbj I j de O&O-ntenstet n termen van toegevoegde waarde s van resp. sector j n land. w j s het gewcht van sector j (n termen van toegevoegde waarde) n het geheel van de bestudeerde landenset. We zouden unnen spreen van een genormalseerde O&Ontenstet. Een (gecombneerde) maxmalsate van de lengte van de beschouwde perode en van de utgebredhed van de landenset de als referente dende, gebeurde uteraard op bass van de beschbaarhed van de nodge sectorële ANBERD-gegevens en van de overeenstemmende sectorële gegevens over de toegevoegde waarde voor de verschllende landen. Een en ander leverde een analyse op voor de perode en voor de volgende (beperte) Europese landenset: Belgë (resp. Vlaanderen), Denemaren, Fnland, Franrj, Italë, Nederland, Noorwegen en het Verengd Konnrj. De ndustrële sectoren de n de analyse beschouwd wordt zjn noodgedwongen ster geaggregeerd. In Fguur 1 wordt het verloop afgebeeld van het verschl tussen de werelj waargenomen gemddelde O&Ontenstet en de genormalseerde STIBERD ntenstet voor Vlaanderen resp. Belgë. Mer op dat de genormalseerde ntenstet egenlj een gewogen O&O-ntenstet voorstelt, met als gewchten de Europese sectoraandelen n de totale toegevoegde waarde van de geozen Europese landenset. Dt mplceert dat nden een land een O&O-ntenstet heeft de hoger lgt dan deze herbereende O&O-ntenstet, dt land gemddeld méér O&O verrcht n sectoren waarn het gespecalseerd s, d.w.z. waarn het een toegevoegde waarde realseert de relatef hoger lgt dan het gemddelde van de landenset. Nog anders utgedrut, nden het afgebeelde verschl postef s, wordt de effectef bereende O&O-ntenstet egenlj overschat n vergeljng met de ntenstet de men zou beomen nden het gewcht van de egen sectoren overeenstemt met het gewcht van de landenset. De genormalseerde O&O-ntenstet, d.. de O&O-ntenstet bereend vrj van composte-effecten, s dan lager. Fguur 1 laat zen dat n de tweede helft van de beschouwde perode ( ) de Belgsche O&O-ntenstet gemddeld mnder afwjt dan de Vlaamse van de genormalseerde O&O-ntenstet. Dt wjst erop dat, per saldo, Vlaanderen, méér dan Belgë, O&O verrcht n sectoren waarn het gespecalseerd s, althans t.o.v. de geozen referentelanden. Wanneer de achterlggende sectorgegevens worden beeen, an vastgesteld worden dat zowel n Vlaanderen als n Belgë het waargenomen geaggregeerd verschl hoofdzaelj terug te voeren s tot dezelfde sectoren, te weten cheme, ncl. farmace, petroleumraffnaderjen, rubber en plaste (23 25) en bassmetalen, metaalproducten, machnes (eletr. en net- eletr.), nstrumenten en transportmddelen ( ) (ze Tabel 8). Voor andere sectoren zoals bv. paper, utgeverjen en druerjen (21+22) was het verschl n TW-gewchten even groot, maar gng het om sectoren met een gernge O&O-ntenstet. In de perode werd, zowel voor Vlaanderen als voor Belgë n zjn geheel, het posteve composte-effect m.b.t. de chemsche sector nagenoeg volledg gecompenseerd door het negateve composte-effect m.b.t. de metaal-sector. In de perode was er oo n de zelfde rchtng sprae van compensate n bede gevallen, maar was de voor Belgë n zjn geheel nagenoeg volledg, en voor Vlaanderen slechts parteel. Daardoor s de overschattng van de werelj waargenomen gemddelde O&O-ntenstet (n vergeljng met de genormalseerde O&O-ntenstet) voor Vlaanderen dus belangrjer dan voor Belgë n zjn geheel. Dat een en ander echter moet gerelatveerd worden bljt ut Tabel 9. In deze tabel zjn de verschllen tussen de wer-

