Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: Antonius Biest-Houtakker Datum bezoek: 14 mei 2013 In opdracht van: Samenwerkingsverband PO Tilburg e.o. Rapporteur: Irma Miedema M&O-groep, s-hertogenbosch Mei 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet en wanneer wel op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van onderwijs ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het onderwijs ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het onderwijs ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. epertise; 5. samenwerking met eterne instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: Janine van Kalmthout (ouder), Naomi Baselmans (leerkracht), Sjané Hesselmans (intern begeleider) en Yvonne Mutsaers (directeur). half gestructureerde observaties in de groepen 1/2, 5/6 en 7/8, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met het schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school De Antoniusschool is met 96 leerlingen de enige school in Biest-Houtakker, een dorp dicht bij Hilvarenbeek. Dit kalenderjaar is de school gehuisvest in een tijdelijk gebouw aan de rand van het dorp, omdat het eigen gebouw in het dorp verbouwd wordt. De vernieuwde school zal onderdeel uitmaken van een centrumvoorziening van het dorp, samen met o.a. de peuterspeelzaal en mogelijk een kinderdagverblijf. De school heeft een belangrijke plaats in het dorp, ouders zijn betrokken. Zo is de verhuizing naar de tijdelijke locatie met vereende krachten uitgevoerd: veel dorpsgenoten hebben, soms met eigen materieel, geholpen. De school heeft vier combinatieklassen (1/2, 3/4, 5/5 en 7/8). Opvallend is dat er veel studenten stage lopen op de (kleine) Antoniusschool: 3 vanuit de opleiding onderwijsassistent, 2 vanuit de pabo en 1 vanuit de opleiding pedagogiek. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school iets boven gemiddeld. Op taalgebied geldt dit in mindere mate omdat een deel van de kinderen in het taalgebruik moet schakelen vanuit het eigen dialect. Toen dit geconstateerd werd heeft de school actie ondernomen. Er is een nieuwe taalmethode aangeschaft (Focus op Taal) en een leerkracht heeft de cursus voor taalcoördinator gedaan. De invloed van deze maatregelen is duidelijk te merken. Het aantal leerlingen dat een duidelijk hoger of een lager niveau van leren heeft wordt door de geïnterviewde medewerkers geschat op rond de twintig procent. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel etra inzet vraagt van de leerkracht. Naar schatting geldt dit bij de Antoniusschool voor ongeveer 3 leerlingen per groep van rond de 25 leerlingen. Dit beeld is gemiddeld voor een Nederlandse basisschool. De aandacht die op gedrag gevraagd wordt richt zich zowel op het begrenzen van gedrag, als op het stimuleren tot activiteit, en op het begrijpen van de effecten van het (eigen) gedrag. De school voert waar nodig aanpassingen door voor deze leerlingen. Bijvoorbeeld voor wat betreft de plaats van de leerling, de lesstof, de instructie (visualisatie), materialen (koptelefoon, eigen laptop, meubilair). De culturele en taalachtergrond van vrijwel alle leerlingen is Nederlands. De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen wordt vooral gekenmerkt door de middelbare of hogere opleiding van ouders, en door een achtergrond in het lokale midden- en kleinbedrijf, deels in de agrarische sector. 3 leerlingen hebben een leerlingengewicht van 0,3 en er zijn geen leerlingen met een gewicht van 1,2. Hiermee heeft 3,1 procent leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. 4

