Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: obs Bibit Datum bezoek: 22 augustus 2013 In opdracht van: SWV PO Tilburg e.o. Rapporteur: Sicco Baas M&O-groep, s-hertogenbosch September 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolgids, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: de directie, de 2 intern begeleiders en een ouder, tevens voorzitter van de MR; half gestructureerde observaties in de groepen 3, 5 en 7, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met het gehele schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school Openbare basisschool Bibit bestaat 21 jaar en is gehuisvest in ruim opgezet en goed geoutilleerd gebouw. De school staat in de nog redelijke jonge wijk Reeshof, een grote nieuwbouwwijk aan de westkant van Tilburg, de zesde stad van Nederland. Op de Bibit vindt men het overdragen van kennis belangrijk, maar dat niet alleen. Zij wil ook een grote bijdrage leveren aan de sociaal emotionele en creatieve ontwikkeling van kinderen. Bibit profileert zich als kunst & cultuurschool en ook adaptief onderwijzen (BAS-concept) is een van haar kernwaarden. Het motto van de school is: samen groeien. Hoewel een groot deel van de wijk te maken heeft met krimp, valt het bij Bibit mee. Het aantal leerlingen loopt terug, maar niet in grote aantallen. Ten tijde van het auditbezoek werd de school bezocht door 365 leerlingen en had de school 14 groepen, 3 groepen 1/2, 2 groepen 3, 4, 7 en 8 en 1 groep 5, 5/6 en 6. Bibit is een traditionele basisschool en hanteert het leerstofjaarklassensysteem. Er wordt gewerkt met het BBAS concept, waarbij versterken van competentie, autonomie en relatie de centrale uitgangspunten zijn voor de interactie, instructie en het klassemanagement, in combinatie met het Directe Instructiemodel (DI-model). Bibit heeft hier haar eigen 'draai' aan gegeven. (BBAS = Bibit Bouwt Adaptieve School). Een klein onderdeel hiervan is bijvoorbeeld dat er gewerkt wordt met 2-kleurige kokertjes, rode kleur boven betekent "ik heb niks te vragen en wil niet gestoord worden, gele kleur boven betekent "ik heb een kleine vraag, wil je even bij mij komen?". In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school goed te noemen. Globaal aangegeven in cito scores, scoort het grootste deel van de leerlingen een lage B (ongeveer 50%), 15 % scoort A, 15 % D, E en 20 % scoort op C-niveau.. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel extra inzet vraagt van de leerkracht. De schatting van het aantal van deze leerlingen ligt op gemiddeld 2 leerlingen per groep. De aandacht die op gedrag gevraagd wordt richt zich vooral op het gedrag als geheel en niet op specifieke aspecten. De school werkt niet meer met indiviuele handelingsplannen, maar met groepsplannen (DI-model). Zij besteed veel aandacht aan de sociaal emotionele ontwikkeling, kunst & dans en techniek. Er is 1 leerling met een ontwikkelingsperspectief (OPP) en 1 LGFleerling. Het team van de Bibit probeert de leerlingen zolang mogelijk binnen het reguliere groepsgebeuren op te vangen en te ondersteunen. Dit betekent dat er handelingsgericht gewerkt wordt, het team wil zo weinig mogelijk 'labelen', maar de kennis van de labels wel gebruiken om beter te kunnen voldoen aan de specifieke onderwijsbehoeften. De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is overwegend Nederlands. Een deel van de leerlingen is 2 e of 3 e generatie nieuwkomers. In de onderbouw wordt voor de leerlingen die dat nodig hebben nog wel NT2 ingezet. 4

