Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: RK Basisschool Christoffel Datum bezoek: 17 september, 2013 In opdracht van: SWV PO Tilburg e.o. Rapporteur: Sicco Baas M&O-groep, s-hertogenbosch September 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolplan, schoolgids, inspectierapport, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: twee ouders, een van de leerkrachten van groep 6, de twee Intern Begeleiders en de directeur; half gestructureerde observaties in de groepen 3, 5 en 7, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met het gehele schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school Basisschool Christoffel is in 1957 gesticht als jongensschool en kreeg de naam St. Christoffelschool. In de jaren zestig is de St. Christoffelschool gefuseerd met meisjesschool St. Jeanne de Chantal, de naam werd: St. Christoffelschool. Doordat de school bleef groeien heeft de school van verschillende gebouwen gebruik gemaakt. Sinds1999 is de school gehuisvest in de huidige locatie. De school is gelegen in de wijk Zorgvlied, in het Zuidwesten van Tilburg. De leerlingen komen hoofdzakelijk uit de directe omgeving van de school. De bewoners van de wijk Zorgvlied zijn van verschillende "pluimage" en dus de leerlingen ook. Daardoor is de schoolbevolking gemêleerd ongeveer een vijfde deel heeft een niet Nederlandse culturele achtergrond. De samenstelling van de wijk en de schoolbevolking is een kans om elkaar te leren kennen, te begrijpen en met elkaar te leven in de multiculturele samenleving. Christoffel is nog steeds een groeiende school, zij staat bekend als een kwalitatief goede school. In een onderzoek is zij zelfs gekwalificeerd als excellente school. In de visie van de school is beschreven dat: we het samen moeten doen. Christoffel neemt die opdracht serieus, samenwerken heeft een structurele plek in het onderwijs. Op de website is beschreven dat het coöperatief leren doelgericht plaatsvindt, met de bedoeling een positieve bijdrage te leveren aan de leerresultaten. Ten tijde van de audit had de school 451 leerlingen, verdeeld over 18 groepen, te weten 5 groepen 1/2, 2 groepen 3, 4, 6, 7 en 8 en 3 groepen 5. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school hoog te noemen. Aangegeven wordt dat ongeveer 70% van de leerlingen een A of hoge B scoort op de Cito-toetsen, ongeveer 20% een C en 10% en D of E. Vorig jaar was de cito eindscore 540 (landelijk gemiddelde = 536). Hoewel het grootste deel van kinderen meer dan gemiddeld presteert, wil dit niet zeggen dat er weinig diversiteit is. Om te kunnen voldoen aan de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte van de leerlingen, werkt de school met het IGDI-model (Interactieve, Gedifferentieerde Directe Instructie). Dit betekent dat de leerlingen in de groep zijn verdeeld over drie instructie niveaus, passend bij hun onderwijsbehoefte. Er wordt gewerkt met een groepsplan voor spelling. Naar aanleiding van toetsanalyses plaatsen de leerkrachten hun leerlingen in de instructie niveaus. De school heeft de ontwikkeling van de leerlingen goed in beeld, sinds kort is er groepsanalyse-overleg, hier gaan de leerkrachten, groepsoverstijgend met elkaar in gesprek over de resultaten. Dit wordt erg leerzaam gevonden en leidt tot aanpassingen in het aanbod. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel extra inzet vraagt van de leerkracht. De schatting is dat er ongeveer 6 leerlingen per groep zijn die van de leerkracht extra ondersteuning vragen op het gebied van gedrag. Deze aandacht richt zich zowel op begrenzing van het gedrag, als op stimulering tot activiteit. 4

