Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: Basisschool Den Bijstere Datum bezoek: 17 september In opdracht van: SWV PO Tilburg e.o. Rapporteur: Irma Miedema M&O-groep, s-hertogenbosch September 013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding.... De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot... 1 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen... Bijlage : Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 1 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep;. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. epertise; 5. samenwerking met eterne instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling.

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolplan, schoolgids, inspectierapport, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met Wim Luijten (directeur), Kristel Borghs (adjunct directeur en leerkracht groep 1-), Patricia Buijs (intern begeleider) en Frans Jozef Bec (ouder en lid medezeggenschapsraad); half gestructureerde observaties in de groepen 3, 4/5, 6/7 (en kort in 1/) met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met bijna het gehele schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 . De opbrengsten van het schoolbezoek.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school Den Bijstere is een middelgrote school (op dit moment 71 leerlingen in 1 groepen) in Oud-Noord Tilburg, in de wijk Besterd, op de rand met de wijk Loven. De school is gelegen tussen wijkdelen met armere en rijkere gezinnen. Bij elkaar weerspiegelen de gezinnen van de leerlingen de Nederlandse maatschappij. Er zijn, zeker voor een school in de binnenstad, niet veel leerlingen vanuit andere taal- en cultuurgebieden. In de wijk zijn nog vijf andere basisscholen te vinden, waarvan één van hetzelfde schoolbestuur, Stichting Tangent (16 basisscholen in de regio Tilburg maken deel uit van dit schoolbestuur). De lokalen in het schoolgebouw van twee verdiepingen, dat dateert uit 198, zijn per bouw gegroepeerd rond een uitloopruimte die door elk van de klassen binnen de bouw gebruikt kan worden. Er zijn, opvallend voor een binnenstadschool, twee speelpleinen met uitgebreide voorzieningen. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school vergelijkbaar met het Nederlandse gemiddelde. Er is een grote middengroep. De groep die duidelijk lager dan gemiddeld niveau haalt is groter dan de groep die een duidelijk hoger niveau aankan. De verdeling van de leerlingen die etra individuele aandacht vragen vanwege hun leerniveau is ongelijk over de groepen. De score op de eindtoets van het Cito ligt al jaren rond het Nederlands gemiddelde. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel etra inzet vraagt van de leerkracht. Naar schatting van de geïnterviewde teamleden ligt dit aantal laag tot gemiddeld, op gemiddeld ongeveer leerlingen per klas van 0 tot 5 leerlingen. De aandacht die op gedrag gevraagd wordt richt zich op begrenzing van het gedrag, maar vooral op inzicht geven in het gedrag. Er komt op school nauwelijks gedrag voor waar de school geen raad mee weet. De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is overwegend homogeen (Nederlands). Er is een toename van Poolse leerlingen, vorig schooljaar waren dit er rond de tien. De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen weerspiegelt de Nederlandse populatie: er zit grote variëteit in. De school signaleert toenemende armoede. 19 leerlingen hebben een leerlingengewicht van 0,3 en 5 leerlingen een gewicht van 1,. Hiermee heeft 8,9 procent leerlingen een gewicht, landelijk is dit 1,8 procent. Er zijn leerlingen op Den Bijstere met een rugzakje : (1 bij cluster 3, en 1 bij cluster 4). De gegevens over de afgelopen jaren laten een enigszins wisselend beeld zien: de aantallen waren toen 4 (011-01), 8 ( ), en 6 ( ). In vergelijking met het landelijk beeld is het aandeel leerlingen met een rugzakje op dit moment laag, 0,8 %, maar gemiddeld over de afgelopen vier jaar iets bovengemiddeld, 1,8 %, tegen 1 % landelijk gemiddeld. 4

