Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO Naam onderwijsvoorziening: Basisschool De Stappen Bestuur: Xpect Primair Datum bezoek: 18 september 2013 In opdracht van: Swv Passend Onderwijs Tilburg e.o. Rapporteur: Alfons Timmerhuis M&O-groep, s-hertogenbosch Oktober 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet, en wanneer wel, op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. 2

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een documentenanalyse (schoolplan, schoolgids, inspectierapport, website); een half gestructureerd interview/gesprek, het gesprek is gevoerd met: Ivonne Schuurmans (ib bovenbouw), Henk van der Zande (adjunct-directeur), Paulien Smits (ib groepen 1,2 en 3), Carla Hendriks (directeur); half gestructureerde observaties in de groepen 1-2, 4A, 5A en 8B, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met een groot deel van het schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. 3

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school Basisschool De Stappen is een grote en groeiende basisschool (415 leerlingen op 1 oktober 2012, naar verwachting 482 leerlingen op 1 oktober 2013) in Tilburg Oud- Noord. De leerlingen van de school komen vooral uit de wijk Theresia en omliggende wijken van Tilburg Oud-Noord. De Stappen is een brede school die in een nieuwe multifunctionele accommodatie (MFA) gevestigd is. Men profileert zich als een wijkschool die open staat voor samenwerking met andere organisaties in de wijk. De samenwerking met anderen moet leiden tot brede ontwikkelingskansen voor alle kinderen. De activiteiten zijn gericht op de 7 subwijken in dit gedeelte van de stad. De school is ruim 70 jaar geleden gestart in de Theresiastraat. Het toenmalige gebouw dateert uit 1938 en heeft dankzij inspanning van de buurtbewoners een nieuwe bestemming gekregen, zodat het behouden is gebleven als een markant punt binnen de wijk. De naam De Stappen is in 1992 bedacht door een leerling. De achterliggende gedachte is: een kind stapt in acht jaren door de basisschool heen. Beginnend als kleuter met kleine stapjes, maar uitgroeiend tot een twaalfjarige, die met flinke schreden het verdere leven instapt. In november 2010 heeft men de nieuwe multifunctionele accommodatie betrokken. Naast de school met gymzaal zijn het welzijnswerk van de Twern, een peuterspeelzaal van Kinderstad, een kinderdagverblijf met daarnaast voor- en naschoolse opvang van NulVier, het Instituut Maatschappelijk Werk en het Centrum voor Jeugd en Gezin in het gebouw gehuisvest. Een huisartsenpraktijk, een fysiotherapeut en een apotheek bevinden zich tussen het zorgcentrum en de MFA. De naam van het totale gebouw is Het Spoor. De Stappen heeft de katholieke identiteit. De school staat echter open voor andere levensbeschouwingen. Andere opvattingen worden respectvol benaderd. Men wil uitgaan van verbondenheid met alles wat leeft. Er wordt aandacht besteed aan vieringen en groepen werken rondom levensbeschouwelijke thema s vanuit de methode Hemel en Aarde. In onderwijskundige zin profileert men zich als een school die wil aansluiten bij talenten van kinderen. Vanaf het schooljaar is daarom gestart met het invoeren van meervoudige intelligentie als onderwijsconcept. De school werkt met een continurooster. Op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag blijven alle kinderen tussen de middag op school. De school heeft een managementteam bestaande uit een directeur, adjunct-directeur en 3 leerkrachten uit de onderbouw, middenbouw en bovenbouw. Verder zijn er 2 intern begeleiders. De leerlingen zijn verdeeld over 19 groepen. Naar verwachting zullen er in het schooljaar in totaal 24 groepen zijn. Dat zal een ruimteprobleem opleveren. De opbouw van de leerlingenaantallen binnen de school heeft min of meer de vorm van een piramide met de meeste leerlingen in de onderbouw en afnemende aantallen in de midden- en bovenbouw. 4

