Audit Onderwijszorgaanbod IVO Primair Onderwijs

Transcriptie

1 Audit Onderwijszorgaanbod IVO Primair Onderwijs Naam onderwijsvoorziening: De Zilverzwaan Datum bezoek: 15 november 2011 In opdracht van: Samenwerkingsverband Over Betuwe Rapporteur: Pauline van der Zwet-Kortekaas M&O-groep, s-hertogenbosch

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijszorg per schoolprofiel IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

3 1. Inleiding Uw school a biedt onderwijszorg aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders b te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijszorg die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijszorg aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van onderwijszorgvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijszorg, en wat mogelijkheden zijn om de onderwijszorg te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften c van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het onderwijszorgaanbod, van de school dus. Het profiel van het onderwijszorgaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van. de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de zorg voor het kind bezighouden. Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een half gestructureerd interview/gesprek; half gestructureerde observaties in groepen, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met het schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. a Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijszorg. b Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. c De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

4 In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? De Zilverzwaan is een klassikale school met 4 combinatiegroepen ½, ¾, 6/7 en 7/8 en een enkele groep 5. Op de teldatum telde de school 101 leerlingen. De school heeft 5 % leerlingen met een gewicht. Er zijn 5 leerlingen met een leerlingen gewicht van 1,2. De leerlingen presteren gemiddeld op de cito toetsen. De spreiding van de leerlingen over de groepen is matig heterogeen. Het aantal leerlingen met speciale behoeften op gedrag is gemiddeld. De speciale behoefte richt zich dan vooral op begrenzing van gedrag,stimulering tot activiteit en inzicht in gedrag. De leerlingen verschillen niet veel qua culturele achtergrond. De sociaal economische achtergrond van de ouders is aan het veranderen. Was het een aantal jaren geleden nog dat de meeste ouders meer uit de hogere niveaus kwamen, nu komen de meeste ouders uit de middenklasse tot lagere arbeidsklasse. Op de Zilverzwaan wordt veel preventief gedaan om het pedagogisch klimaat voor de leerlingen goed te houden. Ze werken met Kinderen en hun sociale talenten een methode op sociaal emotioneel gebied. Daarnaast werken ze regelmatig in iedere groep met Taakspel en de Soemokaarten. De school heeft op dit moment 1 % geīdentificeerde leerling (1 rugzakleerling) Deze rugzakleerling zit in groep 6/7. Er loopt een aanvraag voor nog 1 rugzakleerling. Er zitten 3 hoogbegaafden op de Zilverzwaan,. Het aantal zittenblijvers was het afgelopen schooljaar hoog. De afgelopen drie jaren ( / / ) was het respectievelijk 6 %, 2 % en 0%. Het aantal zittenblijvers stijgt dus. Er zijn de afgelopen 3 jaren 4 verwijzingen geweest naar het SBO. Er zijn geen verwijzingen geweest naar het SO. Het verwijzingspercentage is daarom erg laag en ligt onder het landelijk gemiddelde. Aantal rugzakleerlingen Cluster 1: blinden en slechtzienden: 0 Cluster 2: communicatieve beperkingen: 0 Cluster 3: lichamelijke en verstandelijke beperkingen: 0 Cluster 4: gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen:1 In schema ziet het er als volgt uit Schooljaar Aantal zittenblijvers Verwijzingen SBO Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? Uitgangspunt is dat de onderwijszorg voor het grootste deel geïntegreerd is in de dagelijkse onderwijspraktijk. Binnen die visie is signaleren en actie ondernemen een taak van alle leerkrachten en niet alleen voor de interne begeleidster (IBér). IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