6 De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen wordt vooral gekenmerkt door middenkader en hoogopgeleide ouders, hetgeen niet betekent dat er geen gezinnen zijn waar de school zich zorgen over maakt. Bij ongeveer 40 gezinnen vindt de school de thuissituatie zorgelijk. 3 leerlingen hebben een leerlingengewicht van 0,3 en 2 leerlingen een gewicht van 1,2. Hiermee heeft nog geen 2 procent leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. Er is 1 leerling op de Bibit met een rugzakje : cluster 3, dit is nog minder dan 0,5%. In vergelijking met het landelijk beeld is het 0,2 %. Over het geheel genomen, is de leerlingenpopulatie van de Bibit te karakteriseren als relatief heterogeen als het gaat om verschillen in onderwijsbehoeften (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit vooral: binnen homogene subgroepen in de eigen groep en met individuele aandacht in dezelfde ruimte. De school integreert de extra ondersteuning zoveel mogelijk in de totale groepsaanpak en werkt adaptief (BBAS), waardoor er geen buitenbeentjes zijn. Individuele aandacht buiten de groep komt niet voor. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. Onderwijsconcept Overdragen van kennis Kennis verwerven Klassikaal leren Sturing van het leren door de lkr Alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen Leerstof bepaalt de leerweg Nadruk op gestructureerde opdrachten Beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering Beoordeling door de leerkracht Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep Evaluatie onderwijs door de lkr Zelf ontdekken Werken met kennis Individueel en groepsleren Kinderen sturen eigen leren Maximale uit elke leerling halen Beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg Nadruk op vrije opdrachten Beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen Zelfbeoordeling door de leerling Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling Evaluatie samen met leerlingen Tijdens de groepsbezoeken bleek dat het onderwijs hoofdzakelijk leerkracht gestuurd is en het grootste deel van de kinderen met dezelfde leerstof bezig is. De methode en de leerkracht bepalen wat er gebeurt en wat de kinderen doen. 5

7 Er wordt veel aandacht besteed aan coöperatief leren, dit betekent dat er veel in groepjes gewerkt wordt en de kinderen veel met elkaar in gesprek gaan. Verder heeft de school een 'stilte-ruimte' ingericht, waar kinderen niet afgeleid worden en in alle rust kunnen werken. Tijdens het auditbezoek was deze ruimte niet in gebruik. In alle vrije ruimtes, zoals hal en gangen, zijn kinderen zelfstandig aan het werk. Er wordt gewerkt met dagtaken, dit betekent dat de kinderen voor een groot deel hun tijd zelf kunnen indelen. Tijdens het groepsbezoek was duidelijk te merken dat de kinderen gewend zijn om samen te werken en dat in- en uitlopen normaal is, als je een ander maar niet stoort. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning ligt bij de leerkracht. De leerkracht voert de oudergesprekken en maakt de groeps(handelings)plannen. In de groepsbesprekingen heeft de IB-er nog wel de leiding en bepaalt de agenda. De taken van de interne begeleiding De intern begeleider (IB) is degene die de ondersteuningsstructuur bewaakt en degene die de gang van zaken rond de groepsbesprekingen coördineert. De school werkt o.a. met een dyslexieprotocol. Ook is het zo dat de interne begeleiding het digitale leerlingvolgsysteem beheert en zorgt voor de trend-analyses, de groepsdwarsdoorsneden van de toetsresultaten en het bespreken daarvan. De IB-er geeft geen directe ondersteuning aan kinderen. Voor dyscalculie is nog geen protocol in gebruik. Het beleid van de school is erop gericht dat de leerkracht de verantwoordelijkheid draagt voor de extra ondersteuning, de interne begeleiding is ondersteunend. Door de vele administratieve taken komt de intern begeleider bijna niet in groepen om observaties te doen, dit betekent dat de groepsbesprekingen plaatsvinden zonder dat de IB-er de betreffende kinderen in de groepssituatie heeft gezien. De school streeft ernaar dat de IB vaker observaties doet in de groepen. Het gebruik van leerlingvolgsystemen voor leren en voor de sociaal-emotionele ontwikkeling De school werkt met het leerstofjaarklassensysteem, de differentiatie vindt plaats door middel van het hanteren van het Directe Instructie-model (DI-model). De school hanteert dit in combinatie met de B-BAS methodiek. Dit betekent dat de instructie in drie niveaus verloopt, de systematiek van zelfstandig werken wordt gebruikt en is hier ondersteunend aan. Alle leerkracht hanteren het leerlingvolgsysteem, de IB-er doet het beheer. Voor Sociaal Emotionele Ontwikkeling wordt op Bibit gebruik gemaakt van bestaande methodes, uit diverse methodes worden onderdelen gebruikt. Verder hanteert de school de Scol (Sociale Competentie ObeservatieLijst). Enkele weken per schooljaar, en zeker in het begin van het schooljaar, worden de Gouden Weken georganiseerd. In alle groepen vinden dan activiteiten plaats gericht op groepsvorming, elkaar kunnen vertrouwen en leren samen te werken. Kinderen ervaren dan dat het fijn is om met elkaar om te gaan. In januari is er dan weer een opfrismoment, bij deze Gouden Weken activiteiten worden ook de ouders betrokken. De procesbewaking gedurende het schooljaar en over de schooljaren heen: De leerkrachten (team) bespreken in het zorgoverleg met de IB-er minimaal 8 keer per jaar de extra ondersteuning die geboden wordt. 6