26 De Belgsche en Vlaamse O&O-ntenstet herbereend 25 Fguur 1: Verloop van het verschl tussen de werelj waargenomen en de genormalseerde O&O-ntenstet voor Vlaanderen en Belgë n de perode , n % Belgë Vlaanderen Bron: egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), 1998 en NIS, Regonale reenngen. Tabel 8: Sectorële utspltsng van het verschl tussen werelj waargenomen en genormalseerde O&O-ntenstet ( Ij ( wj w j ), j = 1,...,n ), n % Vlaanderen Belgë Vlaanderen Belgë Voedng, dran en taba (15+16) Textel, schoesel en leer (17 19) Hout, ur (ncl. meubelen) en overge ndustre ( ) Paper, utgeverjen en druerjen (21+22) Coes, petroleumraff., nucleare stoffen, cheme, rubber en plaste (ncl. farmace) ( ) Steen, glas en le (26) Bassmetalen, metaalproducten, machnes (eletr. en net- eletr.), nstrumenten en transportmddelen ( ) Totaal ndustre ( ) elj waargenomen en de genormalseerde O&O-ntenstet voor de andere landen van de referentegroep terug te vnden. De cjfers de we n deze tabel voor Belgë unnen aflezen omen overeen met de curve voor Belgë n Fguur 1. Opvallend n deze nternatonale context s dat de Belgsche O&O-ntenstet beter dan n andere landen aanslut bj de genormalseerde O&O-ntenstet, hetgeen beteent dat andere landen, meer dan Belgë, hun O&O vooral verrchten n sectoren waarn ze ofwel ster nden het verschl postef s ofwel net bj een negatef verschl gespecalseerd zjn. Het zelfde geldt oo, zj het n ets mndere mate, voor Vlaanderen. Globaal genomen s het verschl tussen de werelje O&O-ntenstet en de herbereende O&O-ntenstet postef voor Franrj en het Verengd Konnrj, en n mndere mate Nederland, wat er, zoals reeds gezegd, op dudt dat deze landen belangrje O&O-nspannngen verrchten n sectoren waarn ze n termen van toegevoegde waarde gespecalseerd zjn. Voor de Scandnavsche landen evenals Italë vnden we negateve waarden voor de ndcator, wat erop wjst dat hun O&O eerder toeomt aan sectoren waarn een relatef len aandeel van de totale toegevoegde waarde gerealseerd wordt.

27 26 De Belgsche en Vlaamse O&O-ntenstet herbereend Tabel 9: Internatonale vergeljng van de verschllen tussen de werelj waargenomen en de genormalseerde O&O-ntenstet voor de perode , n % Belgë Denemaren Fnland Franrj Italë Nederland Noorwegen Verengd Konnrj Bron: egen bereenngen op bass van OECD, ANBERD (dsettes), 1998 en NIS, Regonale reenngen SAMENVATTING HOOFDSTUK 4 In dt hoofdstu wordt de O&O-ntenstet van Vlaanderen en Belgë herbereend alsof de sectorverdelng van de 4toegevoegde waarde gelj zou zjn geweest zjn aan de n het gemddelde van de landenset. Na vergelj van deze genormalseerde O&O-ntenstet met de werelje O&O-ntenstet an vastgesteld worden, ten eerste, de genormalseerde ntenstet, vooral voor Vlaanderen, lager lgt dan de werelj waargenomen, en, ten tweede, dat n de perode zowel Vlaanderen als Belgë voornamelj O&O verrcht hebben n sectoren waarn ze net utdruelj gespecalseerd waren, terwjl n de perode vooral Vlaanderen zch meer s gaan specalseren. De resultaten voor bede entteten worden opneuw ster gedomneerd door de (rum omschreven) chemsche sector en metaalsector.

