Evaluatie receptplicht URA diergeneesmiddelen

Transcriptie

1 Evaluatie receptplicht URA diergeneesmiddelen Drs. Frank Beemer Mr. Niclette Oud Ir. Rachel Beerept Dr. Caspar van den Berg, MSc Drs. Maaike Zunderdrp Lilian de Graauw, MSc 24 februari 2011

2

3 Evaluatie receptplicht URA diergeneesmiddelen Inhud Pagina Managementsamenvatting 7 1. Inleiding Aanleiding en achtergrnd Vraagstelling Leeswijzer Beleidsrecnstructie en evaluatiekader Inleiding Beleidsrecnstructie Het evaluatiekader Onderzeksaanpak Delen en regelgeving Inleiding Delstelling Wet- en Regelgeving Invulling van GVP ten aanzien van de receptplicht vr URA-middelen in andere landen Uitgangspsitie ten tijde van de invering Cnclusie De implementatie van de regelgeving De rl van de dierenarts: prtwachtersfunctie Administratieve lasten Transactieksten Handhaafbaarheid Cnclusie

4

5 5. Resultaten van de regelgeving Inleiding Vlumes Verschuivingen in de markt Gevlgen van de marktverschuiving Cnclusies Cnclusies en aanbevelingen Inleiding Aanbevelingen en tekmstscenari s 62 Bijlagen: A. Beknpte antwrden p de nderzeksvragen B. Evaluatiekader C. Wettelijke bepalingen rnd infrmatieplicht p recept, bijsluiter en verpakking D. Gesprekspartners E. Enquête dierhuders en rapprtage F. Gemaakte keuzen in en lessen uit het buitenland G. Literatuurverzicht

6

7 Managementsamenvatting Op verzek van het ministerie van Ecnmische Zaken, Landbuw & Innvatie heeft Berenscht een evaluatienderzek gedaan naar de invering van de receptplicht van URAdiergeneesmiddelen (URA staat vr Uitsluitend p Recept Afleveren). In dit nderzek staat de vlgende vraag centraal: Wat zijn de vr- en nadelen van de wet- en regelgeving met betrekking tt de receptplicht van de URA-middelen en geven die aanleiding tt aanpassing van de wet- en regelgeving? Een verzicht van de subvragen die hieruit vrtvleien is in dit rapprt te vinden in paragraaf 1.2 p pagina 9. Hiernder vlgt de managementsamenvatting van dit rapprt als geheel. Een systematische beantwrding van de hfdvraag en de subvragen vindt u in bijlage A. De Nederlandse wetgever heeft bij de mzetting van de Eurpese Richtlijn 2004/28/EG, die de receptplicht instelt vr diergeneesmiddelen vr vedselprducerende dieren, die vrheen vrij verkrijgbaar waren in Nederland, de vlgende keuzes gemaakt: er is een nieuwe categrie gekanaliseerde diergeneesmiddelen geïntrduceerd, de URA-categrie, naast de reeds bestaande categrieën van gekanaliseerde middelen, er is beslten geen nderscheid te maken tussen vedsel- en niet-vedselprducerende paarden, er is beslten enkel de dierenarts de vrschrijfbevegdheid te geven, en er zijn regels pgesteld rnd de infrmatie die vermeld met staan p het recept, de bijsluiter en de verpakking van URA-middelen. De dierenarts heeft hiermee een belangrijke rl gekregen als prtwachter in het kader van het gebruik van URA-middelen; dr invulling te geven aan deze rl zu een selectief en restrictief gebruik van URA-middelen bereikt meten wrden. Dit weerspiegelt de Nederlandse benadering van de dierenarts als zelfstandige prfessinal met een duidelijke taak p het gebied van maatschappelijke belangen zals diergezndheid en vlksgezndheid. Het rsprnkelijke del van de Eurpese richtlijn, te weten het creëren van een level playing field tussen de verschillende lidstaten, is grtendeels bereikt. Tch zijn er vanwege de verschillen in invulling van het beleid in de mzettingsfase naar natinaal beleid, verschillen ntstaan tussen de lidstaten. In de praktijk blijkt dat deze verschillen het vr smmige afnemers van URA-middelen alsng aantrekkelijk kunnen maken m URA-middelen uit een andere lidstaat te betrekken, waar de regels minder streng zijn. Als gevlg van de invering van de receptplicht vr URA-middelen is het bewustzijn rndm dierenwelzijn en diergezndheid sterk tegenmen. Er is veel activiteit in de veterinaire sectr en nder dierhuders ntstaan m betrkkenen bewuster te maken van de risic s en de nieuwe

8 inzichten rndm het tedienen van URA-middelen. Vrbeelden hiervan zijn de parasietenwijzer, hygiëne cdes, paardennet et cetera. Daarnaast is uit nze enquête nder dierhuders gebleken dat een grt deel van de dierhuders p de hgte is van de actuele regelgeving. Tensltte heeft de berepsvereniging vr dierenartsen KNMvD veel activiteiten ndernmen m haar leden te infrmeren ver de nieuwe regelgeving en he hier p een juiste wijze mee m te gaan. Tegelijkertijd cnstateren we dat de nieuwe prtwachtersrl die de dierenarts als gevlg van de wijziging in de wet- en regelgeving gekregen heeft p het gebied van URA-middelen, (ng) niet significant de invulling heeft gekregen zals bedeld in de wet- en regelgeving. Daarbij is de ndzakelijke gedragsverandering in de vedselprducerende sectren (bijvrbeeld varkens en runderen/kalveren) minder grt dan in de minder gereguleerde paardensectr. Vanuit ketenbeheersingssystemen en andere regulering hebben dierenartsen in die sectren al een prtwachtersrl vr het tedienen van diergeneesmiddelen. Ten aanzien van de naleving van de gewijzigde wet- en regelgeving heeft de beperkte handhaving een rl gespeeld. De nvwa heeft in 2008 en 2009 een aantal cntrles uitgeverd bij ARvergunninghuders m te inventariseren he het nalevingsniveau was met betrekking tt de nieuwe regelgeving en f er een waarneembare verschuiving was in distributie van URAdiergeneesmiddelen. Tijdens de uitvering van het prject zijn geen prcessen-verbaal f fficiële waarschuwingen gegeven. Wel werd diverse malen mndeling gewaarschuwd en werden gecntrleerde handelaren in de gelegenheid gesteld m missies te herstellen. Feitelijk is gecnstateerd dat er innvatieve leveringscnstructies dr handelaren zijn ingericht, en is er niet zzeer gecnstateerd dat handelaren sinds 2008 p de ude vet zijn drgegaan met het vrij verhandelen van URA-middelen. Uit de gegevens die we verzameld hebben ten aanzien van de verschuivingen in de leveringskanalen, is niet p te maken dat handelaren zich p grte schaal schuldig hebben gemaakt aan het leveren znder recept. Het was vral de nduidelijkheid ver de vrwaarden waaraan mest wrden vldaan bij het uitschrijven van de recepten die tt creatieve cnstructies heeft geleid, waarver het Veterinair Tuchtcllege (VTC) in 2010 uitspraak heeft gedaan. De pen nrm die is vastgelegd in de WUD (Wet p de uitefening van de Diergeneeskunde 1990) heeft geen verdere invulling gekregen tijdens de invering van de receptplicht. Dat wil zeggen dat in wet- en regelgeving niet expliciet is gemaakt in welke gevallen vrschrijven en tedienen gerlfd is, en in welke gevallen niet. In plaats daarvan wrdt de zgn. Gede Veterinaire Praktijk (GVP) als richtinggevend beschuwd. Binnen de pen nrm heeft zich een nieuwe praktijk ntwikkeld, bijvrbeeld in de samenwerking tussen handelaren en dierenartsen, en met betrekking tt diensteninnvaties via internet. Hewel verschillende betrkkenen binnen de verheid en de veterinaire berepsgrep deze ntwikkeling als nwenselijk beschuwen, gaf de pen nrm met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen de ruimte vr deze ntwikkelingen

9 De invering van de URA-receptplicht en de keuze van de Nederlandse wetgever m regels te stellen rnd infrmatie p het recept en bewaarplicht rnd het recept, heeft ervr gezrgd dat alle partijen die te maken krijgen met URA-middelen met uitzndering van de niet-vedselprducerende paarden, meer administratie meten bijhuden. Uit de enquête blijkt echter dat partijen ver het algemeen, met uitzndering van de niet-vedselprducerende paarden, niet vinden dat hun administratieve verplichtingen zijn tegenmen. De invering van de receptplicht en daaruit vrtvleiend de prtwachtersrl vr de dierenarts heeft de wijze van tediening van URA-middelen (ng) niet significant veranderd. Uit het nderzek is gebleken dat de ttale tegediende vlumes URA-middelen ngeveer gelijk zijn gebleven sinds juli 2008, dat het gedrag van dierhuders inzake tediening (ng) niet significant veranderd is (afgezien van een lichte daling in de dsering van URA-middelen bij paarden), en dat k het gedrag van de meeste dierenartsen p dit punt niet veranderd is. Er is een duidelijke verschuiving pgetreden tussen de handelskanalen: meer dierhuders betrekken hun URA-middelen nu via de dierenarts, ten kste van het percentage dierhuders dat zijn URA-middelen via andere handelaren betrekt. De beschikbare cijfers van leveranciers en de bevindingen uit de enquête nder dierhuders wijzen p een aanzienlijke verschuiving. Dit duidt p een verzwakking van de cncurrentiepsitie van handelaren ten pzichte van dierenartsen als het gaat m URA-middelen. Tch met de financiële schade vr de gemiddelde handelaar beperkt zijn gebleven, aangezien k vrdat de receptplicht werd ingeverd, de mzet uit URA-middelen naar schatting ngeveer 10% van de ttale mzet van de gemiddelde handelaar bedreg. Op basis van ns nderzek kmen wij tt vier aanbevelingen die naar ns rdeel in ieder geval uitgeverd zuden meten wrden. Onze aanbevelingen zijn primair gericht aan de verheid, maar wij cnstateren dat een cöperatieve huding van betrkken verige partijen (dierenartsen, dierhuders) nntbeerlijk is. Wij kiezen hier met nadruk vr de frmulering zrg dat mdat de verheid erp met tezien dat deze maatregelen genmen meten wrden, maar het niet ndzakelijk is dat de verheid deze maatregelen zelf ten uitver brengt. De verheid heeft een breed scala van interventiemgelijkheden en sturingsmiddelen tt haar beschikking, van dwingend tt verleidend, van eenzijdig tt meerzijdig, en van algemeen-geldend tt specifiek gericht. 1. Infrmeer de dierhuders, met name in de paardensectr, actief en direct, ver: a. de gede veterinaire praktijk inzake tediening van URA-middelen b. de rl van de prtwachter (dierenarts) bij het implementeren van de gede veterinaire praktijk. 2. Zrg dat de pen nrmen vr het mgaan met URA middelen snel wrden ingevuld. 3. Maak handhaving veel meer nderdeel van het instrumentarium vr naleving. 4. Mnitr de resistentientwikkeling in de verschillende sectren

10

11 1. Inleiding 1.1 Aanleiding en achtergrnd Vr u ligt het resultaat van het evaluatienderzek naar de receptplicht vr de Uitsluitend p Recept Afleveren-categrie diergeneesmiddelen, die per 1 juli 2008 in werking is getreden. Dit nderzek is uitgeverd dr Berenscht p verzek van het ministerie van EL&I. Al bij de invering van de receptplicht van de nieuwe categrie diergeneesmiddelen is met de stakehlders, de Klankbrdgrep Diergeneesmiddelen, afgesprken dat er na een jaar een evaluatie van de wet- en regelgeving met betrekking tt de receptplicht van URA-middelen zu plaatsvinden. Dat bleek te snel na invering m echt zicht te krijgen p de effecten, dus heeft het nderzek nu twee jaar na invering van de receptplicht plaats gevnden. Op 31 maart 2004 is de Eurpese richtlijn 2004/28/EG van kracht gewrden. In deze richtlijn is bepaald dat diergeneesmiddelen vr vedselprducerende dieren receptplichtig zijn, maar dat lidstaten vrijstellingen mgen testaan p grnd van criteria die wrden vastgesteld. In richtlijn 2006/130/EG zijn deze criteria vastgesteld vr de vrijstelling van het receptplicht-vereiste mdat bepaalde stffen in diergeneesmiddelen geen risic vr de gezndheid van mensen f dieren f vr het milieu vrmen. Het del van richtlijn 2004/28/EG is m veral binnen de Eurpese Unie de werking van de interne markt vr diergeneesmiddelen te bevrderen, znder de vlksgezndheid te benadelen. Dit wrdt bereikt drdat alle regelgeving p het gebied van de prductie en distributie van diergeneesmiddelen als hfddel met hebben: De bescherming van de gezndheid en het welzijn van dieren. De bescherming van de vlksgezndheid. Om aan de bepalingen in deze richtlijn te vlden, is in Nederland de diergeneesmiddelenregeling en het diergeneesmiddelenbesluit veranderd: vijf srten diergeneesmiddelen zijn sinds 1 juli 2008 niet meer vrij verkrijgbaar en vallen nder de grep URA. Waar deze diergeneesmiddelen vrheen veral vrij verkrijgbaar waren, is de tussenkmst van de dierenarts nu in beginsel ndzakelijk en met, m een vrbeeld te nemen, de paardenhuder sinds 1 juli 2008 dus eerst een dierenarts cnsulteren vrdat hij/zij paarden kan ntwrmen. Op deze wijze heeft de verheid de dierenarts de rl van prtwachter gegeven waarmee begd is m te kmen tt een meer verantwrd (selectief en restrictief) gebruik van deze diergeneesmiddelen. Dit laatste wrdt k wel aangeduid als Gede Veterinaire Praktijk (GVP). 1.2 Vraagstelling In de evaluatie staat de beantwrding van de vlgende vragen centraal: Hfdvraag: Wat zijn de vr- en nadelen van de wet- en regelgeving met betrekking tt de receptplicht van de URA-middelen en geven die aanleiding tt aanpassing van de wet- en regelgeving? Subvragen: Heeft de receptplicht geleid tt meer selectief en restrictief gebruik van URA-middelen bij vedselprducerende dieren?

12 Wat is het effect p het handelen van de dierenarts? Is de handelspsitie vr handelaren verslechterd? Z ja, zijn er maatregelen te bedenken m dit te verbeteren znder dat het del van wetgeving (het meer selectief en restrictief gebruik van URA-middelen) daarbij gevaar lpt? Wat is het effect geweest van de wet- en regelgeving p de administratieve lasten en welke mgelijkheden zijn er m die te reduceren? Wat zijn de verige effecten die zijn pgetreden als gevlg van de invering van de wet- en regelgeving met betrekking tt de handhaafbaarheid, mate van naleving en fraudebestendigheid? Levert de wijze waarp in België, het Verenigd Kninkrijk, Duitsland, Ierland en Denemarken wrdt mgegaan bruikbare suggesties p vr de Nederlandse situatie met betrekking tt de implementatie van het diergeneesmiddelenbeleid? In de beantwrding van deze nderzeksvragen hebben wij zwel van kwalitatieve als kwantitatieve nderzeksmethden gebruik gemaakt (zie paragraaf 2.3 vr de nderzeksverantwrding). 1.3 Leeswijzer In dit rapprt zijn de bevindingen en cnclusies van het nderzek weergegeven. Eerst zullen we in hfdstuk 2 nader ingaan p de beleidsrecnstructie, het evaluatiekader en de nderzeksverantwrding. In hfdstuk 3 kmt de input aan bd, dit zijn de delstellingen van de regelgeving en een uitwerking van de regelgeving zelf. Ok staan we in dit hfdstuk stil bij de uitgangspsitie ten tijde van de invering. Vervlgens gaan we in hfdstuk 4 in p de wijze waarp het beleid in de praktijk is uitgeverd (thrughput), inclusief een aantal neveneffecten. In hfdstuk 5 gaan we in p de resultaten van het beleid (utput) en andere effecten die het teweeg heeft gebracht. Tensltte presenteren we in hfdstuk 6 nze cnclusies en aanbevelingen. In de bijlagen vindt u een beknpte beantwrding van de nderzeksvragen p een rij (A), het evaluatiekader (B), de wettelijke bepalingen rnd de infrmatieplicht p recept, bijsluiter en verpakking (C), een verzicht van de geraadpleegde gesprekspartners (D), de vragenlijsten van de enquête en de rapprtage van de enquête (E), een verzicht van de gemaakte keuzen in en lessen uit het buitenland (F) en tensltte een verzicht van de geraadpleegde literatuur (G)

13 2. Beleidsrecnstructie en evaluatiekader 2.1 Inleiding Dit hfdstuk bestaat uit drie nderdelen. In 2.2 recnstrueren we de beleidstherie die ten grndslag ligt aan de invering van de receptplicht vr URA-middelen. In 2.3 zetten we het evaluatiekader dat leidend is geweest vr het uitveren van dit nderzek uiteen. In dit evaluatiekader gaan we uit van verschillende fasen in het beleidsprces, te weten de delen en regelgeving (k wel aangeduid als input), de implementatie van de regelgeving (k wel aangeduid als thrughput), de resultaten van het beleid (k wel aangeduid als utput) en de effecten van beleid (k wel aangeduid als utcme). Het is van belang hier alvast p te merken dat ns nderzek, cnfrm de aan ns verleende pdracht, betrekking heeft p (a) de delen en regelgeving, (b) de implementatie en (c) de resultaten. Zals hiernder nader besprken wrdt, vallen de effecten van het geverde beleid (de utcme) niet binnen de scpe van dit nderzek. Wij beschuwen de kppeling tussen behaalde resultaten (een selectief, restrictief en verantwrd gebruik van URA-middelen) en maatschappelijke effecten (minder residuen, langzamere resistentientwikkeling, die p hun beurt leiden tt meer dierenwelzijn en kleinere risic s vr de vlksgezndheid) als een gegeven. In 2.4 geven we een verantwrding van nze nderzeksaanpak. 2.2 Beleidsrecnstructie Om de centrale nderzeksvraag te kunnen beantwrden beginnen we met een beleidsrecnstructie: wat was de initiële beleidsredenering bij de invering van de receptplicht? Als we de recnstructie ged maken kunnen we vaststellen in heverre de redenering zich in de praktijk k daadwerkelijk heeft vrgedaan en in welke mate en p welke nderdelen zich in de praktijk afwijkingen vrden. De centrale beleidsredenering achter de receptplicht is betrekkelijk eenvudig: De lidstaten Duitsland en België hebben de EU-brede harmnisering van de receptplicht vr diergeneesmiddelen p de Eurpese beleidsagenda gezet. Zij wezen p het ngelijke speelveld tussen lidstaten, aangezien smmige lidstaten wel een receptplicht ingesteld hadden, en andere niet. Dit ngelijke speelveld kwam nder andere tt uiting in een disprprtinele exprtstrm vanuit Nederland (waar geen receptplicht was) naar België en Duitsland (waar wel een receptplicht was). Een verantwrde tediening van diergeneesmiddelen bij dieren die uiteindelijk geslacht wrden, is vanuit vele perspectieven ndzakelijk: vlksgezndheid, vedselveiligheid, diergezndheid, dierenwelzijn, milieu en ecnmische perspectieven. Ok m deze redenen was een aanscherping van de regelgeving, vr die landen die ng geen receptplicht hanteerden, van belang. Om grensverkp te vrkmen, lag een geharmniseerde Eurpese regelgeving vr de hand. Bij de vertaling van de Eurpese wetgeving in de Nederlandse wetgeving heeft de Nederlandse wetgever, in navlging van Richtlijn 2006/130/EG, k expliciet genemd dat het tegengaan van resistentie tegen de URA-middelen een van de delstellingen is van het natinale diergeneesmiddelenbeleid. Vr de zgenaamde URA-middelen betekent dit dat deze meer selectief en restrictief gebruikt meten wrden. De dierenarts zal p basis van zijn kennis en expertise tegevegde waarde

14 meten leveren bij het stellen van de diagnse, het pstellen van het behandelplan en het vrschrijven van de diergeneesmiddelen. Dierenartsen hebben de verantwrdelijkheid m een belangenafweging te maken vlgens Gd Veterinary Practice bij het stellen van de diagnse, het pstellen van het behandelplan en het vrschrijven van diergeneesmiddelen. Met de invering van de receptplicht krijgt de dierenarts de taak en verantwrdelijkheid p te treden als prtwachter van het gebruik van URA-middelen. Een juiste invulling van deze prtwachtersrl zal leiden tt een meer selectief en restrictief gebruik van deze middelen. 2.3 Het evaluatiekader De centrale vraag die zich vrdet is f dierenartsen inderdaad Gd Veterinary Practice inbrengen en f dat inderdaad heeft geleid tt een meer verantwrd (selectief en restrictief) gebruik. Daarnaast heeft Nederland enkele eigen afwegingen gemaakt bij de invering, bijvrbeeld dat wanneer de dierenarts levert er geen recept ndig is, en m geen nderscheid te maken tussen vedselprducerende en niet-vedselprducerende paarden. In samenspraak met de pdrachtgever hebben wij het nderzek gestructureerd naar nderstaande figuur. Hiernder werken we de verschillende fasen en hun betekenis beknpt uit. Onder de input van het geverde beleid verstaan we (a) de delstellingen en (b) de regelgeving waarmee de delstellingen behaald dienen te wrden. Hier gaat het m vragen als: wat waren precies de begde delstellingen? He zijn die begde delstellingen in de beleidsvrmingsfase vertaald naar regels en maatregelen? Welke keuzen zijn daarbij gemaakt en p grnd van welke verwegingen? In dit rapprt vegen we aan de input dan k het element uitgangspsitie ten tijde van de invering van de receptplicht te. Dat element is van belang mdat het ns infrmeert ver de psities en belangen van de verschillende stakehlders, en de wijze waarp hier vanuit de verheid mee is mgegaan. Onder de thrughput verstaan we de uitvering van het beleid in de praktijk. In het geval van de receptplicht vr URA-middelen gaat het m de wijze waarp de rl van de dierenarts als prtwachter invulling heeft gekregen. Vindt er dr de verplichte tussenkmst van de dierenarts inderdaad een bredere afweging plaats vrdat URA-middelen wrden gebruikt, en kmt hierdr inderdaad een meer verantwrd, restrictief en selectief gebruik tt stand? Tegelijkertijd spelen in de thrughput categrie k andere implicaties van de wijziging in de wet- en regelgeving een rl, zals te- f afgenmen administratieve lasten, transactieksten, en het prces van naleving en handhaving. He hebben handhavers hun taak in dezen pgevat? Was het een pririteit? In heverre waren ze uitgerust m hun taak te vervullen? Wat was de tezichts- en handhavingsstrategie? Onder utput verstaan we de resultaten van het beleid: wat brengt het geverde beleid teweeg ten aanzien van de begde delstellingen, dat wil zeggen een meer verantwrd, restrictief en selectief gebruik van URA-middelen? Welke andere vruchten (psitief en negatief) heeft het geverde beleid afgewrpen? Dr te kijken naar de utput kmt de effectiviteit van het geverde beleid in beeld. Daarbij gaan wij uit van de aanname dat een meer verantwrd, restrictief en selectief gebruik van URA k zal leiden tt een afname van residuen in vedingsmiddelen, en een vertraging van resistentientwikkeling. Op hun beurt, z luidt de aanname, zal dit het dierenwelzijn vergrten en de risic s vr de vlksgezndheid verkleinen. We benadrukken dat we cnfrm de afbakening van dit nderzek, deze aanname als een gegeven beschuwen, en zdende de relatie tussen de veranderingen in het gebruik van URA-middelen en de resistentientwikkeling en het vrkmen van residuen, buiten beschuwing laten

15 Deze systematiek heeft als leidraad gediend vr het pstellen van een evaluatiekader. Dit evaluatiekader vindt u integraal terug in bijlage B. In de rest van deze rapprtage vlgen we dezelfde structuur bij het achterhalen van de vrdelen en nadelen van de invering van de receptplicht vr URA-middelen sinds juli Per fase kmt het betreffende deel van het evaluatiekader aan bd. Het vlgende hfdstuk gaat in p de delen en regelgeving (input), gevlgd dr implementatie van de regelgeving (de thrughput) en de resultaten (utput) van het beleid

16 Neveneffecten Delen en middelen Implementatie Resultaten Effecten AdmiLa en transactieksten Handhavings ksten - Meerksten vr dierhuder - Meerksten vr handelaar - Meerksten vr dierenarts - Capaciteit NVWA (tijd, geld) - Ksten vr dierhuder ihkv cntrle dr nvwa Veranderende marktpsitie dierenarts / handelaar - Ontwikkeling inkmsten handelaren, dierenartsen - Faillissementen handelaren - Verdeling vrgeschreven vlume dierenarts / (internet-)handelaar Delstellingen Regelgeving Dierenarts als Verantwrd Residuen gebruik URAmiddelen prtwachter Resistentie Dierenwelzijn Risic vlksgezndheid - Diergezndheid - Risic s vlksgezndheid Receptplicht vr URAmiddelen - Aantal veterinaire cnsulten ihkv parasieten - Vrschrijfgedrag dierenartsen - Richtlijnen vrschrijven - Percentage levering znder bezek - Aard en aantal klachten bij VTC - Mate waarin alternatieven wrden geadviseerd - Aantal en werkwijze dierenartsen die samenwerken met handelaren - Cijfers FIDIN ver vlumes URAmiddelen 2007, 2008, 2009, 2010? - Cijfers AUV ver vlumes URAmiddelen 2007, 2008, 2009, 2010? - Schatting mvang illegale imprt en andere sluipwegen. (Dit valt buiten de scpe van ns nderzek) - Ontwikkeling percentage afgekeurd vlees - Data ntwikkeling resistentie (UU) (Dit valt buiten de scpe van ns nderzek) - Aantal klachten vedselveiligheid (VWA) - Aantal klachten medisch circuit. 16

17 2.4 Onderzeksaanpak In dit nderzek is gekzen m het vraagstuk p verschillende manieren te benaderen, namelijk zwel kwalitatief als kwantitatief. Alle delen van het nderzek zijn uitgeverd in nauwe afstemming met de begeleidingscmmissie, die bestnd uit de vlgende leden: de heer J. Verkerk (Vrzitter), mevruw A.M. Sparnaaij (EL&I), de heer E. Rnteltap (EL&I), mevruw B. Kleise (EL&I), mevruw J. Mentink-de Pijper (EL&I), de heer G. Theunissen (VWS) en de heer G. Klkman (nvwa). Het nderzek is pgedeeld in vier fasen, die hiernder staan weergegeven. Fase 1 bestnd uit de vrbereiding van het nderzek. Op 14 juli 2010 vnd het startgesprek met de begeleidingscmmissie plaats. Vervlgens hebben we een aantal verkennende gesprekken geverd met experts uit het veld m een ged beeld te krijgen van de te nderzeken materie. Op basis daarvan hebben we de beleidsrecnstructie en het evaluatiekader pgesteld, welke getetst zijn bij de begeleidingscmmissie. Hierin hebben we de nderzeksvragen verder uitgewerkt in indicatren en de bendigde brnnen weergegeven. In de 2e fase is achtergrndinfrmatie bestudeerd en zijn er gesprekken geverd met stakehlders. Vr de internatinale vergelijking hebben we telefnische interviews gehuden met buitenlandse partijen die een telichting knden geven p de invulling van de richtlijn in het buitenland (vr een vlledig verzicht van de gesprekspartners zie Bijlage D). Gaandeweg het verzamelen van gegevens is er in verleg met de begeleidingscmmissie beslten m een enquête uit te zetten nder ruim dierhuders m z beter zicht te krijgen p de effecten van de receptplicht vr dierhuders, hun kennis ver de receptplicht en p het gedrag van dierenartsen. Deze enquête is ingevuld dr 3185 dierhuders, wat neer kmt p een respns van 23% (vr de vlledige enquête en rapprtage verwijzen we u naar Bijlage E). In fase 3 hebben we alle gegevens geanalyseerd en nze bevindingen getetst bij de Klankbrdgrep Diergeneesmiddelen. Vervlgens hebben we in fase 4 nze bevindingen in een rapprtage vastgelegd