6 Er zijn 9 leerlingen op de Antoniusschool met een rugzakje (2 cluster 3, en 7 cluster 4). Dit is niet incidenteel: in de voorgaande jaren is het aantal leerlingen met een rugzakje steeds toegenomen (4, 6, 8, en nu 9 leerlingen). In vergelijking met het landelijk beeld is dit erg veel: 9,4 % tegen 1 % landelijk. Over het geheel genomen, is de leerlingenpopulatie van Antoniusschool te karakteriseren als gemiddeld heterogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). De heterogeniteit wordt vooral veroorzaakt door de leerlingen met rugzakjes. Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit: - deels met individuele aandacht, in een andere ruimte dan de groep (remedial teaching); - deels met individuele aandacht, in dezelfde ruimte, maar apart van de groep (tijdens het zelfstandig werken van de groep); - deels met groepsaandacht in homogene subgroepen (in niveaugroepen); - en deels met individuele aandacht geïntegreerd in de groepsaanpak (vooral coöperatieve werkvormen zijn hierbij in ontwikkeling op de Antoniusschool). In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links (1), enigszins links (2), enigszins rechts (3), duidelijk rechts (4). Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. Onderwijsconcept Antonius overdragen van kennis zelf ontdekken kennis verwerven 1 2 werken met kennis klassikaal leren individueel en groepsleren sturing van het leren door de lkr. 3 kinderen sturen eigen leren alle leerlingen op bepaald maimale uit elke leerling halen basisniveau brengen leerstof bepaalt de leerweg beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg nadruk op gestructureerde nadruk op vrije opdrachten opdrachten beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen beoordeling door de leerkracht zelfbeoordeling door de leerling evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling evaluatie onderwijs door de lkr. evaluatie samen met leerlingen 1 met name de onderbouw 2 met name de bovenbouw 3 in groep 7/8 meer eigen sturing 5

7 Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning ligt bij de intern begeleider en bij de groepsleerkracht. Voor de dagelijkse gang van zaken is de groepsleerkracht het eerste aanspreekpunt. Voor de doorgaande leerlijn over de jaren heen is de intern begeleider het aanspreekpunt. De taken van de interne begeleiding op de Antoniusschool zijn divers: het introduceren van nieuwe kennis en werkwijzen, het coachen van leerkrachten en zo nodig het aansturen en bijsturen van ondersteuningsprocessen. De intern begeleider maakt geen deel uit van de directie. De combinatie van coachende en aansturende taken kan lastig zijn en wordt over het algemeen niet aanbevolen maar in de praktijk op de Antoniusschool heeft dit nog geen duidelijke problemen opgeleverd. De Antoniusschool gebruikt een leerlingvolgsystemen voor leren om speciale leerbehoeften te signaleren, om de ontwikkelingslijn van leerlingen in kaart te brengen, en voor leerlingen met een eigen leerlijn om het ontwikkelingsperspectief te helpen bepalen. Evaluaties van het onderwijs worden ondersteund door overzichten uit het leerlingvolgsysteem. Een leerlingvolgsysteem voor sociaal-emotionele ontwikkeling wordt door de Antoniusschool op dit moment niet gebruikt. Binnen het schoolbestuur starten in de loop van enkele jaren alle scholen met een dergelijk volgsysteem; de Antoniusschool begint volgend schooljaar. Los van een volgsysteem wordt incidenteel een sociogram van een groep opgesteld wanneer daar aanleiding toe is. De Antoniusschool hanteert de één-zorgroute als leidraad bij de procedures in de leerlingenondersteuning. Ouders zijn op de Antoniusschool bij het ondersteuningsproces betrokken als partners: ouders denken mee bij het bepalen van de ondersteuningsbehoefte. In de keuze van de aanpak heeft de school de leiding, de uitvoering is waar nodig - gezamenlijk. De evaluatie van hoe het gaat ligt bij de school, met aanvulling door de ouders. De school in haar netwerk De Antoniusschool is de enige school in het dorp. Een enkele keer kiezen ouders uit het dorp voor een grotere school in Hilvarenbeek, maar dat zijn uitzonderingen. Op de Antoniusschool is begeleiding beschikbaar vanuit cluster 3 en 4, ambulante begeleiding voor de leerlingen met een rugzakje. Soms is er ondersteuning vanuit het sbo (kortdurend maatwerk). De invloed van de ondersteuning op het onderwijs is wisselend. Dit vindt zijn oorzaak vooral in de verschillen in de mate waarin de geboden ondersteuning aansluit bij de behoeften van de Antoniusschool. 6