28 Concluses 27 C o n c l u s e s Concluses In de theoretsche nledng wezen we erop dat matchmsmatch fenomenen n de context van een CMS-analyse het best tot utdrung wamen n de (dynamsche) aanpassngseffecten. Zowel t.a.v. de groe- als van de stagnate-aanpassngseffecten dende het teen van het effect postef te zjn. Een postef groe-aanpassngseffect beteent, n dt verband, dat n de loop van de beschouwde perode het land, resp. de rego, zch beweegt n de rchtng de technologsch n OESO-verband aan beteens wnt, en een postef stagnate-aanpassngseffect houdt n dat er bewogen wordt weg van de sectoren de technologsch aan beteens verlezen. We meren op dat de nternatonale handelstheore ons weng houvast bedt ten aanzen van de verwachte effecten van een toenemende nternatonalserng op technologsche specalsatepatronen, en dus n de nterpretate van genoemde dynamsche aanpassngseffecten. Enerzjds s, op bass van de neo-lassee comparateve voordelentheore, zowel convergente n O&O-bestedngsrchtngen denbaar ( dure landen moeten terren prjsgeven op goedopere landen voor de dscplnes de aan belang wnnen), als specalsate (wanneer het comparateve voordeel ten volle wordt utgebut ten oste van de duurdere landen n de betroen dscplne). Anderzjds voorspelt de new trade theory dat een technologsche voorsprong, eens genomen, meestal zal toenemen. Maar deze voorspellng staat of valt natuurlj met het effecteve bestaan van schaalvoordelen. De dscusse herover s verre van afgesloten. Wat s vanut dt oogpunt de resultaten-oogst? Op het nveau van het globale O&O-aandeel, an, op bass van een eenvoudge t-toets, net veel anders geconcludeerd worden dan dat de aanpassngseffecten voor Vlaanderen en voor Belgë statstsch nsgnfcant zjn. Inden de outler Ierland n de analyse geïncludeerd bljft, vertoont enel dat land een beteensvol (postef) groe-aanpassngseffect. Inden Ierland buten beschouwng bljft, vertonen oo Denemaren en Fnland sgnfcante, maar negateve, stagnate-aanpassngseffecten n de perode van tot Herbj weze echter opgemert dat het engszns contra-ntuïteve resultaat voor Fnland, bj nader toezen, voor een belangrj deel het gevolg s van verhoogde O&O-nspannngen de werden geleverd n de volgens de logca van de CMS-analyse stagnerende ISIC Rev. 3 sectoren 33 en 34 ( hout, ur en meubelen, en paper, utgeverjen en druerjen ), maar natuurlj oo van het noodgedwongen maseren van de ICT-sector n de gebrute gegevensset. We moeten er ons dus voor hoeden om de beomen sgnfcantes voor de globale aanpassngseffecten te letterlj op te nemen. De toepassng van een eenvoudge t-toets op de beomen resultaten voor de sectoreel utgespltste aanpassngseffecten voor Vlaanderen en Belgë s weng verdedgbaar. We concentreren ons engszns arbtrar op de aanpassngseffecten de mnstens 0.25% bedragen n absolute waarde. Voor Vlaanderen levert dt n de analyse zonder densten voor de vroege perode één (bepert) postef groe-aanpassngseffect op (ICT), en twee (beperte) posteve stagnate-aanpassngseffecten ( cheme en rubber en plaste ). Voor de latere perode s er één (tamelj belangrj) negatef ( farmace ), en een aantal (beperte) posteve groe-aanpassngseffecten (o.a. rubber en plaste en nstrumenten ). Inden we, voorzchtghedshalve, ons enel wensen ut te laten en dan nog met het nodge voorbehoud over het enge relatef belangrje aanpassngseffect dat vastgesteld werd, dan zou de concluse unnen zjn dat n Vlaanderen m.b.t. tot de