6 Naar aanleiding van de activiteit Kind op de gang is geconcludeerd dat het team meer handvatten en vaardigheden wil ontwikkelen om gedragsproblemen te voorkomen. Een werkgroep is bezig om te komen tot een groepsplan voor gedrag, door middel van bouwstenen moet de leerkracht meer steun en structuur ervaren, waardoor er meer preventief gewerkt gaat worden. De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is voor ongeveer 80% Nederlandstalig, ongeveer 20% heeft een andere taal als moedertaal. De sociaal economische achtergrond van de leerlingen wordt vooral (± 80%) gekenmerkt door hoogopgeleide ouders. Daarnaast komt een deel van de populatie uit een achterstand situatie, veelal 2 e of 3 e generatie met een niet Nederlandse culturele achtergrond. Er zijn 12 leerlingen met een leerlingengewicht van 0,3 dit is nog geen 4% en 29 leerlingen een gewicht van 1,2, dit is minder dan 7%. Hiermee heeft ongeveer 11 % van de leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. Er zijn 4 leerlingen op de Christoffel met een rugzakje : cluster 4. dit komt overeen met het landelijk beeld van gemiddeld 1 rugzakleerling, cluster 4 per 100 leerlingen. Over het geheel genomen, is de leerlingenpopulatie van Christoffel te karakteriseren als relatief enigszins heterogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit vooral met groepsaandacht in homogene subgroepen (instructieniveaus) en individuele aandacht geïntegreerd in de groepsaanpak. De kinderen met een OPP / LGF worden begeleid door de RT-er, dit gebeurt vooral buiten de groep. In principe wordt alle extra ondersteuning uitgevoerd in de eigen groep. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. 5

7 Onderwijsconcept Overdragen van kennis Kennis verwerven Klassikaal leren Sturing van het leren door de lkr Alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen Leerstof bepaalt de leerweg Nadruk op gestructureerde opdrachten Beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering Beoordeling door de leerkracht Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep Evaluatie onderwijs door de lkr Zelf ontdekken Werken met kennis Individueel en groepsleren Kinderen sturen eigen leren Maximale uit elke leerling halen Beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg Nadruk op vrije opdrachten Beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen Zelfbeoordeling door de leerling Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling Evaluatie samen met leerlingen Tijdens de groepsbezoeken was werken met het IGDI-model, het differentiëren naar instructie en verwerking goed herkenbaar. Het onderwijs is in principe leerkracht- en methode gestuurd. Wanneer blijkt dat het kind een andere onderwijsbehoefte heeft, probeert de school hier aan te voldoen. In principe binnen de eigen groep en door de eigen leerkracht. Al lange tijd (± 15 jaar) heeft de school voor de meer- en hoogbegaafde leerlingen die behoefte hebben aan specifieke ondersteuning de Bollebozen groep (plus-klas). Een dagdeel per week gaan de hiervoor geselecteerde leerlingen naar deze activiteit, vanaf groep 1 t/m groep 8. Op Christoffel zitten enkele kinderen met diabetes. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning De leerkracht is verantwoordelijk voor de onderwijsondersteuning. Deze deelt de leerlingen in in de instructieniveaus. De interne begeleiding ondersteunt, begeleidt en doet de monitoring. IB is verantwoordelijk voor ondersteuningsstructuur op Christoffel. Andere taken van de IB-ers zijn het zorgdragen voor de uitvoering van de kind-ondersteunings-cyclus, veel overleggen,zowel intern als extern en beleidsvoorbereidende voorstellen doen. Er wordt veel tijd en aandacht besteed aan groepsbezoeken om de leerkrachten te ondersteunen, gemiddeld komt de IB-er wel 6 x per schooljaar in de groep, waarvan 3 x voor de kerstvakantie. Er is structureel zorgoverleg tussen directie en IB. De school gebruikt Parnassys als leerlingvolgsysteem, de leerkracht zorgt voor de invoer van de relevante gegevens, ook gespreksverslagen en afspraken met ouders e.d. Naast de methodegebonden toetsen worden Cito-toetsen gebruikt. Er wordt geen apart methode voor sociaal emotionele ontwikkeling gebruikt, wel wordt de werkwijze van klas en teambouwers gehanteerd. Het welbevinden van de leerlingen is van groot belang. Zo wordt bij de overgang van groep 2 naar 3 en de overgang van groep 5 naar 6 altijd goed gekeken naar de groepssamenstelling. 6