8 Hier worden zowel groepen als individuele leerlingen besproken. Hiernaast wordt twee maal per schooljaar de voortgang van alle leerlingen van Bibit door leerkracht en IB-er besproken. Daarnaast vinden geregeld de 'tussendoorgesprekken' plaats. Wekelijks komt het zorgteam (IB / bouwcoördinatoren / directie) van de school bijeen om te bepalen hoe de ondersteuning voor leerlingen verbeterd kan worden en op welke wijze de leerkrachten daarbij kunnen worden ondersteund. Maandelijks is er een ZAT bijeenkomst, hierin participeren naast de IB ook het SMW en de GGD. De rol van ouders en de mate van betrokkenheid De wijze waarop ouders worden geïnformeerd (mate van betrokkenheid/partnerschap): Er is veel contact met ouders, zij vinden dat de school laagdrempelig is, de leerkrachten zijn makkelijk benaderbaar. De school is pro-actief en informeert ouders zo vroeg mogelijk. De ouders geven aan dat zij door de school serieus genomen worden. De school ziet de ouders als hun educatief partner en wil veel samen doen. De wijze waarop ouders betrokken zijn bij activiteiten als het bepalen van de ondersteuningsbehoefte van de leerling en het opstellen, uitvoeren en evalueren van het handelingsplan: Bibit ziet ouders als deskundige van hun eigen kind en maakt graag gebruik van deze deskundigheid. Alle extra ondersteuningsaanpakken worden in goed overleg en als het kan in gezamenlijkheid uitgevoerd. De gesproken ouder is erg tevreden over de samenwerking met de school. De school in haar netwerk Deling voedingsgebied met andere scholen De Bibit geeft onderwijs aan 1 leerling met LGF. Het aantal leerlingen met speciale behoeften is vergelijkbaar met de andere scholen in de wijk. De begeleiding vanuit het samenwerkingsverband en/of vanuit andere instanties De contacten met het samenwerkingsverband zijn goed. Het samenwerkingsverband bekostigt voor 3 uur per week School Maatschappelijk Werk (SMW) op structurele basis. SMW heeft op school een inloopspreekuur en begeleidt een aantal kinderen en hun gezinnen. De samenwerking met andere instaties is goed, er is een ZAT waaraan directie en IB deelnemen. Samenwerking met externe ondersteuners is over het algemeen goed, de afstemming met de PCL zou beter kunnen, met name de criteria voor het afgeven van beschikkingen kunnen transparanter. De verwijzingen naar sbo en so en de contacten met andere scholen Verwijzingen SBO Verwijzingen SO cluster Verwijzingen SO cluster Verwijzingen SO cluster Verwijzingen SO cluster De extra ondersteuning voor leerlingen wordt georganiseerd in de keten school schoolbestuur samenwerkingsverband. In het interview is gevraagd naar waar de sturing ligt van de (inrichting van) de extra ondersteuning. 7

9 De schoolleiding is van mening dat de scholen hierin zo autonoom mogelijk zouden moeten kunnen opereren en zoveel mogelijk zelf de mate van ondersteuning moeten kunnen bepalen. Nu ligt de sturing ook bij de school. Het is een goede zaak dat de school over de besteedde middelen en de uitgevoerde activiteiten verantwoording aflegt. Het bestuur in samenwerking met het samenwerkingsverband zou dan verantwoordelijk moeten zijn voor de kwaliteitsbewaking. 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. Buiten de klas is voor leerlingen 20 uur beschikbaar. Groep Functionaris(sen) Aantal uren per week Aantal betrokken lln. 7 7 Alle groepen Alle groepen Alle groepen AB IB Vakleerkracht muziek en dans IB PAB 1 uur 1 uur 12 lesuren 5 uur 1 uur 1 LGF lln. 1 LGF lln. 367 lln. 367 lln. 30 lln. alle groepen Stagiaires * ± 100 uur alle lln. Bibit heeft een convenant met de PABO, dit betekent dat zij jaarlijks kunnen beschikken over stagiaires. Verder maakt zij ook veelvuldig gebruik van ROC stagiaires (OA). Een van de leerkrachten is vakleerkracht dans en muziek, alle groepen maken hier gebruik van. Naast extra handen in het primaire proces zijn er uren beschikbaar voor de ondersteuning van de medewerkers van de school. Dit zijn de volgende uren: Interne Begeleiding = 32 uur. Verdeeld over 2 IB-ers. De bouwcoördinatoren zijn voor 16 uur ambulant. 8

