Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: Basisschool De Triangel Datum bezoek: 10 oktober In opdracht van: SWV PO Tilburg e.o. Rapporteur: Irma Miedema M&O-groep, s-hertogenbosch Oktober 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 1 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 2 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. epertise; 5. samenwerking met eterne instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 2 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolplan, schoolgids, inspectierapport, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: Maarten Verberne (directeur), Carla Over de Linden (adjunct directeur), Kim van Dongen- Mouthaan (ouder), Harrie Smeets (leerkracht groep 6), Marja Franken (intern begeleider/psycholoog), Tom Vermeulen (lid medezeggenschapsraad), en Saskia Feli (leerkracht groep 1/2 en tijdelijk intern begeleider); half gestructureerde observaties in de groepen 1/2, 4 en 8, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met bijna het gehele schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school De Triangel is een middelgrote school (314 leerlingen in 13 groepen) in de wijk Trouwlaan/Uitvindersbuurt in Tilburg Oud-Zuid. De school is gehuisvest in de Multifunctionele Accommodatie (MFA) Zuiderkwartier, samen met een vestiging van peuterspeelzaal Kinderstad, buurtwerk welzijn De Twern, en vestigingen van Amarant en de GGZ. De wijk waarin de school staat is van oudsher een volkswijk, een wijk met een lager sociaaleconomisch milieu. Er is veel armoede en analfabetisme in de wijk, veel ouders hebben geen werk. De wijk is een van de vijf impulswijken van de gemeente Tilburg. De MFA is een open gebouw, zonder afscheiding tussen de partners die ervan gebruik maken, waardoor vanuit de gangen van de school vrij zicht is op de ruimtes waar bijvoorbeeld wijkactiviteiten zijn en omgekeerd. Het is de bedoeling dit aan te passen, zodat de school een eigen, apart toegankelijke ruimte heeft. De huisvesting binnen het MFA vergemakkelijkt de samenwerking tussen de school en de partners in het MFA, hetgeen zeer gewaardeerd wordt door de school. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school beneden gemiddeld (C-laag). De spreiding rond het gemiddelde is ongelijk, met een groter aantal leerlingen verder van het gemiddelde naar de lagere kant dan naar de hogere. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel etra inzet vraagt van de leerkracht. Naar schatting van de geïnterviewde teamleden ligt dit aantal relatief hoog, op gemiddeld ongeveer 10 leerlingen per klas van rond de 24/25 leerlingen. De aandacht die op gedrag gevraagd wordt richt zich vooral op begrenzing van het gedrag, en ook op inzicht geven in het gedrag. Eén van de kenmerken in de dynamiek in de klassen is dat de leerlingen maar één baas erkennen, en dat is de eigen leerkracht. Invallers hebben daardoor grote problemen om zich te handhaven. Hoe hoger de groep, hoe meer aandacht er nodig is voor het gedrag van de leerlingen. De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is bijzonder divers: de achtergronden stammen uit wel 19 of 20 verschillende nationaliteiten. Van deze groep leerlingen met een niet-nederlandse achtgrond maken de leerlingen met een Turkse achtergrond veruit het grootste deel uit: rond de 80 %. De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen wordt vooral gekenmerkt door grote verschillen, waarbij de bovenkant van de sociaaleconomische ladder nauwelijks vertegenwoordigd is. Naar schatting de helft van de leerlingen komt uit kansarme gezinnen, met laag opgeleide en/of werkeloze ouders, die soms zelf slecht of niet kunnen lezen. 40 leerlingen hebben een leerlingengewicht van 0,3 en 48 leerlingen een gewicht van 1,2. Hiermee heeft 28 % procent leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. 4