8 Vaak heeft dit tot gevolg dat de samenstelling wordt aangepast waardoor het groepsproces nog beter tot zijn recht kan komen. Bewaking van het onderwijs- en ondersteuningsproces (doorgaande lijn) gebeurt door warme overdracht met leerkracht, begeleider en soms IB-er. Verder is er van iedere groep en leerling een uitgebreid dossier en wordt de zorgmap (in iedere groep) door de nieuwe leerkracht goed doorgenomen. Aan het begin van ieder schooljaar is er een individueel kennismakingsgesprek met de ouders. Voor beide groepen van belang, om elkaar wederzijds te informeren en verwachtingen af te stemmen. De gesproken ouders vinden dat de school zorgt voor de doorgaande lijn. De rol van ouders en de mate van betrokkenheid wordt zoveel mogelijk door de school gestimuleerd. De gesproken ouders zijn tevreden over hoe de school hen betrekt in de ondersteuning van hun kinderen. Dit geldt niet alleen voor de zwakkere leerlingen, maar ook voor de meer- en hoogbegaafde kinderen. De ouders hebben vertrouwen in de school, vinden dat de school hen serieus neemt en vinden het prettig om samen met de school, als partners op te trekken. De school betrekt de ouders zo vroeg mogelijk bij activiteiten zoals het bepalen van de ondersteuningsbehoefte van de leerling en het opstellen, uitvoeren en evalueren van het handelingsplan. De school in haar netwerk Basisschool Christoffel is de enige school in de wijk en heeft als het gaat om het voedingsgebied niet veel te maken met andere scholen. Het lijkt erop dat door het goede imago van de school er meer aanmeldingen komen van buiten de wijk. Het management van Christoffel gaat hier zorgvuldig mee om en zorgt ervoor dat verwachtingen goed worden afgestemd. Dan wordt ook altijd contact opgenomen met de school van herkomst. Uiteraard zijn er contacten met andere scholen, zowel op bestuursniveau als op regionaal niveau. Dit geldt ook voor de contacten met het SBO. Van begeleiding vanuit het samenwerkingsverband en/of vanuit andere instanties maakt de school gebruik op een vraaggerichte wijze. Voor een aantal leerlingen is er een ondersteuningsovereenkomst met het samenwerkingsverband. Dat werkt naar tevredenheid. Verder participeert de school in regionale en bovenschoolse netwerken en zorgteams. De verwijzingen naar SBO en SO zijn incidenten, de afgelopen 2 jaar is er niet naar het SBO verwezen en is er 1 leerling uitgestroomd naar het SO. In de keten school schoolbestuur samenwerkingsverband, ligt in eerste instantie de regie bij de school. Het samenwerkingsverband heeft een aantal voorzieningen waar de school, vraaggericht gebruik van maakt. De school verwacht van haar bestuur dat dit meedenkt met de beleidsontwikkeling en stelling neemt. 7

9 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. Buiten de groepsformatie is voor leerlingen structureel 7 uur RT beschikbaar. Verder probeert de school zowel mogelijk extra handen te sprokkelen bij opleidingen, zoals de PABO. Dit schooljaar is er een LIO leerkracht voor groep 4 c beschikbaar (0,5 WTF) en zijn er stagiaires van PABO en de opleiding voor Onderwijsassistenten beschikbaar. Er is een vakleerkracht lichamelijke opvoeding en een vakleerkracht muziek, alle leerlingen profiteren hiervan. Naast extra handen in het primaire proces zijn er uren beschikbaar voor de ondersteuning van de medewerkers van de school. Dit is hoofdzakelijk de IB tijd, beide IB-ers hebben dit schooljaar in totaal 5,5 dagen formatie. Daarnaast is uiteraard de conciërge ondersteunend aan het team. Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. Basisschool Christoffel heeft de volgende materialen beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. spellingspiekboek, rekensprint, connectlezen, ambrasoft, maatwerk e.d.; Materialen gericht op zelfredzaamheid, nl. TOM, Meichenbaum, e.d.; Materialen met een lager tempo, veel herhaling, nl.maatwerk, flits, estafette lezen, speciale leesbegeleding e.d.; Materialen die veel/snel lezen vermijden, nl. Zuid-Vallei, flits, connect eigen bibliotheek e.d.; Materialen gericht op visuele informatieverwerking, nl.meichenbaum, picto s, PCgebruik e.d.; Materialen uitgaand van een sterk eigen probleemoplossend vermogen, bijv. de werkwijze zoals gehanteerd bij de Bollenbozen, verder nog in ontwikkeling. 8