6 Over het geheel genomen, is de leerlingenpopulatie van Den Bijstere te karakteriseren als relatief homogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). De geïnterviewde medewerkers gaven aan dat het team de laatste jaren een verzwaring ervaart van de etra ondersteuningsbehoeften bij de leerlingen: er zijn steeds meer leerlingen voor wie een onderzoek nodig geacht wordt om de onderwijsbehoefte te bepalen. Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit... vooral: met individuele aandacht, in een andere ruimte dan de groep (ambulante begeleiding, leerlingen met een eigen leerlijn); met groepsaandacht in homogene subgroepen (drie niveaugroepen); en met individuele aandacht, in dezelfde ruimte, maar apart van de groep (aan de instructietafel bij zelfstandig werken),... en een enkele keer: met individuele aandacht geïntegreerd in de groepsaanpak (soms met coöperatieve werkvormen). Den Bijstere werkt met drie niveaugroepen bij rekenen, taal, technisch lezen (Estafettelezen) en spelling. Enkele leerkrachten hanteren niveaugroepen bij begrijpend lezen. De leerlingen worden vooral ingedeeld op basis van de resultaten op methode- en citotoetsen. Soms verplaatst de leerkracht op basis van eigen observaties tussentijds een leerling naar een andere niveaugroep, maar dit gebeurt niet heel veel. Er zijn onderwijsprogramma s en leerlijnen voor lezen en rekenen beschikbaar die zijn afgestemd op leerlingen met minder dan gemiddelde intelligentie. Met het invoeren van dergelijke programma s en leerlijnen voor leerlingen met méér dan gemiddelde intelligentie is de school bezig. Op dit moment wisselt het aanbod voor deze leerlingen per leerkracht. De onderwijsaanpak differentieert in het algemeen niet voor verschillende leerstijlen van kinderen. Wel wordt met de hele groep tegelijk soms gewerkt vanuit een andere leerstijl, bijvoorbeeld wanneer in groep 3 door het gezamenlijk, ritmisch, hard en zacht, opzeggen van getallen onderscheid gemaakt wordt tussen getallenparen, tussen even en oneven getallen. Doubleren wordt op Den Bijstere wel gebruikt als manier om leerlingen aansluiting te laten vinden bij de leerstof. Het aantal zittenblijvers bedroeg de afgelopen jaren 10 (01-013), 9 (011-01), 1 ( ), en 3 ( ). In de meeste gevallen gaat het om een verlengde kleuterperiode. Leerlingen die aangemeld worden en die een rugzakje met zich meebrengen worden in veel gevallen wel, maar niet vanzelfsprekend aangenomen. Bij de beoordeling of plaatsing mogelijk is wordt afgewogen: - of het onderwijs op Den Bijstere de sociaal emotionele ontwikkeling van de leerling ten goede zal komen; - of het aantal leerlingen met ingewikkelde onderwijsbehoeften in de betreffende groep niet te groot wordt; 5

7 - of de groep als geheel niet te groot is om de leerling op te kunnen vangen; - of de speciale ondersteuningsbehoefte van de leerling geen problemen op zal leveren binnen de leerlingengroep. De school hanteert een protocol bij aanmelding van een leerling die duidelijk veel etra ondersteuning nodig heeft om op een zorgvuldige manier een afweging te kunnen maken over mogelijke plaatsing. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. Onderwijsconcept overdragen van kennis 1 zelf ontdekken kennis verwerven werken met kennis klassikaal leren individueel en groepsleren sturing van het leren door de lkr kinderen sturen eigen leren alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen maimale uit elke leerling halen leerstof bepaalt de leerweg beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg nadruk op gestructureerde opdrachten nadruk op vrije opdrachten beoordeling van prestaties o.b.v. beoordeling van leervorderingen gelijke normering 3 o.b.v. beginsituatie van leerlingen beoordeling door de leerkracht zelfbeoordeling door de leerling evaluatie onderwijs o.b.v. evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep 4 leervorderingen individuele leerling evaluatie onderwijs door de lkr 1 evaluatie samen met leerlingen 1 Er is een ontwikkeling gaande in de richting van kolom 4. Onderbouw: kolom 4. 3 Aangevuld met een weergave van de individuele competenties. 4 Beide gebeurt. De school wil niet naar een situatie zoals weergegeven door allemaal scores in kolom 4. Er is behoefte aan structuur, zowel bij leerlingen als bij leerkrachten. Den Bijstere hanteert het concept van zelfstandig werken, vooral vanaf groep 5. De bedoeling is dat leerlingen met behulp van een taakbrief een eigen planning volgen. In groep 1-4 wordt het themabord gebruikt t.b.v. het zelfstandig werken en keuzeopdrachten. Dit is een voorbereidende fase op het werken met de taakbrief. In groep 1- heeft zelfstandig werken veel aandacht. De overgang naar groep 3 is nog in ontwikkeling: de school zoekt naar een meer geleidelijke overgang, en met name naar een werkwijze waarbij de leerkrachtafhankelijkheid in groep 3 verminderd. In de praktijk komt het zelfstandig werken nog vaak neer op het zelfstandig verwerken van lesstof die is voor-gestructureerd door de leerkracht. 6