8 Er is geen ondersteuning op de Antoniusschool door een onderwijsbegeleidingsdienst of een andere eterne partner. De afgelopen vier jaar zijn geen leerlingen verwezen naar het sbo of naar het speciaal onderwijs. In combinatie met het aantal rugzakjes geeft dit het beeld van een school die graag alle leerlingen uit het eigen voedingsgebied, het dorp, een plek biedt. Dit beeld wordt bevestigd door de teamleden: er is een teambreed gedragen motivatie om kinderen uit het dorp op de eigen school een plek te bieden. Soms ervaren leerkrachten het zelfs als een falen wanneer dit een enkele keer niet lukt. De etra ondersteuning voor leerlingen wordt georganiseerd in de keten school schoolbestuur samenwerkingsverband. In het interview is gevraagd naar waar de sturing ligt van de (inrichting van) de etra ondersteuning. Op dit moment ervaart de school een overgang van een klein samenwerkingsverband naar een groter samenwerkingsverband. In het kleine verband was er ruimte voor de eigen inbreng via korte lijnen. In het nieuwe verband ziet de school wel de vertegenwoordiging via de projectstructuur met de werkgroepen, maar er is aarzeling of de lijnen wel voldoende kort zullen blijven. De zorg is dat er toch meer van bovenaf bedacht zal worden. Over de inrichting van Passend Onderwijs werd gezegd: Scholen moeten aan het denken gezet, dat moet worden aangestuurd. Daarna moeten de scholen het voortouw nemen. 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van onderwijs ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig en vermelden we dus niet. Bij de fleibilisering van waar en hoe de etra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. 7

9 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ), die beschikbaar is bij het lesgeven in de klas. Groep Functionaris(sen) Aantal uren per week Aantal betrokken lln. 1/2 st oa /2 st pabo 2 5,5 30 3/4 lkr /4 st oa rt 0,5 2 5 lkr rt ab cl. 3 0,5 2 5/6 lkr 11,5 26 5/6 st pabo /6 st oa /6 st ped rt 1 2 7/8 lio 13,5 25 7/8 ab 5 5 7/8 ab cl 4 0,16 5 Afkortingen voor functionarissen: Lkr. = leerkracht, Vlkr. = vakleerkracht, OA = onderwijsassistent, RT = remedial teacher, AB = ambulant begeleider, OU = ouder/verzorger, LIO = leerkracht in opleiding, ST = stagiaire In totaal is er een inzet van etra handen van 106 uur per week. Gerekend over 4 klassen is dit gemiddeld 26,5 uur per klas 4. Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. De Antoniusschool heeft het volgende beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. Maatwerk / Speciale spellingbegeleiding / Zuidvallei; Materialen gericht op zelfredzaamheid, nl. Typetopia; Methodieken met een lager tempo, veel herhalen Ambrasoft; Materialen die veel/snel lezen vermijden, nl. Kurzweil; Materialen uitgaand van een sterk eigen probleemoplossend vermogen, nl. Compacten / Accadin / Rekentijgers / Taaltoppers. 4 Dit gemiddelde doet geen recht aan de feitelijke inzet van de etra handen: die wordt duidelijk in de tabel. Het gemiddelde dient als vergelijkingscijfer met andere scholen. 8

10 Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl. Goed Gedaan / Handleiding voor jezelf / Schatjes, katjes, watjes / Doos vol gevoelens; Materialen voor begrenzing van het gedrag, nl. Remweg / Wat denk jij wel; Materialen uitdagend tot alertheid en activiteit, nl. Beertjes (Kaat Timmermans / Stippe stappenplan; Materialen voor begrip van sociale interactie, nl. Goed gedaan / Schatjes, katjes, watjes. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn wiebelkussens / aangepast meubilair / aangepast schrijfmateriaal en laptops beschikbaar. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De Antoniusschool verhuist aan het eind van dit kalenderjaar vanuit de huidige tijdelijke huisvesting terug naar het eigen, verbouwde gebouw in het dorp. Na de verbouwing zijn er de volgende ruimtes beschikbaar / is voldaan aan de volgende ruimtelijke eisen: - rolstoeltoegankelijkheid - time-out ruimte - een aantal lokalen is groter dan de VNG-norm - mogelijk is er een verzorgingsruimte in te richten - gymlokaal - keuken, in het gemeenschappelijke deel van het gebouw als dorpscentrum De precieze inrichting van het nieuwe gebouw is nog niet helemaal vastgesteld. Veld 4: de epertise We onderscheiden teamepertise en specialistische epertise. Met teamepertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. De Antoniusschool heeft teamepertise in het betrekken van ouders als partners bij de onderwijsondersteuning van hun kind. De Antoniusschool heeft (nog) geen (volledige) teamepertise op het gebied van gedrag. De Antoniusschool ontwikkelt op dit moment teamepertise rond allerlei opvattingen en aanpakken in de onderwijsondersteuning (zoals handelingsgericht werken, werken met leerlijnen, onderwijsconcepten gebaseerd op de onderwijsbehoeften van leerlingen zoals coöperatief leren). Ter ondersteuning van de ontwikkeling naar meer bewustzijn om van onderwijsbehoeften van leerlingen uit te gaan, is vorig jaar begonnen met kindgesprekken. Een tweede vorm van epertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige epertise. Deze specialistische epertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. 9