10 Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl. kikker be cool, kiskills, babbelspel; Materialen voor begrenzing van het gedrag, nl. werkgroep gedrag (panelgroep), time-out plek, ontwikkeling van groepsplan gedrag; Materialen uitdagend tot alertheid en activiteit, nl. gedragregels éénmaal per week centraal, buitenspeelkaarten, coöperatief leren; Materialen voor het ervaren van successen en het ontvangen van beloningen, nl. komt altijd aan de orde tijdens de kind-zorg besprekingen; Materialen voor begrip van sociale interactie, nl. zie hierboven. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn gehoorbeschermers, wiebelkussens, tangle-toys, aangepast meubilair en schrijfmateriaal beschikbaar. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De school is op de begane grond toegankelijk voor rolstoelen en beschikt over een time-out ruimte (incl. boksbal). Het speelplein is opgedeeld in speel-zones en er wordt gewerkt met buitenspeelkaarten. Verder is er een apart handvaardigheidlokaal en een keuken waar kookles gegeven kan worden. Een van de leerkrachten werkt met de groep in een schooltuintje. Veld 4: de expertise We onderscheiden teamexpertise en specialistische expertise. Met teamexpertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. Er is teamexpertise op het gebied van handelingsgericht werken, coöperatief leren, spellingonderwijs en 21-century skills. In de onderbouw (gr 1/2) is expertise op het gebied van leerlijnen. De Christoffel ontwikkelt op dit moment teamexpertise op het gebied van gedragsbeïnvloeding. Het team heeft geen specifieke expertise om ouders als partner bij de school te betrekken, echter zij is hier wel alert op en heeft een heldere visie over het educatief partnerschap. Een tweede vorm van expertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige expertise. Deze specialistische expertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. 9

11 De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee ja Visuele beperkingen nee ja Auditieve beperkingen ja nee Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen ja nee Verstandelijke beperkingen nee ja Motorische beperkingen nee ja Beperkingen door chronische ziektes nee ja Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) nee ja ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee ja Overige psychiatrische aandoeningen ja nee Gedragsproblemen (Master SEN) ja nee Dyslexie ja nee Onderwijsachterstanden andere culturen De Taalcoördinator is gecertificeerd en de Rekencoördinator volgt de scholing hiervoor, alle bouwcoördinatoren hebben een opleiding middenmanagement en een van de IBers is gediplomeerd SVIB-er. Er is ervaringsdeskundigheid op het gebied van diabetes en syndroom van Down. Veld 5: de samenwerking met andere instanties SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente nooit sporadisch regelmatig vaak gemeenschappelijk handelingsplan Er zijn goede contacten met het steunpunt autisme van REC4 en WSNS. Fontys-Fydes is de begeleidingsdienst die veel scholing, onderzoek en training op Christoffel verzorgt. 10

12 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 4. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 4 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 11

13 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van basisschool Christoffel weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 12

14 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. Christoffel bevindt zich op positie: Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. Groeimogelijkheden voor wat betreft het onderwijsconcept: Basisschool Christoffel besteedt veel aandacht aan de leerlingenondersteuning. De school biedt de leerlingen structuur, het team is bewust bezig met het leren van kinderen en heeft oog en hart voor die leerlingen voor wie het allemaal niet vanzelf gaat, zowel naar de bovenkant, als naar de onderkant. Echter dit heeft zijn grenzen, die de school steeds verder naar gelang de situatie, probeert op te rekken. De school investeert veel om leerlingen voor de school te behouden. Zowel IB en directie zijn van mening dat plaatsing naar een andere onderwijssetting (bijv. SBO) een incident moet zijn. Met name het goede pedagogische klimaat, de aandacht voor het welbevinden en de structuur binnen de organisatie van school maakt dat het er prettig en veilig is voor kinderen. Waar de grens in de extra ondersteuning ligt is binnen het team nog niet eenduidig, het wil openstaan voor meer diversiteit en iedere casus is weer anders. Duidelijk is dat het team van mening is dat in principe ieder kind recht heeft op thuisnabij onderwijs. Algemene mening is dat het onderwijs en de veiligheid binnen de groep en de school er niet onder mag lijden. Meer diversiteit moet kunnen, mits de middelen daarop volgen. 13