10 Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. Bibit heeft het volgende beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. leeslijn, leesondersteuning Luc Koning, Knoop in je oren etc.; Materialen met een lager tempo, veel herhaling, nl. mijn eigen spellingschrift, Artis, Schrijfdans; Materialen die veel/snel lezen vermijden, nl. Kurzweil, Daisyspeler; Materialen gericht op sensomotorische informatieverwerking, nl. DCD hulpgids, uit de Pas, NLDhulpboek; Materialen uitgaand van een sterk eigen probleemoplossend vermogen, nl.denkspelen, rekentijgers, somplex, allerlei plusmateriaal; Andere materialen, zoals vakliteratuur m.b.t. begeleiding DSM IV belemmeringen. Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl. eigen ontwikkelde integrale methode/leskisten op ontwikkelingsgebied; Materialen voor het ervaren van successen en het ontvangen van beloningen, nl. beertjes, mijn plakboek; Andere materialen, allerlei ontwikkelingsspellen, babbelspel, asos-spel, stop-denkdoe-spel, in de put, een doos vol gevoelens etc. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn zitkussens, voetenbankjes, time-timers en aangepast schrijfmateriaal beschikbaar. Veld 3: de ruimtelijke omgeving In het schoolgebouw bevinden zich een aantal ruimtes die zijn voorzien van specifieke luchtafzuigingsapparatuur voor kinderen met een aandoening aan de luchtwegen. Dit luchtsysteem zorgt ervoor dat verschillende ruimtes een heel schoon klimaat hebben. Voor kinderen met een extreme gevoeligheid voor chemische stoffen werkt dit erg goed. Dit betreft een aanpassing in de onderbouw. Ook is er een onderzoeks- en een verschoningsruimte. De school heeft een stilte-werk-ruimte ingericht en beschikt over een keuken geschikt voor kookles en er zijn 2 speel/gymlokalen. De school is rolstoeltoegankelijk. Er is een schooltuintje beschikbaar. Veld 4: de expertise We onderscheiden teamexpertise en specialistische expertise. Met teamexpertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. Bibit heeft teamexpertise op het gebied van handelingsgericht werken, werken met leerlijnen en coöperatief werken. Er wordt gewerkt met het B-BAS-concept. Het team ontwikkelt op dit moment nog meer teamexpertise op het gebied van het B-BAS-concept en coöperatief leren. 9

11 Een tweede vorm van expertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige expertise. Deze specialistische expertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee ja Visuele beperkingen nee ja Auditieve beperkingen nee ja Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen ja nee Verstandelijke beperkingen nee ja Motorische beperkingen nee ja Beperkingen door chronische ziektes ja nee Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ja nee ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee nee Overige psychiatrische aandoeningen ja nee Gedragsproblemen ja nee Dyslexie nee ja Onderwijsachterstanden andere culturen Het team van Bibit is van mening dat zij in staat is te voldoen aan een brede range van ondersteuningsbehoeften. Niet omdat men officieel gecertificeerd is, maar omdat er veel ervaringsdeskundigheid is, met veel doorlopen trainingen en cursussen. Zowel op het gebied van gedragsproblematiek als op leerproblematiek. Extern is veel expertise nabij en snel toegankelijk. Veld 5: de samenwerking met andere instanties SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente nooit sporadisch regelmatig vaak gemeenschappelijk handelingsplan Verder dient vermeld dat er prima contacten zijn met de wijkagent en met de BSO. 10

12 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 4. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. 4 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 11

13 Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van Bibit weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 12