11 De beschikbaarheid van epertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is bij de Antoniusschool als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Epertiseveld Visuele beperkingen Auditieve beperkingen Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen Verstandelijke beperkingen Motorische beperkingen Beperkingen door chronische ziektes Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ADHD en ADD Overige psychiatrische aandoeningen Gedragsproblemen Dysleie Onderwijsachterstanden andere culturen Er is een teamlid met een master RT/IB, en er is een gedragsspecialist, een orthopedagoog en een verpleegkundige. Veld 5: de samenwerking met andere instanties SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente: verbouw school Gemeente: brede school nooit sporadisch regelmatig vaak 10

12 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlingengestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 5. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, etra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een etra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 5 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 11

13 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de epertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een etra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van de Antoniusschool weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 12

14 Scholen bevinden zich ergens op de gebogen lijn. De Antoniusschool bevindt zich op positie De Antoniusschool hanteert een overwegend methode-gestuurde aanpak, vandaar de hoge positie op de verticale as. De school biedt aangepast onderwijs voor het relatief grote aantal leerlingen met een rugzakje, en voor leerlingen zonder indicatie die dit nodig hebben. Hierdoor is de positie op de horizontale as een stuk naar rechts. De Antoniusschool loopt tegen de grenzen aan van wat mogelijk is aan differentiatie binnen onderwijs dat vooral methode-gestuurd is: verder naar rechts opschuiven in de grafiek is niet mogelijk zonder te dalen op het kenmerk van methodesturing. Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een (nog) breder profiel in de zin dat (nog) meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. De Antoniusschool biedt een open, veilige en uitnodigende omgeving voor alle kinderen uit het dorp. Leerlingen die andere dan de gebaande paden nodig hebben zijn heel welkom: het team ziet verschillen als een verrijking voor iedereen voor teamleden zowel als voor alle leerlingen. Daarbij legt het team geen grenzen bij voorbaat: eigenlijk wil men alle kinderen op de eigen school. Alleen bij hoogste uitzondering moet een plek op het speciaal onderwijs gezocht worden. De open houding van de Antoniusschool blijkt ook uit de vele stagiaires. Op sommige dagen zijn er evenveel stagiaires als teamleden op de kleine school. 13