6 Leerkrachten worden geacht de deskundigheid te hebben om stagnerende leer- en ontwikkelingsprocessen te signaleren en vervolgens zelf handelend op te treden, al dan niet geadviseerd en gecoacht door de interne begeleider. De rol van interne begeleider zal groter worden naarmate de problematiek gecompliceerder is. In de zorg voor leerlingen ligt het accent op preventief handelen in het primaire proces. Zolang de veiligheid van de kinderen gewaarborgd blijft, ziet de school het ook als een uitdaging om kinderen met een speciale onderwijsbehoefte, rugzakleerlingen in de school te houden. Bij rugzakleerlingen vindt er extra ondersteuning plaats door een ambulante begeleidster. Zij geeft gemiddeld 11/2 uur per week extra ondersteuning in de groep. Daarnaast ondersteunt een ambulante begeleidster in een gesprek de leerkracht om de 6/8 weken. In de groepen 3/4, 5 en 6/7 staat naast de leerkracht ook een LIO stagiaire voor 3 dagen. Deze stagiaire geeft les in de desbetreffende groep, waardoor de leerkracht haar handen vrij heeft om extra ondersteuning te bieden daar waar het nodig is. Daarnaast is er in groep 5 en 6/7 iedere week een ouder in de groep die de leerlingen helpt bij het maken van werkstukken. Op De Zilverzwaan is het overdragen van kennis, kennis verwerven belangrijker dan het zelf ontdekken. De ouder ervaarde echter dat de school meer aan zelf ontdekkend leren deed. De school gaat wel meer richting individueel leren en groepsleren dan naar klassikaal leren. De leraar geeft bij het overdragen van kennis meer sturing aan het leerproces, dan dat de kinderen hun eigen leren sturen. Men heeft de ambitie om het maximale uit elke leerling te halen, maar men weet dat men er nog niet is. De leerstof bepaalt nog voor het grote deel de leerweg en niet de beginsituatie van de leerling. De nadruk ligt op gestructureerde opdrachten Ook de prestaties worden nog door de leerkracht beoordeeld op basis van gelijk normering en daar wordt het onderwijs op aangepast. De Zilverzwaan hanteert het model van convergente instructie. Dat wil zeggen alle leerlingen zijn wel met hetzelfde doel bezig maar er wordt op drie niveaus (zoveel mogelijk homogeen samengesteld) instructie gegeven ( Het werken met groepsplannen volgens de 1 zorgroute ) Dit jaar is men met spelling begonnen om op deze manier te gaan werken. Daarnaast werkt men in de groepen met individuele handelinsplannen(hp).bij de verwerking wordt gedifferentieerd in basisstof, extra stof en keuze opdrachten. Voor leerlingen die extra stof aan kunnen is er de mogelijkheid om door te groeien.naast dit alles zorgt de leerkracht er voor dat hij/zij na de instructies het zgn "servicerondje"door de klas loopt. Hierbij worden kinderen individueel geholpen. De onderwijsaanpak van de school is slechts incidenteel gericht op de verschillende leerstijlen van kinderen. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijszorg voor elke leerling verzekerd? De leerkracht is eindverantwoordelijk voor de onderwijszorg in de groep. De begeleiding richt zich zowel op het welbevinden als op de resultaten van de leerling. De continuiteit van de onderwijszorg wordt gewaarborgd door dat 2 x per jaar de IBér een groepsbespreking heeft met iedere leerkracht apart. Hier wordt dan gekeken naar de resultaten van alle leerlingen. Men kijkt of iedere leerling voldoende progressie heeft gemaakt. Voor de zorgkinderen is er 5 x per jaar een zorguur ingepland. Tijdens dit zorguur bespreekt de leerkracht haar zorgleerlingen met de IBér. De leerkracht formuleert zelf een hulpvraag en in overleg met de IBér worden er afspraken gemaakt, IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

7 die weer in het zorguur worden geevalueerd. Daarnaast gaat iedere leerkracht nu 2 x per jaar een groepsplan maken voor spelling. Uit de evaluatie van deze groepsplannen en uit de evaluatie van de nog resterende individuele handelingsplannen kan de IB'er de continuiteit van de onderwijszorg destilleren. Ook is er 4 x per jaar een overleg met de rugzakbegeleidster en de IBér (het begeleidingsteam) om te kijken of er externe zorg nodig is. Indien er externe zorg nodig is schakelt men Giralis in. Beiden zijn voor de Zilverzwaan ondersteunend en adviserend. De IBér koppelt alles wat uit het overleg komt terug naar de leerkracht. Daarnaast heeft iedere leerkracht de mogelijkheid om in de teamvergadering een leerling in te brengen en haar collega's om advies vragen over een probleem waar men mee zit en op dat moment niet verder mee kan. Zo zorgt men dat in hun ontwikkeling bedreigde kinderen betere kansen worden geboden. Van het bestuur verwacht men een faciliterende rol. Het bestuur staat op afstand.ook het samenwerkingsverband heeft een toenemende faciliterende rol. De Zilverzwaan zou het liefst willen dat het SBO gehandhaafd blijft. Juist voor die kinderen die op de reguliere basisschool de veiligheid van andere kinderen in gevaar brengt en de leerling zelf zich niet meer veilig voelt en ook niet meer tot leren komt. Ouders van rugzakleerlingen worden betrokken bij de speciale onderwijsbehoeften van hun kind. Ze krijgen het handelingsplan voorgelegd. Naar aanleding van hun op en aanmerkingen wordt het handelingsplan aangepast. Van de gewone handelingsplannen en groepsplannen worden ouders alleen op de hoogte gebracht. Ouders hebben vaak geen zicht op de uitvoering van het handelingsplan. Bij de evaluatie heeft men wel de mogelijkheid om hierop in te gaan. 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van onderwijszorgvoorziening. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit zorgbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Over het algemeen is er 1 paar handen in de klas. De school geeft wel extra instructie aan de leerlingen die het op dat moment nodig hebben.bij rugzakleerlingen vindt er extra ondersteuning plaats door een ambulante begeleidster.zij komt 1 1/2 uur in de klas en ondersteunt de rugzakleerling. Daarnaast zijn er 3 LIOérs op de school en helpt een ouder 1 uur per week in de groepen 5 t/m 8 bij werkstukken. Ook is er 45 minuten per week in groep 7/8 een native speaker die Engels aan de groep geeft. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