18

19 3. Delen en regelgeving 3.1 Inleiding Zals hierbven beschreven verstaan we nder input de delstellingen van de regelgeving en de wijze waarp de regelgeving is vrmgegeven in Nederland. Welke delstellingen liggen ten grndslag aan de regelgeving en welke keuzes zijn daarin gemaakt? Dit is van belang m te kunnen bepalen f de delstellingen zijn behaald en welke rl de keuzes die daarin zijn gemaakt hebben gespeeld. De regelgeving is tt stand gekmen met de inbreng van vele partijen. Partijen met elk hun eigen belang en standpunt. Hiernder gaan we eerst in p de delstellingen en de regelgeving zelf en staan we vervlgens stil bij de verschillende standpunten, de uitgangspsitie, van betrkken partijen. Element Aspect Indicatren Input Delstellingen Tegemet kmen aan EU richtlijn: Alle regelgeving p het gebied van de prductie en distributie van geneesmiddelen vr diergeneeskundig gebruik met de bescherming van de gezndheid en het welzijn van dieren en van vlksgezndheid als hfddel hebben. Om de gebruikers meer infrmatie te geven en de cnsument meer bescherming te bieden met: - De eis dat vr de verstrekking van een geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik een recept van een dierenarts ndig is, als een algemeen beginsel wrden uitgebreid tt alle geneesmiddelen die bestemd zijn vr dieren die vr de prductie van levensmiddelen bestemd zijn. - Indien ndig, meten er echter uitznderingen gemaakt kunnen wrden. Het del is m residuen te verminderen en resistentie te vrkmen. Regelgeving In Nederland leidde dit tt wijziging van diergeneesmiddelen regeling en besluit: - URA 1 categrie tegevegd aan kanalisatie diergeneesmiddelen. - Dierenarts is enige qualified persn m URA-middelen vr te schrijven. - Geen nderscheid tussen vedselprducerende paarden en nietvedselprducerende paarden. - Nederland heeft regels pgesteld vr de infrmatie die p een recept met wrden ingevuld. 1 URA-middelen afleveren dr aptheker, dierenarts f erkende handelaar (vergunninghuder), mits hiervr een recept is uitgeschreven dr een dierenarts. Tediening dr veehuder f dierverzrger. Het gaat m ntwrmingsmiddelen, middelen tegen parasieten en schimmels, kalmeringsmiddelen en pijnstillers

20 3.2 Delstelling De delstellingen van invering van de receptplicht vr URA diergeneesmiddelen zijn: Tegemet kmen aan EU richtlijn: Alle regelgeving p het gebied van de prductie en distributie van geneesmiddelen vr diergeneeskundig gebruik met de bescherming van de gezndheid en het welzijn van dieren en van de vlksgezndheid als hfddel hebben. Om de gebruikers meer infrmatie te geven en de cnsument meer bescherming te bieden met: De eis dat vr de verstrekking van een geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik een recept van een dierenarts ndig is, als een algemeen beginsel wrden uitgebreid tt alle geneesmiddelen die bestemd zijn vr dieren die vr de prductie van levensmiddelen bestemd zijn. Indien ndig, meten er echter uitznderingen gemaakt kunnen wrden. Het del is m residuen te verminderen en resistentientwikkeling te vrkmen, dr een meer restrictief en selectief gebruik van deze grep diergeneesmiddelen. Dit wrdt beleidsmatig vertaald naar een verstandig en verantwrd gebruik. In het geval van URA-middelen betekent een selectief en restrictief gebruik dat daar waar sprake is van nderbehandeling meer middelen meten wrden ingezet en daar waar sprake is van vermatig gebruik minder met wrden gebruikt. Anders dan bij bijvrbeeld antibitica kmt het namelijk vr dat smmige dieren geen URA-middelen krijgen tegediend, terwijl ze dat wel zuden meten krijgen. Het del van de regelgeving is dan k niet, znder meer, een afname van het ttaal aan tegediende URA middelen. Bij de vertaling van de Eurpese wetgeving in de Nederlandse wetgeving heeft de Nederlandse wetgever, in navlging van Richtlijn 2006/130/EG, k expliciet genemd dat het tegengaan van resistentie tegen de URA-middelen één van de delstellingen is van het natinale diergeneesmiddelenbeleid. 3.3 Wet- en Regelgeving De receptplicht vr URA-middelen is een direct gevlg van de invering van de Eurpese Richtlijn 2001/82/EG, zals geamendeerd dr 2004/28/EG. Nederland heeft dr wijziging van de Diergeneesmiddelenregeling en het Diergeneesmiddelenbesluit invulling gegeven aan haar verplichting als EU lidstaat. Hiernder beschrijven we wat de nieuwe regelgeving inhudt EU Richtlijn 2004/28/EG In 2001 heeft de Eurpese Unie een cmmunautair wetbek vervaardigd betreffende geneesmiddelen vr diergeneeskundig gebruik (Richtlijn 2001/82/EG). De richtlijn had als del m het vrije en veilige verkeer van diergeneesmiddelen in de EU te bevrderen. Het handelsverkeer van deze prducten werd belemmerd, medicijnprducenten kregen meilijk tegang tt de markt in verschillende EU lidstaten. Directraat-generaal Ondernemingen en Industrie van de Eurpese Cmmissie wilde met de richtlijn 2001/82/EG de regels p dit gebied harmniseren, zdat er vrij verkeer kn plaatsvinden. Deze richtlijn heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan een verbeterd level playing field, maar aanvullende regelgeving bleek ndig. Z waren er klachten ver verschillen in regelgeving wat betreft bepaalde diergeneesmiddelen die in smmige landen wel vrij verkrijgbaar

21 waren en in andere niet, wat de cncurrentie tegenwerkte. Op basis van pgedane ervaring en m resterende belemmeringen weg te nemen, is p 31 maart 2004 de richtlijn 2004/28/EG van kracht gewrden 2. Het wijzigt een aantal bepalingen van de Richtlijn uit De wetgever heeft met Richtlijn 2004/28/EG begd de werking van de interne markt te bevrderen znder de vlksgezndheid te benadelen. Daarnaast met alle regelgeving p het gebied van de prductie en distributie van geneesmiddelen vr diergeneeskundig gebruik de bescherming van de gezndheid en het welzijn van dieren en van vlksgezndheid als hfddel hebben. Vanuit die cntext wijzigt Rl. 2004/28/EG nder meer artikel 67 van Rl. 2001/82/EG dr invering van een receptplicht vr diergeneesmiddelen vr vedselprducerende dieren. De nieuwe Richtlijn bepaalt nder meer dat de eis dat vr de verstrekking van een geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik een recept van een dierenarts ndig is, als een algemeen beginsel met wrden uitgebreid. Het geldt nu vr alle geneesmiddelen die bedeld zijn vr dieren die vr de prductie van levensmiddelen bestemd zijn. Indien ndig, meten er echter uitznderingen gemaakt kunnen wrden. Onder dieren die vr de prductie van levensmiddelen bestemd zijn vallen in de Eurpese wetgeving tevens paarden. In de EU regelgeving is duidelijk een verschuiving te zien. In 2001 ging het vrnamelijk m het harmniseren van de markt, m belemmeringen vr de verkp van diergeneesmiddelen weg te nemen. Sinds 2004 wrdt het dierenwelzijn en diergezndheidsaspect meer benadrukt. Sinds 2010 valt de richtlijn dan k nder Directraat-generaal Gezndheids- en Cnsumentbescherming van de Eurpese Cmmissie in plaats van nder DG Ondernemingen en Industrie Omzetting EU richtlijn naar natinale wetgeving Als gevlg van deze EU-richtlijn is k de Nederlandse wet- en regelgeving rnd diergeneesmiddelenverstrekking gewijzigd 3. In Nederland leidde de EU richtlijn tt een wijziging van de diergeneesmiddelenregeling en besluit. Er zijn een aantal keuzes gemaakt bij de Nederlandse invulling, wat betreft: Tevegen van de URA 4 categrie aan kanalisatie diergeneesmiddelen. Dierenarts is enige qualified persn m URA-middelen vr te schrijven. Aansluiting bij pen nrm (GVP) die geldt vr handelen dierenarts bv de WUD. Geen uitzndering vr paarden die niet vr vedselprductie zijn bedeld. 2 Richtlijn 2004/28/EG van het Eurpees Parlement en de Raad van 31 maart 2004, Publicatieblad van de Eurpese Unie, L 136/58, Staatscurant 31 juli 2007, nr. 145 / pag. 7 4 URA-middelen afleveren dr aptheker, dierenarts f erkende handelaar (vergunninghuder), mits hiervr een recept is uitgeschreven dr een dierenarts. Tediening dr veehuder f dierverzrger. Het gaat m ntwrmingsmiddelen, middelen tegen parasieten en schimmels, kalmeringsmiddelen en pijnstillers

22 Infrmatieplicht. Handhaving dr NVWA/VTC. Overgangstermijn. Daar waar mgelijk zullen we bij elke keuze die Nederland heeft gemaakt ten tijde van de invering van de Richtlijn in natinale wetgeving, aangeven in heverre dit vereenkmt, dan wel afwijkt van de ns mringende landen waarvan wij infrmatie hierte hebben ntvangen. Dit zijn België, Denemarken, Ierland en het Verenigd Kninkrijk. Een uitgebreid telichting per land is pgenmen in bijlage F. URA categrie Om de nieuwe Eurpese regelgeving ged uit te kunnen veren heeft de tenmalige Minister van Landbuw, Natuur en Vedselkwaliteit p aanraden van de Raad vr Dieraangelegenheden (RDA) 5 beslten m het distributie- en kanalisatiesysteem te wijzigen. Dit heeft geleid tt de teveging van een nieuwe categrie in het kanalisatiesysteem, URA (Uitsluitend p Recept Afleveren). Deze diergeneesmiddelen mgen p vrschrift van een dierenarts dr dierenartsen, apthekers f erkende handelaren (in het bezit van een geldige afleververgunning) wrden afgeleverd en dr de veehuder f de dierverzrger wrden tegediend 6. Onder de nieuwe URA categrie vallen de vlgende prductgrepen: Anthelmintica (ntwrmingsmiddelen). Antiparasitica met endparasitaire werking (middelen tegen parasieten). Antimyctica (middelen tegen schimmels). Sedativa (kalmeringsmiddelen). Niet-sterïde, pijn-, krts- en ntstekingsremmers. Dierenarts als qualified persn Er is beslten m enkel de dierenarts als qualified persn te beschuwen. De gedachte hierachter is dat de dierenarts de kennis en kunde heeft m de prtwachtersfunctie p zich te nemen. Hij kan hier k p wrden aangesprken. Dierenartsen zullen p basis van Gd Veterinary Practice een afweging maken bij het vrschrijven van deze middelen en zich niet laten leiden dr ecnmische belangen. Daarnaast heeft de Nederlandse verheid ervr gekzen dat een dierenarts geen recept heft uit te schrijven als hij zelf de medicijnen aflevert. Dit m een verzwaring van de administratieve lasten te beperken. Aansluiting bij pen nrm (GVP) die geldt vr handelen dierenarts bv de WUD 5 Advies RDA 1004/02 Herinrichting van het distributie- en kanalisatiesysteem van diergeneesmiddelen in Nederland 6 Factsheet Kanalisatie Diergeneesmiddelen, LNV,

23 De Raad vr Dieraangelegenheden (RDA) heeft in haar advies gepleit m expliciet te beschrijven dat een dierenarts alleen diergeneesmiddelen mag vrschrijven die zijn bestemd vr dieren die nder zijn hede staan, nadat hij vr curatieve middelen p adequate veterinaire grnden een diagnse heeft gesteld 7. Dit m ervr te zrgen dat enkel dierenartsen die p de hgte zijn van de lkale mstandigheden diergeneesmiddelen aan vedselprducerende dieren zullen vrschrijven. Daarnaast pleitte de RDA vr dagelijkse registratie van de veehuder en de dierenarts en een cntrle p het juist tedienen van de medicatie. In de praktijk is dit niet gebeurd. De wijze waarp een dierenarts behrt te handelen is geregeld in de Wet p de uitefening van de Diergeneeskunde 1990 (hierna: WUD). Bij ttstandkming van de WUD is gekzen m een pen nrm vr het handelen van de dierenarts te hanteren. Daarbij handelt de dierenarts p basis van Gd Veterinary Practice. Het Veterinair Tucht Cllege en Veterinair Bereps Cllege tetsen het handelen van de dierenarts aan de pen nrm. De URA-wetgeving sluit aan bij de bestaande nrmstelling vanuit de WUD. In die zin lijkt het tepassen van de pen nrm dus een verklaarbare keuze, die in lijn is met de daarvr reeds ingezette kers met betrekking tt het aanspreken van de prfessinaliteit van de dierenarts. Er is in die zin bewust vr gekzen m het werken met een pen nrm vr de dierenartsen met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen vrt te zetten. Enerzijds mdat het, vlgens de verheid, niet in regels te vatten is he een dierenarts zich precies dient te gedragen bij het vrschrijven van diergeneesmiddelen. Anderzijds mdat de verheid van mening is dat de dierenartsen zelf het beste in staat zijn m de nrm vr GVP in te vullen. Wat betreft de behandeling van paarden is er een leidraad gepubliceerd in het vakblad van de KNMvD waarin uitgelegd wrdt he endparasieten meten wrden behandeld 8. (Zie paragraaf 3.4 ver de invulling van de nrm vr GVP in het buitenland.) Paarden De EU beschuwt in haar wetgeving het paard als een vedselprducerend dier. Paarden vallen daardr nder de nieuwe regelgeving. Het is echter mgelijk m in een paardenpasprt aan te geven dat het bijvrbeeld een gezelschapspaard is dat niet geslacht zal wrden. Indien een paard aangemerkt is als niet-vedselprducerend, staat dit in het paardenpasprt. In dat geval gelden minder strenge regels vr bijvrbeeld het registreren van tegediende geneesmiddelen vr het paard. Een paard kan te allen tijde aangemerkt wrden als niet-vedselprducerend, maar als een paard p enig mment aangemerkt is als niet-vedselprducerend, kan het daarna nit meer pnieuw als vedselprducerend aangemerkt wrden. Deze regeling maakt het theretisch mgelijk m k ten aanzien van de receptplicht vr URA-middelen nderscheid te maken tussen vedselprducerende en niet-vedselprducerende paarden, in de zin dat paarden die als niet- 7 Advies RDA 1004/02 Herinrichting van het distributie- en kanalisatiesysteem van diergeneesmiddelen in Nederland 8 Antiparasitaire middelen en de receptplicht vr paarden, M.M. Slet van Oldruitenbrgh-Osterbaan, D.C.K. van Drn, W. Hlland, J. van Herten, H.W. Pleger en J. Fink-Gremmels, Tijdschrift vr Diergeneeskunde Deel 134 Aflevering 7 1 april

24 vedselprducerend zijn aangemerkt, uitgeznderd zuden wrden van de receptplicht. 9 De vren nadelen van deze uitzndering zijn tegen elkaar afgewgen en hebben uiteindelijk geleid tt het besluit geen nderscheid te maken. De receptplicht vr URA-middelen geldt daarm vr alle paarden in Nederland. Hiermee wrdt een delmatige en efficiënte handhaving begd 10. Een argument hiervr is dat als deze middelen vrij verkrijgbaar blijven vr bijvrbeeld gezelschapspaarden, het nmgelijk te cntrleren is f ze niet k wrden tegediend bij vedselprducerende dieren. Een ander argument is dat het risic van resistentientwikkeling p die manier blijft bestaan. De administratielast vr niet-vedselprducerende paarden is echter wel kleiner dan die vr vedselprducerende paarden. Infrmatieplicht Met de wijziging van de Diergeneesmiddelenregeling en het Diergeneesmiddelenbesluit is in Nederland uitvering gegeven aan artikel 67 van richtlijn 2001/82/EG, zals gewijzigd bij richtlijn 2004/28/EG. De richtlijn intrduceert weliswaar een receptplicht vr diergeneesmiddelen vr vedselprducerende dieren, maar stelt geen eisen aan het recept. Aangezien in Nederland een wijziging van het kanalisatieregime heeft plaatsgevnden, namelijk teveging van de URAcategrie aan de reeds bestaande categrieën gekanaliseerde diergeneesmiddelen, heeft Nederland gebruik gemaakt van de mgelijkheid m naast uitvering te geven aan de Eurpese richtlijn, k regels te stellen met betrekking tt het vrschrijven van diergeneesmiddelen, alsmede de inhud van recepten. Vanuit het gpunt van tracking en tracing van de nieuwe categrie URAmiddelen werd dit wenselijk geacht 11. In het Diergeneesmiddelenbesluit is pgenmen welke infrmatie vlgens welke vlgrde p het recept dient te staan en welke infrmatie er p de verpakking dient te staan. De Diergeneesmiddelenregeling bepaalt daarnaast ten aanzien van de verpakking dat er de vermelding uitsluitend p recept afleveren f U.R.A. p dient te staan. Een verzicht van de Nederlandse infrmatieplicht p het recept, de verpakking en de bijsluiter is pgenmen in bijlage C. Handhaving De nvwa 12 is belast met de cntrle p de uitvering van de receptplicht. De klachtambtenaar van de nvwa meldt zaken waarin dierenartsen mgelijk njuist gehandeld hebben aan het Veterinair Tuchtcllege, die vervlgens de dierenartsen kan verrdelen. Overgangstermijn 9 Factsheet Kanalisatie Diergeneesmiddelen, LNV, Wijziging diergeneesmiddelenregeling (paragraaf 2.3), Staatscurant 31 juli 2007, nr. 145 / pag Staatsblad 2007, 454: Wijziging Diergeneesmiddelenbesluit, 5 nvember Als vrbereiding p de fusie per 1 januari 2012 hebben de Algemene Inspectiedienst (AID), de Plantenziektenkundige Dienst (PD) en de Vedsel en Waren Autriteit (VWA) hun rganisaties bijeengebracht in een tijdelijke werkrganisatie van de nieuwe Vedsel en Waren Autriteit (nvwa)

25 De vergangstermijn was een discussiepunt. Er waren geneesmiddelen in de handel die p dat mment het etiket vrij hadden met een hudbaarheidsdatum van een paar jaar, terwijl ze vanaf 26 september 2007 URA zuden zijn. Na verleg is beslten m fabrikanten en handelaren de tijd te geven m hun bedrijfsprcessen aan te passen aan de nieuwe regels vr etikettering en hen in de gelegenheid te stellen m diergeneesmiddelen met een ud etiket eerst uit te verkpen. Dit hield in dat prducten die vr januari 2008 geprduceerd werden tt 1 juli 2008 verkcht mchten wrden met een etiket dat vldeed aan de ude regelgeving. Deze prducten waren daarmee znder recept te verkrijgen. Vanaf 1 juli 2008 was het verbden m diergeneesmiddelen met een niet crrecte aanduiding van de kanalisatiestatus te verkpen. Het was echter niet verbden deze middelen in bezit te hebben, aangezien smmige middelen twee tt drie jaar hudbaar zijn 13. Dit leidde tt het vlgende tijdpad: Juli 2007: publicatie van de wijziging van de regeling. 26 september 2007: de regeling treedt in werking. Wegens de vergangstermijn verandert er in de praktijk ng niet zveel. 1 januari 2008: URA-middelen mgen niet meer met een verkeerd etiket wrden geprduceerd. Wel mgen de middelen met een ud etiket ng steeds znder recept wrden verkcht. 1 juli 2008: verpakkingen zijn aangepast aan de nieuwe eisen. URA-middelen mgen p recept dr een erkende afleveraar wrden verkcht, naast rechtstreekse verkp van dierenarts aan dierhuder. 3.4 Invulling van GVP ten aanzien van de receptplicht vr URA-middelen in andere landen Uit nze internatinale vergelijking blijkt dat andere landen p andere wijze invulling hebben gegeven aan wat zij nder GVP verstaan wat betreft het vrschrijven van deze diergeneesmiddelen. 13 Factsheet Kanalisatie Diergeneesmiddelen deel 2, infrmatie van LNV (ALJN),

26 Nederland Er zijn in de Nederlandse wetgeving geen aanvullende vrwaarden pgenmen waarnder een dierenarts een recept mag uitschrijven. De vrgeschreven heveelheid mag in principe niet meer zijn dan ndig m de begde therapie uit te veren. Vr alle URA middelen, behalve de NSAID s is het tegestaan m vr een peride van maximaal één jaar vr te schrijven. Vr NSAID s is het maximum gesteld p de heveelheid die ndig is vr de behandeling gedurende één maand. Het VTC heeft in 2010 aangegeven nder wat vr mstandigheden het GVP is een diergeneesmiddel te verstrekken als dierenarts znder de dieren te hebben gezien: de dierenarts dient bekend te zijn met het bedrijf, bekend te zijn met de dieren, en bekend te zijn met de mstandigheden waarnder de dieren wrden gehuden. België Een dierenarts mag alleen vrschrijven en afleveren vr dieren die hij zelf heeft gezien en vr maximaal 5 dagen, tenzij hij een cntract vr bedrijfsbegeleiding heeft. Dan mag hij vr maximaal 2 maanden uitschrijven. Bij een cntract geldt dat minstens 6 bedrijfsbezeken (maximale tussentijd 2 maanden) wrden afgelegd. De dierenarts ndertekent bij elk bezek het diergeneesmiddelenregister. Denemarken De dierenarts heeft alleen recht p afleveren vr behandeling van dieren nder zijn zrg p het mment dat een parasitaire ziekte is gecnstateerd (via faeces nderzek f nderzek aan het dier). Herd health cntract: verplicht bij varkens, melkvee en runderen. Elke 30 dagen bedrijfsbezek. Ierland Ierland heeft gebruik kunnen maken van de vrijstellingsmgelijkheid p grnd van richtlijn 2006/130/EG, waardr de in Nederland bekend staande URA middelen niet receptplichtig zijn in Ierland. Wat betreft GVP hanteert Ierland de vlgende regels: Een dierenarts mag alleen diergeneeskundige service verlenen aan een dierhuder waarvan de dieren wrden beschuwd als zijnde nder de zrg van deze dierenarts. Dit betekent dat de dierenarts in elk geval: de dieren kent; de bedrijfsmstandigheden kent; beschikbaar is bij vragen f evaluatie van therapieën; uit de administratie blijkt dat de zrg daadwerkelijk geleverd is

27 Andere landen (België en Denemarken) hanteren het systeem dat k in het geval dat een dierenarts zelf een URA-middel aflevert, een recept verhandigd dient te wrden (Denemarken), dan wel een zeer ged met een recept vergelijkbaar dcument dient te verhandigen (België: het Tedienings- en Verschaffingsdcument). Tevens hebben smmige landen (België en Denemarken) verkp van diergeneesmiddelen via een handelaar verbden. Overigens is dat niet in alle landen pas geïntrduceerd vanwege de Eurpese Richtlijn; in Denemarken was dit bijvrbeeld al verbden. 3.5 Uitgangspsitie ten tijde van de invering Bij het frmuleren van de wetgeving heeft LNV de relevante stakehlders nadrukkelijk geraadpleegd. Er is een Klankbrdgrep Diergeneesmiddelen pgericht en partijen zijn uitgendigd psitin papers te schrijven. De klankbrdgrep diergeneesmiddelen is verschillende malen bijeen geweest m te spreken ver de invering. In de klankbrdgrep diergeneesmiddelen zijn.a. de vlgende partijen vertegenwrdigd: Land- en Tuinbuw Organisatie Nederland (LTO), Nederlandse Vakbnd Varkenshuders (NVV), Nederlandse Vereniging van Dierverlskundigen, Dierenartsassistenten en Castreurs (VDDC), Kninklijke Nederlandse Maatschappij vr Diergeneeskunde (KNMvD), Vereniging van Fabrikanten en Grthandelaren in Veterinaire Prducten (FAGROVET), brancherganisatie van ndernemers in de huisdierensectr, Dieren Bendigdheden en Veders (Dibev), de Vereniging van Fabrikanten en Imprteurs van Diergeneesmiddelen in Nederland (FIDIN), Bureau Diergeneesmiddelen (BD) en de nieuwe Vedsel en Waren Autriteit (nvwa). Ok na de invering is de klankbrdgrep blijven bestaan en verlegt zij peridiek ver de laatste ntwikkelingen in het veld. Het ministerie van EL&I heeft ten tijde van de wetswijziging cmmentaar gevraagd aan de vlgende brancherganisaties en belangenrganisaties: FIDIN, Dibev, KNMvD, FAGROVET, de Prductschappen Vee, Vlees en Eieren (PVE), Prductschap Dierveder, LTO Nederland, de Eurpean Grup fr Generic Veterinary Prducts (EGGVP), VDDC, de Nederlandse Vereniging van de Farmaceutische Industrie van Zelfzrggeneesmiddelen en Gezndheidsprducten (Neprfarm) en de NVV 14. Reacties zijn ntvangen van de KNMVD, FAGROVET en Dibev, LTO, FVE, VDDC, FIDIN, en NVV. Hiernder vlgt een verzicht van de psities en belangen van deze stakehlders KNMvD Het standpunt van de KNMvD luidt: De Kninklijke Nederlandse Maatschappij vr Diergeneeskunde, in de wetenschap dat de vrnaamste reden vr deze nieuwe regelgeving is vrtgekmen uit de zrg vr vedselveiligheid, cnfrmeert zich aan de beslissingen van de Nederlandse verheid aangaande het antwrd p de vraag welke substanties als diergeneesmiddel meten wrden beschuwd. De tepassing van al deze diergeneesmiddelen bij vedselprducerende dieren eist als gevlg van de nieuwe Eurpese regelgeving per definitie dus een vrschrift van de dierenarts. 14 Wijziging Diergeneesmiddelenregeling, Staatscurant 31 juli 2007, nr

