Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: Basisschool Starrebos Datum bezoek: 7 oktober 2013 In opdracht van: SWV PO Tilburg e.o. Rapporteur: Karin Vaessen M&O-groep, s-hertogenbosch Oktober 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolplan, schoolgids, inspectierapport, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: dhr Nico Kools (directeur), dhr Will van Dijk (adjunct), mw Marleen Deenen (IB-er onderbouw), mw Jet Hendriks (rugzakbegeleider), mw Wendy Damen (leerkracht groep 4) en mw Imre Mutsaerts (moeder twee kinderen op Starrebos en MR-lid); half gestructureerde observaties in de groepen 3, 6 en 8, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met bijna het gehele schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school Basisschool Starrebos is een middelgrote katholieke basisschool in Hilvarenbeek. Het merendeel van de kinderen (80 %) komt uit de directe omgeving. De rest komt uit een wijdere omgeving, soms zelfs uit Tilburg. De school bestaat sinds twee jaar en is onstaan uit een fusie van basisscholen St. Adrianus en Biedonk. De school is gehuisvest in een moderne MFA, samen met o.a. een peuterspeelzaal, kinderdagverblijf, buitenschoolse opvang, Centrum voor Jeugd en Gezin en 'Amarant' (dagopvang voor mensen met een geestelijke beperking). De school heeft een goede relatie met de inpandige partners en werkt er ook echt samen mee. Cliënten van Amarant bijvoorbeeld fungeren als conciërge, brengen koffie rond op school of assisteren in de kleutergroepen. De schoolt telt 376 leerlingen (teldatum ) en heeft 16 groepen (vier kleutergroepen 1/2 en verder van alle groepen steeds twee parallel groepen). Afgezien van de kleutergroepen kiest de school bewust niet voor combinatiegroepen. Men hecht sterk aan rust en structuur en een vaste klas die zes jaar bij elkaar blijft. De school is een fusie van twee traditionele klassikale scholen. De huidige directeur van Starrebos komt vanuit het speciaal onderwijs en is vier jaar geleden als directeur van St. Adrianus begonnen en heeft het bouw- en het fusieproces op weg naar de nieuwe school mogen begeleiden. Hij is trots op het feit waar de school nu, slechts twee jaar later, staat. Het is één team geworden. Ook de bij het interview aanwezige ouder geeft aan dat het voor de ouders niet meer merk- en zichtbaar is welke leerkrachten en welke kinderen van welke basisschool afkomstig zijn. De school heeft destijds niet meegedaan aan het project 'Kind Op de Gang'. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school hoog. De spreiding binnen de groepen is vergeleken met het landelijke beeld matig heterogeen (4 tot 8 leerlingen per groep) te noemen. Op Starrebos is het aantal leerlingen aan de bovenkant (hoogbegaafden) ongeveer even groot als het aantal leerlingen aan de onderkant (uitvallers). Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanig speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel extra inzet vraagt van de leerkracht. De schatting van het aantal van deze leerlingen bedraagt 2 à 3 leerlingen per groep (en is daarmee landelijk gezien gemiddeld te noemen). De gesprekspartners zijn het echter niet allemaal met elkaar eens; met name de mannelijke gesprekspartners zijn geneigd om het aantal zorgleerlingen op gedrag lager in te schatten. Als voorbeeld wordt het 'drukke' gedrag van jongens genoemd; mannelijke leerkrachten ervaren dit minder snel als een probleem dan vrouwelijke leerkrachten. De aandacht die op gedrag gevraagd wordt richt zich vooral op begrenzing van gedrag, meer aandacht vragen, inzicht in gedrag, maar ook stimulering tot activiteit. 4