8 Op dit moment is het handelingsgericht werken en opbrengstgericht werken in ontwikkeling. In eerste instantie was er wat weerstand tegen met name het opbrengstgericht werken; de combinatie met handelingsgericht werken gaf meer draagvlak binnen het team. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning De directeur heeft de doorslaggevende stem mochten er verschillen van inzichten zijn rond leerlingen met ingewikkelde onderwijsbehoeften. In de praktijk komt het zelden of nooit voor dat de directeur op deze manier moet handelen: de ondersteuning van de leerlingen wordt in goed overleg geregeld. De leerkracht is het eerste aanspreekpunt voor de ouders. De intern begeleider heeft een coachende en ondersteunende rol. De taken van de interne begeleiding De intern begeleider maakt, samen met de bouwcoördinatoren, deel uit van het managementteam, en heeft als taken: - het coachen en begeleiden van de leerkrachten, - het monitoren van de leeropbrengsten door samen met de directeur de toets resultaten te analyseren, - het coördineren van de oudergesprekken, en - het onderhouden van eterne contacten. Het gebruik van leerlingvolgsystemen voor leren en voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Den Bijstere vult de gegevens uit de citotoetsen in bij het Pedagogisch en Didactisch Registratiesysteem, een monitoringssysteem (zowel voor leren als voor de sociaalemotionele ontwikkeling) dat ontwikkeld is voor het sbo. De procesbewaking gedurende het schooljaar en over de schooljaren heen Den Bijstere hanteert niet de één-zorgroute. De processtappen binnen handelingsgericht werken worden gevolgd. Er zijn twee tot drie keer per jaar leerlingenbesprekingen, en er is een werkgroep zorg (naast de werkgroepen taal/lezen, en rekenen). Dit jaar wordt het voeren van oplossingsgerichte gesprekken met kinderen opgepakt als onderdeel van het continuüm van de ondersteuning. Protocollen dysleie en dyscalculie, en medische handelingen De taalcoördinator bij Den Bijstere begeleidt de aanpak bij dysleie, via de bouwcoördinatoren. Er is sinds vorig schooljaar wel een protocol ernstige rekenproblemen en dyscalculie op school aanwezig, maar dit wordt nog niet gehanteerd. Een leerkracht is in opleiding tot rekencoördinator. Er is een protocol voor medische handelingen beschikbaar, dit is op Tangent-niveau geïntroduceerd. Dit protocol moet nog wel in het werken en denken van het team van Den Bijstere worden opgenomen. 7