6 Er zijn 2 leerlingen op De Triangel met een rugzakje : (1 bij cluster 2, en 1 bij cluster 3). De gegevens over de afgelopen jaren laten een consistent beeld zien: de aantallen waren toen 3 ( ), 2 ( ), en 1 ( ). In vergelijking met het landelijk beeld is het aandeel leerlingen met een rugzakje beperkt: 0,6 %, tegen 1 % landelijk. Over het geheel genomen, is de leerlingenpopulatie van De Triangel te karakteriseren als sterk heterogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). De speciale onderwijsbehoeften die veel voorkomen bij De Triangel zijn niet te identificeren aan de hand van de indicatoren die op dit moment gebruikt worden om rugzakjes toe te kennen of een plaatsing te realiseren op het speciaal onderwijs. Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit... vooral: met groepsaandacht in homogene subgroepen;... enigszins: met individuele aandacht, in dezelfde ruimte, maar apart van de groep (aan de instructietafel bij zelfstandig werken), en met individuele aandacht geïntegreerd in de groepsaanpak;... en niet of nauwelijks: met individuele aandacht, in een andere ruimte dan de groep (remedial teaching). De Triangel werkt op verschillende manieren met niveaugroepen. De leerlingen worden in drie niveaugroepen ingedeeld op basis van de resultaten op methode- en citotoetsen, aangevuld met indrukken uit eigen observaties van de leerkrachten. Bij dit laatste speelt de werkhouding van de leerling een rol. Een aantal klassen wordt enkele keren tot vier ochtenden per week gesplitst op niveau. Er is een groepje van op dit moment vier leerlingen die een indicatie hebben voor het sbo, maar die op De Triangel zitten, en die deels als apart groepje onderwijs krijgen. Ook de meer-begaafde leerlingen volgen het onderwijs deels in een eigen groepje. Dit jaar is de school begonnen met het werken met Levelwerk, een aanvullend programma voor meer-begaafde leerlingen. Zelfstandig werken is in ontwikkeling bij De Triangel, met de daarbij behorende leerling-specifieke taken op basis van een taakbrief, en de verlengde instructie. De taakbrief wordt ingevuld door de leerkracht. Incidenteel wordt gewerkt met werkvormen die in de richting gaan van coöperatieve werkvormen, zoals met de leerarrangementen vanuit 21st Century Skills. Daarbij krijgen groepjes leerlingen een opdracht om uit te werken. Taakverdeling en rolverdeling zijn niet voorbereid: dat wordt aan de leerlingen overgelaten. 5

7 Er is bij De Triangel alleen sprake van individuele aandacht buiten de klas bij de ambulante begeleiding voor leerlingen met een rugzakje. De onderwijsaanpak differentieert incidenteel voor verschillende leerstijlen van kinderen. Het is sterk afhankelijk van de leerkracht of hier aandacht voor is. Doubleren wordt op De Triangel wel gebruikt als manier om leerlingen aansluiting te laten vinden bij de leerstof. Het aantal zittenblijvers bedroeg de afgelopen jaren 10 ( ), 14 ( ), 9 ( ), en 8 ( ). Leerlingen die aangemeld worden vanuit de eigen buurt en die een rugzakje met zich mee (zullen gaan) brengen worden in alle gevallen toegelaten. Wanneer het gaat om instroom vanuit een andere wijk, wordt toelating goed afgewogen. Bij de beoordeling of plaatsing mogelijk is wordt afgewogen: - of het aantal leerlingen met ingewikkelde onderwijsbehoeften in de betreffende groep niet te groot wordt; - of de speciale ondersteuningsbehoefte van de leerling geen problemen op zal leveren binnen de leerlingengroep. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. Onderwijsconcept overdragen van kennis zelf ontdekken kennis verwerven werken met kennis klassikaal leren individueel en groepsleren sturing van het leren door de lkr kinderen sturen eigen leren alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen maimale uit elke leerling halen leerstof bepaalt de leerweg 1 beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg nadruk op gestructureerde opdrachten nadruk op vrije opdrachten beoordeling van prestaties o.b.v. beoordeling van leervorderingen gelijke normering 2 o.b.v. beginsituatie van leerlingen beoordeling door de leerkracht zelfbeoordeling door de leerling evaluatie onderwijs o.b.v. evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep 3 leervorderingen individuele leerling evaluatie onderwijs door de lkr 4 evaluatie samen met leerlingen 1 Voor bepaalde groepjes leerlingen is de leerstof niet de sturende factor. Er is een groepje leerlingen op school met een sbo-indicatie, die deels apart onderwijs volgen dat vormgegeven wordt op basis van de onderwijsbehoeften van deze leerlingen. 2 Beide normeringen worden gehanteerd en met ouders gecommuniceerd. 3 Eerst wordt de evaluatie op groepsniveau opgemaakt, en van daar uit volgt de evaluatie per leerling. 4 Sommige leerkrachten evalueren ook samen met leerlingen. 6