6 De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is overwegend homogeen. De school is te karakteriseren als een overwegend witte school. De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen wordt vooral gekenmerkt door midden en overwegend hoogopgeleide ouders. De verschillen tussen gezinnen in sociaaleconomische zin, zijn niet groot, aldus de school. 5 leerlingen hebben een leerlingengewicht van 0,3 en 10 leerlingen een gewicht van 1,2. Hiermee heeft 4 procent leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. Er zijn 9 leerlingen op Starrebos met een rugzakje (in schooljaar ): cluster 2, 4 en vooral cluster 3. In vergelijking met het landelijk beeld ligt dit hoger (2,4 % op Starrebos versus landelijke 1,0 %). Begin van dit schooljaar zijn er nog drie rugzakken bijgekomen. Op de vraag hoe het komt dat het aantal rugzakleerlingen op Starrebos gemiddeld iets hoger ligt en bovendien stijgt, geven de gesprekspartners een aantal verklarende antwoorden.ten eerste staat de school bekend om haar rust en regelmaat, wat vaak goed uitwerkt voor zorgleerlingen (en zorgleerlingen aantrekt). Vervolgens 'spreekt het zich rond' dat de school een interne rugzakbegeleider heeft, die bijna fulltime leerlingen met een LGF (en andere zorgleerlingen) begeleidt. Derde, meer praktische, verklaring is dat kinderen soms 'vastlopen' op andere scholen en vanwege de eerste twee redenen zich aanmelden bij Starrebos. In onderstaande tabel staat het aantal rugzakleerlingen voor Starrebos in de afgelopen vier jaar vermeld. Schooljaar (afgelopen 4 jaar) Aantal rugzakleerlingen Starrebos in cluster : blinden en slechtzienden : communicatieve beperkingen : lichamelijke en verstandelijke beperkingen : gedragsproblemen en psychiatrische stoornissen Hoewel het aantal rugzakleerlingen iets hoger dan het landelijk gemiddelde ligt, is over het geheel genomen, de leerlingenpopulatie van Starrebos te karakteriseren als relatief homogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). Het gemiddeld aantal zittenblijvers op Starrebos is laag tot normaal, met een uitschieter naar boven in schooljaar (9 leerlingen; 2,4 %). Bij navraag blijkt het te gaan om een grote groep herfstkinderen en twee langdurig zieke leerlingen. Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit vooral: Met groepsaandacht in homogene subgroepen en individuele aandacht, in dezelfde ruimte, maar apart van de groep. Starrebos werkt sinds twee jaar handelingsgericht en werkt bij technisch lezen en rekenen in drie niveaus. Voor taal en spelling moet dit formeel nog doorgevoerd worden (hoewel sommige collega s hier al voorzichtig mee begonnen zijn). 5

7 Extra zorg wordt sinds twee jaar bewust ìn de groep gegeven. Ook rugzakleerlingen worden steeds meer in de groep begeleid. Verder heeft de school een flink aantal leerlingen met individuele leerlijnen. De leerkrachten duiden dit ook wel aan als hun vierde niveaugroep. En dus niet of nauwelijks: De school heeft er na de fusie voor gekozen om te stoppen met Remedial Teaching. Getracht wordt nu om de juiste zorg integraal in de groepen te geven. Ook kiest de school er bewust voor om te blijven vasthouden aan het leerstofjaarklassensysteem. Samenwerking en uitwisseling binnen de klas en met de parallel klassen wordt wel toegepast. Klassedoorbrekend werken echter (op niveau) wordt door de meeste teamleden niet toegejuicht. Vanuit deze gedachte is men ook geen voorstander van combinatieklassen en wordt te allen tijde geprobeerd om dit te vermijden. De school differentieert in haar onderwijsaanpak incidenteel voor verschillen op leerstijlen van kinderen; dit verschilt per leerkracht of daar waar een leerling opvalt op een leerstijl. De school geeft aan in het verleden vooral oog te hebben gehad voor de zwakkere leerlingen. De directeur geeft aan dat er daarnaast vanaf dit schooljaar meer aandacht zal uitgaan naar de sterkere leerlingen. De overtuiging van de directeur is dat hier nog heel wat winst te behalen is op Starrebos. Inmiddels is er contact met het Steunpunt Hoogbegaafdheid en probeert de directeur te participeren in (NRO-) onderzoek. Het onderwerp krijgt nu nog vooral aandacht van alleen de directie. In februari 2014 zal dit onderwerp verder besproken worden op een teamvergadering. Ambitie van de school is om boven het landelijk gemiddelde te scoren en geen D en E- scores meer te hebben. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. 6

