Bijdrage. (Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum) Inleiding

Transcriptie

1 Bijdage tot de kennis van Dianthus ameia L. P.A. Slim (Rijksinstituut voo Natuubehee, Leesum) Inleiding De watesnood van 1953 had onde mee tot gevolg dat in 1971 definitiefhet getij tussen Goeee-Oveflakkee en Sehouwen-Duivelandwed gekeed. Daamee vielen ca ha op- en aanwassen pemanentdoog, waaonde het eiland Veemansplaat van ca. 300 ha. Ten tijde van het doogvallen was de Veemansplaat een nagenoeg kale zandplaat. Slechts op een plek goeide Spatina anglica (mond. meded. W. J. Wolff.). Om vestuiving van het zand tegen te gaan weden de hoogste delen nog in 1971 doo de Rijksdienst voo de IJsselmeepoldes met banen sto ingeëgd en zo ook in 1972 ingezaaid met winteogge, zomegest, Poa patensis, Festuca uba, Lolium peenne, Tifolium epens, Agostis stolonifea en Poa tivialis. De wed ogge in 1972 gedeeltelijk geoogst. Vooal langs de anden van de inzaaiingenwed ijshout aangebacht. Het zand dat hie tegenaan opstoof, wed beplant met Ammophila aenaia. Doo deze natuutechnische milieubouwbeletten dealdusgevomde zanduggen in het wintehalfjaa het afstomen van egenwate. Vaak staat dan een goot deel van het eilandplas-das. De tamelijk eenvomige uitgangssituatie was doo het inzaaien gefixeed en esulteede in een saaie, eveneens eenvomige steppe. Doo middel van extensieve begazing het jaa ond met koeien (0,1-0,4 beest/ha) wodt vanaf 1972 gepobeed wat mee abiotische en biotische vaiatieaan te bengen. Naamate de tijd vootschijdt en naamate de vegetatie mee doo de gazes wodt beïnvloed, neemt niet alleenhet aantal sooten hogeeplanten toe, maa woden ook steeds mee vetegenwoodiges aangetoffen van een aantal zeldzamee plantengemeenschappenzoals het Nanocypeion flavescentis en het Caicion davallianae: Blackstonia pefoliata subsp. seotina, Centauium pulchellum, C. littoale, Juncus bufonius, Sagina nodosa, Panassia palustis, Epipactis palustis, Equisetum vaiegatum en Caex oedei subsp. pulchella. Ook andee sooten zoals Paentucellia viscosa en Equisetum telmateiakomen voo. 286

2 In de ingezaaide vlakte van de Veemansplaat toffenwe in 1979 voo het eest Dianthus ameia aan. De soot heeft zich na deeeste vondst van zeven planten enom uitgebeid en wodt nu, met enkele duizendenexemplaen in haaden vespeid, ove het gehele centale deel (ca. 70 ha) aangetoffen. Het beteft hie dus een nieuwe vestiging van deze zeldzameanjesoot. De populatie is waaschijnlijk de gootste in het land. Dianthus ameia in Nedeland Van de Meijden c.s. (1983) vemeldtove de vespeiding van Dianthusameia: 'Zeld. in Zeeland; zee zeld. op gens van F en S, in Zuid-Limbugen ten Z. van Almelo; voots adv.' Van Hapeen(1983) enweeda (1985) geven een vespeidingskaat. De laatste vemeldt 52 uuhokken aangetoffen vóó 1950 (UFK 4; ij zeldzaam) en 25 sinds 1950 (UFK 3; zeldzaam). Het aantal uuhokken is dus gehalveed en de situatie is nog enstige als we ons ealiseen dat de soot langs de hoge dalandenvan de iviedalen vemoedelijk geheel vedwenen is. Nieuwe vestigingen zijn bekend uit Twente (sinds 1952), Tiel en sinds kot dus ook van de Gevelingen. Andee ecente meldingen beteffen waaschijnlijk adventieve vondsten (mond. meded. W.J. Holveda), hoewel de gens tussen het adventief en indigeen vookomenhie abitai is. De uige anje is in Zeeland