28 Het is de dierenarts die p grnd van academische pleiding, kennis en ervaring de ndzaak tt medicatie vaststelt. Daarbij dragen diagnse en therapie bij tt bewaking en verbetering van de vlksgezndheid inclusief de vedselveiligheid, de diergezndheid en het dierenwelzijn. De KNMvD was het eens met de keuze m enkel de dierenarts als qualified persn te accepteren. Vlgens de KNMvD is de dierenarts daarvr geschikt p grnd van zijn kennis p het gebied van: diergezndheid; dierziekten; invled van diergebnden en niet-diergebnden factren p diergezndheid; het stellen van een adequate diagnse; diergeneesmiddelen; de delen en gevlgen van behandeling (farmackinetiek, farmacvigilantie); mgelijke cnsequenties van het vrschrijven vr zöntische ziekten; de effecten en risic s in het deldier en de mgeving met betrekking tt de vlksgezndheid, vedselveiligheid, dierenwelzijn en het milieu; kennis van wet- en regelgeving. Daarnaast stelt de KNMvD dat de dierenarts uitgaande van het precautinary principle (vrzrgsprincipe) als enige in staat is vr vedselprducerende dieren in zijn praktijk een verantwrd vrschrift te maken 15. De KNMvD is geen vrstander van differentiatie in de receptplicht vr paarden. Vlgens hen meten k vr niet-vedselprducerende paarden middelen die nder het URA regime vallen p vrschrift van een dierenarts verstrekt wrden. Het lslaten van de receptplicht kan negatieve gevlgen hebben vr de vedselveiligheid en de gezndheid en het welzijn van paarden. De KNMvD nemt de vlgende argumenten 16 : De handhaafbaarheid wrdt meilijk als het niet geldt vr niet-vedselprducerende paarden, mdat via een mweg de medicijnen tch bij vedselprducerende paarden terecht kunnen kmen. Er wrden teveel ntwrmingsmiddelen gebruikt, dit zijn gevaarlijke stffen vr de vlksgezndheid. 15 KNMvD Psitin paper, vrschrijven, distributie en tepassen van diergeneesmiddelen in Nederland 16 KNMvD-standpunt: receptplicht vr niet-vedselprducerende paarden,d.d. 30 maart

29 Selectief ntwrmen is ndig m de resistentieprblematiek tegen te gaan. Als vr een deel van de paarden geldt dat deze middelen vrij verkrijgbaar zijn, dan is het nmgelijk vr dierenartsen m hierp te sturen. Tt slt is van een vernderstelde rechtsngelijkheid met andere gezelschapsdieren als hnden en katten vlgens de KNMvD geen sprake mdat deze dieren in Eurpa nu eenmaal niet gegeten wrden FAGROVET en Dibev FAGROVET (branche rganisatie vr fabrikanten, grthandelaren en wederverkpers van veterinaire prducten) en Dibev (brancherganisatie van ndernemers in de huisdierensectr) zijn vrstander van de URA wetgeving, maar hebben enkele bezwaren. Ze vrezen vr anticmpetitief gedrag. Zij vrezen dat dierenartsen: dierhuders niet wijzen p de mgelijkheid de medicijnen bij een handelaar te kpen, f het recept weigeren uit te schrijven (is namelijk niet ndig als zij het zelf verkpen); dierhuders niet infrmeren ver de prijzen van diergeneesmiddelen; lage prijzen rekenen (dr bulkkrtingen die handelaren niet kunnen krijgen). Ok pleiten zij er vr dat dierenartsen een recept vrschrijven p werkbare stf i.p.v. p merknaam, zdat de handelaren zelf kunnen bepalen welk medicijn zij afleveren. Dit vrkmt cncurrentievervalsing. FAGROVET acht het van grt belang vr alle betrkken partijen dat in Nederland naast het dierenartsenkanaal k het vrije handelskanaal behuden blijft. Daarnaast vindt FAGROVET het vanuit dat gpunt belangrijk zeker k p lange termijn dat een systeem in het leven wrdt gerepen waarbij diergeneeskunde en handel de veehuder ten dienste staan. Met een vrschrift dat een centrale rl speelt in de gewenste tracking and tracing en een pleidingsniveau waardr de veehuder immer prfessineel advies krijgt, zwel bij de behandeling van het dier als k bij het leveren van de medicijnen die daarbij hren. FAGROVET cnstateert een nderscheid in srten diergeneesmiddelen, t.w. curatieve, preventieve en management geneesmiddelen. De eerste wrden ingezet m acute ziektesituaties het hfd te bieden, preventieve middelen wrden ingezet m ziekten te vrkmen en management middelen wrden ingezet m een maximaal haalbaar ecnmisch resultaat te bewerkstelligen. Zij pleiten vr meer mgelijkheden hierin vr handelaren 17. Vlgens FAGROVET zu de berepsgrep een grt verlies te verduren krijgen bij een te haastige invering van de regelgeving. Zij pleitten dan k vr een uitbreiding van de vergangstermijn naar 1 januari 2009, m tijd te winnen en substantieel verlies te beperken. Ok is FAGROVET een tegenstander van alle paarden als vedselprducerend ver een kam te scheren. Zij zijn van mening dat het pasprt en de chip hier een plssing vr bieden. 17 Psitin Paper FAGROVET, met betrekking tt de situatie na POM, versie

30 3.5.3 LTO LTO wil dat de vlgende uitgangspunten wrden gehanteerd bij de implementatie van de diergeneesmiddelenrichtlijn in Nederland 18 : Brging van een level playing field vr het Nederlandse bedrijfsleven, dus k de Nederlandse veehuder. De Nederlandse veehuder mag geen nadelige gevlgen ndervinden ten pzichte van zijn cllega uit een andere lidstaat als het gaat m implementatie van de Eurpese diergeneesmiddelenrichtlijn. LTO wil dat LNV administratieve lastenverlichting mgelijk maakt binnen de aangegeven kaders. Ruimte vr zelfregulering. Handhaafbaarheid van de nieuwe regelgeving. Dit betekent verder dat: LTO vindt dat enkel een dierenarts een POM/receptplichtig middel met mgen vrschrijven. LTO: verplichte diagnsestelling is niet altijd ndzakelijk vr het uitschrijven van een recept. (m.n. bij aandeningen waarbij de veehuder zelf kan tedienen, dit geldt bijvrbeeld vr management en preventieve middelen). LTO wil administratieve lasten beperken dr het recept digitaal p afstand te bewaren in een database. LTO is vr vrschrijven p prductnaam (niet p werkbare stf), mdat dit de vedselveiligheid beter beschermt. LTO is vr een gelijke behandeling tussen wel f niet vedselprducerende paarden. LTO vindt dat k gecertificeerde handelaren (die vlden aan nader te bepalen vakbekwaamheidseisen) (bepaalde) vrschriftplichtige diergeneesmiddelen meten kunnen verkpen. Om de keuzevrijheid van veehuders te vergrten en een mnplypsitie van dierenartsen te vrkmen. LTO pleit vr ntkppeling tussen vrschrijven en afleveren. De veehuder wil keuzevrijheid huden als het gaat m de aankp van diergeneesmiddelen. Vr distributie meten handelaren, dierenartsen en apthekers vlden aan Gede Distributie Praktijk (GDP). Diereigenaren willen een ruimere bevegdheid m zelf diergeneesmiddelen te te dienen (de UDA-middelen en een beperkte grep UDD-middelen). Zij meten beschikken ver een spuitlicentie. 18 Standpunt LTO-Nederland Kanalisatie diergeneesmiddelen,

31 LTO vindt dat publieksreclame mgelijk zu meten zijn. De reclamecdecmmissie (Fidin, KNMvD en een nafhankelijk vrzitter) kan zrg dragen vr zrgvuldigheid in reclameuitingen Standpunt F.V.E. De Federatin f Veterinarians f Eurpe is vr het besluit dat alle medicijnen gebruikt vr vedselprducerende dieren vrgeschreven meten wrden (POM, Prescriptin Only Medicine). Alleen medicijnen die passen binnen de Eurpese richtlijn 2004/28/EG, artikel 67, a, b, c en d en waarvan de residuen geen gevaar vr de vlksgezndheid pleveren en die niet leiden tt resistentie mgen vlgens hen erbuiten vallen. Verder zijn zij van mening dat deze medicijnen met receptplicht alleen dr een dierenarts mgen wrden vrgeschreven en niet dr andere partijen (handelaren bijvrbeeld) Standpunten Vereniging van Dierverlskundigen Dierenartsassistenten en Castreurs De vereniging is van mening dat k dierverlskundigen en castreurs bepaalde UDA-middelen meten kunnen vrschrijven en afleveren (nder dezelfde vergunningseisen als handelaren). Middelen die ndig zijn vr de nabehandeling. Bij de distributie van POM middelen meten vlgens hen de vlgende partijen een rl spelen: handelaren, diergeneeskundigen, castreurs, dierenartsassistenten, dierenartsen en apthekers Standpunt FIDIN Bij de implementatie meten er vlgens FIDIN heldere criteria wrden gehanteerd als het gaat m: vrschrift: vr welke diergeneesmiddelen en wie mag vrschrijven; distributie: wie mag welke diergeneesmiddelen aan de eindgebruiker afleveren; gebruik: welke diergeneesmiddelen mgen dr wie wrden tegepast. Bij de implementatie van de EU richtlijn pleit FIDIN vr de vlgende uitgangspunten 20 : Implementatie met het g p Eurpese harmnisatie en level playing field vr het Nederlandse bedrijfsleven. De Nederlandse terminlgie dient vlledig aan te sluiten bij de Eurpese regelgeving. Ter vrkming van nndig zware administratieve lasten vr verheid en bedrijfsleven, uitsluitend regulering waar dat vanuit het gpunt van de bescherming van de vlksgezndheid, diergezndheid, dierenwelzijn f milieu ndzakelijk is. Ruimte vr zelfregulering in de sectr, waarbij de verheid zich kan beperken tt tezicht p tezicht. 19 Standpunt FVE, FVE/04/dc/049, Psitin paper FIDIN, Tekmst van de diergeneesmiddelenverstrekking in Nederland, 19 ktber

32 Verdere standpunten: De FIDIN is van mening dat diergeneesmiddelen die geen gevaar pleveren vr de cnsument van levensmiddelen die zijn verkregen uit het behandelde dier en waarvr niet reeds de vrschriftplicht geldt p basis van artikel 67 punten a), b), c) en/f d) van Richtlijn 2001/82/EG, meten wrden vrijgesteld van de vrschriftplicht. Mcht er maar een beperkt aantal diergeneesmiddelen vrij wrden gegeven, dan vindt FIDIN dat anderen (naast de dierenarts) k diergeneesmiddelen zuden mgen verkpen, mits zij adequate pleiding hebben genten. Substitutie van diergeneesmiddelen met een zelfde werkzame stf is vanuit de bescherming van vedselveiligheid ngewenst, gezien de mgelijke relevante farmaclgische verschillen (zals tedieningsweg, indicatie, deldier, wachttijd) tussen diergeneesmiddelen met dezelfde werkzame stf. FIDIN is tegen een centraal systeem waar vrschriften dienen te wrden gemeld, mdat de tegevegde waarde de administratieve lastverzwaring niet verantwrd. Wat betreft de inrichtings-, pslag- de transprteisen van de distributeur en afleveraar, dient te wrden aangeslten bij de vrschriften van de Gede Distributie Praktijk Standpunt Nederlandse Vakbnd Varkenshuders (NVV) De NVV is van mening dat men verantwrd m met gaan met diergeneesmiddelen en dat deze verantwrdelijkheid zwel bij de dierenarts als bij de varkenshuder ligt. De meeste varkenshuders nemen deel aan het IKB 2004 f het IKB varken. Dit betekent dat zij werken met bedrijfsbehandelplannen en dat een dierenarts minimaal een keer per maand het bedrijf bezekt. De NVV pleit vr 3 categrieën diergeneesmiddelen: UDA/URA, UDD en Vrij. NVV is vr het lskppelen van het vrschrijven en de levering, zdat varkenshuders vrij zijn de medicijnen ergens anders te bestellen. NVV is vr een vast frmat van een recept. Gezien het feit dat de varkenshuderij een ged privaat kwaliteitssysteem heeft vinden zij dat zij in aanmerking zuden meten kmen vr uitznderingen ten pzichte van andere diercategrieën, wat betreft vrraden diergeneesmiddelen p het bedrijf Cnclusie De delstelling van de regelgeving was invulling te geven aan de nieuwe EU richtlijn, en m het risic p resistentie en residuen te minimaliseren dr tt een meer selectief en restrictief gebruik van URA diergeneesmiddelen te kmen. Bij de invering van de richtlijn in Nederland zijn een aantal keuzes gemaakt, te weten: het inveren van een nieuwe categrie diergeneesmiddelen, het 21 Standpunt NVV p nta kanalisatie diergeneesmiddelen, 17 nvember

33 tepassen van hetzelfde regime vr zwel vedselprducerende als niet-vedselprducerende paarden, het aanwijzen van de dierenarts als enige qualified persn, het vrtzetten van een pen nrm ten aanzien van GVP met betrekking tt het vrschrijven van URA-middelen, en het nietverplicht stellen van het uitschrijven van een recept dr dierenartsen indien zij zelf de middelen leveren. Deze keuzen zijn de uitkmst geweest van een uitgebreide belangenafweging waarbij de belangen, standpunten en expertise van een grt aantal stakehlders zijn meegewgen. Ok is er een klankbrdgrep Diergeneesmiddelen pgezet die met elkaar van mening wisselen ver de receptplicht en de gevlgen ervan

34

35 4. De implementatie van de regelgeving Regelgeving die wrdt geïntrduceerd met een bepaald del en verwachting krijgt altijd te maken met nbedelde, gewenste dan wel ngewenste, neveneffecten die ptreden. Die neveneffecten kunnen uit zichzelf ptreden drdat de wet die intrduceert znder dat ze bijdragen aan het initiële del van de wet, (bijvrbeeld extra administratieve handelingen) maar ze kunnen k verrzaakt wrden dr de partijen die gecnfrnteerd wrden met de regelgeving (het pzeken van de ruimte die de wet mgelijk maakt). In deze paragraaf gaan wij in p de neveneffecten van de regelgeving mtrent de URA-receptplicht

36 Element Aspect Indicatren Thrughput Dierenarts als prtwachter Aantal veterinaire cnsulten ihkv parasieten/schimmels/ wrmen Interviews met veehuders en diereigenaren, enquête Vrschrijfgedrag dierenartsen Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen, enquête Mate waarin in vrschriftrichtlijnen stil wrdt gestaan bij de URA-middelen Vrschriftrichtlijnen, te verkrijgen van KNMvD en wetenschappelijke publicaties (pen brnnen) Percentage levering URA-middelen znder bezek aan het bedrijf Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen, enquête Aard en aantal klachten bij het VTC Dcumentatie studie naar jurisprudentie en lpende zaken Mate waarin alternatieven (generieke middelen, beweidingsschema s etc.) wrden geadviseerd/vrgeschreven dr dierenartsen Verkpcijfers van alternatieven van FIDIN en AUV, Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen. Aantal en werkwijze van dierenartsen die samenwerken met handelaren Inschattingen van handelaren, FAGROVET en KNMvD, middels interviews Neveneffecten Stijging administratieve lasten Meerksten vr dierhuder Ervaringen/cijfers van dierhuders, dr middel van interviews, enquête Meerksten vr handelaar Ervaringen/cijfers van handelaren, dr middel van interviews, enquête Meerksten vr de dierenarts Ervaringen/cijfers van dierenartsen, dr middel van interviews, enquête Stijging handhavingsksten Ksten van capaciteit nvwa (tijd, geld) Cijfers van de nvwa, dr middel van interviews Ksten vr dierhuder ihkv cntrle dr nvwa Cijfers van de nvwa, dr middel van interviews 4.1 De rl van de dierenarts: prtwachtersfunctie Zals in hfdstuk 3 al aan de rde is gekmen, heeft de Nederlandse wetgever ervr gekzen de dierenarts als enige aan te wijzen m recepten te mgen uitschrijven vr de gekanaliseerde diergeneesmiddelen: het del hiervan is m via deze prtwachtersfunctie te kmen tt een

37 selectief en restrictief gebruik van de URA-middelen. De receptplicht geldt echter niet als de dierenarts k zelf aflevert, maar alleen als een andere dierenarts f een handelaar aflevert. De vraag is he de dierenarts in Nederland invulling heeft gegeven aan de prtwachtersfunctie. Uit de gesprekken die wij hebben geverd, kwam een wisselend beeld: er zijn partijen die van mening zijn dat de prtwachtersfunctie ged wrdt ingevuld en bvendien ndig is dat die belegd is bij de dierenarts mwille van de prfessinele verantwrdelijkheid. Maar er zijn k partijen die de mgekeerde mening zijn tegedaan: de dierenarts vult de rl niet ged in maar dient een ecnmisch belang en de reden dat alleen de dierenarts zu mgen vrschrijven is niet zinvl. Uit de enquête nder dierhuders is het vlgende gebleken: Vr wat betreft het aantal (bedrijfs)bezeken van de dierenarts geven verreweg de meeste respndenten aan dat zwel vr paarden als runderen, varkens en kleine herkauwers het aantal bedrijfsbezeken dat de dierenarts deed vóór 1 juli 2008 en na 1 juli 2008 (resp. 83%/80%/88%/73%) gelijk is gebleven. Er is sprake van een grtste tename van bedrijfsbezeken (16%) bij de kleine herkauwers, gevlgd dr de paarden (12%). Zwel bij runderen als bij de kleine herkauwers is in 11% van de gevallen het aantal bedrijfsbezeken afgenmen. Wat verder pvallend is, is het percentage dat aangeeft dat de dierenarts na 1 juli 2008 nit p het bedrijf is geweest in het kader van het gebruik van URA-middelen: dat zegt 41% van de paardenhuders, 34% van de rundveehuders, 27% van de varkenshuders en 45% van de huders van kleine herkauwers. Het aantal mestnderzeken dat dr dierenartsen is verricht is eveneens bij verreweg de meeste respndenten gelijk gebleven: (in dezelfde vlgrde van dieren) 84%/85%/93%/84%. De grtste tename van mestnderzeken van 11% vinden we bij de huders van paarden en kleine herkauwers. Bij een grt deel van de dierhuders heeft sinds juli 2008 nit mestnderzek plaatsgevnden: dit geldt vr 60% van de paardenhuders, 69% van de rundveehuders, 80% van de varkenshuders en 65% van de huders van kleine herkauwers. De dierhuders zijn gevraagd naar de belangen die de dierenarts dient. Zij dienden dit aan te geven vr de vlgende stellingen (bij elke stelling kn de respndent kiezen tussen 5 antwrden plpend van geenszins tt in hge mate en weet niet/geen mening ): diergezndheid en dierenwelzijn, vlksgezndheid, de ecnmische belangen van de dierenarts zelf en de ecnmische belangen van de dierhuder. Alle dierhuders zijn het erver eens dat het belang van diergezndheid en het dierenwelzijn het meest dr de dierenarts wrdt gediend. Het dienen van de vlksgezndheid kmt vr de rundveehuders en de varkenshuders p de tweede plek. De paardenhuders en de huders van kleine herkauwers vinden dat het belang van de dierenarts zelf p de tweede plek kmt. Veertien prcent van de dierhuders heeft dr de dierenarts een alternatief aangebden gekregen ten m URA-middelen werd gevraagd. Dit is nder de varkenshuders lager dan bij de andere dierhuders

38 Gewezen p alternatief vr URA-middelen Diersrt Ja Nee Paarden 13% 87% Runderen 14% 86% Varkens 8% 92% Kleine herkauwers 17% 83% Tabel1: De dierenarts heeft een alternatief aangebden ten m de URA-middelen werd gevraagd Het alternatief dat werd aangebden verschilt per diersrthuder. De rundveehuders en de kleine herkauwers kregen het meeste een andere wijze van beweiding aanbevlen, de paardenhuders en varkenshuders met name de categrie anders. In de categrie anders wrden vrnamelijk mestnderzek en een ander geneesmiddel genemd dat als alternatief werd aangebden. Gebden alternatieven vr URA-middelen Diersrt Mestruiming Andere wijze beweiding Anders Paarden 15% 33% 52% Runderen 4% 61% 36% Varkens 37% 16% 47% Kleine herkauwers 4% 65% 31% Tabel 2: Het alternatief dat is aangebden ten m de URA-middelen werd gevraagd De dierhuders die geen alternatief kregen aangebden geven in ngeveer een derde van de gevallen aan dat er geen alternatief mgelijk is vanwege de bedrijfsvering, ngeveer één p de zeven dierhuders heeft zelf m een alternatief gevraagd. De grep die nee zegt geeft in de telichting k dat zij het zelf wel kan bepalen en geen bemeienis wil, het in verleg met de dierenarts gaat, er weinig middelen wrden gebruikt en er al aan alternatieve wijzen van bestrijding zals mestruiming en gede wijze van beweiding wrdt gedaan. Reden van niet tewijzen alternatief vr URA-middelen Diersrt Geen alternatief p aanraden dierenarts maar p eigen verzek Kan niet gelet p bedrijfsvering Paarden 12% 23% 65% Runderen 14% 31% 55% Varkens 13% 44% 43% Kleine herkauwers 14% 32% 54% Tabel 3: Reactie p niet bieden van alternatief vr URA-middelen dr de dierenarts 4.2 Administratieve lasten Zals blijkt uit hfdstuk 3 gelden vr gekanaliseerde diergeneesmiddelen (in beginsel, hierp wrdt later in deze paragraaf teruggekmen) administratieve verplichtingen. Drdat de URAmiddelen niet meer vrij verkrijgbaar zijn maar gekanaliseerd, is met de inwerkingtreding van die Nee

39 kanalisatie k de administratieve last vr de dierhuders die URA-middelen tedienen, de dierenarts en de handelaar tegenmen. Dierenarts De dierenarts dient de transacties met URA-middelen in zijn administratie bij te huden (art. 90 Diergeneesmiddelenregeling). Dat det hij dr bij de ntvangst van de middelen de facturen te administreren waarp de datum van de transactie, de benaming en, in vrkmend geval, het registratienummer van het diergeneesmiddel, het partijnummer, de ntvangen heveelheid en de naam van de leverancier staat. Als een dierenarts een recept uitschrijft en niet zelf het URA-middel aflevert, behudt de dierenarts een afschrift van het recept in zijn administratie. De administratie met betrekking tt de aflevering van diergeneesmiddelen bevat, in het geval een recept is uitgeschreven, een afschrift van het recept. Als de dierenarts zelf aflevert is dat dus niet aan de rde. Daarnaast mvat de administratie bij aflevering kpieën van facturen met daarp f daarbij ten minste de vlgende gegevens: datum van de transactie, benaming en, in vrkmend geval, het registratienummer van het diergeneesmiddel, partijnummer, afgeleverde heveelheid, en naam en adres van de ntvanger f uniek bedrijfsnummer van de lcatie waarp de dieren wrden gehuden. Handelaar met AR-vergunning en aptheker De administratieve lasten van de handelaar met een AR-vergunning (de vergunning vr het mgen afleveren van URA-middelen) en de aptheker zijn k tegenmen. Immers, als de handelaar f de aptheker een URA-middel wil afleveren heeft hij een recept van een dierenarts ndig. De bewaarplicht vr het recept ligt bij de afleveraar. Het recept met vijf jaar bewaard wrden 22. Bvendien geldt k hier dat de middelen vrheen vrij verkrijgbaar waren en er geen wettelijke administratieplicht gld ten aanzien van deze middelen. De administratieplicht mvat vr de handelaar de vlgende zaken (art. 87 Diergeneesmiddelenregeling): vr wat betreft de aankp van de URA-middelen bevat de administratie facturen met daarp in elk geval de vlgende gegevens: datum van de transactie, benaming en, in vrkmend geval, het registratienummer van het diergeneesmiddel, partijnummer, uiterste gebruikdatum, ntvangen heveelheid, en de naam van de leverancier. Deze administratie dient vijf jaar te wrden bewaard ingeval van aflevering aan een dierhuder. Vr wat betreft de verkp aan een klant geldt dat de administratie kpieën van facturen bevat met daarp in elk geval de vlgende gegevens: datum van de transactie, benaming en, in vrkmend geval, het registratienummer van het diergeneesmiddel, partijnummer, uiterste gebruikdatum, afgeleverde heveelheid, en de naam en het adres van de ntvanger. In geval van verkp aan de andere handelaar met een AR-vergunning f aptheker geldt dat de administratie een betaalbewijs dient te bevatten (indien er betaald is) en een bewijs vr aflevering met de gegevens die k pgenmen dienen te wrden bij verkp aan een klant. 22 art. 88 lid 3 Diergeneesmiddelenregeling

40 Dierhuder De dierhuder dient k een administratie bij te huden (art. 96 Diergeneesmiddelenregeling). De administratieve lasten zijn echter niet vr elke dierhuder tegenmen. Indien een URA-middel aan een niet-vedselprducerend paard wrdt tegediend, is geen administratie van diergeneesmiddelen vereist vr de paardenhuder. De keuze m wél nderscheid te maken in administratieve verplichtingen tussen vedsel- en niet-vedselprducerende paarden is pvallend in het licht van de keuze van de Nederlandse wetgever m bij de invering van de receptplicht geen nderscheid te maken tussen deze paarden. De dierenarts tekent bij vedselprducerende paarden in het pasprt alleen het gebruik van essentiële stffen (EU 1950/2006) aan met een wachttijd van zes maanden en alle vaccinaties 23. Het is daarm k niet verrassend dat uit de enquête nder paardenhuders blijkt dat 58% van de respndenten heeft geantwrd dat de administratieve lasten gelijk zijn gebleven. Echter, 40% zegt dat de administratieve lasten zijn tegenmen. Deze grep van 40% die zegt dat de administratieve lasten zijn tegenmen bestaat verigens vr 97% uit niet-vedselprducerende paardenhuders. Dit is enigszins pmerkelijk, mdat vr deze categrie dierhuders (van niet-vedselprducerende paarden) de administratieve belasting feitelijk niet mhg is gegaan. Desndanks zijn vr deze grep wel de transactieksten vr de dierhuder gestegen. Mgelijk wrdt die stijging van de transactieksten k beleefd als een tename van de administratieve lasten. Vr de dierhuders die vedselprducerende dieren huden geldt net als vr de dierenarts en de handelaar en aptheker een administratieplicht rnd de transacties van gekanaliseerde diergeneesmiddelen. In het geval een recept is pgesteld (lees: in het geval de dierhuder bij de dierenarts een recept heeft gevraagd m vervlgens het URA-middel elders te halen), dient de dierhuder een gewaarmerkt afschrift van dat recept te bewaren. In alle gevallen dient de dierhuder de facturen van aankp van de middelen te administreren, een lijst met de data van de uitgeverde behandelingen met diergeneesmiddelen en de registratienummers van deze diergeneesmiddelen, vr zver de behandelingen dr de huder zijn uitgeverd, de identificatie van de behandelde dieren, de vastgestelde wachttermijn, vr zver deze niet reeds p een recept is vermeld en de aantekeningen van tediening dr de dierenarts. In het geval een diergeneesmiddel geheel f gedeeltelijk verlren gaat, tekent de huder van dieren in zijn administratie de verlren gegane heveelheid aan, nder vermelding van de naam van het diergeneesmiddel, de datum van verlies en de wijze van verlren gaan. Vr de dierhuder geldt een bewaarplicht van de administratie van vijf jaar. De Vakgrep Diergeneesmiddelen van de AID (nu de nvwa) heeft de effecten van de invering van de receptplicht vr diergeneesmiddelen vr vedselprducerende dieren geïnventariseerd bij de AR-vergunninghuders in 2008 en Ten aanzien van de administratieve lasten cncludeert 23 Tijdschrift vr Diergeneeskunde, deel 134, aflevering 7, 1 april Eindrapprt Prject AR-vergunninghuders 2008, en Eindrapprt Prject 1-meting Kanalisatie URA vergunninghuders 2009,