8 Onderwijsconcept Overdragen van kennis Kennis verwerven Klassikaal leren Sturing van het leren door de lkr Alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen Leerstof bepaalt de leerweg Nadruk op gestructureerde opdrachten Beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering Beoordeling door de leerkracht Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep Evaluatie onderwijs door de lkr Zelf ontdekken Werken met kennis Individueel en groepsleren Kinderen sturen eigen leren Maximale uit elke leerling halen Beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg Nadruk op vrije opdrachten Beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen Zelfbeoordeling door de leerling Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling Evaluatie samen met leerlingen Bovenstaand is vooral ingevuld vanuit de kenmerken van het onderwijs in het taal- en rekenonderwijs. Voor deze kernvakken scoort Starrebos sterk links. Dit beeld werd bevestigd tijdens de lesobservaties. Starrebos maakt momenteel een ontwikkeling naar 'rechts' door, naar meer leerlinggestuurd onderwijs. Bij de start van de nieuwe school, twee jaar geleden, is de directeur bewust begonnen met twee zogenaamde 'Ankerprojecten' per jaar (inmiddels hebben er dus vijf in totaal plaatsgevonden). Twee keer per jaar, ieder gedurende acht weken, wordt er thematisch geïntegreerd zaakvakkenonderwijs gegeven. Hierbij worden geschiedenis, aardrijkskunde en het natuuronderwijs bij elkaar gebracht. Een voorbeeld van een thema was ' regels & macht'. De aanpak en organisatie van een Ankerproject verschilt op een aantal punten van het meer traditionele en klassikale taal-en rekenonderwijs. Zo wordt er bij het Ankerwerken spelenderwijs uit diverse methoden geplukt en fungeren de methoden niet als doel op zich, maar als middel om voorafgestelde leerdoelen te bereiken. In de Ankerprojecten leren kinderen ook meer zelfstandig te werken (op basis van eigen leer- en onderzoeksvragen). Ook wordt er meer samengewerkt en is er sprake van groepsdoorbrekend leren; ook leerkrachten geven lessen in meerdere klassen. Tot slot reflecteren de leerlingen meer op hun leerproces en hun eigen prestaties. De leerkracht houdt echter de regie en is al met al nog steeds sterk sturend. De directeur geeft aan dat hij het Ankerproject heeft ingezet om op bescheiden schaal verandering en vernieuwing in te zetten. Hij hoopt en verwacht voor de toekomst dat dit soort onderwijs een sneeuwbaleffect naar het taalen rekenonderwijs op Starrebos zal hebben. Beoordeling van prestaties vindt vooral plaats op basis van gelijke normering. Dit geldt echter niet voor alle leerlingen op Starrebos. De school heeft een aantal leerlingen met eigen leerlijnen. Dit zijn er gemiddeld zo'n 1 à 2 per groep. De prestaties van deze leerlingen worden afgemeten aan hun eigen beginsituatie. 7

9 Tot slot zijn er ook ontwikkelingen in de aard en opzet van het (leerling-)rapport. Inmiddels is dit losbladig, kunnen er ook stukken bijgevoegd worden en krijgt het iets meer het karakter van een portfolio. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Het eigenaarschap van de onderwijsondersteuning op Starrebos ligt bij de groepsleerkracht. Bij vragen of problemen gaan ouders in eerste instantie naar de eigen leerkracht. Pas als men er samen niet uitkomt, worden de intern begeleiders, de rugzakbegeleider en/of de (adjunct-)directeur ingeschakeld. De taken van de interne begeleiding op Starrebos zijn: coachen van de groepsleerkrachten, doen van onderzoek bij leerlingen, brengen van klassenbezoeken (soms met behulp van video interactie) en het organiseren van intervisiebijeenkomsten tussen leerkrachten. Ook nemen zij de meer beleidsmatige kant van de zorg voor hun rekening. De gesprekspartners geven aan dat er met de start van de nieuwe school Starrebos echt een omslag in de zorg gemaakt is. Voorheen reageren de intern begeleiders vooral op vragen van leerkrachten. Nu maakt het zorgteam pro- actief zorgbeleid en heeft bijvoorbeeld een jaarkalender opgesteld, waarin alles ingepland is. Het gebruik van leerlingvolgsystemen voor leren en voor de sociaal-emotionele ontwikkeling: Starrebos gebruikt het Cito- leerlingvolgstyeem en Parnassys voor de administratie. Er is geen leerlingvolgsysteem voor de sociaal- emotionele ontwikkeling op Starrebos, afgezien van het gebruik van (een aangepaste versie van) Memelink in de kleuterklassen. De procesbewaking gedurende het schooljaar en over de schooljaren heen: Starrebos werkt met de 1-zorgroute en heeft twee groepsbesprekingen per jaar. Individuele leerlingbesprekingen zijn er niet meer; maar gesprekjes over kinderen vinden natuurlijk wel informeel en in de intervisiegesprekken plaats. De directeur houdt verder twee keer per jaar opbrengstgerichte gesprekken met alle teamleden. Het interne zorgteam (ZOS; zorgoverleg Starrebis) komt zeswekelijks bij elkaar. Het Zorg Advies Team (ZAT) vergadert zes keer per jaar. De rol van ouders en de mate van betrokkenheid De wijze waarop ouders worden geïnformeerd (mate van betrokkenheid/partnerschap): Ouders op Starrebos worden gezien als serieuze partner in de gemeenschappelijke zorg (onderwijs en opvoeding) voor hun kinderen/leerlingen. Ouders worden daartoe zorgvuldig geïnformeerd. De school wil heel duidelijk laagdrempelig zijn in de contacten met ouders. Alle groepen (dus ook de bovenbouw) hebben iedere dag inloop van 8:30 tot 8:45 en de directeur en de adjunct-directeur zijn beiden iedere dag s ochtends bewust op het schoolplein aanwezig. Ouders worden verder betrokken bij diverse activiteiten van de school. Zo helpen zij bij het begeleiden van uitstapjes en soms ook bij geven van de lessen (bijvoorbeeld bij techniek, computeronderwijs of de Anker -lessen). De bij het interview aanwezige ouder vertelt dat de school de ouders op een prettige manier betrekt, zonder daarbij een te sterk ( verplichtend ) beroep op hen te doen. 8