farmaceutsche sector n de jaren negentg mogelj een ans gemst s geworden. Ondans het onmsenbare relateve succes op de wereldmart van een aantal grote O&O-besteders n Vlaanderen n de sector zou ljen, n termen van het aandeel n de totale O&O-bestedngen n de sector en n vergeljng met de OESO-landen de n de analyse werden betroen, dat er net volledg gelje tred s unnen gehouden worden met de wereldwjd geobserveerde O&O-boom n de farmaceutsche ndustre. De (toevallge) omstandghed dat het genoemde negateve groe-aanpassngseffect preces even groot s voor Belgë n zjn geheel als voor Vlaanderen ( 1.78%) suggereert dat de twee andere gewesten het n dt opzcht net beter deden. Los van de match-msmatch aspecten hebben we unnen vaststellen dat n de ndustre n Vlaanderen, maar nog meer n Belgë n zjn geheel genomen, er dudelj sprae was van globaal verles aan O&O-aandeel n OESO-verband n de zeventger en tachtger jaren, maar dat het opgelopen verles, althans n Vlaanderen, meer dan werd goedgemaat tjdens de negentger jaren. Dt laatste was des te meer waar nden de (geaggregeerde) denstensector n de analyse betroen werd. Alhoewel

29 28 Concluses dt, door gebre aan gegevens voor de andere landen, net n een CMS-context on nagegaan worden, zjn er dudelje aanwjzngen dat een en ander te maen heeft met de verschuvng van hardware naar software n de O&O-actvtet n de ICT dscplne de zch relatef sterer n Vlaanderen dan elders heeft doorgezet. Tot slot bereenden we oo een genormalseerde O&Ontenstet n termen van toegevoegde waarde, d.w.z. de ntenstet de zou zjn beomen nden net de werelje gewchten op bass van toegevoegde waarde worden gebrut n de bereenng, maar de gewchten van de referente-set van landen. In de tweede helft van de beschouwde perode ( ) blee de Belgsche O&Ontenstet gemddeld mnder af te wjen dan de Vlaamse van de genormalseerde O&O-ntenstet. Dt wjst erop dat, per saldo, Vlaanderen, méér dan Belgë, O&O verrcht n sectoren waarn het gespecalseerd s, althans t.o.v. de geozen referentelanden. Nader toezen leerde dat zowel n Vlaanderen als n Belgë het waargenomen geaggregeerd verschl hoofdzaelj terug te voeren s tot dezelfde sectoren, te weten cheme, ncl. farmace, petroleumraffnaderjen, rubber en plaste (NACE-Bel 23 25) en bassmetalen, metaalproducten, machnes (eletr. en net- eletr.), nstrumenten en transportmddelen ( ). In een breder perspectef beeen, blee evenwel dat n de meeste Europese landen het verschl tussen de werelj waargenomen gemddelde O&Ontenstet en de genormalseerde ntenstet soms bedudend groter was.

30 29 B j l a g e n Bjlagen BIJLAGE 1: FORMELE UITWERKING VAN HET CMS-MODEL Laat X de export van land n deelmart zjn ( = 1,..., m ; = 1,..., n ). Het globale martaandeel van land, s, gedefneerd t.o.v. van een bepaald geheel (bv. de wereld of de OESO-landengroep), s dan a X X X s = = = a b = a b X X X s het aandeel van land n de totale handel n goed ; b s het relateve belang van de handel n goed n de totale wereldhandel. a en b zjn de overeenomstge rj- en olomvectoren van dmense n. We hebben nu: s 1() s (0) = s = ( a ) b+ a b+ a b = De eerste term van het rechterld stemt overeen met de veranderng n het globale martaandeel de toe te schrjven s aan wjzgngen n de sectoraandelen: het s de veranderng n het globale aandeel de zou zjn opgetreden nden de verdelng van de wereldhandel over de verschllende goederensoorten constant zou zjn gebleven op deze van