41 de vakgrep dat de regels ten aanzien van het veren van de verplichte administratie slecht tt zeer slecht wrden nageleefd. Tracking en tracing van diergeneesmiddelen is daarmee nageneg nmgelijk. Uit nze enquête kmt het beeld naar vren dat de meeste dierhuders ngeveer even veel tijd kwijt zijn aan administratieve verplichtingen sinds Wij zijn echter in ns nderzek niet de juistheid nagegaan van de administratie; zdende kunnen wij dus geen uitspraken den f er kwalitatief ged geadministreerd wrdt. Uit ns nderzek is gebleken dat de mate waarin dierhuders de extra administratieve verplichtingen als extra ervaren wisselt. Sectren die vergaand gereguleerd zijn, zals de varkenssectr, hebben dr meerdere regelingen (deels p eigen initiatief) te maken met tegenmen administratieve verplichtingen. De administratieve verplichtingen vanuit deze regelgeving is daardr lastig ls te zien van de rest. Krt samengevat heeft de invering van de URA-receptplicht en de keuze van de Nederlandse wetgever m regels te stellen rnd infrmatie p het recept en bewaarplicht rnd het recept, ervr gezrgd dat alle partijen die te maken krijgen met URA-middelen, met uitzndering van de nietvedselprducerende paarden, meer administratie meten bijhuden. Uit de enquête blijkt echter dat partijen ver het algemeen, met uitzndering van de niet-vedselprducerende paarden, geen tename van administratieve verplichtingen kennen. Er bestaat dus een nderscheid tussen de heveelheid beleefde lasten en de heveelheid daadwerkelijke lasten. 4.3 Transactieksten De URA-receptplicht heeft tt gevlg dat, in het geval een dierhuder van vedselprducerende dieren f paarden URA-middelen bij de handelaar wil kpen, een recept van een dierenarts vereist is. In deze situatie dient een dierhuder bij een dierenarts een recept te verkrijgen, waarmee hij vervlgens naar de handelaar kan gaan. De dierenarts kan bepalen dat het ndzakelijk is een diagnse te stellen van het dier, de bedrijfsmstandigheden en de wijze waarp hij wrdt gehuden vrdat hij in staat is het juiste middel in de juiste heveelheid uit te schrijven. Dit betekent dat de dierenarts langs gaat bij het bedrijf en een cnsult in rekening gebracht wrdt. Ok in het geval dat de dierhuder zijn URA-middelen rechtstreeks afneemt bij de dierenarts en er in de huidige situatie geen receptplicht geldt, kan de dierenarts bepalen dat het ndzakelijk is eerst het dier te zien. Vóór de intrductie van de receptplicht, ten de URA-middelen ng vrij verkrijgbaar waren, was tussenkmst (en dus eventuele diagnsestelling, bedrijfsbezek et cetera) van de dierenarts niet ndig. De intrductie van de receptplicht heeft er in een aantal gevallen van tegang tt de URA-middelen vr dierhuders van vedselprducerende dieren en paarden dus vr gezrgd dat de transactieksten vr de dierhuder zijn tegenmen. Ten aanzien van het aantal bezeken van de dierenarts aan de dierhuder laat de enquête geen verwegende tename zien: bij verreweg de meerderheid van alle dierhuders is het aantal bedrijfsbezeken gelijk gebleven. Ok het aantal mestnderzeken is bij verreweg de meeste dierhuders gelijk gebleven. Van de dierhuders geeft wel 53% aan meer geld kwijt te zijn aan de URA-middelen. Van de categrieën dierhuders zeggen de huders van kleine herkauwers dit het vaakst. De reden die hiervr het vaakst dr alle categrieën dierhuders is genemd, is het feit dat de URA-middelen nu bij de dierenarts wrden gehaald en de prijs van het middel bij de dierenarts hger is dan bij de handelaar

42 4.4 Handhaafbaarheid De nvwa en het Veterinair Tuchtcllege De handhaafbaarheid van een maatregel kan in beeld wrden gebracht met de zgenaamde tafel van elf. De tafel van elf, ntwikkeld in pdracht van het Ministerie van Justitie, bevat elf elementen die van belang zijn bij het bepalen van de handhavingslast en de inzet van verschillende instrumenten. Gecnstateerd is dat de handhavende instantie, de nvwa, samen met de wetgever de tafel van elf niet ten vlle heeft tegepast. Wij lichten dat graag als vlgt te: Om te beginnen geldt de kennis van regels als eerste dimensie van spntane naleving. Echter: de WUD en het Diergeneesmiddelenbesluit bevatten een aantal pen nrmen met betrekking tt de verstrekking van URA-middelen en bvendien heeft de cmmunicatie bij intrductie van de nieuwe regelgeving bij een aantal dierhuders te wensen vergelaten. Weliswaar heeft de enquête aangetnd dat driekwart van de respndenten aangeeft dat hij p de hgte was van de wetswijziging (nder de huders van runderen is de wetswijziging het minst bekend en nder de paardenhuders is de bekendheid het grtst), maar gevraagd naar het del van de regelgeving geeft slechts 45% van de dierhuders aan bekend te zijn met het del van de regelgeving (nder de huders van runderen is het del het minst bekend en nder de paardenhuders het meest bekend). De pen nrm met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen maakt het mgelijk dat dierenartsen er deels zelf invulling en interpretatie aan geven. Het Veterinair Tuchtcllege is de instantie die rdeelt ver klachten ver dierenartsen en is in staat m in haar rdeel invulling te geven aan die pen nrmen met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen. In het hiernavlgende betg zal blijken dat het VTC p het terrein van URA-middelen pas in 2010 haar eerste uitspraak heeft gedaan (waarvan de rechtsgang ng niet beëindigd is), p basis van signalen van de nvwa uit Dat maakt spntane naleving van regels lastiger dan in een situatie waarin de verheid gekzen had vr een meer cncreet gefrmuleerde nrm met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen. Daarmee had bijvrbeeld de vraag f het tegestaan is m recepten via internet uit te schrijven, vraf beantwrd kunnen zijn. Het ntbreken van heldere grenzen aan wat tegestaan is en wat niet, en daardr het ntbreken van mgelijkheden m dierenartsen aan te spreken p hun gedrag, heeft in het veld geleid tt ergernis bij dierenartsen en handelaren, en heeft niet bijgedragen aan de effectiviteit van de wetswijziging. De nvwa (vrmalig AID) Tezicht p de naleving van regelgeving rnd dierenwelzijn en diergezndheid is belegd bij de nvwa. De cntrles p diergeneesmiddelen vinden meestal plaats na een melding (nvwa jaarverslag 2008). Gesprekken met betrkkenen hebben de indruk gegeven dat de cntrlekans en de sanctiekans erg klein is. Met andere wrden: de kans dat de nvwa langs kmt en vervlgens k ng vergaat tt sanctineren is sinds de intrductie van de nieuwe regelgeving tt p heden erg gering geweest. Uit het jaarverslag van nvwa van 2008 blijkt dat in het kader van de prtwachtersfunctie van de dierenarts in 2008 een prject is uitgeverd waarin het vrschrijfgedrag van dierenartsen is nderzcht. Uit de resultaten blijkt dat de regels ver de inhud en de pmaak van het recept ged in acht zijn genmen. In een aantal zaken is het vrschrijfgedrag van dierenartsen aanleiding

43 geweest vr de nvwa m dit ter berdeling vr te leggen aan het Veterinair Tuchtcllege. Deze zaken behandelen wij hierna. In de peride nvember 2008 tt januari 2009 heeft de nvwa bij 59 AR-vergunninghuders een cntrle uitgeverd. Het del was inzicht te verkrijgen in het nalevingsniveau van regelgeving ten aanzien van URA-diergeneesmiddelen en in de mgelijk gewijzigde distributie van URA diergeneesmiddelen. Gecncludeerd werd dat AR-vergunninghuders zich drgaans ged huden aan de regels ten aanzien van de pslag van URA-middelen. Ten aanzien van de infrmatieplicht p de verpakking heeft de eerder aangehaalde Vakgrep Diergeneesmiddelen van de nvwa in 2008 gecnstateerd dat meer dan de helft van de gecntrleerde AR-vergunninghuders niet alle verplichte aanduidingen aanbrachten p de verpakking. De regel dat URA-middelen receptplichtig zijn wrdt ged nageleefd dr AR-vergunninghuders. De vrschriften met betrekking tt administratieve verplichtingen wrden dr de AR-vergunninghuders slecht tt zeer slecht nageleefd. Tensltte is de mzet in URA-middelen vr AR-vergunninghuders frs teruggelpen. In 2009 is vervlgens een 1-meting gehuden. Opnieuw is gecnstateerd dat het nalevingsniveau dr AR-vergunninghuders laag is. Tracking en tracing van URA diergeneesmiddelen is beperkt mgelijk bij AR vergunninghuders. Een zeer beperkte grep dierenartsen schrijft recepten vr URA diergeneesmiddelen uit. Deze dierenartsen zijn vaak gekppeld aan meerdere vergunninghuders en niet aan de dierhuder. Of deze dierenartsen k de vereiste zrgvuldigheid in acht nemen bij het uitschrijven van de recepten is twijfelachtig. De Vakgrep Diergeneesmiddelen meldt: Uit het prject Internetrecherche van de nvwa (prject 1-meting kanalisatie URA vergunninghuders 2009) is naar vren gekmen, dat veel AR-vergunninghuders via internet in cntact prberen te kmen met dierhuders via advertenties maar k via speciaal hiervr pgezette websites. Op internet wrdt k reclame gemaakt vr URA-diergeneesmiddelen. Of er sprake is van een bedrijf met een vergunning vr het afleveren is vaak niet duidelijk. Via internet kmt de klant echter altijd uit bij een AR-vergunninghuder. Op de speciale websites is dr beantwrding van een aantal vragen mgelijk m URA-diergeneesmiddelen te bestellen. Bijbehrende recepten wrden dan pgemaakt dr dierenartsen die gekppeld zijn aan de vergunninghuder. Uit het gesprek met de nvwa is daarnaast gebleken dat er een aantal AR-vergunninghuders zijn die p paardenmarkten aanwezig zijn. De dierenartsen die achter de kramen zitten, zetten vervlgens een handtekening p een recept en er kan afgeleverd wrden. Er zijn aldus dierenartsen en handelaren met een AR-vergunning die de grenzen van de wetgeving aftasten. Dit is te verklaren dr het feit dat er veel nduidelijkheid bestnd rnd de pen nrm met betrekking tt het verstrekken van URA middelen: aan welke vrwaarden een dierenarts dient te vlden vrdat hij een recept mag uitschrijven vr een URA middel is immers dr de wetgeving in het midden gelaten. De nvwa geeft aan dat vr serieuze handhaving grtere capaciteit aan handhavers ndig is en een grter handhavingsinstrumentarium

44 Uitspraken van het Veterinair Tuchtcllege Het VTC tetst het handelen van dierenartsen aan de WUD. Klachten ver het handelen van dierenartsen wrden dr dit cllege behandeld. In 2010 heeft het Veterinair Tuchtcllege (hierna: het cllege) vr het eerst in haar geschiedenis vijf uitspraken gedaan (waarvan drie zaken gebaseerd zijn p dezelfde klacht) p het gebied van het handelen van een dierenarts rnd het vrschrijven van URA-diergeneesmiddelen. De vijf zaken zijn uitspraken p basis van nderzek van de nvwa in In de zaak die is uitgesprken p 28 juli 2010 ging het m een dierenarts die aan paardenhuders recepten heeft uitgeschreven vr de aankp van ntwrmingsmiddelen znder dat zij de dieren in kwestie heeft gezien en znder het bedrijf waar de paarden wrden gehuden te hebben bezcht f te kennen. De recepten zijn uitgeschreven p basis van een vraaggesprek met de dierhuder in een ruitersprtwinkel in het kader van een kpjes driedaagse waar de dierenarts vrlichting gaf ver het gebruik van ntwrmingsmiddelen bij paarden. Deze actie was vraf aangekndigd via de internetpagina van de winkel. De vraag is f deze wijze van handelen te berdelen is als gede veterinaire praktijk.. Het cllege stelt dat van verheidswege aan de dierenarts een prtwachtersfunctie is tegekend m nndig en nverantwrd gebruik van URA-diergeneesmiddelen te vrkmen. Tegen deze achtergrnd stelt het cllege vast dat met een vraaggesprek alleen niet kan wrden vlstaan m te spreken van GVP. GVP betekent vlgens het cllege dat alleen tt een verantwrde beslissing kan wrden gekmen indien vldaan is aan de vlgende drie vrwaarden: bekendheid met het bedrijf; bekendheid met de dieren; en bekendheid met de mstandigheden waarnder de dieren wrden gehuden. In dit specifieke geval was bedrijfsbezek ndzakelijk m aan bvenstaande vrwaarden te kunnen vlden, want enkel een anamnese ten beheve van nbekende dieren vlstaat niet m te kunnen spreken van GVP. Een dergelijke werkwijze werkt misbruik f neigenlijk dan wel njuist gebruik in de hand. Het cllege vegt hieraan te dat er een niet ndenkbeeldig risic bestaat dat de paardenhuder bewust f nbewust njuiste antwrden geeft. Op deze wijze wrdt geen recht gedaan aan de wetsdelstelling m tt een meer verantwrd en restrictief ntwrmingsbeleid te kmen. Het cllege meldt verder dat als de dierenarts het bedrijf en de dieren kent, de dierenarts zelf kan bepalen f hij/zij vldende weet ver de paarden. Het hangt af van de aard van de gevraagde wrmkuur en de mstandigheden van het geval f een bedrijfsbezek en nader nderzek ndig is. In die zaak die behandeld is p 19 augustus 2010 ging het m een dierenarts die een tiental recepten heeft uitgeschreven vr URA-diergeneesmiddelen, waarvan er vr vier van die recepten navraag is gedaan dr de nvwa bij de aanvragers. Er bleek dat de dierenarts deze recepten had uitgeschreven znder de dieren te hebben gezien en znder het bedrijf te kennen. Dierhuders

45 kunnen via internet f bij een afhaalpunt een aanvraag indienen vr ene recept vr ntwrmingsmiddelen. De dierhuder dient een vragenfrmulier in te vullen dat vervlgens naar de fabrikant wrdt gestuurd. De dierenarts ntvangt ze daar en berdeelt de aanvragen. Met elke aanvrager wrdt telefnisch cntact pgenmen en als de aanvraag wrdt gedgekeurd wrdt het frmulier (het recept) ndertekend dr de dierenarts en retur geznden naar het afhaalpunt en kunnen de middelen wrden afgeleverd. Drie van de vier ntvangers hebben desgevraagd aangegeven telefnisch nch persnlijk cntact te hebben gehad met de dierenarts, de vierde aanvrager gaf aan wel telefnisch cntact te hebben gehad maar deze wist niet zeker f het de dierenarts betrf. Vr twee van de vier adressen waren uitznderlijk veel ntwrmingsmiddelen vrgeschreven: vr één van deze twee was de aanvraagster die p het recept vermeld stnd niet wnachtig p het adres dat p het recept stnd, vr de ander van deze twee bleek een recept vrgeschreven vr ngeveer 20 paarden terwijl aanvraagster maar vier paarden in bezit had. De vraag is f de dierenarts te krt is geschten in de zrg die zij als dierenarts heeft. Het cllege stelt nder meer dat het tt de verantwrdelijkheid van een dierenarts behrt m te nderzeken in heverre het gebruik van ntwrmingsmiddelen p een bedrijf ndzakelijk is dan wel kan wrden verminderd, een en ander uit gpunt van het gevaar vr resistentie. ( Z leeft bij veel paardenhuders kennelijk ng de gedachte dat er standaard tenminste 4 keer per jaar met wrden ntwrmd, maar dit is, zeker ten aanzien van vlwassen paarden, niet znder meer ndzakelijk en deze frequentie kan veelal naar beneden wrden bijgesteld ). Het cllege stelt ten eerste dat de vragen die p het aanvraagfrmulier zijn vermeld vlstrekt ntereikend zijn. Er wrdt niet gevraagd naar de heveelheid hectare weide, de leeftijdspbuw van de paarden, he vaak mest wrdt verwijderd, wanneer er vr het laatst mestnderzek is verricht en wanneer er is gemaaid. Een diagnse die uitsluitend gesteld is p basis van infrmatie die dr anderen is verstrekt is nzrgvuldig en biedt nvldende garantie vr een verantwrde inzet van ntwrmingsmiddelen. Het is vereist dat de dierenarts de mstandigheden waarnder de dieren wrden gehuden van bedrijfsbezeken kent. Er wrdt met deze handelwijze geen recht gedaan aan de delstelling van de nieuwe regelgeving en het feit dat de wetgever tt een meer selectief en restrictief ntwrmingsbeleid wil kmen dr de dierenarts een verantwrdelijke rl te te kennen en die niet aan de paardenhuder zelf ver te laten. Wederm wrdt gesteld dat als de dierenarts wel bekend is met het bedrijf en de mstandigheden waarnder de dieren wrden gehuden, hij/zij een recept kan uitschrijven znder bedrijfsbezek en nadere diagnstiek. De derde, vierde en vijfde zaak zijn behandeld p 29 september Het betrf hier een dierenarts en twee cllega s die werkzaamheden verrichten vr een grthandel die nder meer ntwrmingsmiddelen levert en die sinds ktber 2008 k een website genaamd expliteert. Alle drie de zaken zijn apart behandeld (aparte dssiernummers

46 te weten 2009/59, 2009/60 en 2009/61), waardr de nderstaande cntext vr alle drie de zaken geldt. Onderstaand relaas kmt uit 2009/59. Via de website van aangeslten speciaalzaken kunnen paardenhuders p deze website ntwrmingsmiddelen bestellen. Als de paardenhuder een enquête p de website invult, berdeelde de beklaagde dierenarts f zijn cllega f de aanvraag kn wrden gedgekeurd. In dat geval werd het frmulier c.q. het recept vrzien van een handtekening en knden de ntwrmingsmiddelen via de speciaalzaak aan de paardenhuder wrden geleverd. De beklaagde dierenarts wrdt verweten dat hij p basis van via het internet ingevulde vragenfrmulieren recepten heeft uitgeschreven znder de dieren waarvr de middelen bestemd waren te hebben gezien c.q. nderzcht en znder het bedrijf waar ze wrden gehuden, te kennen. De nvwa heeft nderzek naar de website gedaan; uit dat nderzek bleek dat er dr de beklaagde dierenarts en zijn twee cllega s tussen medi ktber 2008 en 1 januari 2009 binnen Nederland 1272 recepten zijn uitgeschreven vr ntwrmingsmiddelen, plus 43 recepten vr buitenlandse afnemers. Op basis van die recepten zijn wrmpasta s aan aanvragers afgeleverd. De beklaagde dierenarts bestrijdt de cijfers niet, maar geeft aan dat bij aanvragen vr meer dan 10 paarden bedrijfsbezeken zijn afgelegd, dat z ndig k nader telefnisch cntact heeft plaatsgevnden en dat met de leverancier was afgesprken dat er nit meer dan zes wrmpasta s per paard per jaar werden afgeleverd. Navraag dr de nvwa bij zes van de aanvragers leverde niet p dat er telefnisch f persnlijk cntact heeft plaatsgevnden met de dierenarts. Tevens is niet gebleken dat de aanvragers en de dierenarts elkaar kenden. Daar kmt bij dat de nvwa heeft gecnstateerd dat niet aan alle infrmatieplichten p het recept is vldaan: niet alle uitgeschreven recepten waren vrzien van de naam en het adres van de vrschrijvend dierenarts. Het VTC cncludeert dat het tt de verantwrdelijkheid van de dierenarts behrt m bij het vrschrijven van URA middelen terughudend, selectief en restrictief te werk te gaan en te nderzeken in heverre het gebruik van ntwrmmiddelen ndzakelijk is dan wel kan wrden verminderd. Het VTC cncludeert dat k als de dierenarts wél telefnisch cntact zu hebben gehad met de aanvragers, dan zu k daarmee niet de ndige zrgvuldigheid zijn betracht. Ok in die situatie zu er namelijk niet p basis van eigen waarneming maar uitsluitend p basis van infrmatie van anderen een diagnse wrden gesteld. De vragen die p het aanvraagfrmulier staan acht het VTC k ntereikend m tt een verantwrde inzet van ntwrmmiddelen en een restrictief beleid te kunnen kmen. Het VTC verwijst naar haar eerdere uitspraken waarin zij aangaf dat bekendheid met het bedrijf, de dieren en de mstandigheden waarnder ze wrden gehuden cruciale vrwaarden zijn m tt een verantwrde beslissing mtrent de inzet van ntwrmmiddelen te kunnen kmen. Het handelen van de beklaagde dierenarts kan naar het rdeel van het VTC niet als veterinair verantwrd handelen wrden beschuwd. Wederm stelt het VTC dat het aan het rdeel van de dierenarts is m te bezien f een bedrijfsbezek altijd ndig is, maar die beleidsvrijheid gaat niet z ver dat na een eerste bedrijfsbezek gedurende een reeks van jaren geen bezeken meer heven te wrden afgelegd

47 Het cllege acht het redelijk en in vereenstemming met Gd Veterinary Practice (GVP) als de dierenarts tenminste eenmaal per jaar een dergelijk bezek aflegt. Het spreekt daarbij vr zich dat in smmige gevallen, bijvrbeeld bij uitbreiding van stallen, niet met een jaarlijks bezek kan wrden vlstaan. Cnclusie De uitspraken van het VTC sluiten het via internet verkrijgen van een recept vr URA-middelen p zichzelf niet uit. Via internet een recept verkrijgen kan, afhankelijk van de mstandigheden van het geval, gekenmerkt wrden als GVP. Tevens heeft het VTC duidelijk gemaakt dat een dierenarts altijd met vlden aan de drie punten die hierbven zijn genemd. Het is aan het rdeel van de dierenarts m te bezien f een bedrijfsbezek altijd ndig is, maar die beleidsvrijheid gaat niet z ver dat na een eerste bedrijfsbezek gedurende een reeks van jaren geen bezeken meer heven te wrden afgelegd. Het cllege acht het redelijk en in vereenstemming met Gd Veterinary Practice (GVP) als de dierenarts tenminste eenmaal per jaar een dergelijk bezek aflegt. Het verhandelen van URA-middelen via het internet is verbden. Ok is het niet tegestaan m via internet URA-middelen vr te schrijven als de dierenarts de dieren f het bedrijf niet kent. Overigens meten we in dit stadium ng vrzichtig mgaan met de uitspraken van het VTC: mdat de mgelijkheid tt het instellen van berep ng pen staat, zijn de uitspraken van het VTC die hierbven behandeld zijn ng niet definitief De ruimte binnen de regelgeving pgezcht c.q. de regelgeving vertreden Een aantal malen tijdens het uitveren van dit evaluatienderzek, zwel tijdens gesprekken, het den van eigen nderzek als uit de enquête, hebben we vernmen dat er wegen zijn m znder een recept URA-middelen te kunnen aanschaffen. Het gaat dan ten eerste m de mgelijkheid m in het buitenland via het internet URA-middelen te kpen; daarte wrdt in een aantal gevallen geen recept gevraagd. Z is de internetverkp via Britse websites ter sprake gekmen en nadien dr ns nderzcht. De natinale wetgeving in het Verenigd Kninkrijk (zie bijlage F) maakt het mgelijk dat als de persn f instantie die uitlevert k vrschrijft, er geen recept ndig is. Deze handelswijze druist in tegen wat in Nederland legale praktijk is, maar is in het Verenigd Kninkrijk tegestaan, en daarmee niet illegaal. Dit vrbeeld laat zien dat ndanks de begde gelijktrekking van de wet- en regelgeving p dit nderwerp, nderlinge verschillen in de natinale mzetting van de regelgeving in de verschillende lidstaten vereind zijn gebleven. Ten tweede hebben wij van verschillende gesprekspartners vernmen dat er in schuren wrdt gehandeld in URA-middelen. Ondanks dat wij het plaatsvinden van deze praktijk niet zelf hebben kunnen vaststellen f inzicht hebben in de mgelijke mvang hiervan, dient er rekening gehuden te wrden met het bestaan van illegale handel, waarmee de delstellingen van de wetgeving ndergraven wrden. Ten derde hebben wij signalen ntvangen ver dierenartsen die de dierhuders bezeken en hen URA-middelen verkpen, znder bekend te zijn met de dieren f de mstandigheden waarnder de dieren gehuden wrden. Ok deze praktijk gaat in tegen de prfessinele huding en verantwrd vrschrijfgedrag die je van een dierenarts mag verwachten (mdat GVP impliceert dat de dierenarts die vrschrijft, het bedrijf en de dieren dient te kennen) maar is strikt genmen niet

48 illegaal. Diverse signalen van deze praktijk zijn bij de KNMvD binnengekmen. De KNMvD maakt van deze signalen melding bij de nvwa. Ten vierde hebben we van verschillende gesprekspartners vernmen dat handelaren k sinds de kanalisatie van URA-middelen reclame maken vr bijvrbeeld ntwrmingsmiddelen (bijvrbeeld tijdens hippische evenementen), terwijl dit bij wet niet meer is tegestaan. 4.5 Cnclusie Wat betreft de implementatie van de regelgeving (de thrughput), kunnen we cncluderen dat de rl van de dierenarts (ng) geen significante meerwaarde laat zien. Op basis van de cijfers die wij hebben verzameld kunnen we niet pmaken f er meer verantwrd wrdt mgegaan met URAmiddelen dan vrheen. Uit het nderzek is gebleken dat er meer administratieve verplichtingen zijn gekmen vr de verschillende betrkken partijen, evenals gestegen transactieksten vr smmigen. Wat betreft handhaafbaarheid van de regelgeving is gebleken dat dit niet gemakkelijk is, mede dr de pen nrmen met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen en de nieuwe praktijk die daardr tt stand is gekmen

49 5. Resultaten van de regelgeving 5.1 Inleiding In dit hfdstuk gaan we in p de resultaten van de invering van de receptplicht vr URAdiergeneesmiddelen. Welke veranderingen zijn pgetreden met betrekking tt het vlume gebruikte URA-middelen (5.2)? Zijn er als gevlg van de invering van de receptplicht verschuivingen in de markt pgetreden, en z ja, in welke mate, en he zijn deze verschuivingen te duiden (5.3)? Naast deze resultaten bespreken we aan het eind van dit hfdstuk k krt de maatschappelijke effecten, de zgenaamde utcme van het beleid, ten aanzien van resistentientwikkeling tegen URAmiddelen en het vrkmen van residuen van URA-middelen in vedingsmiddelen vr de humane cnsumptie (5.4). Element Aspect Indicatren Brn / methde Output Daling vlume gebruikte URAmiddelen Daling residuen URA-middelen in vlees Daling resistentie tegen URAmiddelen bij dieren Ontwikkeling cncurrentie dierenarts/ handelaar Vlumes tegediende URAmiddelen t..v. vrgaande peride Ontwikkeling percentage afgekeurd vlees (ntwikkeling residuen) Data ntwikkeling resistentie (UU) Ontwikkeling inkmsten handelaren, dierenartsen Aantal faillissementen f verkpstp van URAmiddelen van handelaren Verdeling vrgeschreven vlume tussen dierenarts - (internet-)handelaar Cijfers Fidin ver vlumes URA-middelen 2007, 2008, 2009, 2010?, enquête Cijfers AUV ver vlumes URA-middelen 2007, 2008, 2009, 2010?, enquête Schatting mvang (il)legale imprt en anderen sluipwegen dr interviews met betrkkenen (Valt buiten de scpe van dit nderzek) Natinaal Plan Residuen (Valt buiten de scpe van dit nderzek) Cijfers UU cijfers/ervaringen van handelaren en dierenartsen, dr middel van interviews met FAGROVET, KNMvD, dierenartsen en handelaren cijfers/inschattingen van FAGROVET en cijfers van de KVK, dr middel van interviews en aanvragen cijfers verkpcijfers van FAGROVET, FIDIN en AUV, dr middel van interviews/dcumenten 5.2 Vlumes De hfddelstelling van de invering van de receptplicht vr URA-middelen is een meer verantwrd, dat willen zeggen selectief en restrictief gebruik van URA-diergeneesmiddelen, teneinde de ntwikkeling van resistentie te vertragen en de veiligheid van vedsel afkmstig van dieren die met URA-middelen behandeld wrden, te vergrten