8 In schema ziet het er als volgt uit: Groep1-2: geen extra handen in de klas Groep 3/4: 1 LIO'er voor drie dagen in de week Groep 5: een ouder voor 1 uur in de week en een LIOér voor 3 dagen per week Groep 6/7 (1 cluster 4 leerling) 1 1/2 uur ambulante begeleidster in de groep, 1 uur een ouder in de groep en 3 dagen een LIOér, Groep /78: 45 minuten per week een native speaker Daarnaast is er een " oud"leerkracht die op vrijwillige basis twee somalische kinderen 4 uur uit de klas haalt om ze taalonderwijs te geven De IBér heeft 71/2 uur per week voor haar IB taken Ouders worden verder alleen bij het onderwijs betrokken bij activiteiten, excursies, kortom organisatorische zaken Daarnaast vindt er tutorlezen en duo lezen plaats Om de 8 weken worden er gesprekken gevoerd met de leerkracht en de ambulante begeleider over de voortgang van de rugzakleerling. Samenvattend zal een leerkracht in de huidige situatie overwegend zelf tegemoet moeten komen aan de speciale onderwijsbehoeften van leerlingen. Veld 2: de onderwijsmaterialen De school kent een uitgebreide geordende orthotheek,zodat de leerkrachten kunnen inspelen op de individuele behoeften van de leerlingen en de veranderingen in het onderwijs. De orthotheek heeft buiten de gewone materialen/methoden die gericht zijn op de zelfredzaamheid door verrijkingsstof/herhalingsstof te geven bij lezen, rekenen, spelling, ook time timers en een kleurenklok, Voor de hoogbegaafde leerling heeft men werk gericht op de zelfredzaamheid en eigen probleemoplossend vermogen zoals PLannex (computerprogramma), scheikundig laboratorium, Tridio en Pixel. Voor leerlingen met een lager tempo, veel herhalen heeft men Maatwerk. Voor kinderen waarbij het lezen gestimuleerd moete worden of kinderen die een laag leesniveau hebben, zijn er boeken aangeschaft die aansluiten bij hun leeftijd en hun niveau. Voor het begeleiden van kinderen met een moeilijk gedrag heeft de school de methode "Taakspel" en werkt men met Soemokaarten Voor de hyperactieve kinderen zijn er sisselkussens en stresskneedballen en zachte lapjes Veld 3: de ruimtelijke omgeving De school is roltoegankelijk. De school telt slechts een verdieping, dus een lift is niet nodig. Er is een invalidetoilet en een doucheruimte. Er is een time-out plek waar kinderen even tot rust kunnen komen. Er zijn extra brede gangen en er is een grote hal, die ingezet kunnen worden voor onderwijsdoeleinden. Er is een groot speelplein. Verder is er nog een klein speel/gymlokaal voor groep 1/2. Veld 4: de expertise IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