10 De wijze waarop ouders betrokken zijn bij activiteiten als het bepalen van de ondersteuningsbehoefte van de leerling en het opstellen, uitvoeren en evalueren van het handelingsplan: Starrebos betrekt de ouders in algemene zin, en nog sterker als er sprake is van extra zorg. Zowel voor, als na het opstellen van een handelingsplan, vindt er een gesprek met ouders plaats. Het schrijven van het plan is echt een verantwoordelijkheid van de school, aldus de rugzakbegeleider. Alle ouders van zorgleerlingen zijn en worden betrokken; alleen de rol die ouders daarin kunnen spelen verschilt per ouder. Niet alle ouders hebben evenveel mogelijkheden om hun kind thuis te ondersteunen. Ook leerkrachten verschillen in hun vaardigheden om ouders te kunnen betrekken. De school in haar netwerk Deling voedingsgebied met andere scholen Het overgrote deel van de leerlingen komt uit de nabije buurt van de school. Omdat Hilvarenbeek een relatief homogeen welvarend en welgesteld dorp is, zijn er geen grote verschillen tussen leerlingen. Er zijn dan ook geen grote aantallen zorgleerlingen op deze school aanwezig. Zoals gezegd is de leerlingpopulatie van Starrebos relatief homogeen. De gesprekspartners hebben echter wel het idee dat zij meer zorgleerlingen aantrekken dan andere scholen in de buurt. De verklaringen worden door het team omschreven als de aanwezigheid van een goede interne rugzakbegeleider en het feit dat Starrebos bekend staat als een school met een grote rust en regelmaat. De indruk van de gesprekspartners is bijvoorbeeld dat basisschool De Driehoek veel meer combinatieklassen heeft, meer klasseoverstijgend werkt en de zorg ook anders ingericht heeft. Dat maakt dat zorgleerlingen het schoolleven daar wellicht wat drukker en chaotischer ervaren en sneller uitvallen, aldus de geïnterviewden. De begeleiding vanuit het samenwerkingsverband en/of vanuit andere instanties wordt door het team van Starrebos als prettig en wederkerig ervaren. Zo beschrijft de rugzakbegeleider dat zij al tien jaar samenwerkt met vijf ambulant begeleiders. Meestal is de kennis en kunde van deze externen een meerwaarde bovenop de begeleiding van de school. Over de begeleiding vanuit cluster 2 is men minder te positief te spreken. De kwaliteit van de zorg is en blijft persoonsafhankelijk, aldus de geïnterviewden. De rugzakbegeleider van de school heeft in de loop der tijd zelf steeds meer kennis en ervaring opgebouwd. Zij merkt dat zij daardoor ook meer zelf kan doen. De school is zich bewust van het feit dat het samenwerkingsverband nog groter van omvang zal worden. De samenwerking en begeleiding verloopt nu goed en men verwacht en hoopt dat dit goed zal blijven verlopen. De gesprekspartners spreken de wens uit dat het aanbod, net als nu, op maat zal worden gedaan. Men wil graag zeggenschap en inspraak vanuit Starrebos, om de zorg op maat te kunnen geven. 9