8 Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning De borging van de onderwijsondersteuning bij De Triangel is in ontwikkeling. Het eerste contact van ouders over de onderwijsondersteuning voor hun kind is met de leerkracht. Voor de ouders is de volgende stap vaak naar de intern begeleider, bij onduidelijkheid over de zorg gaan ouders direct naar de directeur of de adjunctdirecteur. Er is een verschuiving in gang gezet die er toe moet leiden dat de intern begeleiders, als tweede in lijn na de leerkracht, betrokken wordt in het proces rond de etra ondersteuning. Ouders gaan naar degene die ze kennen, die voor hen zichtbaar is. De bekendheid is een belangrijke voorwaarde voor het vertrouwen dat nodig is om contact te zoeken. De taken van de interne begeleiding De werkzaamheden van de intern begeleiders bestaan uit: - coördinatie van de cyclus van onderwijsondersteuning; - ondersteuning van leerkrachten: aanspreekpunt, klassenbezoeken, leerlingenbesprekingen; - gesprekken met ouders; - contacten met eternen; - implementatie van de zorgstructuur; en - deelname aan het managementteam. Het gebruik van leerlingvolgsystemen voor leren en voor de sociaal-emotionele ontwikkeling Voor het volgen van de leerontwikkeling van de leerlingen gebruikt De Triangel ParnasSys. Voor het volgen van de ontwikkeling in groep 1/2 wordt het totale pakket van Kijk! gebruikt, inclusief het volgsysteem voor de sociaalemotionele ontwikkeling. Aanvullend worden de eerste acht vragen van Zien! ingevuld. Voor de groepen 3-8 wordt Zien! gebruikt. De procesbewaking gedurende het schooljaar en over de schooljaren heen De één-zorgroute is volledig ingevoerd, voor alle vakken. Zelfs rond gedrag wordt deze aanpak voor belangrijke onderdelen gehanteerd. Het opbrengstgericht werken is, na een eerste periode met weerstand, geaccepteerd als belangrijk onderdeel van de procesbewaking rond de onderwijsondersteuning. Protocollen dysleie en dyscalculie, en medische handelingen De Triangel hanteert het protocol voor dysleie. Er is een taalcoördinator, zij is op dit moment met verlof, zij start medio november weer. Een protocol voor dyscalculie is op stichtingsniveau in ontwikkeling, De Triangel sluit daarbij aan. De meeste leerkrachten zijn geschoold in het gebruik van PARWO, rekenonderwijs voor leerlingen die een andere manier van aanbieden van de rekenstof nodig hebben. Het betreft o.a. leerlingen met een aangepaste leerlijn. Er is een protocol beschikbaar en toepasbaar voor medische handelingen. 7