sinds 1950 nog in 14 uuhokken aangetoffen en daamee een welhaast exclusief Zeeuwse plant gewoden. Van de Meijden c.s. (1983) noemt deeenjaige, vaak tweejaiged. ameia een soot van doge dijkhellingen en licht beschaduwde zandgond. Westhoff c.s. (1971) vemeldt dat 'de maa nog spoadisch te vinden Ruige Anje' een soot is van 'zoombegoeiingen uit het ivieenlandschap' en Van Hapeen (1983) kaakteiseet de vindplaatsen van Midden-Zeelandmet 'Kweek-, ietzwenkgas- en duinietvegetaties'.hij wijst ook op de oveeenkomst van deze vegetaties met die in het aangenzende buitenland en noemt naast Cisium eiophoum onde mee ook Dianthus ameia. Buth & Jansen (1983) toffen de uige anje aan op enkele zandige dijken op Schouwen in iets veuigde en beschaduwde situaties. Volgens hen handhaaft de soot zich hie niet dank zij, maa ondanks de veuiging; zij leggen ook een veband tussen het vookomen van D. ameia en debegazing die oege de vegetatie op de dijken open en schaal hield. Westhoff& Den Held (1969) noemen naast andee, niet in de Gevelingen vookomende sooten, D. ameia (waaschijnlijk ten onechte) als kensoot van het Tifolio-Agimonietum: een zoomgemeenschap die ook als zelfstandig vevangingsstadium van bepaalde stuwelen en bossen kan opteden op kapvlakten, langs elatief wame en matig doge wegen akkeanden, op zonnige plaatsen op dijkhellingen en in uitewaaden. Het meest uitgebeid wodt het milieuvan de soot bescheven doosykoa & Sykoa- Hendiks (1977) voo de Zak van Zuid-Beveland. D. ameia gaf daa de vookeu aan elatief doge,zandige klei, wed uitsluitend gevonden op op het zuiden geëxponeede dijktaluds en meed plaatsen waa het milieugeschikt was voo de goei van sooten met een hoge biomassa. Zij geven voo de gemiddeldeph: 7,0 (0-5 cm), 7,1 (5-20 cm) en 7,2 (20-40 cm), voo het vochtgehalte van de bodem 'doog tot vochtig' en voo het stikstofgehalte'am of intemediai' op. De soot komt in Zuid-Beveland voo in beweide vegetaties en onbeweide gedeelten die gehooid woden. De beweide gedeelten behoen tot het Lolio-Cynosuetum en Ahenatheetum elatiois met divese sootengoepen waavan 287

3 Tabel 1. Deelinventaisaties Veemansplaat jaa datum aantal gecumuleed sooten hogee planten aantal sooten hogee planten d f-a Secale ceeale*,* E i-a Sisymbium cf.. altissimum Polygonumlapathifolium Solanum Solaium nigum Coispemum leptopleum leptopteum Chenopodiumalbum -o f Maticaia ecutita VI -o f Poa tivialisi* tivialis* f Titicum aestivum!** 3 * Lolium peenne* + a -la f -o f Senecio vulgais f-a l'-a Poa annua f o0 -la a, led -o lo-f Stellaia media o0 Ranunculus sceleatus Roippapalustis f Festuca uba subsp. commutata* * + d d d d d d d + [ d d d d d d d Poa patensis* + a a va, ld va a a a Tifoliumepens* >* f f-a f va, led va, led a, ld a f Holcus lanatus Sonchus oleaceus & S. spec. fi' oo 0 0 Epilobium spec. o -o Plantago Pianiago majo VI f o0 o-f o-f, lf If f, lva Iva Aste tipolium f -o o0 o0 o 0o Dactylis glomeata o0 o-f 0o o o- o-f -o Agostisstolonifea stolonifea o-lcd a, led a, f f, ld f, led a, ld Ceastium fontanum -o vi-, la o-f o-f Plantago lanceolata o-f -o acocape mossen d/cd cd d cd ld cd, ld cd Taaxacum sect. Vulgaia f 0o o0 o-f -o Cisium vulgae 0o -o i Centauium pulchellum f f f f o0 va Leontodon autumnalis o, 0, lf o-f, lf Sonchus aspe f -o Eigeon canadensis Vi- o0 o-f Juncus bufonius la ld va, o-f o0 Chenopodium ubum Tifoliumdubium 0of o-f -o Phleum patense o 0 -o o 0 Salix cineea o 0 Ammophila aenaia" aenaia** f f lo Epilobiumpavifloum Epilobiumpavij'loum O-f o-f O-f o-f 0O o-f o-f 288