15 De benadering van het onderwijsprogramma start vanuit de traditionele opvattingen van het leerstof jaarklassensysteem, maar gaat vervolgens verder in het zoeken naar mogelijkheden om aan verschillen tussen leerlingen recht te doen. Het IGDI model, samen met het coöperatief leren speelt hierin nadrukkelijk een rol. Het ligt voor de hand om het handelingsrepertoire van de leerkrachten verder uit te breiden gericht op de praktijk die op dit moment in de school voorkomt en waarin vergroting van de deskundigheid nodig is. Kennis over allerlei opvattingen en aanpakken rond onderwijsondersteuning (o.a. Handelingsgericht werken, coöperatief leren waarmee gewerkt wordt) kan voor het team invulling geven om in toenemende mate aan kinderen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden. Zoals het onderwijs nu wordt gegeven is de methode grotendeels leidend. Er is o.a. door middel van de Bollebozen specifieke aandacht voor hoogbegaafdheid. Bedoeling is dat leerlingen die meer aankunnen op de voor hen beste wijze worden aangesproken en ondersteund worden, waardoor zij voldoende uitdaging krijgen. De school probeert steeds meer rekening te houden met de leerstijl en talenten van de kinderen, dit wordt ondersteund door het hanteren van coöperatief leren. Hierdoor kunnen de leerlingen zich ontwikkelen op de voor hen passende wijze. Bij toenemende differentiatie zou de methodesturing op een natuurlijke manier kunnen omslaan naar sturing vanuit de onderwijsbehoefte (met gebruik van methoden). Grenzen voor wat betreft het onderwijsconcept: De school wil voorlopig nog vasthouden aan de methode als leidraad. Het is de vraag in hoeverre de methode sturend wordt ingezet bij de inrichting van het onderwijs, of dat de methode ook meer naar behoefte van diversiteit gebruikt wordt als middel bij op maat ingezet onderwijs. Op Christoffel is naast de leerstof zoals deze wordt aangeboden in de methode de beginsituatie van de leerling leidend voor het inrichten van het onderwijsprogramma. De school heeft de ambitie om meer extra ondersteuning te kunnen bieden dan zij nu al doet. Het team is van mening dat meer ondersteuning bieden mogelijk moet zijn, mits dit niet ten koste gaat van veiligheid en het leren van álle kinderen. De school is zich bewust dat sturing van het onderwijs vanuit de methode begrenzend werkt voor diversiteit en dat daardoor niet altijd aan alle onderwijsbehoeften kan worden voldaan. Aan de andere kant is het team van mening dat de manier waarop je met de verschillen omgaat bepalend is voor het welbevinden van de kinderen, het pedagogisch klimaat. Het lijkt erop dat in de huidige situatie, voorlopig de differentiatiegrens wel is bereikt, het hanteren van het IGDI - model samen met het coöperatief leren maakt dit mogelijk. Een tweede grens kan komen uit de vraag naar speciale onderwijsondersteuning. Binnen het voedingsgebied van de school lijkt de behoefte aan speciale onderwijszorg enigszins toe te nemen. Het is de ambitie van het team om te voldoen aan de ondersteuningsbehoefte die op dat moment gevraagd wordt, op den duur leidt dit tot een breed scala van ondersteuningsmogelijkheden. Het aspect dat hierin meegenomen moet worden is dat kunnen omgaan met diversiteit een competentie is die ook nodig is wanneer je bijvoorbeeld meer rekening wilt houden met leerstijlen van leerlingen en het onderwijsconcept hierop wilt aanpassen. 14

16 Daarbij is het beleid erop gericht om het onderwijs zo handelingsgericht mogelijk, aansluitend bij de onderwijsbehoefte van het kind, in te richten. Denken in mogelijkheden. De school geeft aan zich hierop nog beter te willen bekwamen. Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachteontwikkeling over Passend Onderwijs. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 5 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een exacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. 5 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 15