9 De rol van ouders en de mate van betrokkenheid De school zet in op goede informatieoverdracht en terugkoppeling van opbrengsten naar ouders, vanuit de opvatting dat een goed verloop van de leerlingenondersteuning een gezamenlijk belang is van ouders en school. De bij het gesprek aanwezige ouder was hierover bijzonder tevreden. De gespreksdeelnemers van de school verwachtten dat veel ouders wel, maar sommige ouders ook minder tevreden zullen zijn. De inschatting is dat de leerkrachten verschillen in hun competenties op dit punt. De school in haar netwerk Deling voedingsgebied met andere scholen Den Bijstere deelt het voedingsgebied met wel vijf scholen: Yore, De Stappen, Tiliander, 1 e Jan Ligthartschool en De Cocon. Het is voor het team niet duidelijk hoe de verdeling is van de leerlingen met speciale behoeften over de scholen. Van De Cocon, een school van hetzelfde bestuur, weet men dat zij een zwaardere leerlingenpopulatie heeft. En het is bekend dat De Stappen sterk gegroeid is, met de deelname aan de MFA. Het samenwerkingsverband In het huidige WSNS samenwerkingsverband Tilburg is men gewend als school veel initiatief te kunnen hebben, naast een actieve inbreng vanuit het samenwerkingsverband, en vanuit het eigen schoolbestuur Stichting Tangent. Er is wel enige zorg of de grotere schaal van het nieuwe samenwerkingsverband deze goede samenwerking op basis van een gevoel van gezamenlijkheid zal kunnen bewaren. Het is nog zoeken naar een goede communicatie. De indeling van de ibnetwerken bijvoorbeeld, is afhankelijk van toevallige ruimte in de agenda van elke ib-er, waardoor een ib-er in een overleg kan zitten met ib-ers van scholen waar men niet veel mee deelt. De verwijzingen naar sbo en so en de contacten met andere scholen De afgelopen vier jaren zijn 13 leerlingen verwezen naar het sbo (schooljaar 01/013: 5 leerlingen, 10/11: 3, en 09/10: 5). In diezelfde jaren zijn er 4 leerlingen verwezen naar het speciaal onderwijs in schooljaar 10/11, en in 09/10, alle vier naar een cluster 4 - school. In vergelijk met de landelijke cijfers verwees de school over deze periode van vier jaar relatief veel leerlingen naar het sbo en naar so-4, en geen leerlingen naar de clusters 1, en 3. Per saldo is het aantal verwijzingen bovengemiddeld. Behalve de ambulante begeleiding voor de leerlingen met rugzakjes is er incidenteel preventieve ambulante begeleiding vanuit het sbo op de school. Verder wordt gebruik gemaakt van het Zorg+ spreekuur (1 per 6 weken), en van schoolmaatschappelijk werk (5 uur per week). 8

10 . De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de fleibilisering van waar en hoe de etra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. Binnen de klassen van Den Bijstere zijn de volgende etra handen beschikbaar: Lkr. = leerkracht, Vlkr. = vakleerkracht, OA = onderwijsassistent, RT = remedial teacher, IB = intern begeleider; AB = ambulant begeleider, OU = ouder/verzorger Groep Functionaris(sen) Aantal uren per week 1/a ST (Pabo) ST (Pabo) ST (ROC) LIO OU 1/b ST (Pabo) ST (ROC) Lkr.ond. OU 1/c ST (Pabo) ST (ROC) OU 1d ST (Pabo ST (MBO niv. 1) OU 3 Lkr.ond. Vlkr gym Vlkr muz OU 4 Lkr.ond. Vlkr gym Vlkr muz RT lkr.ond. AB (cluster 3) AB (speltherapie) OU 5 5 (vanaf feb) 10 (vanaf nov) 5 (1 per wk) 5 10 (vanaf nov) 5 (vanaf febr) 10 (vanaf nov) á Aantal betrokken lln.: hele groep tenzij anders aangegeven 1 1 (DS) 1 (DS) 1 (DS) 1 (DS) 5 á 10 9

11 Groep Functionaris(sen) Aantal uren per week Aantal betrokken lln.: hele groep tenzij anders aangegeven 4/5 Vlkr gym Vlkr muz ST (Pabo) ST (Pabo) OU (10 of 0 weken) 5 (10 of 0 weken) 5 á 10 5 Vlkr gym Vlkr muz ST (Pabo) ST (Pabo) OU AB (dysl) 6 Lkr Lkr Vlkr gym Vlkr muz OU AB (cluster 4) Lkr AB (dysl) 6/7 Vlkr gym Vlkr muz OU 7 Vlkr gym Vlkr muz ST (Pabo) OU AB (dysl) (10 of 0 weken) 5 (10 of 0 weken) á á á (tot feb) 1 5 á Vlkr gym Vlkr muz school RT 8 diverse lln uit verschillende groepen gymn ST (ROC) ST (ROC) ST (ALO - MRT) (tot feb) groep 3-8 groep á 10 Opmerkingen bij de tabel over etra handen : - Stagiaires gelden wel als etra handen in de groep, maar vragen ook de nodige begeleiding door de leerkracht. - Ouderhulp: het betreft een gemiddeld aantal uren, omdat ouderhulp bij meerdere activiteiten plaats vindt op verschillende momenten. - Tutorlezen: leerlingen van groep 6, 7 en 8 lezen samen met leerlingen van groep 3, 4, 4/5, en 5. Dit is 1 per week, 15 minuten per kind. Op dit moment is het gemiddelde van de beschikbare etra handen 13 à 14 uur per klas per week. Veld : de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. 10