9 De rol van ouders en de mate van betrokkenheid De betrokkenheid van ouders bij de school is een belangrijk punt van zorg voor de school. Het beeld van de betrokkenheid is gemêleerd. Over het geheel genomen zijn ouders niet vanzelfsprekend actief, de school moet steeds betrokkenheid stimuleren. Doet de school dat, dan reageren veel ouders positief. Van het begin af aan worden ouders geïnformeerd over, en meegenomen bij het verloop van de etra ondersteuning van hun kind. Soms is het een groot probleem om ouders op een afspraak te krijgen. En bijvoorbeeld bij controle in het kader van de gewichtenregeling moest de school langsgaan bij de ouders om de benodigde handtekening te kunnen laten zetten. Voor de grootste groep ouders geldt dat de school het als een grote opgave ziet om hun rol te kunnen opvatten als die van een partner voor de school daarvoor ligt de leiding te zeer bij de school. De school in haar netwerk Deling voedingsgebied met andere scholen De meeste leerlingen uit het voedingsgebied van De Triangel gaan naar deze school. Met name sinds de opening van de MFA is er een groei gezien van het aantal leerlingen uit de wijk dat De Triangel bezoekt. Er zijn enkele leerlingen die van De Triangel naar De Zuidwester gaan en vice versa. De meeste leerlingen uit de wijk die niet naar De Triangel gaan, gaan naar een school in Goirle ( witte vlucht ). In de wijk staat, behalve De Triangel, ook EBS De Toermalijn. Deze school trekt haar eigen doelgroep. Het samenwerkingsverband De school ervaart een sturende rol vanuit het samenwerkingsverband wanneer het gaat om de etra ondersteuning. De school en haar schoolbestuur zijn betrokken deelnemers. De Triangel waardeert de samenwerking zoals die in het huidige WSNSverband verloopt positief, en zou graag zien en verwacht ook wel dat die samenwerking op de vertrouwde manier gecontinueerd wordt binnen de grotere setting van het nieuwe samenwerkingsverband. De verwijzingen naar sbo en so en de contacten met andere scholen In de afgelopen jaren zijn 22 leerlingen verwezen naar het sbo: 5 in schooljaar , 9 in , 6 in , en 2 in De afgelopen vier jaar zijn er 8 leerlingen verwezen naar het speciaal onderwijs: 1 naar een school van cluster 2, 2 naar een school van cluster 3, en 5 naar een school van cluster 4. Het aantal verwijzingen naar het sbo, en naar het so-cluster 4 is hoger dan het Nederlands gemiddelde. De Triangel heeft contacten met het sbo, met name over het onderwijs aan de leerlingen met een sbo-indicatie die bij De Triangel op school zitten. Vanuit sbo De Zonnesteen wordt preventieve ambulante begeleiding geboden. Met de scholen voor speciaal onderwijs heeft De Triangel geen contacten, anders dan die nodig zijn rond de verwijzingen van leerlingen, en rond de ambulante begeleiding voor de leerlingen met rugzakjes. 8

10 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de fleibilisering van waar en hoe de etra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. Buiten de klas is voor leerlingen remedial teaching beschikbaar. Binnen de klassen van De Triangel zijn de volgende etra handen beschikbaar: Lkr. = leerkracht, Vlkr. = vakleerkracht, OA = onderwijsassistent, (M)RT = (motorisch) remedial teacher, IB = intern begeleider; (P)AB = (preventief) ambulant begeleider, ST = stagiair Groep Functionaris(sen) Aantal uren Aantal betrokken per week lln. 1-2A 1 Lkr. ter ondersteuning 2, Klassenassistent 1 ST OA 1 Lkr. ter ondersteuning B 1 Lkr. ter ondersteuning 2, Klassenassistent 1 Lkr. ter ondersteuning C 1 Lkr. ter ondersteuning 2, Klassenassistent 1 Lkr. ter ondersteuning D 1 Lkr. ter ondersteuning 2, Klassenassistent 1 Lkr. ter ondersteuning 8 1 3A 1 ST ST pedagogiek 8 3B 1 ST ST pedagogiek 8 4A 2 ST Lkr 16 4B 1 Lkr ST Master SEN 16 5B 1 LIO ST OA 16 5/6A 1 ST ST OA 4 6B 1 ST OA LIO Lkr 2,5 26 9