11 De verwijzingen naar sbo en so en de contacten met andere scholen; Starrebos heeft afgelopen jaren niet of nauwelijks leerlingen doorverwezen naar het speciaal (basis-) onderwijs. Afgelopen vier jaar is er geen enkele leerlingen naar het sbo verwezen. Vier jaar geleden is er voor laatst een leerling naar het speciaal onderwijs gegaan. Het team geeft aan leerlingen zo lang mogelijk te willen vasthouden op Starrebos. Alleen als het ècht niet meer gaat, worden leerlingen doorverwezen. Dat is in het verleden eigenlijk maar één keer gebeurd, aldus de gesprekspartners. Veelzeggend is dat iedereen ook meteen dezelfde jongen op het netvlies heeft. En, voegt men hieraan toe, dat zou nu eigenlijk niet meer hoeven te gebeuren. De school heeft inmiddels zoveel meer ervaring opgebouwd, dat doorverwijzing in een soortgelijke situatie nu niet meer nodig zou zijn. In onderstaande tabel staan de verwijzingen voor Starrebos van de afgelopen vier jaar vermeld: Starrebos Schooljaar Verwijzingen sbo Schooljaar Verwijzingen so 5 cl Verwijzingen so cl Verwijzingen so cl Verwijzingen so cl De extra ondersteuning voor leerlingen wordt georganiseerd in de keten school schoolbestuur samenwerkingsverband. In het interview is gevraagd naar waar de sturing ligt van de (inrichting van) de extra ondersteuning. De regie over de extra zorg ligt bij Starrebos. In de meeste gevallen wordt dit in goede samenspraak met de externe ondersteuners vormgegeven. 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. 4 sbo= speciaal basisonderwijs 5 so=speciaal onderwijs 10

12 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. In onderstaande tabel zijn de extra handen op Starrebos weergegeven: Groep Functionaris(sen) Aantal uren per week Aantal betrokken lln. 1-2 A 1 x st 6 uur (di) B 1 x st 6 uur (ma) C 1 x st 6 uur (di) D 21 3A 23 3B 1 x st 6 uur (ma) 22 4A 1 x st 6 uur (ma) 22 4B 1 x st 6 uur (ma) 18 5A 24 5B 23 6A 27 6B 28 7A 2 x st 2 x 6 uur (di) 20 7B 2 x st 2 x 6 uur (di) 22 8A 1 x st 1 x 6 uur (ma) 30 8B 27 De school heeft relatief veel stagiaires; dat was ook duidelijk zichtbaar bij de observaties van de lessen. De geinterviewden geven aan dat zij de meerwaarde hiervan steeds meer gaan inzien. De stagiaires zijn er echter maar één dag in de week. De school zou graag zien dat ze meerdere dagen per week zouden komen. In groep 5 B staat een lio stagiaire. Deze staat niet als extra ondersteuning voor de klas, maar draait zelfstandig de groep voor een aantal dagen. Deze telt dus niet mee als extra handen. De school heeft verder een leerkracht voor 3,5 dag per week vrijgeroosterd. Deze leerkracht begeleidt de rugzakleerlingen (en indien mogelijk ook andere zorgleerlingen). Deze zorg vindt deels in de klas, en deels daarbuiten plaats. Buiten de klas is voor leerlingen het volgende beschikbaar: De rugzakbegeleider ondersteunt de leerlingen deels buiten de klas. Daarnaast heeft de school twee actieve oud-leerkrachten, die vrijwilligerswerk doen op de school. Eén oud -leerkracht begeleidt drie ochtenden in de week (45 minuten per keer) de Afghaanse leerlingen. Een andere oud-leerkracht begeleidt op dinsdagochtend leerlingen die extra lees-ondersteuning nodig hebben. De school biedt geen RT meer aan. Vanuit gemaakte afspraken in het het verleden zijn er echter twee leerlingen die nog wel RT krijgen. Deze externe RT'er begeleidt op vrijdag binnen school twee leerlingen op het gebied van spelling (1 x 45 min) en op het gebied van rekenen (1 x 45 min). 11