12 Den Bijstere heeft het volgende beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. Leespraat (DS), Kid s Skills (1 lln); Materialen met een lager tempo, veel herhaling, nl. Tiktegel (DS); Materialen die veel/snel lezen vermijden, nl. Kurzweil (wordt weinig gebruikt); Anders, nl. mandjes t.b.v. zelfstandige verwerking van opdrachten voor kind met DS. Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Materialen uitdagend tot alertheid en activiteit, nl. Beertjesmethode + legovariant (individueel gebruik); Materialen voor begrip van sociale interactie, nl. Communicatiekoffer. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn beschikbaar: 3 triptrapstoelen, aangepast meubilair (DS), 5 Sissel-kussens, 3 zitballen, en 5 herriestoppers (gehoorbeschermers). Veld 3: de ruimtelijke omgeving Den Bijstere is niet rolstoeltoegankelijk. Per bouw is er een ruimte bij de groep te schakelen. Er zijn enkele etra ruimtes beschikbaar, die voor ondersteunende taken gebruikt worden. Den Bijstere heeft twee mooie grote speelpleinen met veel groen. Tot slot heeft de school de beschikking over een gymzaal, een handenarbeid/ technieklokaal, en een keuken voor leerlingen. Veld 4: de epertise We onderscheiden teamepertise en specialistische epertise. Met teamepertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. Den Bijstere heeft nog geen volledige teamepertise op het gebied - van de gangbare opvattingen en aanpakken in de onderwijsondersteuning (handelingsgericht werken, werken met leerlijnen, coöperatief werken e.d.), - van gedrag (er zijn wel gedragsregels afgesproken, en in de middenbouw wordt een benadering vanuit positive behaviour support gehanteerd in het kader van een onderzoek). Den Bijstere ontwikkelt haar teamepertise op het gebied van ouderbetrokkenheid, met ouders als partners in de ondersteuning van het kind. Het team van Den Bijstere is sinds twee jaar bezig met handelingsgericht werken: alle leerkrachten werken intussen met actieve directe instructie, alle leerkrachten kunnen toets-gegevens analyseren en de uitkomsten daarvan gebruiken t.b.v. groepsoverzichten en groepsplannen. 11

13 Andere voorbeelden van teamscholing van de afgelopen jaren zijn: coöperatief leren (3 jaar scholing), training het verhaal van een signaal, een dag training meldcode en signalering kindermishandeling, woordenschatonderwijs ( jaar scholing), begrijpend lezen en leerstrategieën ( jaar scholing) en scholing T3 (gezamenlijk scholingstraject Voor- en Vroegschoolse Educatie voor peuterspeelzaal en groep 1-, alle leerkrachten groep 1- zijn gecertificeerd). Een tweede vorm van epertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige epertise. Deze specialistische epertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. De beschikbaarheid van epertise (gecertificeerd op WO/HBO - niveau) op specifieke gebieden is bij Den Bijstere als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Epertiseveld Visuele beperkingen Auditieve beperkingen Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen Verstandelijke beperkingen Motorische beperkingen Beperkingen door chronische ziektes Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ADHD en ADD Angst- en hechtingsstoornissen Overige psychiatrische aandoeningen Gedragsproblemen Dysleie Onderwijsachterstanden andere culturen Schoolmaatschappelijk werk In het team van Den Bijstere zitten een leesspecialist, een rekenspecialist, een gedragsspecialist en vier teamleden met een Master SEN (twee IB, twee RT). Twee teamleden zijn bezig met de Master SEN opleiding-gedrag. Bovendien is er een vakleerkracht gym, die MRT bevoegd is. Zes teamleden hebben vanuit WSNS de Parwo-training gevolgd (rekenen). 1