11 Groep Gym Functionaris(sen) 1 Vlkr 1 ST MRT 1 ST 1 ST OA 2 ST ICT 1 ST 40 Muziek 2 ST 1 Levelwerk Lkr 8 RT 1 RT 2 AB 2 AB 1 PAB SMW 1 SMW 8 IB 1 IB 24 schoolpsychologe 8 Aantal uren per week fleibel wekelijks Aantal betrokken lln. De 13 groepen hebben gemiddeld per week per groep de beschikking over ongeveer 25 uur etra handen. Daarbij is de inzet van de vakleerkrachten en de inzet voor Levelwerk meegenomen, en is de inzet voor ICT, RT, AB, SMW en IB buiten beschouwing gelaten. Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. De Triangel heeft het volgende beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. Parwo, Levelwerk, maatwerk, spelling in de lift, KIEN; Materialen gericht op zelfredzaamheid, nl. planbord in de groepen 1-2; Materialen met een lager tempo, veel herhaling, nl. time-timer, ralfi lezen, connect lezen; Materialen gericht op auditieve informatieverwerking, nl. woordenschatspelletjes; Materialen uitgaand van een sterk eigen probleemoplossend vermogen, nl. timetimer, beertjesmethode (Meichenbaum) gouden regels, Levelwerk. Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl. Beter omgaan met jezelf, SOVAtraining, Kid s Skills; Materialen voor begrenzing van het gedrag, nl. diverse beloningssystemen, gouden regels; Materialen uitdagend tot alertheid en activiteit, nl. time-timer, verschillende middelen om de tijd aan te duiden (bijv. klok, zandloper) op het digibord; Materialen voor het ervaren van successen en het ontvangen van beloningen, nl. diverse beloningssystemen; Materialen voor begrip van sociale interactie, nl. SoVa-training. 10

12 In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn beschikbaar: tangle, stabilo, MRT-kist, wiebelkussen, laptop. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De Triangel is rolstoeltoegankelijk (op de eerste verdieping is geen invalidentoilet), en heeft een speel-/gymlokaal. De school komt ruimte te kort. In de MFA zijn de voorzieningen beschikbaar zoals in de inleiding beschreven. Veld 4: de epertise We onderscheiden teamepertise en specialistische epertise. Met teamepertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. Bij De Triangel is teamepertise in ontwikkeling op het gebied van de gangbare opvattingen en aanpakken in de onderwijsondersteuning (handelingsgericht werken, werken met leerlijnen, coöperatief werken e.d.). De Triangel ontwikkelt epertise op de onderwijskundige aanpakken waarvoor de keuze deels wel, maar deels ook niet door henzelf gemaakt is: de keuze voor sommige werkwijzen is gemaakt op het niveau van het bestuur of samenwerkingsverband. De epertise richt zich vooral op de uitvoering van de gekozen systematieken. De Triangel heeft (nog) geen (volledige) teamepertise op het gebied van gedrag. De Triangel heeft (nog) geen (volledige ) teamepertise op het gebied van ouderbetrokkenheid. Dit is wel een onderwerp dat sterk leeft binnen het team. Een tweede vorm van epertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige epertise. Deze specialistische epertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. De beschikbaarheid van epertise (gecertificeerd op WO/HBO - niveau) op specifieke gebieden is bij De Triangel als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Epertiseveld Visuele beperkingen Auditieve beperkingen Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen Verstandelijke beperkingen Motorische beperkingen Beperkingen door chronische ziektes Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ADHD en ADD Angst- en hechtingsstoornissen Overige psychiatrische aandoeningen Gedragsproblemen Dysleie Onderwijsachterstanden andere culturen 11