9 De eerste groep vragen betreft de teamexpertise. Daarmee wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. De volgende groep vragen gaan over de beschikbaarheid van specifieke, bij één of meer interne of externe collega s/partners aanwezige, expertise. De Zilverzwaan heeft teamexpertise op het gebied van gedrag. De Zilverzwaan heeft (nog) geen (volledige) teamexpertise op het gebied van 1 zorgroute. De Zilverzwaan ontwikkelt op dit moment teamexpertise op het gebied van handelingsgericht werken en werken met leerlijnen. De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is bij De Zilverzwaan als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee ja Visuele beperkingen ja nee Auditieve beperkingen ja nee Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen ja nee Verstandelijke beperkingen ja nee Motorische beperkingen ja nee Beperkingen door chronische ziektes ja nee Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) ja nee ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee ja Overige psychiatrische aandoeningen ja nee Gedragsproblemen ja nee Dyslexie ja nee Onderwijsachterstanden andere culturen Veld 5: de samenwerking met andere instanties De IB werkt regelmatig samen met schoolmaatschappelijk werk en GGD. De IBér werkt sporadisch samen met Bureau jeugdzorg,ggz en MKD. Nooit met een justitiele inrichting,mee,kinderziekenhuis,revalidatiekliniek en KDC, De directeur werkt regelmatig samen met de gemeente De leerkrachten zijn aanwezig bij de gesprekken met GGD en GGZ IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

10 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlingengestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren d. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. d Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

11 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van De Zilverzwaan weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

12 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. De Zilverzwaan bevindt zich op positie Deze positionering is gedaan zonder de pretentie exacte waarden aan de posities binnen de grafiek te kunnen geven. De grafiek geeft slechts een indruk. De zorg is de laatste jaren erg gegroeid. De school besteedt veel tijd en energie aan de zorg. Over het algemeen zijn de methoden op De Zilverzwaan sturend voor het onderwijsleerproces. Binnen het concept van de methode sturing wordt de inspanning geleverd om zoveel als mogelijk is passend onderwijs voor de leerlingen te realiseren. Dit door middel van een goed werkend zorgsysteem voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften en de inspanningen van het team. Groeimogelijkheden voor De zilverzwaan voor wat betreft het schoolconcept: De school richt zich op 1 zorgroute waardoor er meer overzicht komt op de handelingsplannen. Passend onderwijs houdt voor De Zilverzwaan in dat de leerlingenzorg steeds meer handelingsgericht wordt. Het werken met leerlingen met een eigen ontwikkelingsperspectief zal daarbij dan ook beter tot zijn recht komen. Handelingsgericht werken ziet men als een uitdaging, Hierbij zou de samenwerking met ouders nog kunnen verbeteren en nog meer gekeken kunnen worden naar de onderwijsbehoefte van de leerling. De samenwerking met ouders en jeugdzorg is belangrijk. Het belangrijkste vindt men dat een school met reguliere en speciale leerlingen een rijkere onderwijs omgeving is voor beiden. Het blijft wel noodzakelijk om te blijven kijken naar de leerlingen, de leerlingen moeten wel aansluiting hebben bij het gegeven onderwijs. Het welzijn van de kinderen staat daarbij voorop. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

13 Grenzen voor De Zilverzwaan voor wat betreft het schoolconcept: Het team vindt het belangrijk dat alle leerlingen ook leerlingen met een speciale zorg op hun school welkom zijn. Kinderen kunnen veel van elkaar leren.men heeft wel bewust gekozen voor het onderwijs op deze school. Men vindt wel dat ieder kind recht heeft op regulier onderwijs. Wel zijn er grenzen wat betreft de hoeveelheid zorg in een groep, de veiligheid van de leerling, maar ook van de rest van de groep. De groep moet er niet onder leiden. Ook moet de leerling wel nog tot leren in staat zijn op De Zilverzwaan. Indien dus de veiligheid niet meer gewaarborgd is en de leerling ook niet meer kan leren, zal men de leerling doorverwijzen. Dan is het wel zaak dat de leerling op het SO of SBO wel tot leren komt. Zodra een kind specialistische hulp nodig heeft die De Zilverzwaan niet kan bieden, is een kind beter af op een SO of SBO school, de reistijd is dan geen belemmering. Wel zou men dan de doorverwijzing wat sneller en efficienter willen. Men denkt dat de bureaucratie / de papierwinkel rond leerlingenzorg ook als een kind op de basisschool blijft niet veel minder zal worden. Scholen en jeugdzorg moeten veel meer samenwerken op school en thuis. Op De Zilverzwaan is men er van overtuigd dat de leerlingenzorg steeds meer handelingsgericht wordt. De politiek zou zich niet moeten bemoeien met de leerlingenzorg, laat dit aan specialisten over. Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachteontwikkeling over Passend Onderwijs. 3.2 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen e binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle zorgschool 3. de brede zorgschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale (onderwijs)zorg binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijszorg in huis aanwezig om zorgleerlingen te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de e Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