4 jaa paddestoelen o0 o-f o-f o-f o-f Sonchus avensis va. maitimus 0o o-f o-f o-f o-f Hippophaë hamnoides lo-f Spegulaiasalina -o Hypochaeis adicata o0 0o Cepis capillais Saginapocumbens o-f Cladoniaspec. Epilobium hisutum Salix Satix epens o 0 o-f f Tussilagofafaa aa f -o Maticaia maitima o- o-f Epipactis palustis o-f Senecio eucifolius> & S. spec. Salix capea t -o Pulicaia dysenteica -o Festuca aundinacea o 0 Cisium avense lf lo-f O-f o-f Gnaphaliumluteo-albumluteo-album Oo lo oo Leontodon saxatilis o0 f Paentucellia Paenlucellia viscosa lo Centauium eythaea f Calamagostisepigejos Salix alba lo-f VI Eigeon ace Tifoliumpatense Blackstoniapefoliatasubsp. seotina f-a va, led Juncus aticulatus o-f lf-a Centauium littoale -o a Sagina nodosa la Caex distans & C. spec. o-f Panassia palustis lo-f o0 pleuocape mossen mossen o- o-f o0 Salix viminalis**,** o 0 Tifoliumfagifeum o0 Linum calhaticum cathaticum Caex oedei subsp. pulchella f o-f Elymusepens Plantago coonopus Mentha aquatica Eupatoiumcannabinum Chameion angustifolium Betula Betuia pendula d dominant;cd = = codominant; va = vey abundant; a = abundant; f = fequent; o = occasional; = ae; = vey ae; 1 = local (toevoeging); + aanwezig = * Ingezaaid ** Subspontaan 289

5 die met sooten (waaonde D. ameia) van de Tifolio-Geanieteae een is. Deze sooten weden hie met een lagee pesentie enbedekking aangetoffen dan in de onbeweide delenen zijn volgens de genoemde auteus dus slecht aangepast aan beweiding. Zij vewijzen bovendiennaa H.A.M.J. van Gils (mond. meded.) die D. ameia, in Euopees vebandbekeken, niet tot de Tifolio-Geanieteaekent. Dianthus ameia in het nieuwe biotoop De ecente opmekelijke vestiging van D. ameia vond plaats in 1978 of 1979 in het centale deel van de Veemansplaat. De ontwikkeling van een kale zandplaattot een gebied met een vegetatie die veel oveeenkomt met die van natte duinvalleienkan woden afgelezen uit de hehaaldedeelinventaisatie (tabel 1). Het beteft de vegetatie-ontwikkeling geduendemee dan tien jaa op de plek waa de eeste exemplaen van D. ameia veschenen. Het valt op dat het moment van vestiging op een tijdstip valt waaop een aantal sooten van het Nanocypeionflavescentis en Caicion davallianaeal aanwezigis en andee zich nog moeten vestigen (Centauiumpulchellum, Juncus bufonius, Epipactis palustis en ( Gnaphalium luteo-albutnenezijds, en Blackstoniapefoliata, Centauiumlittoale, Sagina nodosa, Panassia palustis en Caex oedeiandezijds). In dat jaa bedoeg het zoutgehalte < ± 0,2 Cl'/l, het oganische-stofgehalte 0,6% (opp.) en 0,7% (20 cm), het CaCO,-gehalte 4,8% (opp.) en 6,3% (20 cm), deph-h 2 0 7,7 (opp.) en 7,8 (20 cm) en de ph-kcl 8,2 (opp.) en 8,5 (20 cm). De bodem bestaat uit zee fijn tot matig fijn zand. De gondwatestandis in de winte 0-20 cm en inde zome cm onde het maaiveld (Van den Hoven & Mooen, 1980). In 1981 en 1982 weden op de Veemansplaat die vegetatie-opnamen gemaakt met uige anje (tabel 2). De unifomiteitvan de vegetatie komt hieinduidelijk tot uiting en ook hie vallen Nanocypeion-sooten op. Beschouwing De oveeenkomst tussen de 