Traditionele (dans)liedjes in het Utrechtse Lombok

Transcriptie

1 Taditionele (dans)liedes in het Utechtse Lombok Maie van Dik In de voige Respons (n. 4, 2000) heeft Willy Jongenbuge de eeste bevindingen weegegeven uit het TCULT-ondezoek, het ondezoek naa talen en cultuen in de multi-etnische Utechtse wik Lombok/Tansvaal, waabi ook volks- en taalkundigen van het Meetens Instituut zin betokken. In dit numme wil ik u gaag veslag doen van enkele aspecten uit het liedondezoek in de wik. De eden om aan het TCULT-ondezoek mee te doen was, dat het ondezoek naa mondelinge cultuu via deze weg uitgebeid kon woden met een momentopname van wat e vandaag de dag in een bepaalde wik in een bepaalde stad in Nedeland wodt gezongen. Dit uitgangspunt was, achteaf bezien, enigszins idealistisch, om niet te zeggen naïef. Volwassen Nedelandes bivoobeeld zingen in de egel niet in het openbaa, en als buitenstaande kom e ove hun zanggedag niet veel mee te weten dan wat ze daaove willen vetellen, voozove ze daa dan al ove willen paten (en met mi kunnen paten; ik speek niet alle talen die in Lombok woden gespoken, en niet iedeeen kent daa Nedelands). Toch is de opzet uitemate geslaagd bi op z n minst één leeftidscategoie, en wel die van kindeen in de leeftid van de basisschool (5-12 aa). Kindeen spelen op staat, op speelplaatsen, in paken en vooal in de speeltuin (in dit geval de speeltuin op het Bankaplein in Lombok/Tansvaal). Mits ze niet te duk met hun eigen zaken bezig zin, kun e ze aanspeken en wannee ze dan ove hun eeste vebazing of velegenheid heen zin, zin ze maa al te gaag beeid om te laten zien en te laten hoen wat ze kunnen en kennen. Dat zin, om te beginnen, de bekendste (en steeds wisselende) liedes uit de top-40, die in de Banka-speeltuin bina altid vestekt via een cassetteband woden afgespeeld. Vooal in het vooaa zie e bi bepaal- 35

2 Kindeen op de Salaam Lombok-makt (1998). de liedes goepes kindeen naa het podium ennen om daa de bi zo n numme behoende steetdance te oefenen voo de aalikse Playback and dance show tidens het Lombok Andes-feest op 5 mei. De top-40- liedes, veelal in het Engels, woden ook wel meegezongen, hoewel geen van de kindeen voldoende Engels kent om de teksten te begipen. Bi het kigete spelen, meestal doo ongens in het gote klimek, wodt e altid eest itueel afgeteld. De daabi gebuikte aftelveses vaiëen van taditioneel tot nieuw gemaakt. De meises vemaken zich dikwils met klapspelletes, klapliedes, die weliswaa aan mode ondehevig maa toch bina altid min of mee taditioneel zin. Nedelands taditioneel (kinde)liedepetoie blikt, althans in en om Lombok, op de basisscholen favoiet als altenatieve methode om het Nedelands onde de knie te kigen. Autochtone, maa vooal allochtone (Tukse, Maokkaanse, Suinaamse, Antilliaanse) kindeen 36

3 zongen voo ons, afgezien van sinteklaas-, kest- en andee (Nedelandse) aakingliedes, liedes als A B C (de hond gaat mee), A B C D E F G, Alle eendes zwemmen in het wate, Als m n vade en m n moede naa de makt toe gaan, Altid is Kotake ziek, Beend Bote (ging uit vaen), Daa zaten zeven kikketes, Die schuintamboes, Een, twee, die, vie (hoede van papie), Een, twee, kope thee, Goen is gas, Goene zwanen, witte zwanen, Iene miene mutte, Ik ben met min Katoote naa de botemakt geweest, In de maneschin, In Den Haag daa woont een gaaf, In Holland staat een huis, Klein, klein kleutete, Mieke hou e vast (aan de takken van de bomen), Mooi Iete Fiete (tek e baluk aan), Ozewiezewoze, Papegaaite leef e nog, Rood wit blauw (de koning met zin vouw), Slaap, kinde slaap, Twee emmetes wate halen, Vade Jacob, k Zag twee been, Zagen, zagen, wiedewiedewagen, Zakdoeke leggen en Zat een aape op een stoke. E zin nogal wat liedes of melodieën van liedes bi waaop in voege tiden in Nedeland wed (of, bi gelegenheid, nog steeds wodt) gedanst. Elk van die liedes had eigen, kenmekende passen, bewegingen en figuen, dikwils in combinatie met lopen of dansen in een king en het wisselen van patne. Zo wed e bivoobeeld op Teschelling gedanst op de melodie van A B C D E F G, dezelfde melodie oveigens Salaam Lombok-makt Yessine en Mouad. 37