14 schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijszorg. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle zorgschool, een brede zorgschool of een inclusieve school. De volledige tabellen staan in de bijlage bij dit rapport. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een smalle zorgschool: Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met extra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, extra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele zorgleerling of subgroep zorgleerlingen helpen. Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijszorg door ab er (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De Zilverzwaan kent in bijna alle groepen ondersteuning door LIO er en/ of ouder en/of ambulante begeleidster of door een native speaker. Inzet door medeleerlingen zou kunnen worden overwogen. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een smalle zorgschool: Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

15 Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. (bijv. picto-grammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Het extra materiaal dat op school aanwezig is, is vooral gericht op hoogbegaafden. Daarnaast heeft men wel beperkt materiaal voor de overig leerlingen Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool: Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Aan de tafel van de zorgleerlingen wordt één-op-één begeleiding gegeven. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De gangen zijn zo gemaakt dat er voldoende ruimte is op met groepjes leerlingen te werken. Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool: Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. De ib er heeft enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Eén manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer die ingebed is in een expertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke expertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke expertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Het team staat open om de expertise indien dat nodig binnen de school te halen. Men zou dan ook graag meer financien/middelen naar de school zien gaan om dit mogelijk te maken. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

16 Samengevat liggen de groeimogelijkheden voor wat betreft de expertise in eerste instantie bij: Uitbreiding van de expertise van het team. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool: Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samen werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. De school onderhoudt beperkt relaties met instanties op het gebied van zorg rond de school. De groepsleerkracht onderhoudt contacten met de IB er en met de AB ers om de zorg voor de leerlingen goed te kunnen uitvoeren. Regelmatig zijn er contacten met schoolmaatschappelijk werk.. 4. Tot slot Over het geheel genomen is De Zilverzwaan te karakteriseren als een netwerkschool. Het team is eensgezind over het feit dat alle kinderen een kans verdienen om op het reguliere onderwijs les te krijgen. Er is echter wel een grens. Indien de sociale en fysieke veiligheid van de leerling en de andere leerlingen in gevaar komt, is men er van overtuigd dat het kind beter af is op een speciale school. Daarnaast is er ook een grens in de expertise van de leerkrachten. De aangegeven groeimogelijkheden op het algemene onderwijsconcept van de school en op de vijf velden bieden perspectief op een ontwikkeling naar een smalle zorgschool of op een versterking van het bestaande profiel. Netwerkschool Smalle zorgschool Brede zorgschool Inclusieve school Onderwijsconcept x Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas x 2. Materialen x 3. Ruimtelijke omgeving x 4. Expertise x 5. Relaties x Alle aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

17 De Zilverzwaan toont zich net als de andere scholen van Samenwerkingsverband Over Betuwe een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijszorg naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Pauline van der Zwet-Kortekaas IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

18 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar 2010/2011 Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land ~ 2,8 leerlingen sbo ~ 0,5 leerlingcluster 2 ~ 0,9 leerlingcluster 3 ~ 0,8 leerling cluster 4 (waarvan ~ 0,3 leerling ZMOK) 0,29 leerling rugzakje Cluster 2 0,35 leerling rugzakje Cluster 3 0,56 leerling rugzakje Cluster 4 De verblijfsduur op het sbo van een leerling is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat er gemiddeld per jaar (3 x 2,8) / 4 ~ 2,1 leerlingen verwezen worden naar het sbo. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat f : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. f Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

19 Bijlage 2: Speciale onderwijszorg per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijszorg op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk g zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de zorgleerlingen wordt één-opéén begeleiding gegeven. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samen-werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. g In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lk voor leerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

20 Tabel 2: Speciale onderwijszorg op de smalle zorgschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgen eventueel met extra ondersteuning van oa/ou/mll voor bijv. preteaching, extra leestijd, op tijdelijke basis (enkele uren per week). Er wordt grotendeels gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele zorgleerling of subgroep zorgleerlingen helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (een enkel dagdeel of enkele dag per week). Er is speciale onderwijszorg door ab er (gedurende enkele uren per week). Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. pictogrammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