6 In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? Naar schatting van de geïnterviewde medewerkers is het niveau van leren over het geheel van de school gemiddeld tot boven gemiddeld. De leerlingen zijn ingedeeld op grond van het leerstofjaarklassensysteem. Binnen de groepen is de spreiding van het niveau van leren volgens de geïnterviewden matig heterogeen, wat betekent dat 4 tot 8 leerlingen afwijken van het gemiddelde niveau binnen de school. Enkele vragen in het interview richtten zich op de leerlingen die vanwege hun gedrag zodanige speciale aandacht nodig hebben, dat dit structureel extra inzet vraagt van de leerkracht. De schatting van het aantal van deze leerlingen is dat het gemiddeld is (twee tot drie leerlingen per groep). De speciale behoeften op gedrag zijn gevarieerd, zowel begrenzing van het gedrag, stimulering tot activiteit en inzicht in gedrag. Het lijkt erop dat de behoefte aan begrenzing van gedrag het meeste voorkomt. De culturele en taalachtergrond van de leerlingen is divers. De kinderen met een niet-nederlandse achtergrond zijn vaak afkomstig van hoog opgeleide ouders. In iedere klas zijn er enkele kinderen uit een andere cultuur. De diversiteit is wat dit betreft volgens de vertegenwoordigers van de school een mooie afspiegeling van de wijk. De sociaaleconomische achtergrond van de leerlingen is m.b.t. het opleidingsniveau van ouders heterogeen. Zowel laag als midden en hoog opgeleiden komen voor. Er zijn soms complexe gezinssituaties. Meestal is er bij deze situaties sprake van betrokkenheid van GGZ. Daarnaast zijn er kinderen die vanuit een crisisopvang naar de school komen. Bij deze opvang gaat het om moeders met kinderen die geen woonruimte meer hebben. Er zijn op de laatste teldatum (1 oktober 2012) 20 leerlingen met een leerlingengewicht van 0,3 en 16 leerlingen met een gewicht van 1,2. Hiermee heeft 8,7 procent van de leerlingen een gewicht, landelijk is dit 12,8 procent. Er is 1 leerling op De Stappen met een rugzakje : een rugzakje cluster 3. Dit is 0,2% van het totaal aantal leerlingen. In vergelijking met het landelijk beeld is dit onder gemiddeld (landelijk op die teldatum 0,95% van het totaal aantal leerlingen). Het aantal rugzakjes binnen De Stappen is de afgelopen 4 schooljaren steeds beperkt geweest Cluster Cluster Over het geheel genomen valt de leerlingenpopulatie van De Stappen te karakteriseren als matig heterogeen (in vergelijking met Nederlandse scholen in het algemeen). Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De school deelt haar leerlingen in jaargroepen in. Er zijn 7 kleutergroepen waarin jongste en oudste kleuters gecombineerd zijn. Buiten deze kleutergroepen zijn er geen combinatiegroepen. Voor het derde leerjaar zijn er drie parallelgroepen, voor het vierde, vijfde, zesde en achtste twee. Alleen voor groep 7 is er geen parallelgroep. 5

7 Hoewel de leerlingen in jaargroepen zijn ingedeeld is er volgens de geïnterviewden geen sprake van een traditioneel leerstofjaarklassensysteem, maar van een moderne variant, waarbij het directe instructiemodel met drie instructiegroepen wordt toegepast. De lessen zijn beperkt klassikaal en groepsplannen worden ingevoerd. Momenteel zijn deze er voor rekenen en begrijpend lezen. In de kleutergroepen is men eveneens veel bezig met groepsplannen en groepsanalyses. Leerkrachten hebben Vversterktrainingen gevolgd en hanteren het science-aanbod van Piramide. Op deze wijze wordt getracht om in de basis aan de meeste onderwijsbehoeften tegemoet te komen. Voor de bij speciale onderwijsbehoeften te bieden ondersteuning is de 1-zorgroute leidend. De teamleden willen verder uitgaan van verschillende talenten van kinderen en van 21st century skills. Het onderwijsaanbod moet passend zijn voor de nabije toekomst. De methodes zijn een stevige leidraad voor het onderwijs. De geïnterviewden geven aan dat sommige leerkrachten het lastig vinden om de methode los te laten. In de onderbouw durft men iets meer buiten de methode te werken dan in de midden- en bovenbouw. Ten behoeve van hoogbegaafde leerlingen zijn voor een ochtend in de week plusklassen ingericht. In de volgende tabel staat per regel een dimensie weergegeven, met links en rechts de uitersten op de dimensie. Tijdens het interview is gevraagd aan te geven waar de school staat: duidelijk links, enigszins links, enigszins rechts, duidelijk rechts. Gevraagd werd om globaal te kijken naar de school en zo mogelijk een duidelijke richting aan te geven. Onderwijsconcept De Stappen Overdragen van kennis Kennis verwerven Klassikaal leren Sturing van het leren door de lkr Alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen Leerstof bepaalt de leerweg Nadruk op gestructureerde opdrachten Beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering Beoordeling door de leerkracht Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep Evaluatie onderwijs door de lkr Zelf ontdekken Werken met kennis Individueel en groepsleren Kinderen sturen eigen leren Maximale uit elke leerling halen Beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg Nadruk op vrije opdrachten Beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen Zelfbeoordeling door de leerling Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling Evaluatie samen met leerlingen Er is een ontwikkeling naar meer zelfontdekkend leren, met name bij de uitwerking van 21st century skills. Vooral bij hoogbegaafde kinderen is er ruimte om te werken met kennis. Het gegeven dat men over het algemeen de methodes volgt zorgt ervoor dat het onderwijs op een gestructureerde manier wordt aangeboden. Van differentiatie is vooral tijdens oefening en verwerking sprake. 6