13 Tijdelijk is intern een psychologe beschikbaar, na afloop van die tijdelijkheid is psychologische epertise etern beschikbaar. Op basis van ervaring, versterkt door cursussen, heeft De Triangel epertise op het gebied van opvoedingsondersteuning, hoogbegaafdheid, en jonge risicoleerlingen. De Triangel heeft de beschikking over een gedragsspecialist en een taalcoördinator. Veld 5: de samenwerking met andere instanties SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente nooit sporadisch regelmatig vaak De contacten met de gemeente zijn veelsoortig: onderwerpen zijn huisvesting, impulsgelden, veiligheid, en leerplicht. De school neemt deel aan het buurtnetwerk, er is buurtmaatschappelijk werk werkzaam binnen de MFA, en elke week is er contact met de politie. Elk kwartaal wordt een kwartaallunch georganiseerd waarbij elke keer over een ander thema gesproken wordt. Bij deze lunches zitten alle denkbare instanties die actief zijn in de wijk aan tafel. Er is een vast contact met de woningcorporatie TIWOS bijvoorbeeld wanneer er zorg is over afwezigheid van leerlingen, of over mogelijke verwaarlozing. 12

14 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 3. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, etra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een etra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 3 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 13

15 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de epertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een etra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van De Triangel weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 14

16 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. De Triangel bevindt zich op positie: De Triangel werkt vanuit een basis met 13 groepen van gemiddeld rond de 24 leerlingen. Om tegemoet te komen aan de verschillen in onderwijsbehoeften van de leerlingen splitsen de groepen zich regelmatig op, langs de lijnen van de verschillende leerniveaus, en rekening houdend met de werkhouding van de leerlingen. Zo kunnen leerlingen van eenzelfde leeftijdscategorie bij De Triangel bezig zijn in de sbo-groep, in één van de drie niveaugroepen binnen de klas, of bij de meerbegaafden-groep. De Triangel maakt dit mogelijk door de inzet van veel etra handen, zowel van (vak)leerkrachten als van stagiaires. Door op belangrijke momenten de groepen te verkleinen blijft de sturing vanuit de methode hanteerbaar. In het onderwijs bij De Triangel zijn elementen van zelfstandig werken, thematisch groepswerken, handelingsgericht werken en het effectieve instructiemodel terug te vinden. Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. 15

17 Groeimogelijkheden voor De Triangel voor wat betreft het onderwijsconcept: Leerkrachten van De Triangel noemden het verbeteren van de werkhouding van de leerlingen een belangrijk aandachtspunt. De werkhouding kan gezien worden als de resultante van de eecutieve functies bij een leerling. Plannen en sturen, taakinitiatie en doorzettingsvermogen, werkgeheugen, volgehouden aandacht, het monitoren van prestaties en onderdrukken van impulsen allemaal functies die nodig zijn om te doen wat er verwacht wordt. Er bestaan uitgewerkte manieren om de eecutieve functies van leerlingen te versterken. Leerlingen van De Triangel zouden baat kunnen hebben bij een inzet hierop. Bij het versterken van de werkhouding past een verdere inzet op het zelfstandig werken. Wanneer het lukt om het zelfstandig werken volledig in te voeren, inclusief de eigen planning door de leerling en de ruimte om zelfstandig te kiezen voor manieren om de lesstof te verwerken, kan er binnen de groep ruimte ontstaan om de verschillen tussen leerlingen op te vangen zonder dat hiervoor splitsing van de groep nodig is. Grenzen voor De Triangel voor wat betreft het onderwijsconcept: Het team van De Triangel heeft veel ervaringsdeskundigheid in het omgaan met leerlingen die behoefte hebben aan duidelijke, stapsgewijze begeleiding door een vertrouwde persoon die bekend is met de thuisachtergrond van de leerling. Een belangrijk kenmerk van de dynamiek in de klassen is de gerichtheid op het bij de les houden van de leerlingen. Veel leerlingen hebben bijvoorbeeld een korte aandachtspanne en reageren impulsief. De leerkrachten hebben hun handen hieraan vol. Bij de bekende vernieuwingsaanpakken is geen rekening gehouden met de specifieke dynamiek op scholen zoals De Triangel, waardoor de verwachting kan zijn dat implementatie ervan met meer moeite zal verlopen dan op een school met een meer gemiddelde leerlingenpopulatie. Het team van De Triangel geeft aan dat zij de diversiteit aan onderwijsbehoeften zoals die zich nu voordoet op de school ervaart als de, onder de huidige omstandigheden, maimaal mogelijke. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 4 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( eclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. 4 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 16