14 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. Bibit bevindt zich op positie: Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. Groeimogelijkheden voor wat betreft het onderwijsconcept: Op de Bibit wordt veel aandacht besteed aan de leerlingenzorg. De school biedt de leerlingen structuur, het team heeft oog en hart voor die leerlingen voor wie het allemaal niet vanzelf gaat, zowel naar de bovenkant, als naar de onderkant. Echter dit heeft zijn grenzen. De school investeert veel om leerlingen voor de school te behouden. In de schoolgids zijn de grenzen van de extra ondersteuning aangegeven. Zowel IB als directie zijn van mening dat plaatsing naar een andere onderwijssetting (bijv. SBO) een incident moet zijn. Met name het goede pedagogische klimaat, de aandacht voor sociaal emotionele ontwikkeling en de structuur binnen de organisatie van school maakt dat het er prettig en veilig is voor kinderen. De lessen in muziek en dans zullen zeker in positieve zin bijdragen aan de persoonsontwikkeling, het bewustzijn en ontwikkeling van het talent van de kinderen. Waarschijnlijk is dit ook debet aan het feit dat gedragsproblemen niet toenemen. Waar de grens in de extra ondersteuning ligt, is binnen het team nog niet eenduidig. Hiermee wordt bedoeld dat het per leerling en per leerkracht verschillend is. Iedere casus staat op zich. Algemene mening is dat het onderwijs en de veiligheid binnen de groep en de school er niet onder mag lijden. Het team staat in principe open voor meer diversiteit op school, mits de middelen daarop volgen. Of dit het geval is wordt echter betwijfeld. 13

15 De benadering van het onderwijsprogramma op Bibit start vanuit de traditionele opvattingen van het leerstof jaarklassensysteem, maar gaat vervolgens verder in het zoeken naar mogelijkheden om aan verschillen tussen leerlingen recht te doen. De school wil dit realiseren door het werken met het "Bibit - Bouwen aan de Adaptieve School - concept" (B-BAS) en het Directe Instructiemodel. Ook het coöperatief leren speelt hierin nadrukkelijk een rol. Het ligt voor de hand om het handelingsrepertoire van de leerkrachten verder uit te breiden, gericht op de praktijk die op dit moment in de school voorkomt en waarin vergroting van de deskundigheid nodig is. Kennis over allerlei opvattingen en aanpakken rond onderwijsondersteuning (o.a. Handelingsgericht werken, waarmee gewerkt wordt) kan voor het team invulling geven om in toenemende mate aan kinderen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden. Zoals het onderwijs nu wordt gegeven is het BBAS concept naast de methode leidend. Er wordt een protocol Hoogbegaafdheid gehanteerd en tijdens de intake worden de ouders hierover geïnformeerd. Bedoeling is dat leerlingen die meer aankunnen zo weinig mogelijk worden afgeremd. De school houdt niet of nauwelijks rekening met de leerstijl en talenten van de kinderen. Bij toenemende differentiatie zou de methodesturing op een natuurlijke manier kunnen omslaan naar sturing vanuit de onderwijsbehoefte (met gebruik van methoden). Grenzen voor wat betreft het onderwijsconcept: De school wil vasthouden aan de methode als leidraad. Het is de vraag in hoeverre de methode sturend wordt ingezet bij de inrichting van het onderwijs, of dat de methode ook meer naar behoefte van diversiteit gebruikt kan worden als middel bij op maat ingezet onderwijs. Op Bibit is naast de leerstof, zoals deze wordt aangeboden in de methode, de beginsituatie van de leerling leidend voor het inrichten van het onderwijsprogramma. De school heeft de ambitie om meer extra ondersteuning te kunnen bieden dan zij nu al doen. Het team is van mening dat meer ondersteuning bieden mogelijk moet zijn, mits dit niet ten koste gaat van veiligheid en het leren van álle kinderen. De school is zich bewust dat sturing van het onderwijs vanuit de methode begrenzend werkt voor diversiteit en dat daardoor niet altijd aan alle onderwijsbehoeften kan worden voldaan. Het lijkt erop dat in de huidige situatie de differentiatie-grens wel is bereikt en het hanteren van het Directe Instructiemodel hier positief aan bijdraagt. Een tweede grens kan komen uit de groeiende vraag naar speciale onderwijsondersteuning. De afgelopen 4 jaren zijn er gemiddeld 3 leerlingen per jaar verwezen naar een speciale onderwijssetting, iets minder dan 1 %, dit vindt de school te veel. Binnen het voedingsgebied van de school lijkt de behoefte aan speciale onderwijszorg toe te nemen. Het is de ambitie van het team om meer verschillen in ondersteuning aan te kunnen. Het aspect dat hierin meegenomen moet worden, is dat kunnen omgaan met diversiteit een competentie is die ook nodig is wanneer je bijvoorbeeld meer rekening wilt houden met leerstijlen van leerlingen en het onderwijsconcept hierop wilt aanpassen. Daarbij is het beleid erop gericht om het onderwijs zo handelingsgericht mogelijk, aansluitend bij de onderwijsbehoefte van het kind, in te richten. Denken in mogelijkheden. De school geeft aan zich hierop nog beter te willen bekwamen. 14