50 Om uitspraken te den ver f het gebruik selectiever en restrictiever is gewrden, hebben we p verschillende manieren inzicht prberen te verkrijgen in de vlumes van URA-middelen die aan dieren wrden tegediend. De URA-middelenstrm is vrafgaand aan de invering van de receptplicht tijdelijk sterk tegenmen. Zwel in 2007 als in 2008 zijn er veel meer URA-middelen verkcht dan vrheen (zie grafiek hiernder). Vlgens nze gesprekspartners is dit te wijten aan het feit dat men deze medicijnen grtschalig ging inkpen vrafgaand aan de invering van de receptplicht, mede dr de aangekndigde vergangstermijn (zie hfdstuk 3). Vanwege de nzekerheid ver de gevlgen van de receptplicht vr de afnemers, hebben dierhuders een vrraad aangelegd. De sterke daling in de verkp in 2009 met gezien wrden in het licht van de eerder aangelegde vrraden waar dierhuders p dat mment ng gebruik van maakten. Grafiek 1: Ttaal heveelheid verpakkingen URA van 2001 t/m 2010.Op de linker as staan het MAT aantal verpakkingen: de rde lijn geeft de ttaal heveelheid verkpaantallen (verpakkingen) weer van de afgelpen 4 kwartalen. Als gecrrigeerd wrdt vr de aangelegde vrraden vrafgaand aan de invering van de receptplicht, lijkt de verkp in zijn geheel in vlume niet significant te zijn te- f afgenmen. De cijfers van FIDIN wrden ndersteund dr vergelijkbare cijfers van prducent VIRBAC. Op de rechter as staan de kwartaal verkpen: de blauwe lijn geeft de kwartaal heveelheid verkpaantallen (verpakkingen) weer van het betreffende kwartaal. Brn: FIDIN Bij het duiden van de cijfers met betrekking tt de ttaalvlumes met k de imprt- en exprtdimensie betrkken wrden. Vóór juli 2008 was het vr dierhuders in de buurlanden aantrekkelijk m URA-middelen in Nederland te kpen, mdat er in hun land al wel een receptplicht gld en in Nederland niet. Met de invering van de receptplicht in Nederland zal die vraag vanuit het buitenland naar URA-middelen in Nederland zijn afgenmen. Sterker ng, het kan vr Nederlandse dierhuders nu aantrekkelijker gewrden zijn m URA-middelen te betrekken uit landen als het VK en Ierland, mdat in die landen de URA-wet- en regelgeving minder streng is dan in Nederland. Met andere wrden, de verandering in de marktregulering van Nederland ten pzichte van het buitenland geeft aanleiding m aan te nemen dat een daling in de vlumes URA

51 middelen die in Nederland afgezet zijn, geen één-p-één daling van het vlume dat in Nederland tegediend heft in te huden. Onder meer m deze reden hebben we in nze enquête de dierhuders ndervraagd ver hun tedieningsgedrag. Uit nze enquête blijkt dat sinds de invering van de receptplicht, het percentage dierhuders dat URA-middelen gebruikt, ngeveer gelijk is gebleven. Alleen vr de categrie runderen lijkt er een daling in het percentage dierhuders dat URA-middelen vr zijn dieren gebruikt te zijn pgetreden sinds juli Diersrt Gebruik van URA-middelen vr en na 1 juli 2008 Heeft vr juli 2008 URAmiddelen gebruikt Paarden 80% 77% Runderen 61% 53% Varkens 74% 74% Kleine herkauwers 64% 66% Tabel 4: Gebruik van URA-middelen vr en na 1 juli 2008 Heeft na juli 2008 URAmiddelen gebruikt Daarnaast is gebleken dat 6% van de paardenhuders sinds 2008 geen URA-middelen meer heeft gekcht, mdat zij ng geneg URA-middelen in huis hadden van vóór de wetswijziging. 37% van de paardenhuders die in de peride vr juli 2008 URA-middelen kchten, heeft aangegeven dat zij destijds extra URA-middelen hebben ingekcht bij wijze van vrraad. Vr de huders van runderen is dit percentage 14, vr varkens 27, en vr kleine herkauwers 29. Dit betekent dat wanneer het ttale vlume verkchte URA-middelen sinds juli 2008 ngeveer gelijk is gebleven, de tegediende vlumes waarschijnlijk gestegen zijn, mdat een deel van de dierhuders vraf meer heeft ingekcht en k die vlumes sinds 2008 tegediend heeft. Wat dit betreft is er dus geen grnd m aan te nemen dat het vlume tegediende URA-middelen sinds de invering van de receptplicht, is afgenmen. Een afname van het ttaalvlume was geen delstelling van de receptplicht, mdat in dit geval een meer selectief en restrictief gebruik niet af te zien is aan ttaalvlumes. Op basis van een afname van de ttaalvlumes kan dus niet znder meer gesteld wrden dat er daardr sprake is van een meer verantwrd gebruik, aangezien het k mgelijk is dat dieren vrheen een te lage dsering tegediend kregen, en vr hun een hgere dsering juist een meer verantwrde tediening inhudt. Frequentie en dsering Resistentientwikkeling wrdt nndig versneld indien een middel vaker dan ndzakelijk f in njuiste dseringen tegediend wrdt. We hebben dierhuders gevraagd f de frequentie en de dsering waarmee zij hun dieren URA-middelen geven sinds de invering van de receptplicht is veranderd. Vr de paardenhuders geldt dat 78% de frequentie van tediening hetzelfde heeft gelaten sinds de invering, 6% vaker is gaan tedienen dan vrheen, en k 6% minder vaak is gaan tedienen. Van 10% is nbekend he vaak zij tedienden vr de invering van de receptplicht, dus is niets te zeggen ver wijzigingen in de frequentie van gebruik. Ok vr de diersrten runderen, varkens en kleine herkauwers is de grep waarbij de frequentie nveranderd

52 is gebleven, minimaal 67% en zijn de percentages dierhuders die vaker zijn gaan tedienen ngeveer even grt als de percentages dierhuders die minder vaak zijn gaan tedienen. Wat dit betreft is er dus geen grnd m aan te nemen dat dierhuders significant minder vaak URAmiddelen zijn gaan tedienen sinds de invering van de receptplicht. Aan de paardenhuders is gevraagd f, en in welke mate de heveelheid van URA-middelen die zij per behandeling tedienen, sinds juli 2008 is veranderd. De bevindingen staan in tabel 5 hiernder. Wijzigingen in heveelheid gebruikte URA-middelen per behandeling Mate van verandering Sterk afgenmen 2% Iets afgenmen 7% Ongeveer gelijk gebleven 84% Iets tegenmen 2% Sterk tegenmen 0% Weet ik niet/ geen mening 5% Percentage Tabel 5: Wijzigingen in de heveelheid van URA-middelen die per behandeling wrden tegediend sinds juli 2008 (paardenhuders) Hieruit blijkt dat 9% van de paardenhuders sinds juli 2008 (veel) minder URA-middelen per behandeling heeft tegediend dan daarvr. Dit is een bescheiden, maar wel significante verandering. Wat dit betreft lijkt een meer restrictieve tediening van URA-middelen dus in bescheiden mate te hebben plaatsgevnden. 5.3 Verschuivingen in de markt Om de vr- en nadelen van de receptplicht te kunnen bepalen is het van belang te zien welke effecten de wetswijziging heeft p de handelsmarkt van URA-middelen. De vraag is f de wetswijziging gevlgen heeft gehad vr de cncurrentiepsitie van handelaren en dierenartsen. Vanwege de receptplicht vr URA-middelen, kan de handelaar die de middelen vrheen vrij verkcht in de winkel, dat nu enkel den als hij hier een recept van de dierenarts vr krijgt verhandigd. De dierenarts daarentegen heft geen recept uit te schrijven als hij zelf de geneesmiddelen verkpt. Wil de dierhuder de URA-middelen dus per se via een handelaar betrekken, dan met hij daarvr de dierenarts een recept laten uitschrijven en met dat recept naar een handelaar m de middelen te kpen. In de gen van de handelaren legt dit een hgere drempel p vr dierhuders m hun middelen via de reguliere handel te betrekken dan via de dierenarts. Reeds vr de invering van de receptplicht hebben handelaren gewezen p het ecnmisch nadeel dat zij hierdr verwachtten te zullen lijden (zie hfdstuk 3). Bvendien bestaat de indruk bij handelaren dat de markt vr de dierenarts afgeschermd wrdt drdat lang niet alle dierhuders ervan p de hgte zijn dat zij bij de dierenarts een recept kunnen krijgen en daarmee naar een alternatieve leverancier kunnen gaan, en drdat de dierenarts een bedrag in rekening brengt vr het uitschrijven van een recept. Onder handelaren bestaat zelfs het vermeden dat dierenartsen hun eigen markt prberen af te schermen, dr wanneer dierhuders m een recept vragen, dit te weigeren. Z blijkt uit de enquête die FAGROVET nder haar leden heeft uitgezet dat 48% van de

53 respndenten (n=37 van een ppulatie van 90) zegt te maken te hebben gehad met tegenwerking van dierenartsen bij het verkrijgen van een recept. 45% van dezelfde respndenten zegt te maken te hebben met afnemers die p hun verzek geen recept krijgen van hun dierenarts 25. Uit gesprekken met dierhuders bleek k dat men denkt dat de drempel m een recept te vragen bestaat, mdat dit de relatie tussen de dierhuder en dierenarts kan bemeilijken. Om p basis van eigen gegevens een indicatie te krijgen van de mate waarin dierenartsen zich anticmpetitief zuden pstellen, hebben we dierhuders gevraagd f het bij hun it is vrgekmen dat hun dierenarts bereid was m URA-middelen te verkpen, maar niet bereid was m daarvr k een recept uit te schrijven, zdat de dierhuders de URA-middelen elders zuden kunnen kpen. Als we de huders van alle vier de diersrten samen bekijken, blijkt dit bij 3% van de dierhuders it te zijn vrgekmen. Er zijn hierbij geen grte verschillen tussen de huders van de verschillende diersrten (zie tabel 6 hiernder). Op basis hiervan cnstateren we dat er inderdaad dierenartsen zijn die zich medwillig anticmpetitief pstellen, maar dat dit tch p slechts beperkte schaal vrkmt. Onze bevindingen p dit punt wijken aanzienlijk af van de uitkmsten van de enquête die FAGROVET nder haar leden heeft gehuden. Wij achten nze bevindingen betruwbaarder dan de bevindingen van FAGROVET, m de vlgende redenen. In de eerste plaats mdat nze bevindingen gebaseerd zijn p antwrden van dierhuders en niet die van handelaren. Dierhuders hebben zelf te maken met de dierenarts, en antwrden dus p grnd van hun eigen waarneming, terwijl handelaren antwrden p grnd van de geluiden van hun afnemers, uit de tweede hand dus. In de tweede plaats achten we de antwrden van de dierhuders betruwbaarder dan die van handelaren, mdat vr de handelaren hun belang direct in het geding is, terwijl dit vr dierenartsen niet z is. Er bestaat dus een kans dat handelaren m strategische redenen de vraag instemmend hebben beantwrd, terwijl die kans bij de dierhuders veel kleiner is. Ten derde achten wij nze enquêtebevindingen betruwbaarder drdat deze recenter zijn, en gebaseerd zijn p een veel grter aantal respndenten (n=3185) Weigering uitschrijven recept Diersrt Paarden 4% Runderen 2% Varkens 6% Kleine herkauwers 4% Percentage Tabel 6: Percentage dierhuders dat sinds de invering van de receptplicht te maken heeft gehad met een weigering van een dierenarts m een recept uit te schrijven We hebben dierhuders gevraagd via welke kanalen zij hun URA-middelen vóór juli 2008 betrkken en via welke kanalen zij hun middelen sinds juli 2008 betrekken. Vr de paardenhuders blijkt dat 25 Resultaten enquête FAGROVET, exclusief vr de deleinden van dit nderzek ter beschikking gesteld aan Berenscht

54 de aankp via het kanaal van de handelaar, sinds 2008 sterk is verminderd: waar 41% van de paardenhuders vrheen hun URA-middelen bij een ruitersprtzaak kcht, is dat nu ng maar 10%, en waar een kwart van de paardenhuders hun URA-middelen vrheen bij Welkp kcht, is dat nu ng maar 4%. Tegelijkertijd zien we een aanzienlijke stijging van het percentage paardenhuders dat zijn URA-middelen via de dierenarts betrekt: van 55% vr juli 2008 naar 73% sinds juli Kanalen vr aanschaf URA-middelen: Paardenhuders Kanaal Ja, ik kcht hier mijn URAmiddelen vóór juli 2008 Handelaar, te weten Ja, ik kp hier mijn URA-middelen sinds juli 2008 Via de winkel 38% 14% Via het internet 23% 14% Tijdens 13% 6% dierevenementen Ruitersprtzaak 41% 10% Welkp 25% 4% Via het internet 4% 9% Niet via het internet 55% 73% Dierenarts, te weten Via stal/manege eigenaar 11% 9% Diervederleverancier 1% 0% Niet 0% 2% Tabel 7: Kanalen waarlangs paardenhuders hun URA-middelen betrkken (tt juli 2008) en betrekken (sinds juli 2008) Deze bevindingen vr de paardensectr wrden ndersteund dr de verkpcijfers van VIRBAC. Vlgens VIRBAC, die naar eigen zeggen ngeveer 50% marktaandeel heeft in de afzet van URAmiddelen vr paarden, werd vrheen ca. 55% van deze middelen via handelaren gedistribueerd en ca. 45% dr dierenartsen. Sinds de invering van de receptplicht is dit veranderd, nu wrdt plusminus 70% van het vlume dr dierenartsen afgeleverd en de verige 30% wrdt dr handelaren afgeleverd. Vr de huders van runderen, varkens en kleine herkauwers verschillen de cijfers iets maar is de trend vergelijkbaar: er is een frse daling van het percentage dierhuders dat zijn URA-middelen bij de handelaar kpt, en een stijging van het percentage dierhuders dat zijn URA-middelen bij de dierenarts kpt

55 Kanalen vr aanschaf URA-middelen: Rundveehuders Kanaal Ja, ik kcht hier mijn URAmiddelen vóór juli 2008 Ja, ik kp hier mijn URA-middelen sinds juli 2008 Handelaar, te Via de winkel 41% 16% weten Via het internet 4% 2% Tijdens 4% 1% dierevenementen Ruitersprtzaak 2% 0% Welkp 16% 4% Dierenarts, te Via het internet 4% 6% weten Niet via het internet 79% 87% Via stal/manege eigenaar 1% 0% Verkp aan huis 2% 1% Niet 0% 2% Anders 2% 1% Tabel 8: Kanalen waarlangs rundveehuders hun URA-middelen betrkken (tt juli 2008) en betrekken (sinds juli 2008) Kanalen vr aanschaf URA-middelen: Varkenshuders Kanaal Ja, ik kcht hier mijn URAmiddelen vóór juli 2008 Handelaar, te weten Ja, ik kp hier mijn URA-middelen sinds juli 2008 Via de winkel 40% 19% Via het internet 17% 8% Tijdens 8% 4% dierevenementen Ruitersprtzaak 1% 0% Welkp 5% 2% Via het internet 2% 4% Niet via het internet 68% 80% Dierenarts, te weten Verkp aan huis 7% 1% Niet 0% 4% Anders 1% 1% Tabel 9: Kanalen waarlangs varkenshuders hun URA-middelen betrkken (tt juli 2008) en betrekken (sinds juli 2008)

56 Kanalen vr aanschaf URA-middelen: Huders van kleine herkauwers Kanaal Ja, ik kcht hier mijn URAmiddelen vóór juli 2008 Ja, ik kp hier mijn URA-middelen sinds Handelaar, te weten juli 2008 Via de winkel 49% 22% Via het internet 15% 7% Tijdens 12% 4% dierevenementen Ruitersprtzaak 3% 1% Welkp 26% 7% Via het internet 4% 6% Niet via het internet 70% 80% Dierenarts, te weten Wlfederatie 2% 1% Verkp aan huis 1% 1% Niet 0% 2% Anders 25% 2% Tabel 10: Kanalen waarlangs huders van kleine herkauwers hun URA-middelen betrkken (tt juli 2008) en betrekken (sinds juli 2008) Uit de enquête kmt een beeld naar vren van een aanzienlijke marktverschuiving van de handelaren in de richting van de dierenarts. We hebben meite gedaan m deze trend te verifiëren met verkpcijfers. Onze bevindingen zuden versterkt kunnen wrden wanneer de verkpcijfers van AUV, grthandel in diergeneesmiddelen en leverancier van 75% van de dierenartsen maar niet aan reguliere handelaren, eenzelfde tename zuden laten zien. Desgevraagd heeft AUV laten weten dat hun afzet van URA-middelen (in stuks) aan dierenartsen licht is gestegen sinds de invering van de receptplicht. In eur s is de verkp van URA-middelen met 20% gestegen sinds de invering van de receptplicht, maar dit is vlgens AUV te verklaren dr het p de markt kmen van duurdere middelen. Al met al zijn er vldende indicaties m aan te nemen dat de invering van de receptplicht geleid heeft tt een duidelijke marktverschuiving, ten kste van de reguliere handelaar en ten gunste van de dierenarts. Daarnaast is het k zinnig m een nderscheid te maken binnen de grep dierenartsen. Zals gesteld is een aantal dierenartsen sinds 2008 erg actief met het uitschrijven van recepten p basis van een vragenlijst die de dierhuder nline heeft ingevuld en aangeleverd. In veel gevallen hebben deze dierenartsen beduidend minder kennis van de situatie van de dieren dan een dierenarts die structureel betrkken is bij de gezndheid van de dieren. Omdat er van een direct cnsult geen sprake is en het recept gratis wrdt verstrekt, ntstaat er een zwakkere cncurrentiepsitie vr die dierenartsen die wel een direct cnsult brengen, ten pzichte van de dierenartsen die met nline recepten werken. Uit gesprekken met dierenartsen is naar vren gekmen dat men vermedt dat een klein grepje dierenartsen p deze wijze een grt deel van de markt heeft ververd

57 5.4 Gevlgen van de marktverschuiving De ttale markt van URA-middelen heeft een mvang van ca. 30 miljen eur p jaarbasis. De gevlgen van de marktverschuiving hebben we in het kader van dit nderzek niet kwantitatief kunnen vaststellen. De bedrijfstak zelf beschikt niet ver betruwbare representatieve cijfers met betrekking tt het ndervnden nadeel. De mate waarin handelaren financieel getrffen zijn dr de marktverschuiving hangt nder andere af van het aandeel van de mzet uit de verkp van URAmiddelen ten pzichte van hun ttale mzet. Uit dcumentatie van FAGROVET blijkt dat de mzet van het gemiddelde FAGROVET-lid als vlgt was pgebuwd: 26 Opbuw mzet gemiddelde FAGROVET-lid Artikel srt Percentage Algemene artikelen 70 % Bestrijdingsmiddelen 15 % Ontwrmingsmiddelen 10,5 % Overige diergeneesmiddelen 4,5 % Ttaal 100 % Tabel 11: Opbuw van de mzet van gemiddelde FAGROVET-lid. Brn: FAGROVET Daaruit valt af te leiden dat een handelaar die bij FAGROVET is aangeslten, gemiddeld genmen vr ngeveer 10% van zijn mzet afhankelijk is van URA-diergeneesmiddelen. Echter, mdat het hier m een gemiddelde gaat, is het ged mgelijk dat er meerdere bedrijven zijn die vr een grter deel van hun mzet afhankelijk zijn van de verkp van URA-middelen. Gesprekspartners uit de bedrijfstak menen dat alle handelaren hun verkp hebben zien teruglpen, en dat smmige bedrijven de URA-middelen uit hun assrtiment hebben genmen mdat er niet geneg afzet meer was. Wij hebben niet kunnen nagaan m heveel bedrijven het hier in werkelijkheid gaat. Wel hebben we vastgesteld dat het aantal vergunninghuders vr het afleveren van receptplichtige middelen (AR-vergunninghuders) sinds de invering van de receptplicht slechts met een zeer klein aantal gedaald is. 27 Daarbij dient wel pgemerkt te wrden dat deze vergunningen vr een termijn van 5 jaar gelden, dus wellicht is het te vreg m p basis van deze gegevens uitspraken te den ver de mate waarin AR-vergunninghuders sinds de invering van de receptlicht zijn pgehuden deze middelen te verkpen. Ok uit de enquête van FAGROVET nder haar leden blijkt dat 93% van de respndenten (n=37) aangeeft een mzetdaling te zien sinds de invering 28. Daarnaast hebben de gesprekspartners uit de bedrijfstak van de reguliere handelaren aangegeven dat de teruglp in de verkp van de URA-diergeneesmiddelen k een negatieve invled heeft gehad p de verkp van hun andere prducten, aangezien dierhuders nu minder vaak naar de handelaar kmen, en dus k minder andere prducten afnemen. 26 Psitin Paper, FAGROVET 27 Brn: Cllege Berdeling Geneesmiddelen, Bureau Diergeneesmiddelen 28 Resultaten enquête FAGROVET, exclusief vr de deleinden van dit nderzek ter beschikking gesteld aan Berenscht

58 Tegelijkertijd meten dierenartsen die dr de marktverschuiving meer URA-middelen zijn gaan verkpen, daar financieel vrdeel van hebben. Echter, in heverre de invering van de receptplicht tt een inkmensstijging heeft geleid vr de individuele dierenarts met landbuwhuisdieren nder zijn zrg, is nduidelijk. Vlgens verschillende gesprekspartners is de prijs die dierenartsen vragen vr URA-middelen veelal marktcnfrm. Dit is het gevlg van sterke cncurrentie tussen dierenartsen nderling en tussen handelaren en dierenartsen. Dit zu betekenen dat dierenartsen erg lage marges hanteren en niet veel verdienen aan de verkp van URA-middelen. Wel is het aantal cnsulten tegenmen, wat tt een tename in de inkmsten leidt. 5.5 Cnclusies Er zijn geen grnden p basis waarvan aangenmen zu meten wrden dat de tegediende vlumes URA-middelen in Nederland sinds de invering van de huidige URA-wet- en regelgeving significant veranderd zijn, nch p basis van cijfers van prducenten, nch p basis van de bevindingen uit nze enquête nder dierhuders. Wel lijkt een lichte daling in de tegediende dsering nder paardenhuders te zijn pgetreden. Er zijn daarnaast belangrijke verschuivingen in de markt pgetreden, waarbij duidelijk wrdt dat beduidend meer dierhuders dan vrheen hun URA-middelen van de dierenarts afnemen, en beduidend minder dierhuders dan vrheen hun URA-middelen van de handelaar afnemen

59 6. Cnclusies en aanbevelingen 6.1 Inleiding In dit laatste hfdstuk trekken we p basis van nze data en nze analyse cnclusies met betrekking tt de centrale nderzeksvragen. In tt en met vindt u nze cnclusies, gerangschikt naar delen en regelgeving, implementatie, en resultaten. In 6.2 den we p basis van ns nderzek een aantal aanbevelingen, die nderverdeeld zijn in cncreet uitverbare adviezen (6.2.1) en de meer vergaande mgelijke scenari s vr de tekmst (6.2.2). In Bijlage A vindt u de beknpte antwrden p de nderzeksvragen p een rij Delen en regelgeving Het maatschappelijk prbleem dat in deze regelgeving centraal staat, is het risic dat uitgaat van het gebruik van bepaalde categrieën diergeneesmiddelen vr de diergezndheid en -welzijn, en vr de vlksgezndheid. De delstelling van de regelgeving bestaat dan k uit een aantal schakels die samen een keten vrmen waarmee deze risic s verminderd dienen te wrden. Die keten ziet er als vlgt uit: (1) receptplicht geeft dierenarts rl van prtwachter bij gebruik URAmiddelen (2) URA-middelen zullen p meer verantwrde wijze (d.w.z. selectief en restrictief) gebruikt wrden (3) resistentientwikkeling wrdt vertraagd en minder residuen zullen in vedingsmiddelen terecht kmen (4) de risic s vr de diergezndheid en welzijn, en vr de vlksgezndheid, verminderen. Vr een schematische weergave van deze beleidsredenering, zie pagina 12. Het del van de regelgeving is te kmen tt een meer selectief en restrictief gebruik van URA-middelen m residuen te verminderen en resistentientwikkeling tegen te gaan. De maatschappelijke pgave die aan de regelgeving ten grndslag ligt geldt ng nveranderd. De mzetting van richtlijn 2004/28/EG heeft in de verschillende lidstaten geleid tt verschillende keuzen in de frmulering van natinale wetgeving en in de inrichting van uitverings- en handhavingsprcessen. De meest in het g springende keuzen die Nederland gemaakt heeft, zijn het instellen van een nieuwe categrie diergeneesmiddelen, naast de reeds bestaande categrieën van gekanaliseerde middelen, het niet-maken van nderscheid tussen vedselprducerende en niet-vedselprducerende paarden, het instellen van de dierenarts als qualified persn met vrschrijvingsbevegdheid, en het hanteren van een pen in plaats van een geslten nrm als het gaat m de regels die dierenartsen meten pvlgen bij het vrschrijven van URA-middelen. Hiermee is een grte verantwrdelijkheid bij de dierenarts neergelegd. De dierenarts heeft een belangrijke rl gekregen als prtwachter in het kader van het gebruik van URA-middelen. Dit weerspiegelt de Nederlandse benadering van de dierenarts als zelfstandige prfessinal met een duidelijke taak p het gebied van maatschappelijke belangen zals diergezndheid en vlksgezndheid. Het niet-maken van een nderscheid tussen vedselprducerende en nietvedselprducerende paarden is een manier m te helpen vrkmen dat (a) dierhuders die zwel vedselprducerende als niet-vedselprducerende paarden huden, gemakkelijk de regels kunnen mzeilen, dat (b) het vlees van paarden die nder een minder strikt regime vallen mdat ze als nietvedselprducerende paarden aangemerkt zijn, m één f andere reden tch in de vedselketen