14 Veld 5: de samenwerking met andere instanties SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente nooit sporadisch regelmatig vaak 13

15 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 3. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, etra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een etra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 3 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 14

16 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de epertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een etra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van Den Bijstere weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 15

17 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. Den Bijstere bevindt zich op positie: De basisordening van de lessen komt bij Den Bijstere vooral vanuit de standaard lesmethoden, vandaar de hoge positie op de verticale as. Binnen deze ordening past het indelen in drie niveaugroepen. Bovenop die eerste ordening vindt differentiatie plaats voor die leerlingen die onvoldoende hebben aan deze aanpak, onder meer door individuele opdrachten (gegeven door de leerkracht) in de taakbrief van elke leerling, en door individuele begeleiding bij leerlingen met een eigen leerlijn. De school ervaart een behoefte aan structuur en sturing, men loopt er tegenaan dat een sterke ontwikkeling van zelfstandig werken en zelf-ontdekkend leren lastig is. In het teamgesprek blijkt dat er een spanning zit tussen de wens zoveel mogelijk leerlingen onderwijs te bieden, en de ervaren grenzen aan wat mogelijk is: We gunnen kinderen allemaal een goede plek, wij willen het beste voor alle kinderen, natuurlijk zijn ze hier welkom en willen we er alles aan doen om thuisnabij onderwijs mogelijk te maken. Etreme situaties houd je altijd en daar moet een escapemogelijkheid voor zijn en blijven. We zijn al goed op weg en proberen ons onderwijs al passend te maken, denk aan de kinderen met Down Syndroom en de kinderen met PDD NOS, kinderen met motorische beperkingen e.d., die we soms tot en met groep 7 of 8 op een goede manier hebben kunnen begeleiden. We maken ons wel zorgen over de haalbaarheid en de financiering om nog meer kinderen hier een plek te kunnen bieden. Ook de epertise die nodig is zal niet 1,, 3 voor handen zijn, en scholing kost tijd. We staan als team open voor de ontwikkelingen binnen passend onderwijs en willen er voor alle kinderen zijn, binnen onze mogelijkheden en belastbaarheid. Waar onze grenzen liggen is nog niet duidelijk, dat zal de komende jaren gaan blijken en mede afhangen van de hulpvragen. 16

18 Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. Groeimogelijkheden voor Den Bijstere voor wat betreft het onderwijsconcept: Het team van Den Bijstere geeft aan dat zij het belangrijk vinden voldoende structuur en sturing te bieden. Dit hoeft niet in tegenstelling te zijn met het bieden van ruimte aan verschillen zonder de werkbelasting van de leerkracht te verhogen. Hiervoor is nodig: Het verleggen van de bron van de structuur binnen het lesgeven van de lesmethode naar de leerkracht. De leerkracht kan de structuur aanpassen aan wat de leerlingen in de groep nodig hebben, een methode kan dit maar heel beperkt. Het verdelen van de sturing die een leerling nodig heeft tussen de leerkracht en de leerling zelf. Zelfsturing, mits met duidelijke doelen en met begeleiding waar nodig, versterkt het leren leren van de leerling en ontlast de leerkracht. Voor Den Bijstere ligt het voor de hand te starten met het tweede punt: de verdeling van de sturing tussen leerkracht en leerling. Het integraal invoeren van zelfstandig werken kan hiervoor gebruikt worden, met alle kenmerken zoals de gelaagde instructie, het stil werken, werken met onderling overleg, werken aan zelf geplande weektaken enz. De eerste groeimogelijkheid is om de controle over de les niet te zoeken in het centraal klassikaal proberen vast te houden van de aandacht van de leerlingen, maar in het stevig organiseren van zelfstandig werken. De lakmoesproef is de effectieve leertijd van de leerlingen. Bij welke aanpak zijn de leerlingen het hoogste percentage van de lestijd hard aan het werk met de lesstof? Tweede groeimogelijkheid: Wanneer eerst de leerkrachten meer ruimte ervaren binnen de lessen, kunnen zij deze ruimte gebruiken om aan het eerste punt toe te komen: het fleibiliseren van het lesstof-aanbod naar niveau, en eventueel ook naar leerstijl. Grenzen voor Den Bijstere voor wat betreft het onderwijsconcept: Het onderwijsconcept bij Den Bijstere is nog niet helemaal uitgekristalliseerd. Het werken vanuit de klassieke, frontaal klassikale aanpak is het uitgangspunt. De school probeert door nieuwe werkwijzen te integreren in de aanpak de klassikale aanpak op te rekken. De meeste collega s staan open voor nieuwe ontwikkelingen en willen hun kennis en vaardigheden ontwikkelen, door middel van collegiaal overleg, collegiale consultaties en klassenbezoeken door de intern begeleider, directie en eterne deskundigen. Wat veel leerkrachten niet kunnen waarderen is de van bovenaf opgelegde verantwoordingslast en toenemende bureaucratie. Binnen het team is er nog geen eenheid in de houding ten opzichte van Passend Onderwijs. De huidige diversiteit aan onderwijsbehoeften is met de huidige aanpak het maimum. Zolang de richting waarin het team zich wil ontwikkelen nog niet helemaal duidelijk is, is het lastig een ontwikkeling succesvol in gang te brengen. 17