16 Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachteontwikkeling over Passend Onderwijs. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 5 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een exacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. 5 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 15

17 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 6 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). Hierbij moet opgemerkt dat het BBAS-concept ervoor zorgt dat de instructiegroepen tijdelijk kleiner zijn. Dit past meer bij de smalle ondersteuningsschool. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogsch klimaat, o.a. De Gouden Weken. Dit is passend bij de smalle ondersteuningsschool. 6 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 16

18 Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt éénop-één begeleiding gegeven. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. Ook heeft de school de beschikking over een stilteruimte, schooltuin en een keuken geschikt voor kooklessen, de positie van deze ruimtelijke omgeving in het schoolconcept is nog in ontwikkeling. Het schoolgebouw beschikt over een luchtverversingsysteem dat ervoor zorgt dat in enkele ruimtes erg schone lucht is. Kinderen met extreem gevoelige luchtwegen en gevoeligheid voor chemische stoffen hebben hier veel baat bij. Binnen Passend Onderwijs kan dit een goede functie hebben. Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Expertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een expertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke expertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke expertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Expertise op het gebied van techniek, gedragsproblematiek en leerproblematiek is op de school aanwezig. Deze deskundigheid wordt benut door de hele school, o.a. voor advies en plannen van de groepsaanpak. 17

19 Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. 18

20 4. Tot slot Over het geheel genomen is Bibit te karakteriseren als een netwerkschool. Waarbij wel opgemerkt moet worden dat er meer expertise aanwezig lijkt dan op vergelijkbare scholen en de smalle ondersteuningsschool zeker in de buurt komt. Ook het aanbod op het gebied van muziek, dans en techniek zorgt voor een grotere diversiteit en kan een kans zijn voor kinderen om talenten te ontwikkelen. De aangegeven groeimogelijkheden op het algemene onderwijsconcept van de school en op de vijf velden bieden perspectief op een ontwikkeling naar een brede ondersteuningsschool of op een versterking van het bestaande profiel. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Expertise 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. De school geeft aan te willen gaan voor een smalle ondersteuningsschool. Zij vindt dat de deskundigheid hiervoor aanwezig is, met aanpassingen aan het gebouw en meer handen in de klas is dit te realiseren. OBS Bibit toont zich net als de andere scholen een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Met dank voor de prettige ontvangst, Sicco Baas 19

21 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land: ~ 2,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerling cluster 2 ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 7 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie 2 (lichamelijke beperkingen) ~ 0,2 leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster 2 De verblijfsduur van een leerling op het speciaal basisonderwijs is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Het gemiddelde deelnamepercentage aan het speciaal basisonderwijs bedraagt 2,8%. Bij een verblijfsduur van 4 jaar verwijst een basisschool gemiddeld 2,8% : 4 jaren = 0,7% per jaar. Bij een basisschool van bijvoorbeeld 300 leerlingen kan er gemiddeld per jaar een verwijzing naar het sbo van 0,7% van 300 leerlingen = 2,1 leerling verwacht worden. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 8 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 7 Op grond van de cijfers van 2013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 8 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. 20

22 Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 9 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Expertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 9 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 21

23 Tabel 2: Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met extra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, extra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 22

24 Tabel 3: Speciale onderwijsondersteuning op de brede ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferentiatie toegepast binnen de lesmethoden. Voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar éénop-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Expertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van externe instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op semi-permanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische /psychologische kenmerken en fysieke/ lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een time-out). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Experts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Externe experts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 23