13 De school heeft twee intern begeleiders, maar deze werken niet individueel met leerlingen. Een externe orthopedagoog begeleidt binnen school de dyslectische kinderen (met verklaring) op maandag en dinsdag, waarbij per cliënt 45 minuten begeleiding staat. Ouders ondersteunen bij een aantal lessen, zoals techniek en computers. Dit gebeurt echter niet in alle groepen en is ook niet structureel het hele jaar door. Ook helpen ouders bij de bibliotheek en bijvoorbeeld bij voetbalclinics. Tot slot vermeldenswaardig is dat de school met tutorlezen werkt. Gedurende twee periodes van ieder acht weken begeleiden bovenbouw- leerlingen jongeren leerlingen bij het lezen. Dit vindt vier keer per week gedurende twintig minuten plaats. Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. Starrebos heeft het volgende beschikbaar: Met speciale didactische kenmerken: Alternatieve methodes, nl. Maatwerk en Ambrasoft; Materialen gericht op sensomotorische informatieverwerking, nl. tangles. Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl.; Handleiding voor jezelf ; Anders, nl. foto-interview, ikziewij, vollehoofdenboek, babbelspel en kwaliteitenspel. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn beschikbaar: tangles, diverse zit-/wiebelkussens, allerlei aangepast schrijfmateriaal, aangepast meubilair en een laptop met digitale boeken. Veld 3: de ruimtelijke omgeving Starrebos is gehuisvest in een mooi nieuw (MFA-) gebouw. De school is op meerdere verdiepingen gehuisvest en is rolstoeltoegankelijk. Beneden heeft de school een mooie centrale hal, met een podium en een tribune. Daar is ook een keuken voor leerlingen, dat ook gebruikt wordt door de naschoolse opvang. De lokalen zijn ruim; groter dan de wettelijke voorgeschreven meters, o.a. doordat er vloerverwarming is aangelegd. Ieder lokaal is gekoppeld aan een leerplein. Hier zijn werkplekken voor leerlingen gecreëerd. De school maakt gebruik van de inpandige gymzaal. De school heeft twintig lokalen en zestien groepen. De school heeft dus een aantal lokalen over. Deze worden nu voor de volgende doeleinden gebruikt: orthotheek, handvaardigheid, testen/toetsen en een ruimte voor de overblijf en de naschoolse opvang. Het speelplein is nu nog heel basaal ingericht, maar hier wordt aan gewerkt. Een schooltuin is er (nog) niet, maar de mogelijkheid om dit aan te leggen bestaat wel. 12

14 Veld 4: de expertise We onderscheiden teamexpertise en specialistische expertise. Met teamexpertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. Starrebos ontwikkelt op dit moment teamexpertise op het gebied van: Kennis over opvattingen en aanpakken in de onderwijsondersteuning (bijvoorbeeld handelingsgericht werken en het werken met groepsplannen). Alle leerkrachten hebben een e-learning cursus voor HGW gevolgd. De directeur geeft aan dat hij verwacht dat hij de teamexpertise op dit punt binnen een jaar volledig heeft opgebouwd; Kennis over onderwijsondersteunigsvoorzieningen rond de school en in de regio; Een teamaanpak op maat (bijvoorbeeld een time-out protocol); En competenties om ouders als partners te betrekken bij de onderwijsondersteuning van hun kind. Opgemerkt wordt dat deze laatste expertise wisselend aanwezig is per leerkracht. Een tweede vorm van expertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige expertise. Deze specialistische expertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is bij Starrebos als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee ja Visuele beperkingen nee ja Auditieve beperkingen nee ja Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen nee ja Verstandelijke beperkingen nee ja Motorische beperkingen nee ja Beperkingen door chronische ziektes nee ja Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) nee ja ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee ja Overige psychiatrische aandoeningen nee ja Gedragsproblemen nee ja Dyslexie nee ja Onderwijsachterstanden andere culturen Starrebos heeft diverse expertises voorhanden bij diverse leerkrachten, maar deze zijn niet gecertificeerd. Alle expertise is echter wel heel snel extern in te roepen. Het zorgteam heeft deze contacten in de loop der tijd zorgvuldig opgebouwd. 13

15 Veld 5: de samenwerking met andere instanties Starrebos heeft gemiddeld één keer per twee maanden overleg met het Zorg Advies Team (ZAT). Hierin is schoolmaatschappelijk werk en de GGD vertegenwoordigd. Met de andere partners wordt samengewerkt waar nodig. De lijn met de GGD en het Kinderdagverblijf is heel kort, omdat deze in hetzelfde pand als de school zitten. Voor de eigen leerlingen is er (gelukkig) nog geen contact nodig geweest met een justitiële inrichting. Wel geeft de directeur in het interview aan dat hij een plek in de school ter beschikking heeft gesteld aan justitie voor het werken met een oudere leerling van een andere school. SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Gemeente nooit sporadisch regelmatig vaak gemeenschappelijk handelingsplan 14