60 terecht kmt, en dat (c) resistentientwikkeling wrdt bevrderd. Deze keuze is in lijn met de geest van de Eurpese en natinale wetgeving en zien wij als verstandig. Het rsprnkelijke del van de Eurpese richtlijn, namelijk het creëren van een level playing field tussen de verschillende lidstaten, is grtendeels bereikt. Tch zijn er vanwege de verschillen in invulling van het beleid in de mzettingsfase naar natinaal beleid, verschillen ntstaan tussen de lidstaten. In de praktijk blijkt dat deze verschillen het vr smmige afnemers van URA-middelen alsng aantrekkelijk kunnen maken m URA-middelen uit een andere lidstaat te betrekken, waar de regels minder streng zijn Uitvering/implementatie We hebben kunnen vaststellen dat als gevlg van de invering van de receptplicht vr URAmiddelen, het bewustzijn rndm het vraagstuk sterk is tegenmen. Er is veel activiteit in de sectr ntstaan m betrkkenen bewuster te maken van de risic s en de nieuwe inzichten rndm het tedienen van URA-middelen. Vrbeelden hiervan zijn de parasietenwijzer, hygiëne cdes, paardennet etc. Daarnaast is uit nze enquête nder dierhuders gebleken dat een grt deel van de dierhuders p de hgte is van de actuele regelgeving. Tensltte heeft de KNMvD veel activiteiten ndernmen m haar leden te infrmeren ver de nieuwe regelgeving en he hier p een juiste wijze mee m te gaan. Tegelijkertijd cnstateren we dat de prtwachtersrl met betrekking tt het gebruik van URAmiddelen, die de regelgeving vr de dierenarts begt, (ng) geen ptimale invulling heeft gekregen. Een pen nrm brengt ruimte in de regelgeving mee. Lgischerwijs hebben ndernemers in de branche deze ruimte benut. Daardr heeft zich een nieuwe praktijk ntwikkeld, bijvrbeeld in de samenwerking tussen handelaren en dierenartsen, en met betrekking tt diensteninnvaties via internet. Hewel verschillende betrkkenen binnen de verheid en de veterinaire berepsgrep deze ntwikkeling als nwenselijk beschuwen, gaf de pen nrm met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen in eerste instantie geen handvatten m hier tegen p te treden. De wet- en regelgeving met betrekking tt de URA-middelen zals deze sinds juli 2008 van kracht is, heeft de administratieve lasten en de transactieksten vr dierhuders en handelaren significant den tenemen. Ok hiervr geldt verigens dat deze tename vral een impact heeft gehad waar het niet-vedselprducerende dieren betreft, mdat in de vedselprducerende sectren de vereisten ten aanzien van registratie en administratie al even scherp waren Resultaten De invering van de receptplicht en daaruit vrtvleiend de prtwachtersrl vr de dierenarts heeft de wijze van tediening van URA-middelen (ng) niet significant veranderd. Uit dit nderzek is gebleken dat de ttale tegediende vlumes URA-middelen ngeveer gelijk zijn gebleven sinds juli 2008, dat het gedrag van dierhuders inzake tediening (ng) niet significant veranderd is (afgezien van een lichte daling in de dsering van URA-middelen bij paarden), en dat k het gedrag van de meeste dierenartsen p dit punt niet veranderd is

61 Vr deze beperkte verandering is een aantal rzaken aan te wijzen: In de eerste plaats is de termijn die verstreken is sinds de invering, beperkt. Wellicht is er meer tijd ndig vrdat er inderdaad een gedragsverandering plaatsvindt bij dierhuders en dierenartsen die vervlgens leidt tt een andere wijze van tediening. Als tweede mgelijke rzaak vr de beperkte verandering kan het hanteren van een pen nrm vr het handelen van de dierenarts met betrekking tt URA-middelen genemd wrden, aangezien de wet- en regelgeving ruimte pen liet die vervlgens ingevuld is dr de dierenartsen. Het VTC heeft daar k rekening mee gehuden bij het bepalen van de strafmaat: vanwege het feit dat er na de invering van de receptplicht geruime tijd de ndige nduidelijkheid, discussie en verdeeldheid binnen de berepsgrep heeft bestaan ver de vrwaarden waaraan mest wrden vldaan bij het uitschrijven van de recepten, is de strafmaat vr de beklaagden beperkt. Tevens is een ntwikkeling in de uitspraken van het VTC te zien dat zij telkens meer invulling geeft aan de pen nrm met betrekking tt het verstrekken van URA-middelen, dr bijvrbeeld in haar laatste uitspraak iets te zeggen ver het minimaal af te leggen aantal bedrijfsbezeken per jaar. Ten derde, en hieraan gekppeld, heeft de beperkte handhaving een rl gespeeld. De nvwa heeft in 2008 en 2009 een aantal cntrles uitgeverd bij AR-vergunninghuders m te inventariseren he het nalevingsniveau was met betrekking tt de nieuwe regelgeving en f er een waarneembare verschuiving was in distributie van URA-diergeneesmiddelen. Tijdens de uitvering van het prject zijn geen prcessen-verbaal f fficiële waarschuwingen gegeven. Wel werd diverse malen mndeling gewaarschuwd en werden gecntrleerde handelaren in de gelegenheid gesteld m missies te herstellen. Feitelijk is gecnstateerd dat er innvatieve leveringscnstructies dr handelaren zijn ingericht, en is er niet zzeer gecnstateerd dat handelaren sinds 2008 p de ude vet zijn drgegaan met het vrij verhandelen van URAmiddelen. Uit de gegevens die we verzameld hebben ten aanzien van de verschuivingen in de leveringskanalen, is niet p te maken dat handelaren zich p grte schaal schuldig hebben gemaakt aan het leveren znder recept. Het was vral de nduidelijkheid ver de vrwaarden waaraan mest wrden vldaan bij het uitschrijven van de recepten die tt creatieve cnstructies heeft geleid, waarver het VTC in 2010 uitspraak heeft gedaan. Tensltte lijkt de beperkte verandering deels verrzaakt te zijn dr een beperkte cmmunicatie in de richting van dierhuders ver de nieuwe inzichten rndm het gebruik van URA-middelen en daarmee samenhangend de Gd Veterinary Practice. We hebben gecnstateerd dat het gedrag van met name (niet-vedselprducerende) paardenhuders grtendeels gestuurd wrdt dr vertruwen en gemak. De financiële prikkels van meer f minder tedienen zijn vr hen niet grt. Daar kmt bij dat de ude praktijk van frequente en niet-selectieve tediening van wrmmiddelen jaren nmstreden is geweest, waardr er intensieve cmmunicatie ndzakelijk is m een gedragsverandering te bewerkstelligen. Ondanks de beperkte verandering in het gedrag van tedienen, is er wel een duidelijke verschuiving pgetreden tussen de handelskanalen: meer dierhuders betrekken hun URA-middelen nu via de dierenarts, ten kste van het percentage dierhuders die hun URA-middelen via andere handelaren

62 betrekken. De beschikbare cijfers van leveranciers en de bevindingen uit de enquête nder dierhuders wijzen p een aanzienlijke verschuiving. Dit duidt erp dat de cncurrentiepsitie van handelaren ten pzichte van dierenartsen als het gaat m URA-middelen de afgelpen jaren zwakker is gewrden. Tch met de financiële schade vr de gemiddelde handelaar beperkt zijn gebleven, aangezien de mzet uit URA-middelen naar schatting ngeveer 10% van de ttale mzet van de gemiddelde handelaar vertegenwrdigt. 6.2 Aanbevelingen en tekmstscenari s We cncluderen dat de maatschappelijke vraag, waarp de invering van de receptplicht vr URAmiddelen een antwrd mest zijn, nmiskenbaar relevant is. Binnen de wetenschappelijke gemeenschap is cnsensus ver het inzicht dat ndeskundige tediening van URA-middelen serieuze resistentierisic s met zich meebrengt. Resistentie is een reëel gevaar vr de diergezndheid (en mgelijk k vr de vlksgezndheid). Wij cncluderen dat het, gegeven de maatschappelijke pgave, ndig blijft restrictieve en selectieve tediening van deze categrie van middelen actief te stimuleren. Dat betekent dat een andere, actievere invulling van de prtwachtersrl, vral ten aanzien van het realiseren van Gd Veterinary Practice, nverminderd ndzakelijk is. Dit geldt het meest vr de paardensectr, mdat die tt p heden het minst gereguleerd is. In de andere (vral vedselprducerende) sectren wrdt van de dierenarts dr andere wettelijke en zelfregulerende mechanismen reeds een sterkere prtwachtersrl verwacht. Tt dusverre heeft invering van de receptplicht ng niet geleid tt significant ander gedrag van dierhuders en dierenartsen. De vraag vr de kmende peride is dus he de actievere invulling van de prtwachtersrl gewaarbrgd kan wrden Aanbevelingen Op basis van ns nderzek kmen wij tt vier aanbevelingen die naar ns rdeel in ieder geval uitgeverd zuden meten wrden. Onze aanbevelingen zijn primair gericht aan de verheid, maar wij cnstateren dat een cöperatieve huding van betrkken verige partijen (dierenartsen, dierhuders) nntbeerlijk is. Wij kiezen hier met nadruk vr de frmulering zrg dat mdat de verheid erp met tezien dat deze maatregelen genmen meten wrden, maar het niet ndzakelijk is dat de verheid deze maatregelen zelf ten uitver brengt. De verheid heeft een breed scala van interventie-mgelijkheden en sturingsmiddelen tt haar beschikking, van dwingend tt verleidend, van eenzijdig tt meerzijdig, en van algemeen-geldend tt specifiek gericht. Naast deze aanbevelingen presenteren we in de hierp vlgende sub paragraaf enkele scenari s die in bepaalde pzichten vr de hand liggend zijn, maar waarvan wij inschatten dat de neveneffecten te grt zijn. We willen ze u bij de besluitvrming echter niet nthuden. 1. Zrg dat de dierhuders, met name in de paardensectr, actief en direct, geïnfrmeerd wrden ver: a. de gede veterinaire praktijk inzake tediening van URA-middelen. Hun belangrijkste prikkel is immers diergezndheid, en zij zullen ntvankelijk zijn vr vrlichting wanneer de gezndheid van hun dier aan de rde is. Als zij ervan vertuigd raken dat de gede veterinaire

63 praktijk de gezndheid van hun dieren dient, zullen zij die k willen tepassen. Er zijn vldende kanalen m die dierhuders effectief te bereiken. b. de rl van de prtwachter bij het implementeren van de gede veterinaire praktijk. Als de dierhuder weet wat hij van de prtwachter kan verwachten, kan hij deze daarp k aanspreken. De dierhuder speelt z k een belangrijke rl bij de naleving, f sterker, zal zelf gedeeltelijk de rl van prtwachter kunnen vernemen. In de paardensectr bestaan vldende kanalen (sectrtijdschriften, intermediaire verenigingen e.d.) die een grt deel van de delgrep bereiken. Dat is de meest efficiënte wijze m deze afgebakende delgrep p een inhudelijk juiste, en vertuigende manier te benaderen. 2. Zrg dat de pen nrmen vr het mgaan met URA middelen snel wrden ingevuld Het gaat hierbij nder andere m de rganisatrische vrwaarden die bijdragen aan GVP, zals de wijze waarp recepten verkregen kunnen wrden. De recente uitspraken van het Veterinair Tucht Cllege scheppen vr veel partijen duidelijkheid. Tegelijkertijd is deze eerste jurisprudentie zeker niet nmstreden. Er lpen ng berepsprcedures waarvan nduidelijk is wanneer deze wrden afgernd. Vertruwen p uitspraken van het VTC vr verdere invulling van de nrmen vr GVP met betrekking tt de verstrekking van URA diergeneesmiddelen is dan k geen garantie vr snelheid, terwijl verschillende partijen (bijvrbeeld de handelaren) daar wel belang bij hebben. Daarbij lijkt verigens niet zzeer de Gd Veterinary Practice zelf ter discussie te staan. Het principe dat alleen p recept mag wrden afgeleverd, en dat de dierenarts alleen een recept mag uitschrijven wanneer hij het bedrijf kent en (minimaal een keer per jaar) heeft bezcht, wrdt wetenschappelijk ndersteund. De rganisatrische vrmen die handelaren tt dusver hebben gekzen m, in samenwerking met dierenartsen, alsng URA-middelen te kunnen leveren, kunnen hieraan niet vlden, en wrden dr het VTC afgekeurd. Het is evenwel ged denkbaar dat er rganisatrische vrmen van samenwerking zijn (bijvrbeeld met drge handtekening ) die wel aan de GVP kunnen vlden, en prfijtelijk kunnen zijn vr handelaren en (bepaalde) dierenartsen. Wij bevelen daarm aan een parallel traject te starten, waar de belanghebbende partijen samen (bijvrbeeld een vertegenwrdiging uit de bestaande klankbrdgrep) in een half jaar een advies uitbrengt aan de minister p welke manier de pen nrm vr GVP met betrekking tt de verstrekking van URA diergeneesmiddelen vr de kmende peride kan wrden ingevuld. Dat is een vr iedereen efficiëntere manier dan dat handelaren blijven experimenteren met nieuwe vrmen, die vervlgens dr het VTC getetst wrden, en mgelijk pnieuw aangevchten. Uiteraard met het advies p zrgvuldige wijze wrden getetst dr wetenschappelijk deskundigen. 3. Maak handhaving veel meer nderdeel van het instrumentarium vr naleving Het znder meer intensiveren van de handhaving is, in deze tijd zeker, niet realistisch. Maar het znder meer minimaliseren is dat evenmin. We gaven al even aan dat bijvrbeeld k het infrmeren van dierhuders een psitieve werking kan hebben p de naleving van de gede veterinaire praktijk. Aanvullend daarp met de handhaving pereren. Dat zu kunnen betekenen

64 dat de nvwa, met wellicht een deel van de 500 vrij te maken animal cps, zich juist in de peride van de vrlichting intensiever richt p het leveren p recept en naleving van de Gd Veterinary Practice dr dierhuder en prtwachter. Dat kan het prces van gedragsverandering versnellen. Mgelijk is de daarpvlgende peride minder capaciteit ndzakelijk. He dan k is het van belang dat de handhavers beter zijn aangeslten p de ntwikkelingen in dit segment van de markt, en z hun activiteiten daarp kunnen aanpassen. 4. Mnitr de resistentientwikkeling in de verschillende sectren Het ntbreken van een nmstreden beeld bij alle betrkken partijen ver de resistentientwikkeling ten gevlge van het gebruik van URA-middelen in de Nederlandse cntext, hindert de feitelijke discussie ver dit nderwerp, en draagt niet bij aan draagvlak vr interveniërende maatregelen dr de verheid binnen het gehele veld. Met andere wrden, zwel ptimale veterinaire kennis als een z breed mgelijk draagvlak vr verheidsinterventie zijn van belang m de vrdelen van de wet- en regelgeving te maximaliseren en de nadelen te minimaliseren. Vr beide (veterinaire kennis, en draagvlak) verdient het daarm aanbeveling m de resistentientwikkeling in de verschillende sectren te mnitren Scenari s ter verweging Naast deze aanbevelingen presenteren we enkele scenari s die in bepaalde pzichten lgisch vlgen uit de analyse, maar waarvan wij inschatten dat de neveneffecten te grt zijn. Elementen daarvan zijn aan de rde geweest in enkele sessies en gesprekken gedurende het nderzek. We willen ze u bij de besluitvrming daarm niet nthuden, want mgelijk weegt u de effecten anders. 1. Ontkppeling van vrschrijven en afleveren vr deze categrie middelen In dit scenari zuden de URA-middelen alleen vrgeschreven kunnen wrden dr de dierenarts en niet dr hen wrden afgeleverd. Z wrden vrschrijven en afleveren van elkaar gescheiden en heeft de dierenarts geen ecnmisch belang meer bij het vrschrijven van de URA-middelen. Anders dan bij antibitica bijvrbeeld is er in de markt van URA middelen, naast de dierenarts, een reeds bestaand distributiekanaal (de handelaren) aanwezig. Er is daarm in het geval van ntkppeling geen pstart tijd/ksten ndig m alternatieve afleverkanalen p te zetten. Het vrdeel van dit scenari is dat de dierenarts zijn prtwachtersrl beter kan uitdragen. De dierenarts heeft dan geen ecnmische belangen bij de aflevering, f de eventuele schijn hiervan in de gen van de dierhuder/handelaar/maatschappij. Ten tweede verbetert de cncurrentiepsitie van handelaren ten pzichte van de huidige situatie. Mmenteel ervaren handelaren hun cncurrentiepsitie als ngelijk, drdat de dierenarts de eerste kans p verkp van de URA-middelen heeft mdat hij als eerste cntact heeft met de dierhuder vr het uitschrijven van het recept. Nadelen van dit scenari zijn dat er speciaal vr deze categrie diergeneesmiddelen een apart systeem wrdt pgezet. Er ntstaan p die manier verschillen tussen de categrieën gekanaliseerde diergeneesmiddelen. Dit brengt nverzichtelijkheid en nduidelijkheid met zich mee ten aanzien van andere gekanaliseerde diergeneesmiddelen. Een ander nadeel is dat dit

65 scenari vraagt m strenge cntrle p samenwerking tussen handelaren en dierenartsen (zals we in Denemarken zien). 2. Stp de categrie URA, en breng de middelen nder het regime van UDA In dit scenari is er geen aparte categrie meer vr de diergeneesmiddelen die nu nder URA vallen, maar wrden deze ndergebracht nder het UDA regime. Een vrdeel van dit scenari is dat er duidelijkheid is, mdat alle POM diergeneesmiddelen p dezelfde manier verkregen meten wrden, namelijk via de dierenarts. Een nadeel van dit scenari is dat er minder cncurrentie zal zijn vr de (vrheen) URAmiddelen, mdat de handelaren deze niet meer mgen verkpen aan de dierhuders. Hierdr zu er een prijsstijging p kunnen treden, waardr de ksten vr dierhuders tenemen. 3. Geef handelaren de mgelijkheid zich te schlen tt een qualified persn In dit scenari kunnen handelaren die geschld zijn tt qualified persn, zals dit in het Verenigd Kninkrijk gebeurt, URA-middelen vrschrijven en afleveren. Zij meten dan in staat zijn k de gede veterinaire praktijk te te passen, en dus een prtwachtersrl vr de URA-middelen vervullen. Er is dan geen principieel verschil met de dierenarts vr wat betreft de URA-middelen. Hiervr zal een pleidingstraject pgezet meten wrden vr handelaren die zich m willen laten schlen. Het vrdeel van dit scenari is dat handelaren hierdr een meer gelijke cncurrentiepsitie krijgen ten pzicht van dierenartsen, mdat een dierhuder niet meer eerst langs de dierenarts heft te gaan vr een recept. Daarnaast zal, drdat er meer cncurrentie tussen dierenartsen en handelaren kan ntstaan, de prijs van URA-middelen niet pgedreven wrden, waardr de dierhuder geen hgere ksten zal krijgen. Nadelen van dit scenari zijn: De ksten van het pzetten van een dergelijke pleiding en de ksten vr het verstrekken en registreren van een vergunning vr de qualified persn. Het wrdt in dit scenari minder gemakkelijk m dierhuders te laten begeleiden dr één persn die het verzicht heeft, namelijk de dierenarts. Medicatiebewaking zu hier nder kunnen lijden, en de integrale prtwachtersrl van de dierenarts uithllen

66

67 Bijlage A Beknpte antwrden p de nderzeksvragen 42598

68

69 Hfdvraag: Wat zijn de vr- en nadelen van de wet- en regelgeving met betrekking tt de receptplicht van de URA-middelen en geven die aanleiding tt aanpassing van de wet- en regelgeving? Er is een aantal vrdelen aan de receptplicht van de URA-middelen: Het belangrijkste vrdeel van de wet- en regelgeving met betrekking tt de receptplicht is dat er nu een mgelijkheid is gecreëerd m restrictiever en selectiever gebruik van URA-middelen tt stand te laten kmen dr de tussenkmst van de dierenarts. Dat de mgelijkheid er nu is betekent echter ng niet dat deze vlledig tt wasdm is gekmen sinds de invering van de receptplicht in juli Een ander vrdeel is het feit dat Nederland bij de invering van de receptplicht k invulling heeft gegeven aan de eisen die gesteld wrden aan infrmatie die een recept, een verpakking en een bijsluiter met bevatten. Dat maakt tracking en tracing van de URA-middelen gemakkelijker. Een derde vrdeel is dat we hebben kunnen vaststellen dat als gevlg van de invering van de receptplicht vr URA-middelen, het bewustzijn rndm het vraagstuk van dierenwelzijn en diergezndheid sterk is tegenmen. Er is veel activiteit in de sectr ntstaan m betrkkenen bewuster te maken van de risic s en de nieuwe inzichten rndm het tedienen van de URA-middelen. Er zijn echter k nadelen aan de wet- en regelgeving. De pen nrm die is vastgelegd in de WUD (Wet p de uitefening van de Diergeneeskunde 1990) heeft geen verdere invulling gekregen tijdens de invering van de receptplicht. Dat wil zeggen dat in wet- en regelgeving niet expliciet is gemaakt in welke gevallen vrschrijven en tedienen gerlfd is, en in welke gevallen niet. In plaats daarvan wrdt de zgn. Gede Veterinaire Praktijk (GVP) als richtinggevend beschuwd. Hierdr is een nieuwe praktijk (.a. samenwerking tussen dierenartsen en handelaren, diensteninnvaties p internet) ntstaan die dr tezichthudende instanties en de veterinaire berepsgrep als nwenselijk wrdt beschuwd. Daarnaast zijn de handelaren in hun cncurrentiepsitie ten pzichte van dierenartsen benadeeld drdat een recept vereist is, behalve p het mment dat de dierenarts die vrschrijft, k zelf aflevert. De nadelen vr alle partijen (dierenarts, handelaren en dierhuders) zijn de verhgde administratieve lasten, en vr de dierhuders daarnaast k de verhgde transactieksten. Met name de grep dierhuders die niet-vedselprducerende paarden huden zeggen een lasten- en kstenstijging te ervaren, terwijl deze feitelijk vr deze categrie dierhuders niet is tegenmen. Er is dus een nderscheid waar te nemen tussen de heveelheid beleefde lasten en de heveelheid daadwerkelijke lasten. Subvragen: Heeft de receptplicht geleid tt meer selectief en restrictief gebruik van URA-middelen bij vedselprducerende dieren? Uit de gesprekken, de geanalyseerde dcumentatie, het beschikbare cijfermateriaal en de enquête hebben wij niet kunnen cnstateren f er meer selectief en restrictief gebruik gemaakt

70 wrdt van URA-middelen. De prtwachtersrl heeft (ng) niet significant de invulling gekregen zals bedeld in de wet- en regelgeving. De ttale heveelheid tegediende vlumes URAmiddelen zijn ngeveer gelijk gebleven sinds juli 2008, het gedrag van dierhuders inzake tediening is (ng) niet significant veranderd en k het gedrag van de meeste dierenartsen ten aanzien van alternatieve behandelplannen/bedrijfsveringsplannen is (ng) niet veranderd. Wat is het effect p het handelen van de dierenarts? Er is een duidelijke verschuiving pgetreden tussen de handelskanalen waarvandaan de dierhuder zijn URA-middelen betrekt: meer dierhuders betrekken hun URA-middelen nu via de dierenarts ten kste van de handelaren. De enquête tnt geen significante handelwijze aan van dierenartsen die weigeren een recept uit te schrijven, zdat dierhuders hun URA-middelen elders kunnen afhalen. Ten aanzien van het aantal bezeken van de dierenarts aan de dierhuder laat de enquête geen verwegende tename zien: bij verreweg de meerderheid van alle dierhuders is het aantal bedrijfsbezeken gelijk gebleven. Ok het aantal mestnderzeken is bij verreweg de meeste dierhuders gelijk gebleven. Is de handelspsitie vr handelaren verslechterd? Z ja, zijn er maatregelen te bedenken m dit te verbeteren znder dat het del van wetgeving (het meer selectief en restrictief gebruik van URA-middelen) daarbij gevaar lpt? Ja, de handelspsitie van handelaren is verslechterd. Dit uit zich in een verschuiving in de markt van aflevering van URA-middelen van de handelaar naar de dierenarts. Er zijn maatregelen te bedenken m dit te verbeteren znder afbreuk te den aan de wetsdelstelling. Een scenari dat wij ter verweging schetsen in hfdstuk 6.2.2, is de mgelijkheid te creëren aan handelaren m zich te schlen tt een qualified persn m k URA-middelen vr te mgen schrijven. Vergelijk hierte de wijze waarp het Verenigd Kninkrijk deze situatie mgelijk heeft gemaakt. Een andere maatregel die de handelspsitie van handelaren kan verbeteren die wij k ter verweging schetsen in hfdstuk 6.2.2, is het ntkppelen van het vrschrijven en afleveren van URA-middelen. Wat is het effect geweest van de wet- en regelgeving p de administratieve lasten en welke mgelijkheden zijn er m die te reduceren? Drdat de URA-middelen niet meer vrij verkrijgbaar zijn maar gekanaliseerd, is met de inwerkingtreding van die kanalisatie k de administratieve last vr de dierhuders die URAmiddelen tedienen, de dierenarts en de handelaar tegenmen. De dierenarts, handelaar en dierhuder dienen in beginsel alle transacties met URA-middelen bij te huden in een administratie. Uit nze enquête kmt het beeld naar vren dat de meeste dierhuders ngeveer even veel tijd kwijt zijn aan administratieve verplichtingen sinds Wij zijn echter in ns nderzek niet de juistheid nagegaan van de administratie; zdende kunnen wij dus geen uitspraken den f er kwalitatief ged geadministreerd wrdt. Uit ns nderzek is gebleken dat

71 de mate waarin dierhuders de extra administratieve verplichtingen als extra ervaren wisselt. Sectren die vergaand gereguleerd zijn, zals de varkenssectr, hebben dr meerdere regelingen (deels p eigen initiatief) te maken met tegenmen administratieve verplichtingen. De administratieve verplichtingen vanuit deze regelgeving is daardr lastig ls te zien van de rest. Krt samengevat heeft de invering van de URA-receptplicht en de keuze van de Nederlandse wetgever m regels te stellen rnd infrmatie p het recept en bewaarplicht rnd het recept, ervr gezrgd dat alle partijen die te maken krijgen met URA-middelen, met uitzndering van de niet-vedselprducerende paarden, meer administratie meten bijhuden. Uit de enquête blijkt echter dat partijen ver het algemeen, met uitzndering van de niet-vedselprducerende paarden, geen tename van administratieve verplichtingen kennen. Er is dus een nderscheid waar te nemen tussen de heveelheid beleefde lasten en de heveelheid daadwerkelijke lasten. Wat zijn de verige effecten die zijn pgetreden als gevlg van de invering van de weten regelgeving met betrekking tt de handhaafbaarheid, mate van naleving en fraudebestendigheid? De pen nrm die is vastgelegd in de WUD (Wet p de uitefening van de Diergeneeskunde 1990) heeft geen verdere invulling gekregen tijdens de invering van de receptplicht. Dat geeft partijen die gecnfrnteerd wrden met deze wetgeving de mgelijkheid m de ruimte p te zeken. Dat is dan k gebeurd: recepten zijn via internet verkrijgbaar en smmige dierenartsen verkpen URA middelen znder het bedrijf f de dieren te kennen. Dit geeft aan dat de huidige wetgeving de mgelijkheid biedt m de ruimte daarbinnen p te zeken (dit leidt tt ngewenst gedrag) en k dat lang niet alle dierenartsen en dierhuders de geldende regelgeving naleven. Met betrekking tt de handhaafbaarheid hebben wij gecnstateerd dat de handhavende instantie, de nieuwe Vedsel en Waren Autriteit (vrheen AID), samen met de wetgever de zgenaamde tafel van elf (ntwikkeld in pdracht van het Ministerie van Justitie) niet ten vlle heeft tegepast. Naast de al eerder aangehaalde pen nrmen die ruimte lieten vr interpretatie, heeft de beperkte handhaving een rl gespeeld. De nvwa heeft in 2008 en 2009 een aantal cntrles uitgeverd bij AR-vergunninghuders m te inventariseren he het nalevingsniveau was met betrekking tt de nieuwe regelgeving en f er een waarneembare verschuiving was in distributie van URA-diergeneesmiddelen. Tijdens de uitvering van het prject zijn geen prcessen-verbaal f fficiële waarschuwingen gegeven. Wel werd diverse malen mndeling gewaarschuwd en werden gecntrleerde handelaren in de gelegenheid gesteld m missies te herstellen. Feitelijk is gecnstateerd dat er innvatieve leveringscnstructies dr handelaren zijn ingericht, en is er niet zzeer gecnstateerd dat handelaren sinds 2008 p de ude vet zijn drgegaan met het vrij verhandelen van URAmiddelen. Uit de gegevens die we verzameld hebben ten aanzien van de verschuivingen in de leveringskanalen, is niet p te maken dat handelaren zich p grte schaal schuldig hebben gemaakt aan het leveren znder recept. Het was vral de nduidelijkheid ver de vrwaarden waaraan mest wrden vldaan bij het uitschrijven van de recepten die tt creatieve cnstructies heeft geleid, waarver het VTC in 2010 uitspraak heeft gedaan. Tensltte is