de bassperode ( b(0) ). We unnen spreen van een zuver compettvteteffect. De tweede term correspondeert met de veranderng n het globale martaandeel bj veranderende sectorsamenstellng van de wereldvraag de zou zjn opgetreden nden de sector-compettvteten dezelfde zouden zjn gebleven ( a (0) ). We unnen her spreen van het composte-effect. De derde term s een nteracte-term en valt ets moeljer te nterpreteren. Fagerberg en Solle (1987) stellen dat, aangezen deze term aangeeft n wele mate het betroen land zjn egen export van een bepaald goed heeft unnen aanpassen aan wjzgngen n het belang van dat goed n de wereldhandel, hj geïdentfceerd an worden met een dynamsch martaanpassngeffect. Inden postef beteent dt dat het betroen land gemddeld (over de sectoren heen) zjn poste heeft unnen verbeteren n de sectoren de globaal (wereldwjd) n de beschouwde ( a 1() a(0) )? b(0) + a(0)?( b 1() b(0) ) + ( a 1() a (0) )? ( b 1() b(0) ). perode aan belang hebben gewonnen, en zch verhoudngsgewjs heeft teruggetroen ut de sectoren de aan belang ngeboet hebben. Een negatef teen wjst uteraard op het omgeeerde. Inden de nteracteterm nul s beteent zuls dat gemddeld de sectorële aanpassng neutraal s. In deze specfee context van nternatonale compettvtet s deze nteracteterm dus de weerspegelng van een match-msmatch fenomeen. Mer op dat we deze term unnen schrjven als n eer de covarante over de sectoren tussen veranderngen n de martaandelen per sector en het belang van de sectoren n het wereldtotaal. BIJLAGE 2: HET CMS-MODEL TOEGEPAST OP DE EVOLUTIE VAN O&O-AANDELEN Er geldt: R R R r = = = A B = AB R R R en eveneens dat r 1( ) r(0) = r = ( A ) B+ A B+ A B. [A1] A s de rjvector van de aandelen per sector van de O&Obestedngen van het betroen land n de landengroep, en B s de olomvector van het relateve belang, per sector, van de O&O-bestedngen n de landengroep. In het vernoemde Deense rapport van Laursen en Chrstensen (1996) wordt nog één stap verder gegaan. We unnen nderdaad de nteracteterm n de laatste vergeljng als volgt herschrjven: A B = A B? 0 B + A B < 0 B [A2]

31 30 B j l a g e n Bjlagen BIJLAGE 3 Tabel 1: Ontbreende jaren n het (ISIC Rev. 2), resp. het (ISIC Rev. 3), perode-venster Sectoren Code NL F West D. D IT SP Denem. FIN Zw. Noorw. Ierl. UK USA CAN AUS J B* Eerste/laatste beschbare observate ISIC Rev. 2 Voedng, dran en taba Textel, schoesel en leer Hout, ur en meubelen Paper, utgeverjen en druerjen Cheme, coes, petrol. raff., nucl grondst., rubber en plaste Cheme (exclusef farmace) Farmace Coes, petrol. raff. en nucl. grondst Rubber en plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Ferro-metalen Non-ferro metalen compleet compleet compleet compleet Metaalproducten en machnes Metaalproducten Machnes en apparaten (net eletr.) Kantoormachnes en computers Eletrsche machnes Eletronsche utrustng en comp Scheepsbouw Motorvoertugen Luchtvaart Andere transportmddelen Instrumenten Overge ndustre Totaal ndustre Eletrctet, gas en water Bouw Transport en opslag Communcate Engneerng, archtecturale en , ,79-85, technsche densten Andere densten , ,79-85, Totaal densten, ncl. ele., gas, water en bouw Totaal ndustre- en denstensectoren Noot: (*): De waarnemngen voor Belgë voor de jaren 1990 en 1991 ontbreen over de gehele ljn, zowel onder ISIC Rev. 2 als Rev. 3. De beschbaarhed van geregonalseerde gegevens voor Belgë s dezelfde als de voor het natonale nveau.