'Tifolio-Agimonietum'-vegetaties op de op het zuiden geëxponeede dijken in de Zak van Zuid-Beveland en de Nanocypeion- en Caicion davallianae-achtige begoeiingen op de vlakte van de Veemansplaat lijkt het eeste op gezicht ve te zoeken. Als we deze vegetaties dan nog vegelijken met diewaain D. ameia in Twente vookomt (De Buijn c.s., 1980; tabel 2), wodt de vewaing zo mogelijk nog gote. Bij vegelijking van de opnamen van de Veemansplaat (tabel 2; 27 sooten hogee planten) met de twaalf opnamen met D. ameia uit Sykoa & Sykoa-Hendiks (1977; 70 sooten) valt op dat naast Dianthus en de ingezaaide sooten maa vijf taxa in beide goepen opnamen vookomen: Ceastium fontanum, Cepis capillais, Senecio jacobaea, Tifolium dubiumen Festuca aundinacea. D. ameia wodt op het oude land onde andee begeleid dooahenatheumelatius, Tisetum flavescens, Lotus coniculatus, Geanium molle, Vebena officinalis en Hieacium pilosella. De opname uit Twente is wee geheel andes van aad. Van de sooten 23 hogeeplanten komen, opnieuwuitgezonded Dianthus en de ingezaaide sooten, slechts die ove- 290

6 Tabel 2. Opnamen met Dianthus ameia uit Gevelingen en Twente. Veemansplaat Twente* 2/8/82 2/8/82 14/8/81 21/8/80 datum 2/8/82 2/8/82 14/8/81 21/8/80 S82175 S82176 S81053 opnamenumme bedekking kuidlaag in % bedekking moslaag in % totale in bedekking % cm vegetatiehoogtein in cm '/4-55 1/4-55 '/ '/ opnamegootte in m 11x8x 2x4 2x4 lxl 1 Festuca uba subsp. commutata** a** intemedium Byum Babula convoluta convoluia 03.3 m-01.2 m.2 Dianthus Dianlhus ameia m.1 m.l m.1 m.l m.1 m.l +.i + ' 1 Blackstoniapefoliata subsp. seotina m.1 m.l m.1 m.l.1.l Centauium Cenlauium littoale lilloale m.1 m.l m.1 m.l.1.l Centauium pulchellum p.2 m.1 m.l m.1 m.l Poa patensis 5». a.1 a.l m.1 m.l a/m.l a/m Aneua pinguis a.1 a.l.1.l a.2 Juncus aticulatus a.2 p.2.1.l Salix epens p.l.1.l.1.l paddestoel.1.l p.l.1.l Ceatodon pupueus pupueas p ,** Tifoliumepens** epens.1.l m l Bachythecium utabulum Ceastium fontanum fonlanum p.2 p.l p/a.2 p.l +.1+ Leontodon autumnalis.1.l.1.l.1.l Saginapocumbens.1.l.1.l Riccadia chamedyfolia a m.2 Cladonia spec. p.l Pi.2 Taaxacum sect. Vulgaia.1.l Eigeon ace Sonchus avensis va. maitimus& & S. spec. Epilobiumpavifloum Epilobiumpavi/loum.1.l.1.1.l.1.1.l.1 Agostisstolonifea** * *.1 p.2 Hypochaeis adicata Leontodon saxatilis Cepis capillais Senecio cf.. jacobaea p.2.1.l.1.l.1 i.l Tifoliumdubium Salix cf. cineea a.l a.1.1.l Phleum patense.1.l Chameion angustifolium.1.l Byoeythophyllumecuvioste m.2 Linum cathaticum a.2 Festuca aundinacea.2 Funaia hygometica.1.l 291

7 Veemansplaat Twente* datum 2/8/82 2/8/82 14/8/81 21/8/80 Mnium affine 2.3 Pseudoscleopodium 2.3 puum Festuca ovina subsp. tenuifolia 2.2 Calliegonellacuspidata 1.2 Achillea millefolium 1.1 avense 1.1 Equisetum Hieacium umbellatum umbellalum 1.1 Rhinanthus angustifolius 1.1 Rumex +.2 acetosa + Hypnum cupessifome.2 Centaueajacea Hypochaeis glaba.1 Rumex acetosella +.1 Plantagolanceolatalanceolata +.1 Epipactis helleboine +.1 Leucanlhemum Leucanthemum vulgae +.1 Succisa patensis Luzula campestis campeslis Plantagomajo Polygonum aviculae.1.l.1.l * De Buijn c.s., 1980; westelijke bem Twentekanaal. ** Ingezaaid een met die uit de Gevelingen (tabel 2). 