8 Differentiatie van de instructie blijkt veel lastiger. Kinderen met een eigen leerlijn worden anders beoordeeld dan de andere leerlingen. Bij hen wordt feedback gegeven vanuit de individuele beginsituatie. De beoordeling in rapporten is gebaseerd op de normering vanuit methodeonafhankelijke en methodegebonden toetsen. Ouders willen graag weten hoe de ontwikkeling zich verhoudt tot het gemiddelde en de school wil voorkomen dat men bij de overgang naar het voortgezet onderwijs voor verrassingen komt te staan. De leerlingen die speciale aandacht nodig hebben krijgen dit vooral in de vorm van: individuele aandacht, in een andere ruimte dan de groep; individuele aandacht in dezelfde ruimte, maar apart van de groep; individuele aandacht geïntegreerd in de groepsaanpak. En dus niet of nauwelijks in de vorm van groepsaandacht in homogene subgroepen. Er zijn een aantal kinderen die buiten de groep begeleiding krijgen. Hiervoor is één dagdeel per week een remedial teacher beschikbaar. De hulp van de remedial teacher wordt alleen ingezet nadat hulp door de leerkracht binnen de groep onvoldoende is gebleken. Als er een keuze moet worden gemaakt welke kinderen allereerst voor remedial teaching buiten de klas in aanmerking komen, wordt de prioriteit gelegd bij de jongste kinderen. Ook leerlingen worden ingezet ten behoeve van ondersteuning van medeleerlingen. Dit gebeurt met name bij lezen in de vorm van tutor-lezen. Tijdens gymlessen die door de vakleerkracht verzorgd wordt, worden leerkrachten ingezet bij hun duo-leerkracht in de parallelgroep. Conform de principes van meervoudige intelligentie wordt structureel rekening gehouden met de leerstijl van leerlingen. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? Om vorderingen in ontwikkelingen bij de kinderen vast te kunnen stellen wordt gebruik gemaakt van CITO-toetsen en methodegebonden toetsen. De resultaten worden vastgelegd in ParnasSys. In het begin van elk schooljaar spreekt de groepsleerkracht alle kinderen door met de vorige leerkracht(en). Daarnaast vindt er een aantal keren per jaar een leerlingenbespreking plaats met betrekking tot de kinderen die extra ondersteuning nodig hebben. De gegevens uit de groep en de resultaten bij de nietmethodegebonden toetsen worden daarbij gebruikt. Als wordt bepaald dat een kind extra begeleiding nodig heeft, komt er een plan van aanpak. Na een periode van ongeveer 10 weken wordt het plan van aanpak geëvalueerd en zo nodig aangepast. De school maakt gebruik van de 1-zorgroute. De individuele onderwijsbehoeften worden zoveel mogelijk geclusterd en verwerkt in een groepsaanbod. Er wordt gewerkt vanuit groepsplannen. Onderwijsbehoeften worden geformuleerd door aan te geven wat een kind nodig heeft om de volgende stap in zijn ontwikkeling te kunnen zetten. In plaats van vooral achteraf te bekijken of een kind de doelen behaald heeft (bijvoorbeeld door te toetsen) en te repareren als dit niet het geval blijkt te zijn, wordt een werkwijze nagestreefd waarbij de leerkracht vooraf nadenkt over wat een kind nodig heeft om de gestelde doelen te bereiken. 7