4 als die van Kotake, op een melodievaiant van het Wilhelmus (de Wilhelmusdans) en, evenals in Goningen, Fiesland en Nood-Holland, op de melodie van Beend Bote. Een simpel voobeeld van zo n king- of eidans is nog te zien in het kingspellied Twee emmetes wate halen: in het eeste gedeelte staan de kindeen in een king of in een i tegenove elkaa en bewegen elkaas kuiselings vastgehouden handen heen en wee; in het tweede gedeelte lopen of spingen ze twee aan twee op de maat achte elkaa voot en in de laatste maat ( van e een, twee, die! ) wodt van patne gewisseld om wee opnieuw te kunnen beginnen. De melodie van Twee emmetes wate halen is een enigszins uitgebeide vesie van de in Twente en de Achtehoek bekende dans Boede Lazaus. De tekst van Twee emmetes zoals wi die heden ten dage kennen, wed omsteeks het aa 1900 voo het eest, met spelbeschiving, opgetekend in Boek en Wateland (N.H.) doo de ats C. Bakke. Het lied wed ons (Theo Mede, vehaal-ondezoeke, en mi, MD) in Lombok vescheidene malen voogezongen en voogedanst, onde mee in de Banka-speeltuin doo een goepe meises van Maokkaanse hekomst en, een andee kee, spontaan en te afwisseling van enkele in het Tuks gezongen eidansen, doo Sündüs (8 aa) en haa Bosnische viendinnete Kima (8). Het lied Zagen, zagen, wiedewiedewagen wed ons in 1998 op de Salaam Lombok (een soot badeie waa TCULT met een eigen stand vetegenwoodigd was) afzondelik voogezongen doo een kleine ongen en een klein meise, beiden van Maokkaanse hekomst. De melodie is vewant aan die van de in Oost-Nedeland (Twente en de Achtehoek) bekende dans Riepe iepe gaste, waavan in de liedtekst, evenals in de eeste egel van Zagen, zagen, telkens het eeste wood van elke egel wodt hehaald. De tekst van Zagen, zagen, wiedewiedewagen wed voo het eest gedukt in 1893 doo G.J. Boekenoogen (in Onze imen). Als m n vade en m n moede naa de makt (of kemis) toe gaan is een dans die in Twente bekend is onde de naam Hoksebage (As ik met mien mèken noa Hoksebage goa, o oa, o nei, doa ki wi ies met ne poeme noa, o oa, o nei). Met een nieuwe, Nedelandse tekst, maa nog steeds met de geëigende danspassen en bewegingen, is dit (kingdans)lied al vele decennia lang vaste pik in het kleuteondewis, en daadoo inmiddels ove heel Nedeland bekend geaakt. Het lied wed ons in de Banka-speeltuin voogezongen doo Sia (6 aa), Fuad (7), Akima (7), Adina (5) en Ali (5). Hetzelfde goepe zong vevolgens: 38