16 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 6. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 6 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 15

17 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van Starrebos weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. 16

18 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. Starrebos bevindt zich op positie: Toelichting: Het onderwijs in de kernvakken wordt op Starrebos sterk vanuit de methoden aangeboden. De methoden geven de leerkrachten houvast, wat extra belangrijk wordt in tijden dat er opbrengstgericht gewerkt moet worden. De leerkrachten gebruiken de taal- en rekenmethoden als doel op zich en niet zozeer als middel. Volgens waarneming van de auditor wordt er in de klassen vooral klassikale instructie vanuit de methode gegeven en wordt er bij de inoefening gedifferentieerd in drie niveaus (of vier niveaus als je de individuele leerlijnen meetelt). Bij de zwakkere groep is er ook sprake van preteachting en verlengde instructie. De school hecht sterk aan de jaarklassen en kiest er niet voor om klassedoorbrekend te werken. Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. Groeimogelijkheden voor Starrebos voor wat betreft het onderwijsconcept: De school heeft zorg hoog in haar vaandel staan en heeft een open hart voor leerlingen die meer zorg, tijd en aandacht nodig hebben. Dat dit niet alleen mooie woorden en papier zijn, bewijst het volgende. Er zijn de laatste jaren op Starrebos geen leerlingen geweigerd of tussentijds verwezen naar het s(b)o. 17

19 Een bijzonder gegeven in de ogen van de auditor. De school oogt rustig en gestructureerd. De sfeer is veilig, wat maakt dat zorgleerlingen hier goed bij gedijen. Naar waarneming van de auditor liggen de groeimogelijkheden op diverse vlakken: Doorzetten van het handelingsgericht werken naar alle vakken. HGW is twee jaar geleden ingezet en nog niet volledig ingevoerd. Bij de aanschaf van nieuwe methoden kan gelet worden op de mogelijkheden voor differentiatie. Het meer intensief inzetten van stagiaires. Door stagiaires niet één dag per week, maar twee à drie dagen per week te betrekken, kunnen de extra handen in de klas enorm vergroot worden. Dit kan benut worden om leerlingen die dat nodig hebben extra tijd en aandacht te geven. Samenwerking tussen leerlingen kan meer gestimuleerd worden en coöperatieve werkvormen kunnen geïntroduceerd worden. Het reeds ingevoerde tutorlezen kan een goede inspiratie hiertoe zijn. De school doet sinds twee jaar ervaringen op met een andere manier van werken in de Ankerweken. Gaandeweg zouden aspecten uit deze werkwijze ook ingezet kunnen worden in het taal- en rekenonderwijs (denk aan werken vanuit leervragen van leerlingen, leerlingen meer verantwoording geven voor hun eigen leerproces, klasse doorbrekend werken en meer samenwerkend leren). Grenzen voor Starrebos voor wat betreft het onderwijsconcept: Als het schoolteam blijft vasthouden aan de huidige sturing door de standaard lesmethoden binnen het leerstofjaarklassensysteem, zal de mate van differentiatie altijd beperkt blijven tot de marges binnen de methoden en het leerstofaanbod in een leerjaar. Dit zal de zorg voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften niet ten goede komen. Het team van Starrebos staat open voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. In het teamgesprek zijn er echter bepaalde voorwaarden geformuleerd, alvorens zij deze zorg kunnen en willen bieden. Opbrengsten van het teamgesprek: Het team van Starrebos ziet diversiteit als een meerwaarde voor alle partijen. De school heeft al enige diversiteit in huis en geeft aan alles te willen doen wat nodig is om een zorgkind op Starrebos te kunnen houden. Het team heeft het gevoel veel te kunnen bieden aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. De rust, structuur en regelmaat leent zich ook goed voor deze leerlingen. Reële vraag is wel hoeveel zorgkinderen er daadwerkelijk zijn in de omgeving van het welvarende Hilvarenbeek. Het valt niet te verwachten dat leerlingen uit Tilburg naar Hilvarenbeek komen. Ook heeft men nog niet nagedacht over de vraag of zij beter toegerust voelen voor bepaalde groepen zorgleerlingen en zo ja, voor welke groepen. Dit punt zal in het team verder besproken moeten worden. 18