9 De afstemming binnen de school wordt georganiseerd via het teamoverleg (een aantal keren per jaar) en het bouwoverleg (één keer per maand). Daarnaast stemmen ook collega s van parallelgroepen met elkaar af. Voor de MI-aanpak wordt maatjesoverleg op praktisch niveau gehouden. Scholing en training wordt doorgaans op schoolniveau aangeboden, maar kan ook op bouwniveau georganiseerd zijn. De groepsleerkracht is de eigenaar van de onderwijsondersteuning voor een leerling. Hij/zij is als zodanig de eerste contactpersoon voor ouders. De intern begeleider ondersteunt zo nodig. Er is een intern zorgteam met de intern begeleider, schoolverpleegkundige, schoolmaatschappelijk werker en leerkracht van de leerling met een complexe problematiek. De interne begeleiders streven naar coaching en kenniscoördinatie, maar hebben tot dusverre overwegend een instrumentele rol (jaarplanning 1-zorgroute, voorbereiden en voorzitten van groepsbesprekingen, ondersteuning bij het opstellen van groepsplannen etc.). In groepen waar het niet lekker loopt wordt door de intern begeleiders geobserveerd en dit wordt nabesproken. De verbinding van klassenobservaties met de gesprekkencyclus is in ontwikkeling. Om de sociaalemotionele ontwikkeling te volgen is ZIEN! ingevoerd. De school streeft een educatief partnerschap met ouders na. De wijze waarop ouders betrokken zijn bij activiteiten als het bepalen van de ondersteuningsbehoefte van de leerling en het opstellen, uitvoeren en evalueren van het handelingsplan/ontwikkelingsperspectief is vooral informerend. De ene leerkracht slaagt er beter in om de deskundigheid van ouders te benutten dan de andere. De school heeft eigen richtlijnen voor het omgaan met dyslexie beschreven. Deze zijn in lijn met het landelijk protocol voor dyslexie. Op bestuursniveau wordt momenteel een nieuwe handreiking ontwikkeld. Er is nog geen protocol voor dyscalculie. In de toekomst zal dit eveneens op het niveau van het bestuur ontwikkeld worden. Om de onderwijsprogramma s af te stemmen op leerlingen met meer dan gemiddelde intelligentie wordt gewerkt met DHH (Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafdheid). Een pestprotocol is aanwezig en een protocol voor medische handelingen is op bestuursniveau vastgesteld. De school in haar netwerk De geïnterviewden van de school weten niet of er meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften naar deze school gaan dan naar andere scholen in de buurt. Er zijn veel scholen in de wijk Tilburg Oud Noord. Daaronder een Vrije School en een Jan Ligthartschool. Iets verder weg is er ook een Montessorischool. Binnen de wijk is De Stappen de grootste school. De Vrije School heeft een aparte klas voor leerlingen met een verstandelijke beperking (o.a. syndroom van Down). In de loop van het schooljaar zijn er wel eens ouders die hun zoon of dochter willen laten overstappen vanuit een andere school naar De Stappen. In dergelijke gevallen wordt overlegd met de school van herkomst. In het verleden is nogal eens gebleken dat een dergelijke overstap uiteindelijk leidde naar een plaatsing binnen het speciaal basisonderwijs. De school heeft binnen het kader van opbrengstgericht werken als doel geformuleerd om 75% van de leerlingen op de CITO-niveaus A en B te brengen, 15% op niveau C en 10% op de niveaus D en E. 8

10 De doelstelling wordt nog niet helemaal gehaald, maar de CITO-resultaten in groep 8 worden door de inspectie als passend voor de schoolpopulatie gezien. De eindresultaten zijn de laatste jaren nooit onder de minimumlijn geweest. Bij de RTLranglijst heeft de school een 7,4 gescoord. Dit is boven het gemiddelde. Het niveau ligt bij rekenen wat hoger dan bij technisch en begrijpend lezen. De onderwijsinspectie heeft de school voor het laatst in 2011 bezocht. Uit het rapport van dit onderzoek valt op te maken dat op basisschool De Stappen de kwaliteit van het onderwijs voor een aantal onderzochte indicatoren op orde is. Het betreft hier vooral het aspect opbrengsten. De zorg en begeleiding voldoet op drie van de vijf indicatoren aan de normen van de inspectie; de kwaliteitszorg is voor drie van de zes indicatoren voldoende. Op het moment dat de inspectie de school bezocht heeft, heeft de school een periode achter de rug met veel veranderingen (verhuizing naar nieuw gebouw, andere schoolleiding, langdurige ziekte intern begeleider). Deze hebben volgens de inspectie geleid tot een zekere stagnatie in de ontwikkeling van de school, maar niet tot onvoldoende resultaten bij de CITO eindtoets. Het arrangement basistoezicht is toegekend en er is tot op dit moment geen aanleiding geweest om van dit arrangement af te wijken. Het succesvol omgaan met leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan tot op zekere hoogte afgelezen worden aan het aantal zittenblijvers en verwijzingen naar het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs. In de afgelopen 4 schooljaren is dit als volgt geweest: Zittenblijvers Verwijzing sbo Verwijzing so Het aantal zittenblijvers is gelet op het totaal aantal leerlingen bijzonder laag, wat erop duidt dat bijna alle leerlingen een ononderbroken ontwikkeling doormaken. Het verwijzingspercentage naar het sbo bedraagt op basis van de 4 schooljaren minder dan 0,5%. Dit ligt ruim onder het landelijk gemiddelde van ongeveer 0,7%. Ook het aantal verwijzingen naar het speciaal onderwijs is zeer laag. De uitstroom vanuit groep 8 is in augustus 2013 als volgt geweest: VWO : 4 leerlingen HAVO : 13 leerlingen VMBO GL en TL: 7 leerlingen VMBO Kader : 3 leerlingen VMBO Basis: 1 leerling 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van ondersteuningsvoorzieningen. 9