'Twente' en 'Zuid-Beveland' hebben gemeen: Achillea millefolium, Equisetum avense, Rumex acetosa, Centaueajacea en Plantago lanceolata. De elatief sootenijke vegetatie langs het Twentekanaal behoot tot een complex geheel: 'een schaal Ahenatheion, mozaïekgewijs (op schale plekken) ovegangen vetonend naa het Violioncaninae'. In de nabijheid van de opname weden nog Rhinanthus mino en Polygala vulgais aangetoffen. Het ij schale, vlak gelegen, hooiland wodt licht beschaduwd doopopulieen. D. ameia goeit e vooal op nogal open gedeelten; gewoonlijk daa waa de gasmat doo uw maaien beschadigd is (De Buijn c.s., 1980). Tussen de veschillende syntaxa waain D. ameia nu in ons land vookomt, legde Van Leeuwen (1968) eeds een veband. Hij wijst op het belang van in elatie tot sootenijkdom en botanische zeldzaamheden en zegt dat sootenijke gaslanden vage genzen aan degelijkeovegangssituaties gebondenzijn. Sommige evan zijn elatief doog (Tifolion medii), andee nat (Caicion davallianae) en wee andee zitten e juist tussenin (Molinietalia). De gote vewantschap tussen deze, tot geheel veschillende klassen behoende, syntaxa komt tot uiting in het gemeenschappelijk bezit van Linum cathaticum, Caexflacca(beide in deze volgodeeeds op de Veemansplaat veschenen) en Biza media, en in het opteden in deze vegetaties van veel Violion caninae-sooten (Van Leeuwen, 1968). Al deze elementen zijn indedaad min of mee in de Nedelandse vegetaties met uige anje teug te vinden! 292

8 In Olloy (België) wed desoot vooal gevonden in bemen op de ovegang van kalkijke naa kalkame bodems. In Muzillac (Betagne) wed D. ameia ook aangetoffen op een degelijke ovegang, in een betedingsgadiënt doo een sootenijk schaalland met sooten van kalkgaslanden (Bachypodiumpinnatum, Sanguisobamino), van zomen (Rosa pimpinellifolia, Silenenutans) en van heischale milieus(ulex euopaeus, Slachys officinalis, Potentillaeecta, Viola canina,eica cineea) en met 'gewone' gaslandplanten als Agostis capillais, Anthoxanthum odoatum en Festuca uba (mond. meded. G. Londo). Ook eldesin het buitenlandkomt de Zuideuopees-Westaziatische D. ameia vespeid en onegelmatig voo in veschillende vegetaties: open bossen, zomen, (baam- en bemjstuwelen, heiden, (doge) gaslanden,wegbemen en wijngaaden, op matig vochtig tot tamelijk doog, matig voedsel- en basenijk, meestal kalkam, matig zuu, humeus, leem of zandig leem, met een losse stuctuu en op elatief wame plaatsen. De biotoopbeschijvingen vinden we teug in de syntaxa Tifolion medii, Saothamnion,Festuco-Sedetaliaen Bometalia (Hess c.s., 1967; Obedofe, 1970; Guinochet & De Vilmoin, 1973; Rothmale, 1976). Ellenbeg (1979) vat de vegetaties waain de soot vookomt, samen met 'Anthopo-zoogeneHeiden und Wiesen' (incl. Molinio- Ahenatheetea). Samenvattend kan woden geconcludeed dat ons beeld van deecologie van D. ameia zee bepekt wed doo het zeldzame vookomen in Nedeland. De situaties waain de soot zich hie ecent heeft gevestigd, blijken vewantschapte vetonen in de zin van Van Leeuwen (1968) en komen, wat beteft Twente, in zekee mate oveeen met situaties in het buitenland. Met betekking tot de Gevelingen lijkt dit laatste niet het geval te zijn en is e spake van een bijzondee situatie. Dianthusameia is eensoot van gadiëntijke gaslandendie tot geheel veschillende syntaxa kunnen behoen waa de milieuomstandigheden kennelijk aan zee specifieke eisen voldoen. Soms kan de soot, evenals