72 gebleken dat de tuchtrechtelijke instantie, die handelt na signalen van de nvwa, erg laat (ruim twee jaar na dat) uitspraken det ver het karakter van gesignaleerde handelingen. Levert de wijze waarp in België, het Verenigd Kninkrijk, Duitsland, Ierland en Denemarken wrdt mgegaan bruikbare suggesties p vr de Nederlandse situatie met betrekking tt de implementatie van het diergeneesmiddelenbeleid? Wij hebben navraag gedaan bij alle hierbven pgesmde landen; echter van Duitsland hebben wij helaas geen reactie mgen ntvangen. Een verslag van de bevindingen uit de buurlanden is pgenmen in bijlage F. Afhankelijk van de keuzes die Nederland wenst te maken (het laten berusten van de prtwachtersrl bij de dierenarts, het uitbreiden van de categrie qualified persns tt handelaren, et cetera) zijn er zeker bruikbare suggesties ver te nemen van de wijze waarp in nze buurlanden is mgegaan met de implementatie van het diergeneesmiddelenbeleid. Een algemene bruikbare suggestie is dat Nederland een vrbeeld neemt aan de wijze waarp in de buurlanden invulling gegeven is aan GVP (zie hfdstuk 3.4). Een vrbeeld van een bruikbare suggestie indien de Nederlandse wetgever ervr kiest de prtwachtersrl enkel bij de dierenarts te laten berusten, is dat, naar het vrbeeld van Denemarken, er zgenaamde Herd Health cntracten wrden geslten tussen dierhuder en dierenarts. Op die wijze zu wellicht meer richting gegeven kunnen wrden aan GVP.(Een Herd Health cntract is een cntract vr bedrijfsbegeleiding en bevat rechten en plichten vr beide partijen. Del is m tt een ptimaal dierenwelzijnsniveau te kmen). In Nederland zien we dergelijke afspraken al terug in IKB (Integrale Ketenbeheersing), waarin k afspraken wrden gemaakt tussen verschillende partijen in de keten. Indien de Nederlandse wetgever ervr kiest de handelaren de mgelijkheid te geven zich te laten schlen tt qualified persns biedt de wijze waarp hieraan invulling is gegeven in het Verenigd Kninkrijk bruikbare suggesties p

73 Bijlage B Evaluatiekader 42598

74

75 Element Aspect Indicatren Brn / methde Input Delstellingen Tegemet kmen aan EU richtlijn: Alle regelgeving p het gebied van de prductie en distributie van geneesmiddelen vr diergeneeskundig gebruik met de bescherming van de gezndheid en het welzijn van dieren en van vlksgezndheid als hfddel hebben. Om de gebruikers meer infrmatie te geven en de cnsument meer bescherming te bieden meten: - De eis dat vr de verstrekking van een geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik een recept van een dierenarts ndig is, als een algemeen beginsel wrden uitgebreid tt alle geneesmiddelen die bestemd zijn vr dieren die vr de prductie van levensmiddelen bestemd zijn. - Indien ndig, meten er echter uitznderingen gemaakt kunnen wrden. Het del is m residuen te verminderen en resistentie te vrkmen. Thrughput Regelgeving Dierenarts als prtwachter In Nederland leidde dit tt wijziging van diergeneesmiddelen regeling en besluit: - URA 29 categrie tegevegd aan kanalisatie diergeneesmiddelen - Dierenarts is enige qualified persn m URA-middelen vr te schrijven - Geen nderscheid tussen vedselprducerende paarden en niet-vedselprducerende paarden - Nederland heeft regels pgesteld vr de infrmatie die p een recept met wrden ingevuld Aantal veterinaire cnsulten ihkv parasieten/schimmels/ wrmen Interviews met veehuders en diereigenaren, enquête Vrschrijfgedrag dierenartsen Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen, enquête 29 URA-middelen afleveren dr aptheker, dierenarts f erkende handelaar (vergunninghuder), mits hiervr een recept is uitgeschreven dr een dierenarts. Tediening dr veehuder f dierverzrger. Het gaat m ntwrmingsmiddelen, middelen tegen parasieten en schimmels, kalmeringsmiddelen en pijnstillers

76 Mate waarin in vrschriftrichtlijnen stil wrdt gestaan bij de URA middelen Vrschriftrichtlijnen, te verkrijgen van KNMvD en wetenschappelijke publicaties (pen brnnen) Percentage levering URA middelen znder bezek aan het bedrijf Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen, enquête Aard en aantal klachten bij het VTC Dcumentatie studie naar jurisprudentie en lpende zaken Mate waarin alternatieven (generieke middelen, beweidingsschema s etc.) wrden geadviseerd/vrgeschreven dr dierenartsen Verkpcijfers van alternatieven van FIDIN en AUV, Interviews met veehuders, diereigenaren en dierenartsen, enquête Aantal en werkwijze van dierenartsen die samenwerken met handelaren Inschattingen van handelaren, FAGROVET en KNMvD, middels interviews Neveneffecten Stijging administratieve lasten Meerksten vr dierhuder Ervaringen/cijfers van dierhuders, dr middel van interviews, enquête Meerksten vr handelaar Ervaringen/cijfers van handelaren, dr middel van interviews, enquête Meerksten vr de dierenarts Ervaringen/cijfers van dierenartsen, dr middel van interviews, enquête Stijging handhavingsksten Ksten van capaciteit AID (tijd, geld) Cijfers van de nvwa, dr middel van interviews Ksten vr dierhuder ihkv cntrle dr AID Cijfers van de nvwa, dr middel van interviews Ontwikkeling cncurrentie dierenarts/ handelaar Ontwikkeling inkmsten handelaren, dierenartsen cijfers/ervaringen van handelaren en dierenartsen, dr middel van interviews met FAGROVET, KNMvD, dierenartsen en handelaren Aantal faillissementen f verkpstp van URA middelen van handelaren cijfers/inschattingen van FAGROVET en cijfers van de KvK, dr middel van interviews en aanvragen cijfers Verdeling vrgeschreven vlume tussen dierenarts - (internet- )handelaar verkpcijfers van FAGROVET, FIDIN en AUV, die we verkrijgen dr middel van interviews/dcumenten Output Daling vlume gebruikte URAmiddelen Vlumes tegediende URAmiddelen t..v. vrgaande peride Cijfers FIDIN ver vlumes URA-middelen 2007, 2008, 2009, 2010, enquête

77 Cijfers AUV ver vlumes URA-middelen 2007, 2008, 2009, 2010 Schatting mvang (il)legale imprt en anderen sluipwegen dr interviews met betrkkenen Daling residuen URA-middelen in vlees Ontwikkeling percentage afgekeurd vlees (ntwikkeling residuen) (Valt buiten de scpe van dit nderzek) Natinaal Plan Residuen Daling resistentie tegen URA-middelen bij dieren Data ntwikkeling resistentie (UU) (Valt buiten de scpe van dit nderzek) Cijfers UU Outcme Verbetering diergezndheid Minder resistentie bij dieren Valt buiten de scpe van dit nderzek Cijfers UU Vermindering risic s vr vlksgezndheid Afname risic s van residuen en ngeznd vlees (Valt buiten de scpe van dit nderzek) Natinaal Plan Residuen

78

79 Bijlage C Wettelijke bepalingen rnd infrmatieplicht p recept, bijsluiter en verpakking 42598

80

81 Infrmatie p een recept Art 42 a Diergeneesmiddelenbesluit: welke infrmatie met een recept bevatten: Het recept bevat in ieder geval de vlgende infrmatie: de datum van uitschrijven; de benaming en het registratienummer van het vrgeschreven diergeneesmiddel; de diersrt waarvr het middel bestemd is; de af te leveren heveelheid; de naam en het adres van de betreffende dierenarts; de naam van de ntvanger en het adres f uniek bedrijfsnummer van de lcatie waar de dieren, waarvr het recept bedeld is, gehuden wrden; in vrkmend geval, de in acht te nemen wachttermijn en de handtekening van de betreffende dierenarts. Infrmatie p de verpakking Art 42 Diergeneesmiddelenbesluit: welke infrmatie met er p de verpakking van een diergeneesmiddel staan De verpakking is vrzien van een aanduiding die ged zichtbaar, duidelijk leesbaar en nuitwisbaar is, en de vlgende vermeldingen bevat: a. het wrd «dierenarts», «aptheker» f «vergunninghuder»; b. de naam en het adres van de betreffende dierenarts, aptheker f huder van een vergunning vr het afleveren van diergeneesmiddelen als bedeld in artikel 21 van de wet, en c. de datum van afleveren van het diergeneesmiddel

82 De infrmatieplicht p de verpakking van een diergeneesmiddel is nader uitgewerkt in de Diergeneesmiddelenregeling: art 62 regelt wat er p de primaire verpakking en de buitenverpakking (indien van tepassing) met staan. Daarnaast met er bij URA middelen uitsluitend p recept afleveren f U.R.A. p staan. (art. 66) Art 62: Op de primaire verpakking en, in vrkmend geval, p de buitenverpakking van een geregistreerd diergeneesmiddel wrdt, vereenkmstig de bij de registratie gegeven vrschriften, vermeld: a. de naam van het diergeneesmiddel, nmiddellijk gevlgd dr de cncentratie en de farmaceutische vrm met dien verstande dat in het geval het diergeneesmiddel slechts één werkzaam bestanddeel bevat en vr dat diergeneesmiddel een fantasienaam wrdt gebruikt, die fantasienaam duidelijk leesbaar vergezeld dient te gaan van de naam van het werkzame bestanddeel; b. de kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling aan werkzame stffen per dseringseenheid, f, naar gelang van de tedieningsvrm, vr een bepaald vlume f een bepaald gewicht, waarbij de algemene benamingen wrden gebruikt; c. het nummer van de partij; d. het nummer waarnder de registratie is verleend, vrafgegaan dr de letters Reg. NL ; e. de naam f handelsnaam en de wnplaats f plaats van vestiging van de registratiehuder alsmede, indien deze niet tevens registratiehuder is, de naam, handelsnaam f het merk van de huder van een vergunning als bedeld in artikel 21, eerste lid, van de wet vr het bereiden van een diergeneesmiddel en, in vrkmend geval van de dr de registratiehuder aangewezen vertegenwrdiger; f. de vermelding diergeneesmiddel f geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik dan wel in vrkmend geval de wrden hmepatisch diergeneesmiddel f hmepatisch geneesmiddel vr diergeneeskundig gebruik ; g. de diersrt f diersrten waarvr de dsering f dseringen waarin en de wijze f wijzen waarp het betrkken

83 diergeneesmiddel uitsluitend mag wrden gebruikt; h. de wachttermijn; i. de uiterste gebruiksdatum; j. de aanbevelingen mtrent de wijze van bewaring en z ndig aanwijzingen mtrent te nemen vrzrgsmaatregelen bij het zich ntden van niet gebruikte diergeneesmiddelen en daarvan afkmstige afvalprducten; k. de veiligheidsmaatregelen en bijzndere waarschuwingen vr de gebruiker Infrmatie p de bijsluiter Art 71 Diergeneesmiddelenregeling: wat met er p de bijsluiter staan: De bijsluiter vermeldt ten minste de vlgende gegevens vereenkmstig de bij de registratie gegeven vrschriften: a. de naam van het diergeneesmiddel, nmiddellijk gevlgd dr de cncentratie en de farmaceutische vrm, met dien verstande dat in het geval het diergeneesmiddel slechts één werkzaam bestanddeel bevat en vr dat diergeneesmiddel een fantasienaam wrdt gebruikt, die fantasienaam duidelijk leesbaar vergezeld dient te gaan van de naam van het werkzame bestanddeel; b. de naam f handelsnaam en de wnplaats f plaats van vestiging van de registratiehuder alsmede, indien deze niet tevens registratiehuder is, de naam, handelsnaam f het merk van de huder van een vergunning als bedeld in artikel 21, eerste lid, van de wetvr het bereiden van een diergeneesmiddel en, in vrkmend geval van de dr de registratiehuder aangewezen vertegenwrdiger; c. de diersrt f diersrten waarvr de dsering f dseringen waarin en de wijze f wijzen waarp het betrkken diergeneesmiddel uitsluitend mag wrden

84 gebruikt; d. de wachttermijn; e. in vrkmend geval de aanbevelingen mtrent de wijze van bewaring en z ndig aan wijzingen mtrent te nemen vrzrgsmaatregelen bij het zich ntden van niet gebruikte diergeneesmiddelen en daarvan afkmstige afvalprducten; f. therapeutische indicaties; g. cntra-indicaties en bijwerkingen vr zver deze infrmatie ndzakelijk is vr het gebruik van het diergeneesmiddel; h. de veiligheidsmaatregelen en bijzndere waarschuwingen vr de gebruiker

85 Bijlage D Gesprekspartners 42598

86

87 Gesprekspartners Naam Organisatie Verkennende fase: Dhr. J. van Herten Dhr. Osterkamp Dhr. G.Hfman/dhr. A. Hfman KNMvD FAGROVET Individuele handelaar: Hfman Animal Care Verdiepende fase: Dhr. M. Weijtens Dhr. G. Theunissen Dhr. F. Arts Dhr. F. Schutte / dhr. B. Eussen Dhr. R. van Dbbenburgh Dhr. Osterkamp / Dhr. Lhuis / Dhr. Mrsink Dhr. Brekema Dhr. Maes Dhr. J. van Herten Mevr. D. van Drn Mevr. M. Slet Dhr. J. Vaarten Dhr. H. Schipper Dhr. J. Ten Berge Klk Dhr. W. Sikkema Dhr. B. Niemandsverdriet LNV VWS nvwa FIDIN AUV FAGROVET Individuele handelaar: DivzaHrsewrld Individuele handelaar: Aptheek Van den Dries KNMvD UU, Faculteit Diergeneeskunde UU, Faculteit Diergeneeskunde Eurpean Veterinary Federatin Bureau Diergeneesmiddelen Dierhuder rundvee Dierhuder paarden (grt) Dierhuder schapen

88 Dhr. Swanenberg/dhr. Geurts Dhr. P. Ruppert / dhr. A.Vrege Dhr. P. Egberink Dhr. J. Smak Dierhuder varkens, Nederlandse Vakbnd Varkenshuders Farmaceutisch expert, VIRBAC Individuele dierenarts, vz GGL binnen KNMvD Individuele dierenarts,bestuurslid GGP binnen KNMvD Klankbrdgrep: Dhr. Weijtens/ Dhr. Lbles/ Mevr. Sparnaaij Dhr. Wennink, Mevr. Kleise Dhr. Osterkamp / Dhr. Lhuis / Dhr. Mrsink Dhr. De Jngh/ Dhr. Pleg Dhr. Schipper Dhr. Van Wendel de Jde Mevr. J. Bakker Dhr. Berntsen Dhr. B. Eussen Dhr. Kres / dhr. Geurts Dhr. Van Herten/Dhr. De Grt/ Dhr. Piebes LNV/VDC LNV/JZ FAGROVET DIBEVO Bureau Diergeneesmiddelen nvwa LTO VDDC FIDIN NVV KNMvD Gesprekspartners buitenland: Dhr. Henriksen Mevr. Kavanagh Kntr fr Kemiskfødevaresikkerhed, dyrevelfærdgveterinærelægemidler, Denemarken Department f Agriculture, Fisheries & Fd, Ierland

89 Dhr. Barnes Mevr. Reynlds Dhr. Sctt Dhr. Laurier Animal & Plant Health Assciatin, Ierland Department fr Envirnment, Fd and Rural Affairs, Verenigd Kninkrijk Animal Health Distributrs Assciatin,Verenigd Kninkrijk Federaal Agentschap vr Geneesmiddelen en Gezndheidsprducten, België

90

91 Bijlage E Enquête dierhuders en rapprtage 42598

92

93 Enquête dierhuders t.b.v. nderzek wetsevaluatie receptplicht URA-diergeneesmiddelen Inleiding Berenscht vert p dit mment in pdracht van het ministerie van LNV een evaluatie uit naar de wet- en regelgeving van de receptplicht vr URA-diergeneesmiddelen, waarnder ntwrmingsmiddelen. Deze regelgeving is sinds juli 2008 van kracht en hudt nder meer een receptplicht in vr bepaalde diergeneesmiddelen die vrheen vrij verkrijgbaar waren. Het gaat m ntwrmingsmiddelen, middelen tegen parasieten, huidinfecties en schimmels (zals schimmelshamp), pijnstillers en kalmeringsmiddelen. Hier vallen bijvrbeeld k de kalmeringsmiddelen nder die de scheerder en de gebitsverzrger tedienen. Deze middelen zijn te herkennen aan het URA label p de verpakking. U bent als dierhuder een zeer belangrijke brn van infrmatie vr ns nderzek. Om een vlledig beeld te krijgen van de gevlgen van de wetswijziging in de praktijk is het dan k zeer gewenst dat u deze vragenlijst invult. Het invullen van de vragenlijst vergt maximaal 10 minuten van uw tijd; de resultaten wrden anniem verwerkt. U kunt de vragenlijst tussentijds nderbreken m deze later verder in te vullen. U dient dan pnieuw gebruik te maken van de u tegestuurde link. Indien u (technische) prblemen ndervindt bij het invullen van de vragenlijst kunt u cntact pnemen met (cntactgegevens research). Wij danken u bij vrbaat hartelijk vr uw medewerking! I Diersrten Dit eerste blk vragen gaat ver welk srt dieren u in hfdzaak hudt. Vraag 1: Welke dieren hudt u? Vraag 2: Paarden Runderen Varkens Kleine herkauwers (schapen en geiten) Heveel dieren van dit srt hudt u? Ik hud ca. [ruimte m getal in te vullen] dieren. Vraag 3: Hudt u dieren hfdzakelijk vr de vedselprductie f hfdzakelijk niet vr de vedselprductie, maar bijvrbeeld vr sprt f gezelschap? Vr de vedselprductie Niet vr de vedselprductie (bijv. sprt f gezelschap)

94 II Wetswijziging Dit tweede blk vragen gaat in p de wetswijziging die in werking is getreden per juli Deze regelgeving hudt nder meer dat bepaalde diergeneesmiddelen die vrheen vrij verkrijgbaar waren, sindsdien alleen ng maar p recept verkrijgbaar zijn. De belangrijkste grep binnen deze categrie zijn de ntwrmingsmiddelen. URA-middelen zijn te herkennen aan het URA label p de verpakking. Vraag 4: Was u vrdat u bvenstaande telichting las, al p de hgte van het feit dat deze wetswijziging heeft plaatsgevnden? Vraag 5: Ja, namelijk via (ruimte vr telichting) Nee, ik lees het nu vr het eerst. Bent u p de hgte van het del van deze regelgeving? Ja, namelijk..(ruimte vr telichting) Nee De delstelling van de wetswijziging is het bevrderen van de vedselveiligheid (dr resten van diergeneesmiddelen in vlees en ander vedsel dat van het dier afkmt, te verminderen) en het tegengaan van verkeerd gebruik van geneesmiddelen bij dieren dr te veel f juist te weinig te te dienen. Dr verkeerd gebruik kan het zijn dat het middel na verlp van tijd minder effectief zal zijn: dit prces wrdt resistentie-ntwikkeling genemd. De receptplicht vr deze middelen hudt in de praktijk in dat de dierenarts u altijd een advies geeft p basis van de specifieke mstandigheden van het dier. De wetgever hpt dat er in Nederland zdende sms minder en sms andere, URA-middelen gebruikt zullen wrden. Een andere ptie is dat de dierenarts u alternatieven vr het gebruik van URA-middelen adviseert, zals mestruiming f een andere vrm van beweiding. Op deze manier zuden er minder resten van diergeneesmiddelen in vedsel achter met blijven en zu resistentie tegengegaan meten wrden. Vraag 6: In heverre draagt wat u betreft de wetswijziging bij aan de delstelling? Vlledig, de invering van de URA zrgt vlledig vr grtere vedselveiligheid, en tegengaan van resistentie Deels, de invering van de URA zrgt deels vr grtere vedselveiligheid, en tegengaan van resistentie Niet,de invering van de URA zrgt niet vr grtere vedselveiligheid, en tegengaan van resistentie (ruimte vr beknpte telichting) Met deze enquête willen we inzicht krijgen in de eventuele veranderingen in uw aankpgedrag van URA-middelen sinds juli 2008 (dus sinds de wetswijziging). De vlgende vragen gaan telkens eerst in p de situatie vóór juli 2008 (dus vóór de wetswijziging), en daarna ver de peride vanaf juli 2008 tt heden (dus sinds de wetswijziging)

95 Vraag 7: Heeft u vóór juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend/te laten dienen?: Ja Vraag 8: Nee (sla vraag 8, 10, 12, 13 en 21 ver) Heeft u vóór juli 2008 in verband met de wetswijziging extra URA middelen gekcht, bij wijze van vrraad? Ja Nee Vraag 9: Heeft u sinds juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend/te laten dienen? Ja Nee, mijn dieren gebruiken geen URA middelen (einde enquête, ga naar vraag 26) Nee, ik heb/had ng vldende URA middelen van vóór de wetswijziging Vr URA-middelen geldt dat zij afgeleverd kunnen wrden aan dierhuders dr een aptheker, een dierenarts f een erkende handelaar. Vraag 10: Van welke instantie heeft u URA middelen afgenmen vr juli 2008? (meerdere pties mgelijk) Handelaren via de winkel Handelaar via internet Handelaar tijdens dierevenementen/beurzen/markten etc. Dierenarts Ruitersprtzaak Welkp Via stal-/ manege eigenaar Anders namelijk. Vraag 11: Van welke instantie heeft u URA middelen afgenmen sinds juli 2008? (meerdere pties mgelijk) Handelaren via de winkel Handelaar via internet Handelaar tijdens dierevenementen/beurzen/markten etc. Dierenarts

96 Ruitersprtzaak Welkp Via stal-/ manege eigenaar Anders namelijk. III. De (rl van de) dierenarts Een van de delen van de wetswijziging is geweest m de dierenarts de rl van prtwachter bij het diergeneesmiddelengebruik te geven; daarmee bedelen we dat de dierenarts, als verplichte schakel m de URA-geneesmiddelen te kunnen verkrijgen, erp teziet dat het juiste middel in de juiste heveelheden vr een bepaalde kwaal verstrekt wrdt. Een dierenarts kan daarnaast bijvrbeeld k p basis van mestnderzek adviseren m een ander middel te te dienen, de frequentie f heveelheid van het middel aan te passen, f andere methden te te passen m te vrkmen dat uw dier last krijgt van bepaalde aandeningen. De vlgende vragen gaan ver de (rl van de) dierenarts bij uw dieren. Vraag 12: He vaak kwam de dierenarts vóór juli 2008 gemiddeld per jaar bij u / p uw bedrijf in het kader van het gebruik van URA middelen? Nit 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar 5 tt 8 keer per jaar Vaker dan 8 keer per jaar Vraag 13: He vaak heeft de dierenarts vóór juli 2008 in het kader van het pspren van eventuele aanwezige wrmen mestnderzek verricht van uw dieren? Nit 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar Vaker dan 4 keer per jaar Vraag 14: He vaak kmt de dierenarts sinds juli 2008 gemiddeld per jaar bij u / p uw bedrijf in het kader van het gebruik van URA middelen? Nit 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar

97 5 tt 8 keer per jaar Vaker dan 8 keer per jaar Vraag 15: He vaak heeft de dierenarts sinds juli 2008 in het kader van het pspren van eventuele aanwezige wrmen mestnderzek verricht van uw dieren? Nit 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar Vaker dan 4 keer per jaar Vraag 16: In welke mate dient de dierenarts vlgens u de vlgende belangen bij het uitschrijven van recepten vr URAmiddelen? Geenszins In beperkte mate In redelijke mate In aanzienlijke mate In hge mate Diergezndheid en dierenwelzijn Vlksgezndheid De ecnmische belangen van u als dierhuder Zijn/haar eigen ecnmische belangen (van de dierenarts zelf) Overige belangen, te weten:.. Vraag 17: Weet niet / geen mening Is het sinds juli 2008 vrgekmen dat de dierenarts bereid was u URA-middelen te verkpen, maar niet bereid was m daarvr een recept uit te schrijven, waarmee u de URA-middelen elders zu kunnen kpen? Ja Nee

98 Vraag 18: Is het sinds juli 2008 vrgekmen dat u de dierenarts m een van de URA-middelen heeft gevraagd en dat hij/zij u een alternatief heeft aanbevlen (bijv. andere diergeneesmiddelen, mestruiming, een andere wijze van beweiding)? Ja, namelijk mestruiming Ja, namelijk een ander wijze van beweiding Ja, namelijk. Nee, dat alternatief is niet p aanraden van mijn dierenarts maar p mijn eigen verzek (tussenvraag bij dit antwrd: welk alternatief heeft u verzcht?) Nee, dat kan k niet gelet p mijn bedrijfsvering Nee, (ruimte vr telichting) Vraag 19 [alléén vr mensen die vraag 5 NEE hebben geantwrd]: Vrdat u aan het invullen van deze vragenlijst begn, was u niet p de hgte van de delstellingen van de wetswijziging (nl. het bevrderen van de vedselveiligheid en het tegengaan van resistentie). Indien u vrheen wél van deze delstellingen p de hgte was geweest, zu u dan de afgelpen 2 jaar anders gehandeld hebben m.b.t. de behandeling van uw dieren met URAmiddelen? Ja, als ik van de delstellingen p de hgte was geweest, dan zu ik de dierenarts m advies hebben gevraagd m.b.t. mijn gebruik van URA-middelen. Nee, k als ik van de delstellingen p de hgte was geweest, dan zu ik de dieren p dezelfde manier met URA-middelen zijn blijven behandelen als ik vrheen deed. Vraag 20: He vaak (aantal keren dat u uw dier(en) URA-middelen geeft) diende u vóór juli 2008 gemiddeld per jaar URA-middelen te? Nit 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar 5 tt 8 keer per jaar Vaker dan 8 keer per jaar Vraag 21: He vaak (aantal keren dat u uw dier(en) URA-middelen geeft) dient u sinds juli 2008 gemiddeld per jaar URA-middelen te? Nit (einde enquête, ga naar vraag 25) 1 keer per jaar 2 tt 4 keer per jaar