19 3. Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 4 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( eclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een eacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. 4 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 18

20 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 5 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De hoeveelheid etra handen in de klassen bij Den Bijstere zal in de loop van het jaar nog toenemen door de start van meerdere stages. Veld : de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). 19

21 Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt éénop-één begeleiding gegeven. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. Veld 4: de epertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de epertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamepertise en individuele epertise. De inzet van individuele epertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een epertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke epertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke epertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 0

22 4. Tot slot Over het geheel genomen is Den Bijstere te karakteriseren als een netwerkschool. De basis voor dit beeld ligt in de ruimte voor verschillen binnen het onderwijsconcept van Den Bijstere. In combinatie met de bescheiden voorzieningen op drie van de vijf genoemde punten ontstaat het totaalbeeld van een netwerkschool. Den Bijstere organiseert, met vooral veel stagiaires maar ook met inzet van ouders en vakleerkrachten, opvallend veel etra handen in de klas. Deze inzet is belangrijk bij het onderwijs aan de leerlingen voor wie het leren niet vanzelf gaat. Bovendien zijn hebben veel teamleden etra opleiding, mede gericht op leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Epertise 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. Of een dergelijke groei wenselijk is, is vanzelfsprekend afhankelijk van de opvattingen van de school, haar schoolbestuur en het samenwerkingsverband waar zij deel van uitmaakt. Den Bijstere toont zich net als de andere scholen van Samenwerkingsverband PO Tilburg e.o. een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Irma Miedema 1

23 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land: ~,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerling cluster ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 5 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie (lichamelijke beperkingen) ~ 0, leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster De verblijfsduur van een leerling op het speciaal basisonderwijs is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Het gemiddelde deelnamepercentage aan het speciaal basisonderwijs bedraagt,8%. Bij een verblijfsduur van 4 jaar verwijst een basisschool gemiddeld,8% : 4 jaren = 0,7% per jaar. Bij een basisschool van bijvoorbeeld 300 leerlingen kan er gemiddeld per jaar een verwijzing naar het sbo van 0,7% van 300 leerlingen =,1 leerling verwacht worden. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 6 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster ; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster ; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 5 Op grond van de cijfers van 013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 6 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht.

24 Bijlage : Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 7 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 5 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Epertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 7 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 3

25 Tabel : Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 5 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 4

26 Tabel 3: Speciale onderwijsondersteuning op de brede ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferentiatie toegepast binnen de lesmethoden. Voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar éénop-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Epertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van eterne instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op semi-permanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische /psychologische kenmerken en fysieke/ lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een time-out). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Eperts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Eterne eperts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 5