17 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 6 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De school heeft een Bollebozen groep (plus-klas) voor leerlingen uit alle groepen. Ongeveer 1 dagdeel per week gaan deze leerlingen hiernaartoe. Er is al ruim 15 jaar ervaring met leerlingen die deze ondersteuningsbehoefte hebben. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). 6 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 16

18 Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt éénop-één begeleiding gegeven. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Expertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een expertomgeving van het team. Het gegeven dat op Christoffel gefocust wordt op gedragsbeïnvloeding en dat er groepsplannen voor gedrag worden ontwikkeld zal er toe leiden dat dit meer opbrengst oplevert, zeker wanneer er ook afgestemd wordt met de specifieke expertise van één van de leerkrachten (indien aanwezig). Een teamaanpak levert altijd meer op dan géén teamaanpak. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. 17

19 4. Tot slot Over het geheel genomen is basisschool Christoffel te karakteriseren als een netwerkschool. De aangegeven groeimogelijkheden op het algemene onderwijsconcept van de school en op de vijf velden bieden perspectief op een ontwikkeling naar een smalle ondersteuningsschool of op een versterking van het bestaande profiel. Wanneer de ingezette werkwijze en ontwikkeling wordt voortgezet, kan Christoffel redelijk eenvoudige wijze uitgroeien naar een smalle ondersteuningsschool. Wijkgericht, om te kunnen voldoen aan de ondersteuningsvraag van de kinderen uit de eigen wijk. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Expertise 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. Of een dergelijke groei wenselijk is, is vanzelfsprekend afhankelijk van de opvattingen van de school, haar schoolbestuur en het samenwerkingsverband waar zij deel van uitmaakt. Het team van Christoffel toont dat deze school een open, gastvrije school is die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Sicco Baas 18

20 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land: ~ 2,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerling cluster 2 ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 7 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie 2 (lichamelijke beperkingen) ~ 0,2 leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster 2 De verblijfsduur van een leerling op het speciaal basisonderwijs is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Het gemiddelde deelnamepercentage aan het speciaal basisonderwijs bedraagt 2,8%. Bij een verblijfsduur van 4 jaar verwijst een basisschool gemiddeld 2,8% : 4 jaren = 0,7% per jaar. Bij een basisschool van bijvoorbeeld 300 leerlingen kan er gemiddeld per jaar een verwijzing naar het sbo van 0,7% van 300 leerlingen = 2,1 leerling verwacht worden. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 8 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 7 Op grond van de cijfers van 2013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 8 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. 19

21 Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 9 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Expertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 9 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 20

22 Tabel 2: Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met extra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, extra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 21

23 Tabel 3: Speciale onderwijsondersteuning op de brede ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferentiatie toegepast binnen de lesmethoden. Voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar éénop-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Expertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van externe instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op semi-permanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische /psychologische kenmerken en fysieke/ lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een time-out). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Experts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Externe experts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 22

24 Tabel 4: Speciale onderwijsondersteuning op de inclusieve school Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door lk/oa voor intensieve (één-op-één) begeleiding, op permanente basis (gedurende de gehele week). Er wordt gewerkt in kleinere groepen. Leerlingen met speciale onderwijsbehoeften volgen (individuele) leerlijnen in de kernvakken, gebaseerd op de kerndoelen. Er zijn onderwijsmaterialen aanwezig met speciale didactische kenmerken, speciale pedagogische / psychologische kenmerken en fysieke / lichamelijke kenmerken, tegemoetkomend aan kindspecifieke belemmeringen (bijv. verpleegmateriaal voor langdurig zieke kinderen). De lokalen zijn aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik), de lokalen zijn ruim bemeten, bieden deelruimtes voor diverse activiteiten. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door vlk, rt er en/of ib er op permanente basis (gedurende alle dagen). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagen per week). Er is een rijk geoutilleerde orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (preventief pedagogisch schoolklimaat). De binnen- en buitenruimte zijn volledig aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik, time-out), voor speciale verzorging (bijv. revalidatie, fysiotherapie) en voor speciale leerbehoeften (bijv. schooltuin). Er zijn meerdere aparte ruimtes met een eigen functie (bijv. voor time-out). 23