15 Ook dit ervaart de school als een verrijking: natuurlijk vanwege de etra handen maar ook vanwege de inbreng van jonge mensen met een frisse blik. De ruimte voor verschillen tussen leerlingen bij de Antoniusschool wordt sterk gedragen door de houding en inzet van de leerkrachten, en in mindere mate door het onderwijsconcept. Waar nodig worden aanpassingen doorgevoerd per leerling die dit nodig heeft. De (relatief veel) leerlingen met een rugzakje zijn, met de inzet van de teamleden en de getroffen aanpassingen goed op te vangen. Dit moet wel gezien worden tegen de achtergrond van een overigens sterk homogene leerlingenpopulatie die weinig etra aandacht vraagt. Een consequentie van het methode-gestuurde onderwijs is dat er weinig ruimte is voor differentiatie naar leerstijlen van kinderen. De basis is de stijl van de methode, leerlingen die daarmee in de knel komen moeten een aparte benadering krijgen (een eigen handelingsplan). Groeimogelijkheden voor de Antoniusschool voor wat betreft het onderwijsconcept: Een versterking van de epertise van de teamleden rond allerlei vormen van onderwijzen. Om een antwoord te hebben op verschillende ondersteuningsbehoeften van leerlingen heeft een leerkracht een uitgebreid handelingsrepertoire nodig. Dit repertoire wordt gevoed door het kennis nemen van alle ontwikkelingen en onderzoek rond manieren van lesgeven. Een professionele leerkracht gebruikt uit de nieuwe kennis en ervaringen datgene wat nodig is in de eigen omgeving en past bij de eigen stijl van lesgeven. Het leggen van de verantwoordelijkheid voor epertiseontwikkeling bij elke leerkracht. Op dit moment komt veel van de nieuwe kennis de school in via de intern begeleider en de directeur. Gekozen zou bijvoorbeeld kunnen worden voor een planning van de nascholing waarbij ieder teamlid zelf de eigen nascholing bepaalt, en aangeeft hoe het eigen plan bijdraagt aan de ontwikkelingsdoelstellingen van de school. Een aanpassing van het klassenmanagement. Dit is een mogelijkheid die veel tijd en energie vergt, en die daarom goed voorbereid moet worden. Een omslag naar ander klassenmanagement (een ander onderwijsconcept) heeft consequenties voor alle teamleden en alle kinderen op school. Er is een verschil tussen het meer uitgaan van onderwijsbehoeften binnen de methode-gestuurde aanpak, en een aanpak die uitgaat van onderwijsbehoeften met gebruik van methode-inhouden. De omslag van het eerste naar het laatste vergt o een daarbij passende vorm van klassenmanagement o leerkrachten die de kerndoelen en leerlijnen zodanig beheersen dat zij zelf het onderwijsplan ontwerpen, waar gewenst met gebruikmaking van inhouden uit de methode. Grenzen voor de Antoniusschool voor wat betreft het onderwijsconcept: Een onderwijsconcept is niet van de ene op de andere dag aangepast. Zelfs als het team zich uitspreekt vóór een dergelijke ontwikkeling, is er een aantal jaren nodig om die in de hele school te realiseren. Voorlopig betekent de huidige methodesturing dat de grens aan de ruimte voor verschillen tussen leerlingen ongeveer bereikt is. 14

16 Er wordt nog relatief veel tijd besteed aan frontaal klassikaal instructie geven en oefenen. Dit verschilt van klas tot klas, van teamlid tot teamlid. De school is bezig het zelfstandig werken verder door te voeren. Deze ontwikkeling kan als voorportaal dienen tot een overgang naar meer onafhankelijkheid van de methode. Op dit moment beperkt dit aspect van de manier van lesgeven nog de ruimte voor verschillen tussen leerlingen. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 6 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( eclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale (onderwijs)ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om zorgleerlingen te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een eacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. 6 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 15

17 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele zorgleerling of subgroep zorgleerlingen helpen. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De Antoniusschool heeft veel etra handen ter beschikking, met name van stagiaires. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Setting Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. 16

18 Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. Setting Binnen de school Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. De mogelijkheden voor wat betreft de ruimtelijke omgeving in de verbouwde school zijn nog niet in alle opzichten duidelijk. Veld 4: de epertise Eén manier om naar de groei van de epertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamepertise en individuele epertise. De inzet van individuele epertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer die ingebed is in een epertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke epertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke epertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Vandaar dat de teamepertise meer bepalend is op dit veld dan de individuele epertise van de teamleden. De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool voor wat betreft de teamepertise. Hierbij moet wel een kanttekening gemaakt. Bij individuele teamleden is er ruime epertise aanwezig op de Antoniusschool (een gedragskundige, een orthopedagoog, en een leerkracht met master IB en RT): Teamleden hebben opleidingen gevolgd van waaruit zij kennis hebben rond speciale ondersteuningsbehoeften. Deze meer individuele epertise is bij de Antoniusschool ruimer aanwezig dan op de meeste scholen die op dit veld als netwerkschool gekenschetst worden. Veld Binnen de klas 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. Setting Binnen de school De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. 17

19 Daarnaast is er epertise door de inbreng van deskundigen (ab-ers) rond de leerlingen met rugzakjes. Niet alle vormen van specialistische epertise zijn snel beschikbaar voor de Antoniusschool. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samen werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. De behoefte aan samenwerking met andere instanties fluctueert mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. 18

20 4. Tot slot Over het geheel genomen is de Antoniusschool te karakteriseren als een smalle ondersteuningsschool. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Epertise ( ) 7 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. Of een dergelijke groei wenselijk is, is vanzelfsprekend afhankelijk van de opvattingen van de school, haar schoolbestuur en het samenwerkingsverband waar zij deel van uitmaakt. De Antoniusschool toont zich een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Irma Miedema 7 Bij individuele teamleden is er ruime epertise aanwezig op de Antoniusschool (een gedragskundige, een orthopedagoog, en een leerkracht met master IB en RT) dit past meer bij een smalle ondersteuningsschool. Voor het totaalbeeld van de school weegt de teamepertise zwaarder dan de individuele epertise. 19