11 De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas Dit veld gaat over de hoeveelheid aandacht, uitgedrukt in beschikbare menskracht ( handen ) bij het lesgeven in de klas. We tellen de uren die feitelijk beschikbaar zijn voor leerlingen. De hoeveelheid aandacht die aan leerlingen geschonken kan worden, is op de eerste plaats afhankelijk van de groepsgrootte. De gemiddelde groepsgrootte bedraagt op de teldatum 1 oktober 2012 op De Stappen 21,8 leerlingen. Per leerjaar kunnen er flinke verschillen zijn. Bovendien geldt voor De Stappen dat het een groeischool is, waardoor er na 1 oktober in de praktijk vaak (veel) meer leerlingen in een klas zitten. We houden hier en in het rapport van alle scholen echter de teldatumgegevens aan omdat deze de enige vergelijkingsbasis bieden. Naast de handen van de leerkracht is voor leerlingen het volgende beschikbaar: Een onderwijsassistent in eigen dienst in de onderbouwgroepen. De onderwijsassistent wordt o.a. ingezet voor tutoring bij gebruik van VVE-methode Piramide. Het totaal aantal voor leerlingen inzetbare uren bedraagt 12 ½ uur. Remedial teacher in eigen dienst voor een dagdeel per week. Het totaal aantal voor leerlingen inzetbare uren bedraagt 3 ½ uur per week. De remedial teacher wordt voornamelijk ingezet in de middenbouw. Vakleerkracht bewegingsonderwijs in de groepen 3 t/m 8, waardoor de leerkrachten van deze groepen effectief een half uur per week onder lestijd hun handen vrij hebben om werkzaamheden binnen de parallelgroep te verrichten. In totaal levert dit voor ongeveer 5 uur op (effectief). Leerkracht in opleiding in groep 3. Effectieve inzetbaarheid ten behoeve van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften: 1 uur. Stagiaires in diverse groepen, niet meegenomen in het overzicht. Op het moment van de audit zijn er alleen stagiaires van de PABO. In november komen ook onderwijsassistenten. De beschikbaarheid en inzetbaarheid van stagiaires varieert. Het totaal aan vastgestelde extra handen in het primaire proces bedraagt 22 uur. Deze tijd is in potentie beschikbaar voor speciale onderwijsbehoeften. Met ingang van november 2013 is er meer tijd beschikbaar voor het bieden van extra aandacht aan leerlingen (vier stagiaires voor een dag per week). Naast de onderwijsassistent worden ook soms ouders ingezet bij tutoring gekoppeld aan het gebruik van Piramide. Medeleerlingen worden ingezet bij Estafettelezen. Op het niveau van Xpect Primair is beleid ontwikkeld voor het gebruik van scholen als stageplek. De Stappen is geen opleidingsschool. Voor fysiotherapie en logopedie kan er voor leerlingen een beroep worden gedaan op praktijken binnen de multifunctionele accommodatie. Naast extra handen in het primaire proces zijn er uren beschikbaar voor de ondersteuning van de medewerkers van de school. Het gaat hierbij op de eerste plaats om de beide intern begeleiders. 10