32 31 Tabel 1 (vervolg) Sectoren Code NL F D IT SP Denem. FIN Zw. Noorw. Ierl. UK USA CAN AUS J B* Eerste/laatste beschbare nformate ISIC Rev. 3 Voedng, dran en taba Voedng en dran , Taba , Textel, ledng, schoesel en leer Textel Kledng Schoesel en leer Hout, paper, utgeverjen en druerjen Hout en ur Paper en paperproducten Utgeverjen en druerjen Coes, petroleum, nucl. grondstoffen, cheme, rubber en plaste Coes, petroleum & nucleare stoffen Cheme & chemsche producten Cheme (exclusef farmace) compleet Farmace Rubber & plaste Steen, glas en le Bassmetalen (ferro + non-ferro) Ferro-metalen Non-ferro metalen Metaalproducten Machnes, nstrumenten en transportutr Overge machnes Kantoormachnes en computers Eletrsche machnes Eletronsche utrustng en componenten Eletronsche componenten TV, rado en communcateapparat Instrumenten Motorvoertugen Andere transportmddelen Scheepsbouw Luchtvaart Andere transportmddelen n.e.g Meubelen en overge ndustre Meubelen Overge ndustre Recyclage Totaal ndustre Noot: (*): De waarnemngen voor Belgë voor de jaren 1990 en 1991 ontbreen over de gehele ljn, zowel onder ISIC Rev. 2 als Rev. 3. De beschbaarhed van geregonalseerde gegevens voor Belgë s dezelfde als de voor het natonale nveau

33 32 Tabel A1 (vervolg) Sectoren Code NL F D IT SP Denem. FIN Zweden Noorw. Ierl. UK USA CAN AUS J B* Eerste/laatste beschbare nformate Eletrctet, gas en water Bouw Handel en reparate van motorvoertugen Hotels en restaurants Transport en opslag Post en telecommuncate Post Telecommuncate Fnancële nstellngen Onroerende goederen, verhuur & densten aan bedrjven Informatca & aanverwante densten , compleet Software consultancy , Overge nformatcadensten , Onderzoe & ontwelng Andere zaelje denstverlenng Andere densten Totaal densten Totaal ndustre- en denstensectoren Noot: (*): De waarnemngen voor Belgë voor de jaren 1990 en 1991 ontbreen over de gehele ljn, zowel onder ISIC Rev. 2 als Rev. 3. De beschbaarhed van geregonalseerde gegevens voor Belgë s dezelfde als de voor het natonale nveau.

34 33 BIJLAGE 4: REGIONALE UITSPLITSING VAN DE O&O- BESTEDINGEN VOOR DE PERIODE Zoals we reeds aangehaald hebben n secte 2.3, was het voor de perode nodg om een aantal verdeelsleutels op te stellen vooraleer de egenlje regonale cjfers te bereenen. In eerste nstante hebben we een postcode-algortme (ze Meeusen e.a., 1999) toegepast op de vestgngsgegevens om ontbreende adressen van vestgngen aan te vullen op bass van adressen van overeenstemmende gegevens van jaren waarvoor gegevens beschbaar waren. Vervolgens was het noodzaelj om de personeelsgegevens op vestgngsnveau te confronteren met deze op productljnnveau. Volgende stuates denden onderscheden te worden*: 1.Bedrjven met één of meerdere vestgngen n dezelfde rego; 2.Bedrjven met één productljn en een transregonale vestgngsstructuur; 3.Bedrjven met meerdere productljnen en een transregonale vestgngsstructuur. In het eerste geval unnen de O&O-bestedngen zonder meer toegewezen worden aan de ene rego waarn, naargelang het geval, de vestgng(en) zch bevnden. De optellng geschedt per productljn. In het tweede geval werden de O&O-bestedngen van de betroen productljn op dezelfde maner over de vestgngen en gewesten verdeeld als het O&O-personeel. In het laatste geval wam het meermaals voor dat de verdelng van het O&Opersoneel over de vestgngen overeenstemde met de verdelng over de productljnen, zodat weerom de O&Obestedngen per productljn onmddellj toegewezen onden worden aan de overeenomstge vestgngen en gewesten. Voor een aantal ondernemngen (21 n totaal) verschlde nochtans voor sommge jaren de verdelng van het O&O-personeel over de vestgngen van deze over de productljnen, zodat het net voor de hand lggend