Linum cathaticum, tijdelijk massaal opteden. Een lage pimaie poduktie en een open vegetatie, waadoo voo deze een- tot meejaige soot pemanent milieus voohanden zijn om te kiemen, lijken van belang te zijn. Extensieve begazing (de plant wodt wel gegeten) kan dit bevodeen.ook bodemvedichting (beteding) kan hiebij een ol spelen (mond. meded. C.G. van Leeuwen & G. Londo). De ph de en mate van beschaduwingzijn minde van belang. Het behee in de Gevelingen was tot voo kot nogal wisselvallig van kaakte. Het is te hopendat Staatsbosbehee (de huidigebeheede van het gebied)ein zal slagen het behee nu voot te zetten met de zo gewenste constantie op gond van een zogvuldig en goedgekeudbeheesplan. Een gebied met zulke actuele en potentiële natuuwaaden is dit dubbel en dwas waad. Liteatuu Buijn, O. de, E.J. Weeda& J.A. Meijeink, De botanische betekenis van de bemen langs de zijtak van het Twentekanaal te hoogte van Deldeneboek. Inten appot. Buth, G.J.C. & M.G.M. Jansen, Histoie en van vegetatie de Schouwse poldedijken.natua 80, p Ellenbeg, H., Zeigewete de Gefaszpflanzen Mitteleuopas, 2. Aufl. Göttingen. Guinochet, M. & R. de Vilmoin, Floe de Fance 1. Pais. Hapeen, A.M.M. van, De vegetatie van Midden-Zeeland. Middelbug. 293

9 Geicht. Hess, H.E., E. Landolt & R. Hizel, 1967.Floa de Schweiz und angenzende Gebiete 1. Basel. Hoven, A. van de & R. Mooen, Veslag van een landschapsecologische kateing van de Veemansplaat - op de ontwikkelingsmogelijkheden van vochtige duinvalleivegetaties in de Gevelingen StudentenappotRijkswatestaat Deltadienst, Middelbug. Leeuwen, C.G. van, Sootenijke gaslanden en hun milieu. Kuipnieuws 30 (1), p Meijden, R. van de, E.J. Weeda,F.A.C.B. Adema & G.J. De Joncheee, Floa vannedeland, 20e duk. Goningen. Obedofe, E., PflanzensoziologischeExkusionsfloa fü Süddeutschland und die angenzenden Gebiete, 3. Aufl. Stuttgat. Rothmale, W., Exkusionsfloa fü die Gebiete de DDR und de BRD. Kitische Band, 4. Aufl. Belin. Sykoa, K.V. & C.M.P. Sykoa-Hendiks, A phytosociological investigation of the dikes of the 'Zak van Zuid-Beveland', The Nethelands. Poc. Kon. Ned. Ak. Wet., seies C, 80, p Weeda, E.J., Dianthus ameia L., in J. Mennema, A.J. Quené-Boteenbood& C.L. Plate, Atlas van de Nedelandse Floa 2. Utecht. Westhoff, V., P.A. Bakke, C.G. van Leeuwen & E.E. van de Voo, Wilde Planten 2. Amstedam. Westhoff, V. & A.J. den Held, Plantengemeenschappenin Nedeland. Zutphen. A contibution to the knowledge of Dianthus ameia L. Dianlhusameia was fomely consideed to be a chaacteistic species of the Tifolio-Geanietea in the Nethelands. Its (syn-)ecology at two new localities descibed in this pape diffes stongly fom that. At the Veemansplaat in the Gevelingen estuay (povince of Zeeland) it gows in Nanocypeion flavescentis and Caicion davallianae vegetation types (table in 1) inceasing numbes (table2). InTwente (easten pat of the Nethelands)it gows in an Ahenatheion-Violion caninae vegetation.the synecological position of the species in westen Euope is discussed. Itis concluded thatit occus in gadient-ich gasslandsbelongingto quite diffeent vegetation types. It is pobably impotantthat its localities in the Nethelands ae managedby means oflow-density gazing tokeep the vegetation pemanently open and to maintain the pesent low ate of pimay poduction. 294