20 Feit is dat het onderwijs verandert en je zult wel mee moeten groeien, aldus een leerkracht. Absolute voorwaarden zijn wel dat hiervoor extra handen, aanvullende expertise en specifieke materialen nodig zijn. Hier wordt nog aan toegevoegd dat het niet haalbaar is om naast een volledige baan nog een opleiding te gaan volgen. Hier zullen in de toekomst goede opleidingsvoorwaarden voor geschapen moeten worden. Maar de wil voor een bredere opvang van zorg is er in het team. Andere belangrijke voorwaarde voor het team is dat de (fysieke) veiligheid van de andere leerlingen nooit in het geding mag komen. Voor de echte zware zorgleerlingen wil men graag het speciaal onderwijs in stand houden. Dit is niet op te vangen, op een school als Starrebos, aldus het team. Het onderwijsconcept legt ook grenzen aan de zorg op, volgens het team. Wij geven nu al op vier niveaus les en dat is eigenlijk het maximum dat we kunnen behappen aldus een paar collega s. Je hebt nu al soms het gevoel bepaalde kinderen tekort te doen. Je kunt bepaalde leerlingen (bijvoorbeeld de leerlingen met eigen leerlijnen) niet die instructie geven, die hij/zij echt nodig heeft. Tot slot ontspon zich in het teamgesprek een interessante discussie waarom de school (terwijl zij bewust niet kiest voor combinatiegroepen), toch de groepen 1/2 blijft combineren. Reden voor deze discussie was dat men constateerde dat de leeropbrengsten voor de oudste kleuters veel groter waren op de vrijdag, als de jonge kleuters vrij zijn. Alleen het uitgangspunt dat nieuwe jonge kleuters het gedrag van oudere kleuters kopiëren, blijkt niet toereikend. Een doorgewinterde groep 1- leerling kan deze functie ook al vervullen. De organisatie van het onderwijs in de kleuterklassen zal verder in het team besproken worden. Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachteontwikkeling over Passend Onderwijs. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 7 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. 7 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 19

21 Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een exacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr 8 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). 8 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 20

22 Hoewel basisschool Starrebos vanuit haar formatie iets meer dan gemiddeld extra handen in de klas op haar twintig groepen ter beschikking (met name dankzij stagiaires, de inzet van oud-leerkrachten en de rugzakbegeleider) heeft dan de gemiddelde Nederlandse school, is zij op dit veld te typeren als een (stevige) netwerkschool. Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). De school heeft een beperkt aantal speciale onderwijsmaterialen voorhanden. Dit beeld zien we meestal bij reguliere scholen. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke omgeving Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. Starrebos heeft meer dan de gemiddelde school mogelijkheden om aparte begeleiding te bieden aan zorgleerlingen; vanwege de (in te huren extra) voorzieningen binnen de MFA en de extra lokalen die de school nog ter beschikking heeft. 21

23 Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Expertise De lkr hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een expertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke expertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke expertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lkr onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. 22

24 4. Tot slot Over het geheel genomen is basisschool Starrebos te karakteriseren als een netwerkschool. De belangrijkste indicatoren hiervoor zijn het gehanteerde onderwijsconcept van de school (methodegebonden, met name voor de kernvakken), de wijze van organisatie (jaarklassen) en de nog in ontwikkeling zijnde teamexpertise. Starrebos heeft een relatief homogene doelgroep in huis en is daarmee een goede afspiegeling van het dorp Hilvarenbeek en de wijk waarin de school ligt. Als gevolg van het schoolklimaat en de expertise heeft Starrebos wellicht wel net iets meer rugzakleerlingen (en opgebouwde kennis) in huis dan de omliggende scholen. De aangegeven groeimogelijkheden op het algemene onderwijsconcept van de school en op de vijf velden bieden perspectief op een versterking van het bestaande profiel of een ontwikkeling naar een smalle ondersteuningsschool. Hier zal het team zich in de toekomst verder op moeten beraden. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Expertise 5. Relaties De aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. Of een dergelijke groei wenselijk is, is vanzelfsprekend afhankelijk van de opvattingen van de school, haar schoolbestuur en het samenwerkingsverband waar zij deel van uitmaakt. Starrebos toont zich net als de andere scholen van Samenwerkingsverband PO Tilburg e.o. een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Karin Vaessen 23