12 Veld 2: de onderwijsmaterialen We kijken bij dit veld alleen naar specifieke materialen voor leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. We laten de materialen die bijna op elke school te vinden zijn buiten beschouwing en maken dus geen opsomming van de orthotheek. Ook kunnen we in de audit niet nagaan in welke mate materialen daadwerkelijk gebruikt worden. De Stappen heeft de volgende specifieke materialen: Met speciale didactische kenmerken: Materialen die meer oefening mogelijk maken (leren in een lager tempo en veel herhaling): Veilig in Stapjes; Materialen die veel/snel lezen vermijden, nl. Kurzweil op de computers en materialen van Dedicon; Materialen uitgaand van een sterk eigen probleemoplossend vermogen, nl. routeboekjes voor hoogbegaafde leerlingen. Met speciale pedagogisch/psychologische kenmerken: Methode voor sociaal-emotionele ontwikkeling, nl. Kanjertraining; Materialen die uitdagen tot alertheid en activiteit, nl. materialen voor meervoudige intelligentie. In verband met kindspecifieke fysieke belemmeringen zijn op De Stappen de volgende materialen beschikbaar: Aangepast meubilair; Aangepaste schrijfmaterialen voor motorisch zwakke leerlingen; Kleurenklok en time-timers voor bieden van structuur; Wiebelkussens voor beweeglijke leerlingen. Het meubilair wordt zorgvuldig afgestemd op de lengte van de leerlingen. De lokalen zijn uitgerust met digiborden, waardoor visualisering goed mogelijk is. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De Stappen is gehuisvest in een nieuwe multifunctionele accommodatie in Tilburg Noord. Het gebouw heeft drie verdiepingen en is in 2010 betrokken. Het gebouw wordt gedeeld met een aantal andere organisaties en gezamenlijk vormt men het hart van de wijk. De lokalen hebben standaard maten. Dit geldt ook voor het speelplein waardoor er met gescheiden pauzes gewerkt moet worden. Gedurende de middagpauze is een groter plein beschikbaar met o.a. voetbalveldjes. Het gebouw is rolstoeltoegankelijk, wat betekent dat een invalidentoilet aanwezig is, de gangen en deuren voldoende breed zijn, de toegang drempelloos is en er een lift naar de verdieping beschikbaar is. De realisatie van een time-out ruimte is mogelijk. Er zijn mogelijkheden voor verzorging, revalidatie en therapie in samenhang met het kinderdagverblijf en de peuterspeelzaal. Vanuit de school kan men binnendoor naar de huisartsenpost, fysiotherapeut en apotheek. De school komt door de snelle groei lokalen tekort. Men heeft om deze reden het handenarbeidlokaal moeten opofferen. Een eventuele uitbreiding van de school zit in de onderzoeksfase. 11

13 Veld 4: de expertise We onderscheiden teamexpertise en specialistische expertise. Met teamexpertise wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. De Stappen heeft teamexpertise op het gebied van opvattingen en aanpakken in de onderwijszorg (1-zorgroute, handelingsgericht werken, model directe instructie, werken met groepsplannen, meervoudige intelligentie) en een teamaanpak voor gedrag (o.a. Kanjertraining). De Stappen heeft (nog) geen (volledige) teamexpertise op het gebied van educatief partnerschap met ouders. Wel volgt men in het bijzondere geval van één leerling deze aanpak. Er zijn tweewekelijkse gesprekken over die leerling met de ouders. De Stappen ontwikkelt op dit moment teamexpertise op het gebied van opbrengstgericht werken, het werken met een ontwikkelingsperspectief en het daaraan koppelen van leerlijnen. Dit verkeert nog in een pril stadium. Er is één keer een externe deskundige uitgenodigd, maar de inhoud van het verhaal is niet blijven hangen. Het werken met meervoudige intelligentie als onderwijsconcept is door de vele nieuwe leerkrachten aan herhaling toe. Ook voor de Kanjertraining wordt een vervolgdag gepland. Kennis van de onderwijszorgvoorzieningen in de regio is geen teamexpertise, maar via de directie en de ib ers voor de teamleden beschikbaar. Een tweede vorm van expertise is de specifieke, bij één of meer collega s of partners aanwezige expertise. Deze specialistische expertise kan soms, kortdurend, nodig zijn. De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is bij De Stappen als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee nee Visuele beperkingen nee ja Auditieve beperkingen nee ja Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen nee ja Verstandelijke beperkingen nee ja Motorische beperkingen nee ja Beperkingen door chronische ziektes nee ja Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) nee ja ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee ja Overige psychiatrische aandoeningen nee ja Gedragsproblemen nee ja Dyslexie nee ja Onderwijsachterstanden andere culturen 12