21 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land ~ 2,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerlingcluster 2 ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 8 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie 2 (lichamelijke beperkingen) ~ 0,2 leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster 2 De verblijfsduur op het sbo van een leerling is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat er gemiddeld per jaar (3 2,8) / 4 ~ 2,1 leerlingen verwezen worden naar het sbo. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 9 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 8 Op grond van de cijfers van 2013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 9 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. 20

22 Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk 10 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de zorgleerlingen wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samen werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 10 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lk voor leerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan. 21

23 Tabel 2: Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele zorgleerling of subgroep zorgleerlingen helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 22

24 Tabel 3: Speciale onderwijsondersteuning op de brede ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferen-tiatie toegepast binnen de les-methoden. Voor zorgleerlingen zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar één-op-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes zorgleerlingen kan plaatsvinden. 4. Epertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van zorgleerlingen. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van eterne instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op semipermanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijs-materialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/ psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een timeout). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van zorgleerlingen. Eperts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschap-pelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Eterne eperts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 23

25 Tabel 4: Speciale onderwijsondersteuning op de inclusieve school Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door lk/oa voor intensieve (één-op-één) begeleiding, op permanente basis (gedurende de gehele week). Er wordt gewerkt in kleinere groepen. Zorgleerlingen volgen (individuele) leerlijnen in de kernvakken, gebaseerd op de kerndoelen. Er zijn onderwijsmaterialen aanwezig met speciale didactische kenmerken, speciale pedagogische / psychologische kenmerken en fysieke / lichamelijke kenmerken, tegemoetkomend aan kindspecifieke belemmeringen (bijv. verpleegmateriaal voor langdurig zieke kinderen). De lokalen zijn aangepast voor leerlingen met speciale bewegings-behoeften (bijv. rolstoelgebruik), de lokalen zijn ruim bemeten, bieden deelruimtes voor diverse activiteiten. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door vlk, rt er en/of ib er op permanente basis (gedurende alle dagen). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagen per week). Er is een rijk geoutilleerde orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (preventief pedagogisch schoolklimaat). De binnen- en buitenruimte zijn volledig aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik, time-out), voor speciale verzorging (bijv. revalidatie, fysiotherapie) en voor speciale leerbehoeften (bijv. schooltuin). Er zijn meerdere aparte ruimtes met een eigen functie (bijv. voor time-out). 24

26 4. Epertise De lk zijn eperts op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. Daartoe zijn scholings- en certificeringstrajecten gevolgd (bijv. akte so en master SEN). De lk laten zich voortdurend bijscholen, m.b.v. coaching en training on the spot (videointeractie-begeleiding). Via eterne audits/e ante inspectiebezoeken blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken intensief samen met professionals van eterne instanties (hogescholen en universiteiten), benutten nieuwe wetenschappelijke inzichten en evidence based behandelingsmethoden (na raadpleging databank Effectieve jeugdinterventies*). Het gehele team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van de zorgleerlingen. Eperts vanuit meerdere disciplines met betrekking tot alle voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, orthopedagogisch specialist, logopedist, kinderfysiotherapeut, schoolpsycholoog). Er is een ouderconsulent die belangen behartigt van ouders, hen wegwijs biedt in de wereld die zorg/ondersteuning heet (bijv. bij aanvragen lgf/pgb). Er is op structurele basis intensieve samenwerking en afstemming met so en andere zorginstellingen (ook met Bureau Jeugdzorg) voor alle zorgleerlingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Eterne eperts zijn op afroep beschikbaar (bijv. speltherapeut, faalangsttrainer, maar ook wijkagent, wijkverpleegkundige/schoolarts, leerplichtambtenaar). De school biedt i.s.m. instellingen aantrekkelijke (opvoedings)cursussen aan voor ouders. * Op de webpagina van het NJi (Nederlands Jeugdinstituut) wordt bijgehouden wat in de speciale onderwijsondersteuning werkt, wat wetenschappelijk bewezen is in de praktijk. 25