99 5 tt 8 keer per jaar Vaker dan 8 keer per jaar Vraag 22 [alléén vr respndenten die bij vraag 1 paarden hebben geantwrd]: In heverre is de heveelheid URA middelen die u per behandeling tedient veranderd als gevlg van de sinds juli 2008 verplichte tussenkmst van de dierenarts? De heveelheid die ik per behandeling tedien, is sinds de tussenkmst van de dierenarts in juli 2008 verplicht is, Sterk afgenmen Iets afgenmen Ongeveer gelijk gebleven Iets tegenmen Sterk tegenmen IV. Neveneffecten Dit laatste blk vragen gaat in p de verige effecten die mgelijk zijn pgetreden als gevlg van de wetswijziging. Vraag 23: Bent u sinds juli 2008 meer f minder tijd kwijt aan de administratie rnd de aanschaf en tedienen van URA-middelen? Veel minder tijd Iets minder tijd Ongeveer evenveel tijd Iets meer tijd Aanzienlijk meer tijd Vraag 24: Kunt u beknpt aangeven waar hem deze te- f afname van tijdsbesteding in zit? Vraag 25: Bent u sinds juli 2008 gemiddeld per dier meer geld kwijt aan de aanschaf van URA-middelen? (u kunt meerdere antwrden aangeven) Ja, drdat de prijs van het URA middel dat ik gebruik is gestegen Ja, drdat ik de URA-middelen nu van de dierenarts kp en de prijs van de dierenarts hger is dan bij de handelaar Ja, drdat de dierenarts nu vaker kmt vr een cnsult en daar een bedrag vr in rekening brengt. Ja, drdat de dierenarts een bedrag in rekening brengt vr het uitschrijven van het recept

100 Ja mdat ik meer tedien dan vrheen Ja, m een andere reden, te weten.. Nee, mijn ksten zijn gelijk gebleven Nee, mijn ksten zijn gedaald drdat ik minder tedien dan vrheen Nee, mijn ksten zijn gedaald drdat de prijs van het URA middel dat ik gebruik is gedaald Nee, mijn ksten zijn gedaald drdat ik de URA-middelen nu bij de dierenarts kp en de prijs bij de dierenarts lager is dan bij de handelaar. Nee, mijn ksten zijn gedaald m een andere reden, te weten. Vraag 26: Heeft u naar aanleiding van deze vragenlijst ng behefte aan het geven van een telichting f een pmerking, dan kunt u die hiernder kwijt: Wij danken u hartelijk vr uw deelname! Berenscht BV

101 Rapprtage Enquête Dierhuders 1. Wetswijziging 1.1 Bekendheid met wetswijziging In juli 2008 heeft een wetswijziging plaatsgevnden. Deze regelgeving hudt nder meer in dat bepaalde diergeneesmiddelen die vrheen vrij verkrijgbaar waren, sindsdien alleen ng maar p recept verkrijgbaar zijn. De belangrijkste grep binnen deze categrie zijn de ntwrmingsmiddelen. URA-middelen zijn te herkennen aan het URA label p de verpakking. Driekwart van de dierhuders geeft aan dat hij p de hgte was van deze wetswijziging. Hierbij zijn grte verschillen tussen dierhuders met verschillende dieren. Onder de huders van runderen is de wetswijziging het minst bekend en nder de paardenhuders het bekendst. Tabel E1: Was p de hgte van het feit dat de wetswijziging heeft plaatsgevnden naar diersrt die gehuden wrdt De wetswijziging is het bekendst nder dierhuders die de dieren niet vr de vedselprductie huden, dit hangt waarschijnlijk samen met het feit dat veel paardenhuders p de hgte zijn van de wetswijziging terwijl deze vrnamelijk niet vr de vedselprductie wrden gehuden. Dit in tegenstelling tt runderen die vrijwel alleen maar vr de vedselprductie wrden gehuden. Dieren wrden gehuden vr de vedselprductie 72% Dieren wrden niet gehuden vr de vedselprductie 81% Fkkerij 78% Anders 78% Tabel E2: Was p de hgte van het feit dat de wetswijziging heeft plaatsgevnden naar del waarvr dieren wrden gehuden De tp drie van kanalen waarlangs men te weten is gekmen ver de wetswijziging is vakbladen/media, de dierenarts en (vrmalige) leveranciers van de URA middelen. In Ja

102 nderstaande figuur is te zien dat de huders van kleine herkauwers relatief vaker de infrmatie uit vakbladen halen dan de andere grepen en relatief minder vaak via de dierenarts. Varkenshuders weten het relatief vaker via de dierenarts en de (vrmalige) leveranciers. Het patrn van de paardenhuders en huders van runderen kmt vereen. Grafiek E1: Langs welke weg zijn de dierhuders bekend gewrden met de wetswijziging. 1.2 Del van de regelgeving Het del van de regelgeving zals hij nu is, is bij iets minder dan de helft, 45%, van de dierhuders bekend. Hierbij is er geen verschil f de dieren wrden gehuden vr de vedselprductie f niet. Het srt dieren wat gehuden wrdt dr de dierhuders geeft wel een verschil. Rundveehuders zijn het minst bekend met het del en paardenhuders het bekendst. We zien echter k dat bij de rundveehuders het kleinste deel p de hgte is van de wetswijziging en bij de paardenhuders het grtste deel. Paarden 54% Runderen 39% Varkens 51% Kleine herkauwers 52% Ttaal 45% Bekend met het del van de regelgeving Tabel E3: Bekend met het del van de regelgeving

103 Bijna 60% van de dierhuders vindt dat de wetswijziging deels bijdraagt aan de delstelling van de regelgeving, 26% vindt dat het niet bijdraagt en 17% vindt dat het vlledig bijdraagt aan de delstelling van de regelgeving. Er zijn hierbij geen verschillen tussen de verschillende srten dierhuders. Redenen waarm het niet bijdraagt: De prfessinele dierhuders gebruiken vanuit het ndernemersgpunt al te veel/ nndig URA middelen, bvendien weten zij ged he het met hun dieren is. Alles blijft hetzelfde alleen met recept. Dierenarts verkpt de middelen maar al te graag. De dierenarts gaf vr de wetswijziging al advies. We waren al alert p het vrkmen van resistentie Reden waarm het deels bijdraagt: Omdat niet iedereen zich aan de regels hudt, het is nit 100% waterdicht. Je kunt in buurlanden en via het internet ng vlp URA middelen znder recept verkrijgen. Gebruik was al ged, niet meer dan ndig. Het is niet het enige dat een rl speelt bij de vedselveiligheid dus nit vlledig. Meer bewustzijn, niet minder middelen. Paarden wrden niet vr vedsel gebruikt, dus draagt niet bij aan vedselveiligheid, wel aan resistentie. Hangt er vanaf he actief de dierenarts adviseert. Reden waarm het vlledig bijdraagt: Een deel van de dierhuders was hier al bezig z min mgelijk medicijnen te te dienen dus ged als dat bij iedereen z is. Meer cntrle. Het wrdt nu minder standaard gebruikt. Deskundiger en bewuster gebruik is ged vr de resistentie. Wrdt alleen bij de dierenarts gekcht. Het niet aanleveren van dieren als de medicijnen ng niet zijn uitgewerkt is ged vr de vedselveiligheid. Iets meer dan de helft van de dierhuders is niet p de hgte van het del van de regelgeving. Na het aangeven van de delstelling van de regelgeving geeft 9% aan dat zij anders gehandeld zuden

104 hebben met betrekking tt de behandeling van uw dieren met URA diergeneesmiddelen, 73% zu niet anders hebben gehandeld en 18% weet het niet. Ja, dan had ik de dierenarts m advies gevraagd Nee, blijft hetzelfde handelen als vrheen Weet niet Paarden 7% 81% 12% Runderen 10% 71% 19% Varkens 7% 76% 17% Kleine herkauwers 10% 70% 20% Ttaal 9% 73% 18% Tabel E4: He de dierhuder zu hebben gehandeld als hij de delstelling van de wetswijziging had gekend 1.3 Gebruik van URA middelen Paarden Heeft sinds juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Heeft vr juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Ja Nee Weet niet Ja 70% 3% 4% Nee, mijn dieren gebruiken geen URA middelen Nee, ik heb/had ng vldende URA middelen van vr de wetswijziging 2% 3% 1% 5% 1% 0% Weet ik niet 3% 1% 6% Tabel E5:Veranderen in het tedienen van URA diergeneesmiddelen Van de dierhuders die vr juli 2008 URA diergeneesmiddelen heeft gekcht en tegediend heeft 37% in verband met de wetswijziging extra URA middelen gekcht bij wijze van vrraad

105 Vr juli 2008 Na juli 2008 Handelaren via de winkel 38% 14% Handelaren via het internet 23% 14% Handelaar tijdens dierevenementen 13% 6% Dierenarts via het internet 4% 9% Dierenarts niet via internet 55% 73% Ruitersprtzaak 41% 10% Welkp 25% 4% Via stal-/manege eigenaar 11% 9% Wlfederatie 0% 0% Diervederleverancier 1% 0% Verkp aan huis 0% 0% Niet 0% 2% Anders 3% 3% Tabel E6:Kanaal van aanschaf vr en na juli 2008 van paardenhuders Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Onbekend 2% 1% 6% 1% 0% Nit 1% 1% 4% 0% 0% 1 keer per jaar 0% 4% 0% 0% 0% 2-4 keer per jaar 1% 2% 62% 0% 0% 5-8 keer per jaar 1% 0% 2% 11% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 1% 2% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E7:Gemiddeld aantal keer dat URA middelen wrden tegediend per jaar vr en na juli 2008, vr de dierhuders die na juli 2008 ng URA middelen gebruiken. Gekeken naar bvenstaande matrix is bij 78% van de paardenhuders het gebruik gelijk gebleven, bij 6% is het tegenmen en bij 6% is het afgenmen. Tensltte is van 10% nbekend he vaak zij tedienden vr juli 2008 en is dus niets te zeggen ver wijzigingen in gebruik. Gekeken naar de heveelheid die de paardenhuders zeggen te te dienen per keer, blijkt dat 84% zegt dat het gebruik ngeveer gelijk is gebleven, 10% zegt dat het is afgenmen en 2% dat het is tegenmen, 5% weet het niet

106 Vr juli 2008 Sterk afgenmen 2% Iets afgenmen 7% Ongeveer gelijk gebleven 84% Iets tegenmen 2% Sterk tegenmen 0% Weet ik niet/ geen mening 5% Tabel E8:Wijzigingen in de heveelheid van URA middelen die per behandeling wrden tegediend sinds juli 2008 Runderen Heeft sinds juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Heeft vr juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Ja Nee Weet niet Ja 46% 2% 5% Nee, mijn dieren gebruiken geen URA middelen Nee, ik heb/had ng vldende URA middelen van vr de wetswijziging 7% 12% 4% 4% 1% 1% Weet ik niet 4% 2% 14% Tabel E9: Veranderen in het tedienen van URA diergeneesmiddelen Van de dierhuders die vr juli 2008 URA diergeneesmiddelen heeft gekcht en tegediend heeft 14% in verband met de wetswijziging extra URA middelen gekcht bij wijze van vrraad

107 Vr juli 2008 Na juli 2008 Handelaren via de winkel 41% 16% Handelaren via het internet 4% 2% Handelaar tijdens dierevenementen 4% 1% Dierenarts via het internet 4% 6% Dierenarts niet via internet 79% 87% Ruitersprtzaak 2% 0% Welkp 16% 4% Via stal-/manege eigenaar 1% 0% Wlfederatie 0% 0% Diervederleverancier 0% 0% Verkp aan huis 2% 1% Niet 0% 2% Anders 2% 1% Tabel E10: Kanaal van aanschaf vr en na juli 2008 van rundveehuders Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Onbekend 7% 9% 4% 0% 1% Nit 3% 2% 1% 0% 0% 1 keer per jaar 2% 26% 1% 0% 0% 2-4 keer per jaar 0% 2% 32% 0% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 1% 2% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 0% 4% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E11:Gemiddeld aantal keer dat URA middelen wrden tegediend per jaar vr en na juli 2008 vr de dierhuders die na juli 2008 ng URA middelen gebruiken. Gekeken naar bvenstaande matrix is bij 67% van de rundveehuders het gebruik gelijk gebleven, bij 5% is het tegenmen en bij 6% is het afgenmen. Tensltte is van 22% nbekend he vaak zij tedienden vr juli 2008 en is dus niets te zeggen ver wijzigingen in gebruik

108 Varkens Heeft sinds juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Heeft vr juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Ja Nee Weet niet Ja 65% 3% 6% Nee, mijn dieren gebruiken geen URA middelen Nee, ik heb/had ng vldende URA middelen van vr de wetswijziging 5% 5% 1% 2% 1% 1% Weet ik niet 2% 1% 8% Tabel E12: Veranderen in het tedienen van URA diergeneesmiddelen Van de dierhuders die vr juli 2008 URA diergeneesmiddelen heeft gekcht en tegediend heeft 27% in verband met de wetswijziging extra URA middelen gekcht bij wijze van vrraad. Vr juli 2008 Na juli 2008 Handelaren via de winkel 40% 19% Handelaren via het internet 17% 8% Handelaar tijdens dierevenementen 8% 4% Dierenarts via het internet 2% 4% Dierenarts niet via internet 68% 80% Ruitersprtzaak 1% 0% Welkp 5% 2% Via stal-/manege eigenaar 0% 0% Wlfederatie 0% 0% Diervederleverancier 0% 0% Verkp aan huis 7% 1% Niet 0% 4% Anders 1% 1% Tabel E13:Kanaal van aanschaf vr en na juli 2008 van varkenshuders

109 Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Onbekend 3% 0% 6% 3% 2% Nit 1% 0% 35 2% 1% 1 keer per jaar 0% 5% 0% 0% 0% 2-4 keer per jaar 0% 1% 36% 0% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 2% 5% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 0% 30% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E14:Gemiddeld aantal keer dat URA middelen wrden tegediend per jaar vr en na juli 2008 vr de dierhuders die na juli 2008 ng URA middelen gebruiken. Gekeken naar bvenstaande matrix is bij 77% van de paardenhuders het gebruik gelijk gebleven, bij 6% is het tegenmen en bij 4% is het afgenmen. Tensltte is van 13% nbekend he vaak zij tedienden vr juli 2008 en is dus niets te zeggen ver wijzigingen in gebruik. Kleine herkauwers Heeft sinds juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Heeft vr juli 2008 URA middelen gekcht en tegediend Ja Nee Weet niet Ja 57% 4% 6% Nee, mijn dieren gebruiken geen URA middelen Nee, ik heb/had ng vldende URA middelen van vr de wetswijziging 2% 5% 2% 5% 1% 3% Weet ik niet 1% 2% 12% Tabel E15 : Veranderen in het tedienen van URA diergeneesmiddelen Van de dierhuders die vr juli 2008 URA diergeneesmiddelen heeft gekcht en tegediend heeft 29% in verband met de wetswijziging extra URA middelen gekcht bij wijze van vrraad

110 Vr juli 2008 Na juli 2008 Handelaren via de winkel 49% 22% Handelaren via het internet 15% 7% Handelaar tijdens dierevenementen 12% 4% Dierenarts via het internet 4% 6% Dierenarts niet via internet 70% 80% Ruitersprtzaak 3% 1% Welkp 26% 7% Via stal-/manege eigenaar 0% 0% Wlfederatie 2% 1% Diervederleverancier 0% 0% Verkp aan huis 1% 1% Niet 0% 2% Anders 25 2% Tabel E16:Kanaal van aanschaf vr en na juli 2008 van huders van kleine herkauwers Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Onbekend 4% 6% 10% 1% 0% Nit 2% 2% 4% 0% 0% 1 keer per jaar 1% 11% 1% 0% 0% 2-4 keer per jaar 0% 4% 49% 0% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 0% 3% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 0% 2% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E17: Gemiddeld aantal keer dat URA middelen wrden tegediend per jaar vr en na juli 2008 vr de dierhuders die na juli 2008 ng URA middelen gebruiken. Gekeken naar bvenstaande matrix is bij 67% van de paardenhuders het gebruik gelijk gebleven, bij 8% is het tegenmen en bij 4% is het afgenmen. Tensltte is van 21% nbekend he vaak zij tedienden vr juli 2008 en is dus niets te zeggen ver wijzigingen in gebruik

111 Verschillen in gebruik tussen srten dierhuders Heeft vr juli 2008 URA middelen gebruikt Heeft na juli 2008 URA middelen gebruikt Paarden 80% 77% Runderen 61% 53% Varkens 74% 74% Kleine herkauwers 64% 66% Ttaal 66% 62% Tabel E18:Gebruik van URA middelen dr de verschillende dierhuders Paardenhuders betrekken URA middelen vr juli 2008 al veel minder van de dierenarts dan de andere dierhuders. Ok na juli 2008 is dit minder maar trekt het wel bij

112 2. De (rl van de) dierenarts Een van de delen van de wetswijziging is geweest m de dierenarts de rl van prtwachter bij het diergeneesmiddelengebruik te geven; daarmee bedelen we dat de dierenarts, als verplichte schakel m de URA-geneesmiddelen te kunnen verkrijgen, erp teziet dat het juiste middel in de juiste heveelheden vr een bepaalde kwaal verstrekt wrdt. Een dierenarts kan daarnaast bijvrbeeld k p basis van mestnderzek adviseren m een ander middel te te dienen, de frequentie f heveelheid van het middel aan te passen, f andere methden te te passen m te vrkmen dat uw dier last krijgt van bepaalde aandeningen. 2.1 Dierenarts bezek Is alleen vrgelegd aan de dierhuders die na juli 2008 ng URA diergeneesmiddelen gebruiken. Paarden Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 38% 4% 3% 0% 0% 1 keer per jaar 1% 18% 3% 0% 0% 2-4 keer per jaar 1% 1% 20% 1% 0% 5-8 keer per jaar 1% 0% 0% 3% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 1% 4% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E19:Gemiddeld aantal keer dat de dierenarts p het bedrijf kmt in het kader van het gebruik van URA middelen per jaar vr en na juli 2008 Het dierenarts bezek is bij 12% van de paardenhuders tegenmen, bij 83% gelijk gebleven en bij 5% afgenmen. Bij 41% van de paardenhuders is de dierenarts na juli 2008 nit p het bedrijf geweest in het kader van het gebruik van URA middelen

113 Runderen Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 29% 5% 1% 0% 0% 1 keer per jaar 3% 16% 1% 0% 0% 2-4 keer per jaar 1% 3% 20% 1% 0% 5-8 keer per jaar 0% 1% 1% 4% 1% Meer dan 8 keer per jaar 1% 0% 1% 0% 10% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E20:Gemiddeld aantal keer dat de dierenarts p het bedrijf kmt in het kader van het gebruik van URA middelen per jaar vr en na juli 2008 Het dierenarts bezek is bij 10% van de rundveehuders tegenmen, bij 80% gelijk gebleven en bij 11% afgenmen. Bij 34% van de rundveehuders is de dierenarts na juli 2008 nit p het bedrijf geweest in het kader van het gebruik van URA middelen. Varkens Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 23% 1% 0% 0% 3% 1 keer per jaar 0% 4% 1% 0% 0% 2-4 keer per jaar 1% 1% 7% 1% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 0% 1% 2% Meer dan 8 keer per jaar 3% 0% 1% 1% 53% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E21:Gemiddeld aantal keer dat de dierenarts p het bedrijf kmt in het kader van het gebruik van URA middelen per jaar vr en na juli 2008 Het dierenarts bezek is bij 6% van de varkenshuders tegenmen, bij 88% gelijk gebleven en bij 5% afgenmen. Bij 27% van de varkenshuders is de dierenarts na juli 2008 nit p het bedrijf geweest in het kader van het gebruik van URA middelen. Opvallend is dat de frequentie van het bezek van de dierenarts bij de varkenshuders relatief hg ligt

114 Kleine herkauwers Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 39% 9% 2% 0% 0% 1 keer per jaar 5% 16% 4% 0% 0% 2-4 keer per jaar 1% 3% 15% 1% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 1% 1% 0% Meer dan 8 keer per jaar 0% 0% 0% 0% 2% Meer dan 8 keer per jaar Tabel E22 Gemiddeld aantal keer dat de dierenarts p het bedrijf kmt in het kader van het gebruik van URA middelen per jaar vr en na juli 2008 Het dierenarts bezek is bij 16% van de huders van kleine herkauwers tegenmen, bij 73% gelijk gebleven en bij 11% afgenmen. Bij 45% van de huders van kleine herkauwers is de dierenarts na juli 2008 nit p het bedrijf geweest in het kader van het gebruik van URA middelen. 2.2 Mestnderzek Is alleen vrgelegd aan de dierhuders die na juli 2008 ng URA diergeneesmiddelen gebruiken. Paarden Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 56% 6% 3% 1% 1 keer per jaar 3% 17% 2% 0% 2-4 keer per jaar 1% 0% 9% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 0% 1% Tabel E23: Aantal keren dat mestnderzek is gedaan vr juli 2008 en na juli 2008 nder paarden Het aantal mestnderzek gemiddeld per jaar is bij 84% van de paardenhuders gelijk gebleven, bij 11% tegenmen en bij 6% afgenmen. Bij 60% van de paardenhuders heeft na juli 2008 nit mestnderzek plaatsgevnden

115 Runderen Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 62% 4% 1% 0% 1 keer per jaar 6% 18% 1% 0% 2-4 keer per jaar 1% 1% 4% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 0% 1% Tabel E24: Aantal keren dat mestnderzek is gedaan vr juli 2008 en na juli 2008 nder runderen Het aantal mestnderzek gemiddeld per jaar is bij 85% van de rundveehuders gelijk gebleven, bij 7% tegenmen en bij 8% afgenmen. Bij 69% van de rundveehuders heeft na juli 2008 nit mestnderzek plaatsgevnden. Varkenshuders Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 74% 1% 0% 1% 1 keer per jaar 4% 14% 1% 0% 2-4 keer per jaar 1% 0% 3% 0% 5-8 keer per jaar 1% 0% 0% 2% Tabel E25: Aantal keren dat mestnderzek is gedaan vr juli 2008 en na juli 2008 nder varkens Het aantal mestnderzek gemiddeld per jaar is bij 93% van de varkenshuders gelijk gebleven, bij 2% tegenmen en bij 5% afgenmen. Bij 80% van de varkenshuders heeft na juli 2008 nit mestnderzek plaatsgevnden. Hewel de dierenarts dus vaker p het bedrijf kmt van de varkenshuder wrden er relatief minder mestnderzeken uitgeverd. Kleine herkauwers Vr juli 2008 Na juli 2008 Nit 1 keer per jaar 2-4 keer per jaar 5-8 keer per jaar Nit 60% 7% 1% 0% 1 keer per jaar 4% 16% 2% 0% 2-4 keer per jaar 1% 1% 7% 0% 5-8 keer per jaar 0% 0% 0% 0% Tabel E26: Aantal keren dat mestnderzek is gedaan vr juli 2008 en na juli 2008 nder kleine herkauwers Het aantal mestnderzek gemiddeld per jaar is bij 84% van de huders van kleine herkauwers gelijk gebleven, bij 11% tegenmen en bij 6% afgenmen. Bij 65% van de huders van kleine herkauwers heeft na juli 2008 nit mestnderzek plaatsgevnden

116 2.3 Belangen die de dierenarts dient Alle dierhuders zijn het er ver eens dat het belang van diergezndheid en het dierenwelzijn het meest dr de dierenarts wrden gediend. Het dienen van de vlksgezndheid kmt vr de rundveehuders en de varkenshuders p de tweede plek. De paardenhuders en de huders van kleine herkauwers vinden dat het belang van de dierenarts zelf p de tweede plek kmt. Grafiek E2:De mate waarin de dierenarts het belang p de nderstaande aspecten dient Bij 3% van de dierhuders is het vrgekmen dat de dierenarts bereid was m URA-middelen te verkpen maar niet bereid was m daarvr een recept uit te schrijven, waarmee de URA-middelen elders gekcht knden wrden. Er zijn hierbij geen grte verschillen tussen de verschillende srten dierhuders. % Paarden 4% Runderen 2% Varkens 6% Kleine herkauwers 4% Ttaal 3% Tabel E27: Percentage dierhuders dat geen recept kreeg van dierenarts znder daar k het URA middel af te nemen

117 Veertien prcent van de dierhuders heeft dr de dierenarts een alternatief aangebden gekregen ten m URA-middelen werd gevraagd. Dit is nder de varkenshuders lager dan bij de andere dierhuders. Ja Nee Paarden 13% 87% Runderen 14% 86% Varkens 8% 92% Kleine herkauwers 17% 83% Ttaal 14% 86% Tabel E28:De dierenarts heeft een alternatief aangebden ten m de URA middelen werd gevraagd Het alternatief dat werd aangebden verschilt per diersrthuder. De rundveehuders en de kleine herkauwers kregen het meeste een andere wijze van beweiding aanbevlen, de paardenhuders en varkenshuders met name de categrie anders. In de categrie anders wrden vrnamelijk mestnderzek en een ander geneesmiddel genemd dat als alternatief werd aangebden. Mestruiming Andere wijze beweiding Anders Paarden 15% 33% 52% Runderen 4% 61% 36% Varkens 37% 16% 47% Kleine herkauwers 4% 65% 31% Ttaal 8% 54% 38% Tabel E29: Het alternatief dat is aangebden ten m de URA middelen werd gevraagd De dierhuders die geen alternatief kregen aangebden geven in ngeveer een derde van de gevallen aan dat er geen alternatief mgelijk is vanwege de bedrijfsvering, ngeveer één p de zeven dierhuders heeft zelf m een alternatief gevraagd. De grep die gewn nee zegt geeft in de telichting k dat zij het zelf wel kan bepalen en geen bemeienis wil, het in verleg met de dierenarts gaat, er weinig middelen wrden gebruikt en er al aan alternatieve wijzen van bestrijding zals mestruiming en gede wijze van beweiding wrdt gedaan. Geen alternatief p aanraden dierenarts maar p eigen verzek Kan niet gelet p bedrijfsvering Nee Paarden 12% 23% 65% Runderen 14% 31% 55% Varkens 13% 44% 43% Kleine herkauwers 14% 32% 54% Ttaal 14% 31% 55% Tabel E30: Vervlg p dat er geen alternatief werd gebden dr de dierenarts

118 3. Neveneffecten 3.1 Tijdsinvestering Grafiek E3: Verandering in tijdsinvestering aan de administratie sinds juli 2008 Redenen vr afname in tijd: Minder tedienen, dus minder tijd. De dierenarts hudt het bij. Redenen vr tename in tijd: Je met nu recept aanvragen bij de dierenarts. Bij een aantal dierenartsen met daarvr een vragenlijst wrden ingevuld. Dierenarts p het bedrijf laten kmen en daarbij aanwezig zijn. Overleggen met de dierenarts. Je bent nu gebnden aan de (beperkte) peningstijden van de dierenarts, daar met je rekening mee huden