14 Er is een korte lijn met logopedie en fysiotherapie. Een enkele leerkracht heeft scholing over ASS in Eindhoven gevolgd. De intern begeleider in de onderbouw heeft ervaring opgedaan in het speciaal basisonderwijs. Zij heeft ook een cursus psychopathologie gevolgd. Enkele leerkrachten zijn bezig met een master rond het thema hoogbegaafdheid. De leerkrachten laten bij observaties zien vaardig te zijn in de omgang met de digiborden. Veld 5: de samenwerking met andere instanties Elke zes weken vindt er een zorgoverleg plaats op De Stappen. Aan dit overleg nemen naast de leerkracht de intern begeleiders, de schoolmaatschappelijk werkster en de schoolverpleegkundige deel. In dit overleg worden alle openstaande casussen (leerlingen voor wie schoolmaatschappelijk werk is ingeschakeld) besproken. Daarnaast worden leerlingen besproken die eventueel in aanmerking kunnen komen voor hulpverlening. Op het niveau van het samenwerkingsverband is een zorgadviesteam ingericht. Tijdens het interview is gevraagd naar de frequentie van contacten met externe instanties en deze zijn gekwalificeerd als nooit, sporadisch, regelmatig en vaak. Als er regelmatig of vaak contacten met externe partners zijn kan er ook van worden uitgegaan dat er een korte lijn met deze organisaties bestaat. SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE Kinderziekenhuis Revalidatiekliniek Justitiële inrichting KDC MKD Huisarts Fysiotherapeut Logopedie Crisisopvang nooit sporadisch regelmatig vaak gemeenschappelijk handelingsplan De contacten met de gemeente lopen doorgaans via het bestuur, vooral rond de inrichting van het zorgadviesteam, het CJG en de brede school. De samenwerking met de peuterspeelzaal, kinderopvang en buitenschoolse opvang is intensief. In de onderbouw wordt samen met de peuterspeelzaal en het kinderdagverblijf aan gezamenlijke thema s gewerkt. Ook zijn er gezamenlijke uitstapjes. De medewerkers van de voorscholen hebben verder meegedaan met de Kanjertraining. De organisaties zitten niet onder één aansturing en zullen dat in de nabije toekomst ook niet komen. Wel worden er gezamenlijke beleidsplannen gemaakt. 13

15 Er wordt gebruik gemaakt van het feit dat de huisartsenpost, fysiotherapeut en apotheek in hetzelfde gebouw zitten. Men valt erop terug in voorkomende gevallen, bv. ten behoeve van een kind met een hartprobleem en een kind met leukemie. In samenwerking met beroepskrachten vanuit zorg en welzijn worden de volgende activiteiten aangeboden: Onderwijsvoorlichtingsplan: ouders kunnen deelnemen aan informatiebijeenkomst met betrekking tot de overgang basisschool-voortgezet onderwijs. Learn2play: stimuleert een sportieve vrijetijdsbeweging van de kinderen en richt zich op samen spelen. Stad op stelten groep 6: in het kader van burgerschap en kunstzinnige vorming. Zorgadviesteam, waarin kinderen na toestemming van de ouders in multidisciplinair verband besproken worden. Preventieprogramma voor groep 8: ook ouders worden voorgelicht over drugsgebruik, seksualiteit, Halt en politie. Schoolloopbaanbegeleiding voor de leerlingen uit groep 7 en 8: een keer per week kunnen kinderen onder begeleiding van Pabo-studenten hun huiswerk maken. Voor- en vroegschoolse educatie: samenwerking van peuterspeelzalen en basisscholen. De leerkrachten uit de groepen 1-2 werken samen met de leidsters van de peuterspeelzaal en het kinderdagverblijf binnen Het Spoor. Speelleerklas: speelse verlenging van de schooldag voor de jongste leerlingen met aandacht voor bewegen en sociale vorming. 14

16 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlinggestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 4. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 4 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. 15

17 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van De Stappen weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. 16

18 De Stappen bevindt zich op positie X. X De Stappen Deze positie duidt aan dat de methodes voorop staan bij het onderwijs in de school. De nadruk ligt op homogenisering binnen groepen. Er is echter rek gezocht in het onderwijsconcept om beter tegemoet te komen aan de aanwezig diversiteit. De school doet dit door het werken met instructiegroepen en groepsplannen. Ook handelingsgericht werken draagt bij aan het oprekken. Leerkrachten zijn over het algemeen sturend. De instructies zijn overwegend klassikaal, de verwerking en oefening in de drie subgroepen. Bij observaties komt naar voren dat de lokalen en materialen goed geordend zijn en dat er een rustig werkklimaat heerst. De lokalen beschikken over mooie digiborden waar veel gebruik van wordt gemaakt. In ieder lokaal zijn de regels vanuit de Kanjertraining terug te vinden. In sommige lokalen zijn ook displays met teksten vanuit de Kanjertraining. Structurerende materialen zoals de time-timers zijn niet in alle klaslokalen terug te vinden. Momenteel is de school bezig met de invoering van het ontwikkelingsperspectief voor leerlingen die een aparte leerlijn nodig hebben. Zoals in de inleiding gezegd hebben wij geen opvatting over de wenselijkheid van de positie van de school: een school kan sterk onderwijs bieden naar tevredenheid van alle betrokkenen op elke positie van de grafiek. De volgende suggesties als groeimogelijkheden en grenzen geven wij voor het geval dat de school wil groeien naar een breder profiel in de zin dat meer verschillen tussen leerlingen mogelijk zijn. 17