was om de O&O-bestedngen n de productljnen toe te wjzen op vestgngsbass. Om deze toewjzng toch mogelj te maen, hebben we een ad hoc verdeelmechansme toegepast. We veronderstelden dat de product-ljn waarvoor het meeste O&O-personeel gerapporteerd werd, hoort bj het gewest waarvoor op vestgngsbass nsgeljs het meeste personeel aangegeven werd. Herbj werd echter oo reenng gehouden met de verdelng van het O&Opersoneel over gewesten en productljnen n belendende jaren waarvoor het toewjzngsprobleem zch net op de zelfde maner stelde. Op bass van de gevonden verdelng van het O&O-personeel werden vervolgens de O&Obestedngen van de betroen bedrjven voor ele productljn n el gewest bereend. Bj het bereenen van de egenlje regonale utspltsng, hebben we, n het ader van de ANBERD nschattng, naast de effecteve antwoorden met betreng tot ntramurale O&O-bestedngen oo geïnterpoleerde, resp. geëxtrapoleerde, O&O-bedragen bj de oefenng betroen. Zo werden onder bepaalde voorwaarden, n de perode , de O&O-bedragen van een aantal bedrjven lnear geïnterpoleerd, terwjl voor de perode O&O-bestedngen voor ontbreende jaren geschat werden op bass van beschbare gegevens (meer bepaald O&O-ntenstet) van andere jaren. Aangezen de nnovateve bedrjven per defnte zo goed als exhaustef n het repertorum worden opgenomen, hebben we getracht de regonale utspltsngcoëffcënten op een zo gedetalleerd mogelj sectornveau te bereenen. Concreet beteent dt dat we voor regonale coëffcënten van 35 sectoren hebben unnen bereenen. Voor de vroegere perode van hebben we de denstensectoren moeten samennemen, wegens te weng observates, met als gevolg een reducte van het aantal sectoren tot 24. * Bnnen el van deze stuates hebben we het totale O&O-personeel van de ondernemng, afomstg van de twee verschllende gegevensbronnen, vergeleen. Inden de twee bronnen een verschllend aantal vermeldden, hebben we het aantal O&O-personeelsleden dat het best aansloot bj de gegevens over de belendende jaren, als correct beschouwd. In de wereljhed werden er voor de meeste bedrjven geen of slechts mnmale verschllen vastgesteld.

35 34 R e f e r e n t e s Referentes Capron, H., W. Meeusen e.a. (1999), ANBERD Harmonsaton of the Belgan ndustral R&D expendture statstc, DWTC, Brussel. Fagerberg, J. en G. Solle (1987), The method of constant maret shares reconsdered, Appled Economcs, 19 : Laursen, K. en J.L. Chrstensen (1996), The creaton, dstrbuton and use of nowledge - a plot study of the Dansh nnovaton system, Dansh Agency for Trade and Industry, me Leamer, E.E. en R.M. Stern (1970), Quanttatve Internatonal Economcs, Aldne Publ., Chcago. Meeusen, W. (1997), Match-msmatch n R&D-bestedngen: een CMS analyse, CESIT Paper 97/06, UA, Antwerpen. Meeusen, W., A. Hollants en G. Rayp (1999), De O&Onspannngen van de bedrjven n Vlaanderen: de regonale utspltsng van de O&O-utgaven en de O&Otewerstellng n Belgë, , IWT- Observatorum Paper nr. 25, IWT, Brussel. Meres, A.H.Q.M. en T. van der Meer (1988), A theoretcal foundaton for constant maret share analyss, Emprcal Economcs, 13 : Natonaal Insttuut voor de Statste (NIS), Regonaal statstsch jaarboe - Regonale reenngen - Economsche structuur van de provnces en gewesten op grond van de bruto toegevoegde waarde tegen martprjs n werelje prjzen, Brussel OECD (1994), Frascat Manual 1993 Proposed Standard Practce for Surveys of Research and Expermental Development, Pars. OECD (1996), Research and Development Expendture n Industry, , Pars. OECD (1997), Statstcal Compendum (CD-ROM), ed. 02/1997, Pars. OECD (1998), Statstcal Compendum (CD-ROM), ed. 02/1998, Pars. OECD (1999), Research and Development n Industry. Expendture and Researchers, Scentsts and Engneers , Pars. Oldersma, H. en P.A.G. van Bergej (1993), Not so constant! The constant-maret-shares analyss and the exchange rate, De Economst, 141(3): van Pottelsberghe de la Pottere, B. (1998), Assessment of the Belgan S&T statstcal system and prortes for development wor: an OECD perspectve, STI Worng Paper 1998/5, OECD, Pars. Rchardson, J.D. (1971a), Some senstvty tests for a constant-maret-shares analyss of export growth, Revew of Economcs and Statstcs, 53: Rchardson, J.D. (1971b), Constant-maret-shares analyss of export growth, Journal of Internatonal Economcs, 1:

36

37 36 R e e d s Reeds verschenen v bj e het r IWT-observatorum s c h (voorheen e n e VTO) : n 1/ Het Vlaams Innovatesysteem: een neuw statstsch beledsader 1annex/ Theoretsche en emprsche bouwstenen van het Vlaams Innovate Systeem 2/ Innovatestrategeën bj Vlaamse ndustrële ondernemngen 3/ Octrooen n Vlaanderen: technologe beeen vanut een strategsch perspectef deel 1: Octrooen als ndcator van het technologesysteem 4/ De mpact van technologsche nnovates op jobcreate en jobdestructe n Vlaanderen 5/ Strategsche verschllen tussen nnovateve KMO s : Een jje n de zwarte doos 6/ Octrooen n Vlaanderen: technologe beeen vanut een strategsch perspectef deel 2: Analyse van het technologelandschap n Vlaanderen 7/ Dffuse van belchaamde technologe n Vlaanderen: een emprsch onderzoe op bass van nput/outputgegevens 7 annex/ Methodologsche achtergronden bj het emprsch onderzoe naar de Vlaamse technologedffuse 8/ Schept het nnovatebeled wergelegenhed? 9/ Samenwerng n O&O tussen actoren van het VINS 10/ Octrooen n Vlaanderen: technologe beeen vanut een strategsch perspectef deel 3: De nternatonale technologeposte van Vlaanderen aan de hand van octroopostes deel 4: Sporadsche en frequent octrooerende ondernemngen : profelen 11/ Technologedffuse n Vlaanderen. Enquêteresultaten - Product- en denstennnovate : evolute / Technologedffuse n Vlaanderen. Enquêteresultaten - Hoogtechnologsche producten : evolute / Technologedffuse n Vlaanderen. Enquêteresultaten - Procesautomatserng : evolute / Technologedffuse n Vlaanderen. Methodologe en vragenljst 15/ Fnancerng van nnovate n Vlaanderen. Het aanbod van rscoaptaal. 16/ Product- en denstennnovatvtet van Vlaamse ondernemngen. Enquêteresultaten / Adopte van procesautomatserng en nformate- en communcatetechnologe n Vlaanderen. Enquêteresultaten / Performanteprofel en typologe van nnoverende bedrjven n Vlaanderen. Waarn verschllen nnoverende bedrjven van net-nnoverende bedrjven. Enquêteresultaten / De wergelegenhedsmpact van nnovate: s de aard van de nnovate-stratege belangrj? 20/ Samenwerng n O&O tussen actoren van het VINS deel 2: Samenwerng n een aantal specfee technologsche dscplnes

38 37 R e e d s Reeds verschenen v e r bj het s IWT-observatorum c h e n : e n 21/ Clusterbeled: Een nnovate nstrument voor Vlaanderen? Reflectes op bass van een analyse van de automobelsector 22/ Benchmaren en meten van nnovate n KMO s 23/ Samenwerngsverbanden n O&O en ennsdffuse 24/ Fnancerng van nnovate n Vlaanderen. De venture captal sector n nternatonaal perspectef 25/ De O&O-nspannngen van de bedrjven n Vlaanderen - De regonale utspltsng van de O&O-utgaven en O&O-tewerstellng n Belgë / De O&O-nspannngen van de bedrjven n Vlaanderen - Een perspectef vanut de enquête voor / Identfcate van techno-economsche clusters n Vlaanderen op bass van nput-outputgegevens voor / The flemsh nnovaton system : an external vewpont 29/ Geïntegreerd nnovatebeled naar KMO s toe. Casestude: Nederland 30/ Clusterbeled als hefboom tot nnovate 31/ Resultaten van de O&O-enquête bj de Vlaamse bedrjven 32/ Match-msmatch n de O&O-bestedngen van Vlaamse en Belgsche bedrjven n termen van de evolute van sectorële aandelen