21 Tabel 3: Speciale onderwijszorg op de brede zorgschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door oa, voor aanvullende begeleiding, op tijdelijke basis (gedurende enkele dagdelen per week). De groepen zijn kleiner. Er wordt niveau- en tempodifferen-tiatie toegepast binnen de les-methoden. Voor zorgleerlingen zijn er aparte methoden beschikbaar. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er wordt lesstof aangeboden vanuit leerlijnen die gebaseerd zijn op de kerndoelen. Er zijn aparte plekken waar één-op-één begeleiding en begeleiding van (sub)groepjes zorgleerlingen kan plaatsvinden. 4. Expertise Meerdere lk hebben veel kennis en competenties op het gebied van de stoornissen en beperkingen van zorgleerlingen. Via collegiale consultatie en intervisie blijven lk scherp. 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van externe instanties (bijv. algemeen maat-schappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door rt er en/of ib er, op semi-permanente basis (gedurende enkele dagen per week). Er is speciale onderwijszorg door ab er (gedurende enkele dagdelen per week). Er is een orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/ psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken. Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaalemotionele ontwikkeling (bijv. Leefstijl). Er is een aparte ruimte voor andere functies (bijv. voor verzorging of voor een time-out). Een groot deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van zorgleerlingen. Experts m.b.t. voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschap-pelijk werker, logopedist). Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Externe experts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

22 Tabel 4: Speciale onderwijszorg op de inclusieve school Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er zijn twee paar handen in de klas, door lk/oa voor intensieve (één-op-één) begeleiding, op permanente basis (gedurende de gehele week). Er wordt gewerkt in kleinere groepen. Zorgleerlingen volgen (individuele) leerlijnen in de kernvakken, gebaseerd op de kerndoelen. Er zijn onderwijsmaterialen aanwezig met speciale didactische kenmerken, speciale pedagogische / psychologische kenmerken en fysieke / lichamelijke kenmerken, tegemoetkomend aan kindspecifieke belemmeringen (bijv. verpleegmateriaal voor langdurig zieke kinderen). De lokalen zijn aangepast voor leerlingen met speciale bewegings-behoeften (bijv. rolstoelgebruik), de lokalen zijn ruim bemeten, bieden deelruimtes voor diverse activiteiten. 4. Expertise De lk zijn experts op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. Daartoe zijn scholings- en certificeringstrajecten gevolgd (bijv. akte so en master SEN). De lk laten zich voortdurend bij-scholen, m.b.v. coaching en training on the spot (video-interactie-begeleiding). Via externe audits/ex ante inspectiebezoeken blijven lk scherp. Setting Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door vlk, rt er en/of ib er op permanente basis (gedurende alle dagen). Er is speciale onderwijszorg door ab er (gedurende enkele dagen per week). Er is een rijk geoutilleerde orthotheek met onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken, speciale pedagogische/psychologische kenmerken en fysieke/lichamelijke kenmerken Er wordt door de hele school gewerkt met een speciaal programma voor de sociaal-emotionele ontwikkeling (preventief pedagogisch schoolklimaat). De binnen- en buitenruimte zijn volledig aangepast voor leerlingen met speciale bewegingsbehoeften (bijv. rolstoelgebruik, time-out), voor speciale verzorging (bijv. revalidatie, fysiotherapie) en voor speciale leerbehoeften (bijv. schooltuin). Er zijn meerdere aparte ruimtes met een eigen functie (bijv. voor time-out). Het gehele team heeft kennis van en competenties op het gebied van de specifieke onderwijsbehoeften van de zorgleerlingen. Experts vanuit meerdere disciplines met betrekking tot alle voorkomende stoornissen en beperkingen zijn direct beschikbaar (bijv. schoolmaatschappelijk werker, orthopedagogisch specialist, logopedist, kinderfysiotherapeut, schoolpsycholoog). Er is een ouderconsulent die belangen behartigt van ouders, hen wegwijs biedt in de wereld die zorg heet (bijv. bij aanvragen lgf/pgb). IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep

23 5. Samenwerking met andere instanties De ib er, rt er en lk werken intensief samen met professionals van externe instanties (hogescholen en universiteiten), benutten nieuwe wetenschappelijke inzichten en evidence based behandelings-methoden (na raadpleging databank Effectieve jeugdinterventies*). Er is op structurele basis intensieve samenwerking en afstemming met so en andere zorginstellingen (ook met Bureau Jeugdzorg) voor alle zorgleerlingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Externe experts zijn op afroep beschikbaar (bijv. speltherapeut, faalangsttrainer, maar ook wijkagent, wijkverpleegkundige/schoolarts, leerplichtambtenaar). De school biedt i.s.m. instellingen aantrekkelijke (opvoedings)cursussen aan voor ouders. * Op de webpagina van het NJi (Nederlands Jeugdinstituut) wordt bijgehouden wat in de speciale onderwijszorg werkt, wat wetenschappelijk bewezen is in de praktijk. IVO rapport audit zorgeenheid PO, M&O-groep