19 Groeimogelijkheden voor De Stappen voor wat betreft het onderwijsconcept: Het uitwerken van eigen leerlijnen passend bij het ontwikkelingsperspectief zal de school helpen om een volgende stap te zetten. Daarnaast zou de school kunnen overwegen om nadrukkelijker in te zetten op coöperatief werken om beter in te spelen op heterogeniteit binnen de groep. Trainingen klassenmanagement en het maken van afspraken daarover kunnen helpen om de doorgaande lijn te versterken en nog beter in te spelen op diversiteit. Grenzen voor De Stappen voor wat betreft het onderwijsconcept: De school ligt in een wijk met een overwegend gemiddeld tot hoger opleidingsniveau. Dat zorgt er in combinatie met een aantal stille bezuinigingen voor dat de groepsgrootte soms boven gemiddeld is. Dit levert beperkingen op voor het omgaan met diversiteit. Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachteontwikkeling over Passend Onderwijs. 3.2 Karakterisering van de voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 5 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om leerlingen met speciale onderwijsbehoeften te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. 5 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). 18

20 In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een exacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lkr. 6 zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Setting Binnen de school Er is speciale onderwijsondersteuning door rt er en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). De omvang van de klassen is boven gemiddeld. Groei is in de huidige situatie lastig, maar wellicht nog mogelijk door het stagebeleid verder te versterken. De ervaring op andere plekken is dat scholen die een heel gericht stagebeleid voeren er beter in slagen om de beste stagiaires binnen te krijgen. Er kan daarbij ook aan onderwijsassistenten en pedagogisch werkers gedacht worden. 6 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lkr voor leerkracht, vlkr voor vakleerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan, opp voor ontwikkelingsperspectief. 19

21 Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een netwerkschool. Veld 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Setting Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Op het gebied van onderwijsmaterialen is de hoeveelheid materialen gemiddeld. Kurzweil wordt regelmatig ingezet voor leerlingen met dyslexie. Groei is op dit veld altijd mogelijk door beter gebruik van de beschikbare materialen of aanschaf van nieuwe materialen. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld 3. Ruimtelijke omgeving Binnen de klas Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. Setting Binnen de school Er is op de gang ruimte waar éénop-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen met speciale onderwijsbehoeften kan plaatsvinden. De Stappen beschikt over een mooi nieuw gebouw dat gedeeld wordt met een aantal andere organisaties. Het is op diverse plekken mogelijk om één-op-één begeleiding of ondersteuning aan groepjes leerlingen te bieden. In samenwerking met de partners binnen het gebouw zijn er voorzieningen voor therapie en verzorging mogelijk. De gebouwelijke voorzieningen van de school staan onder druk door de snelle groei van het aantal leerlingen. Groei is op dit veld bijna onmogelijk. Wellicht dat uitvoering van de uitbreidingsplannen of een nieuw gebouw voor meer voorzieningen zorgen. 20

22 Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een smalle ondersteuningsschool. Veld Binnen de klas 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. Setting Binnen de school De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Een manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer dit ingebed is in een expertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke expertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke expertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. De Stappen heeft teamexpertise ontwikkeld op het gebied van aanpakken voor speciale onderwijsbehoeften en gedrag (handelingsgericht werken, groepsplannen, 1- zorgroute, meervoudige intelligentie, Kanjertraining). Verder zijn er korte lijnen met expertise buiten de school. Stilstand is op dit veld achteruitgang. Er blijft altijd aandacht nodig voor het omgaan met speciale onderwijsbehoeften. Binnen De Stappen is er behoefte aan borging van teamexpertise door nieuwe scholingen voor meervoudige intelligentie en Kanjertrainingen. Verder kunnen scholingen voor klassenmanagement en het nog meer delen van professionaliteit de school verder helpen. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het in bijlage 2 omschreven profiel van een brede ondersteuningsschool. Veld 5. Samenwerking met andere instanties Binnen de klas De ib er, rt er en lk werken regelmatig samen met professionals van externe instanties (bijv. algemeen maatschappelijk werk, RIAG, GG&GD) Setting Binnen de school Er is op regelmatig samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen (bijv. gezamenlijke bijdrage aan uitvoering van ihp). Externe experts zijn op afroep beschikbaar als daar behoefte aan is (bijv. faalangsttrainer). De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijsbehoeften. 21

23 Er is samenwerking gerealiseerd via het interne zorgteam met de schoolmaatschappelijk werkende en schoolverpleegkundige. Er is een verbinding met het zorgadviesteam op het niveau van het samenwerkingsverband. Bijzonder is de intensieve samenwerking met organisaties binnen de brede school. De samenwerking met externe partners in het algemeen kan verder versterkt worden. De school kan daarbij de decentralisatie van de jeugdhulpverlening als kans benutten. Voor een deel is de school daarbij afhankelijk van afspraken die het bestuur met de gemeente maakt. 22