18 Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een eacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). 17

19 De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De hoeveelheid etra handen in de klassen bij De Triangel zal in de loop van het jaar nog toenemen door de plaatsing van pabo-stagiaires. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt éénop-één begeleiding gegeven. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. Veld 4: de epertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Epertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de epertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamepertise en individuele epertise. 18

20 De inzet van individuele epertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een epertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke epertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke epertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een brede ondersteuningsschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van eterne instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Eterne eperts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 19

21 4. Tot slot Over het geheel genomen is De Triangel te karakteriseren als een netwerkschool. De combinatie van het beeld van het onderwijsconcept met dat van de teamepertise geeft een basis aan het totaalbeeld. Van belang is de specifieke teamepertise van De Triangel bij het omgaan met de ingewikkelde leerlingenpopulatie uit de wijk. Daarbij past de intensieve samenwerking met een breed scala aan partners in de wijk. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Epertise 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. Of een dergelijke groei wenselijk is, is vanzelfsprekend afhankelijk van de opvattingen van de school, haar schoolbestuur en het samenwerkingsverband waar zij deel van uitmaakt. De Triangel toont zich net als de andere scholen van Samenwerkingsverband PO Tilburg e.o. een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Irma Miedema 20

22 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land: ~ 2,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerling cluster 2 ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 5 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie 2 (lichamelijke beperkingen) ~ 0,2 leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster 2 De verblijfsduur van een leerling op het speciaal basisonderwijs is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Het gemiddelde deelnamepercentage aan het speciaal basisonderwijs bedraagt 2,8%. Bij een verblijfsduur van 4 jaar verwijst een basisschool gemiddeld 2,8% : 4 jaren = 0,7% per jaar. Bij een basisschool van bijvoorbeeld 300 leerlingen kan er gemiddeld per jaar een verwijzing naar het sbo van 0,7% van 300 leerlingen = 2,1 leerling verwacht worden. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 6 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 5 Op grond van de cijfers van 2013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 6 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. 21

23 Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 7 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de leerlingen met speciale onderwijsbehoeften wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Epertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 7 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 22

24 Tabel 2: Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met etra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, etra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele leerling of subgroep leerlingen met speciale onderwijsbehoeften helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Epertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 23

25 Tabel 3: Speciale onderwijsondersteuning op de brede ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferentiatie toegepast binnen de lesmethoden. Voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar éénop-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. 4. Epertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van eterne instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op semi-permanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische /psychologische kenmerken en fysieke/ lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een time-out). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. Eperts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Eterne eperts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). 24

26 Tabel 4: Speciale onderwijsondersteuning op de inclusieve school Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door lk/oa voor intensieve (één-op-één) begeleiding, op permanente basis (gedurende de gehele week). Er wordt gewerkt in kleinere groepen. Leerlingen met speciale onderwijsbehoeften volgen (individuele) leerlijnen in de kernvakken, gebaseerd op de kerndoelen. Er zijn onderwijsmaterialen aanwezig met speciale didactische kenmerken, speciale pedagogische / psychologische kenmerken en fysieke / lichamelijke kenmerken, tegemoetkomend aan kindspecifieke belemmeringen (bijv. verpleegmateriaal voor langdurig zieke kinderen). De lokalen zijn aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik), de lokalen zijn ruim bemeten, bieden deelruimtes voor diverse activiteiten. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door vlk, rt er en/of ib er op permanente basis (gedurende alle dagen). Er is speciale onderwijsondersteuning door ab er (gedurende enkele dagen per week). Er is een rijk geoutilleerde orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (preventief pedagogisch schoolklimaat). De binnen- en buitenruimte zijn volledig aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik, time-out), voor speciale verzorging (bijv. revalidatie, fysiotherapie) en voor speciale leerbehoeften (bijv. schooltuin). Er zijn meerdere aparte ruimtes met een eigen functie (bijv. voor time-out). 25