5 &4 2 & & Een, & Ro - bin - son, O - ve twee, die, zee,. Ro - bin - son, o - ve vie We.. (a) Robinson, Robinson, Voe mi in de luchtballon Ove zee, ove zee Met de maan en steen mee. (b) Een, twee, die, vie We dansen en we spingen En we maken veel plezie Vif, zes, zeven, acht En moede blaast de kaases uit En wenst ons goede nacht.. zee. De melodie waaop deze tekst wed gezongen is onmiskenbaa die van Lot is dood, een dans(lied) waavan onde mee op Wieingen 1 en Teschelling, 2 en in West-Fiesland 3 en Twente 4 optekeningen zin gemaakt. Dat wil niet zeggen dat de dans en/of het lied niet in heel Nedeland bekend zou(den) zin geweest. De oudste tot nu toe bekende vesie wed in 1872 gepubliceed in de Nedelandsche Bake- en Kindeimen van J. van Vloten (in latee dukken, vanaf 1874, ook met de nu nog steeds gezongen melodie): Voe mi in de. Met de maan en dan - sen en we.. Vif, zes, zeven, acht En moe - de blaast de.. spin - gen en we.. kaas - es uit en lucht - bal - lon. ste - en. mee. ma - ken veel ple - zie.. wenst ons goe - de nacht. 1 Pool, D., Wieingen, in: Diemaandelikse Bladen 18 (1919) p. 66/67 2 Kof-Schöde, E.H.E., Teschelling danst. Teschelling Veuman, B. en D. Bax, Liedeen en dansen uit West-Fiesland. s Gavenhage [Batelink, G.J. M.], Twents volksleven. Liedeen en Dansen, in: Neelands Volksleven 17 n. 3 (1967). 39

6 (a) Lot is dood, Lot is dood Lisen leît op steven Dat is goed, dat is goed Dan komen wi aan t even. In West-Fiesland zong men op het (b)-gedeelte (zie voige bladzide): Een twee die vie, Meise laat e zoenen van een ondeofficie Vif zes zeev acht, Meise laat e zoenen in het midden van de nacht. Uit Hengelo stamt een (tekst)vesie die, wat de imwooden beteft, dicht bi het (b)-gedeelte van de Utechtse Banka-vesie ligt: Eén, twee, dee, vee, Mêken-leef kom daans met mi, och doo mi dat plezee Vief zes zeuven acht, As i dan nich daansen wilt dan zeg k oe gooiendag gevolgd doo het aan Van Vloten s vesie vewante: (a) Lot is dood, Lot is dood, Liese ligt op staeven, Dat is good, dat is good, dan valt e wat te aeven. Het lied Daa zaten zeven kikketes wodt in het algemeen toegescheven aan Jan Piete Heie ( ). In wekelikheid heeft hi e twee coupletten bigemaakt die inmiddels zo goed als vegeten zin. De melodie (in mineu) die Heie doo Teko Steenhuis ( ) op zin venieuwde vesie heeft laten componeen 5 is al helemaal vegeten, voozove die ooit is aangeslagen. De melodie van Daa zaten zeven kikketes zoals wi die kennen, is een beweking doo Johan de Vee 6 van een (melodie)vesie die in 1830 in de Bommelwaad wed opgetekend en doo Van Vloten in 1874 wed gepubliceed in de dede duk van zin Bake- en Kindeimen. De Vee s beweking is in heel Nede- 5 In: Nedelandsche Liedeen (II), s Gavenhage [ ]. 6 In: Vee, J.de, Goede bekenden. Onze populaie kindeliedes [enz.] I, Amstedam [1910]. 40

7 land bekend geaakt omdat deze wed opgenomen in het sinds de eeste uitgave talloze malen hedukte Nedelandsch Volksliedeenboek, 7 een liedboek dat vooal in de eeste helft van de 20ste eeuw niet alleen in het lage ondewis wed gebuikt maa ook bi menig huisgezin op de piano stond. De Bommelewaadse vesie zelf, evenals de huidige vesie in 6/8 maat, de dansmaat bi uitstek, likt (qua melodie en vesvom) gebaseed te zin op het oude dansliede Daa liep een patete langs de kant (hei t was in de Mei), 8 maa kan ook zonde deze wetenschap gemakkelik als dansliede in gebuik zin geweest: & # 6 8 Daa & # J Daa & # Klom - pen, za - ten ze - ven kik - ke - tes. J R J J kwam e een boe met. J. klom - pen, klom - pen, Die al in een doo - ge.. klom - pen, tap - te e één van. sloot;. dood. Œ Œ Daa zaten zeven kikketes al in een dooge sloot; Daa kwam e een boe met klompen, Klompen, klompen, klompen, Die tapte e één van dood. Van Vloten, die in zin inleiding op de Bake- en Kindeimen benadukt alleen mondeling ovegelevede, niet eede in duk veschenen liedeen en imen in zin bundel te hebben willen opnemen, publiceede in de editie van 1874 die vesies van de zeven kikketes (waaonde de bovenstaande) die zowel wat tekst als melodie beteft nogal van elkaa veschillen, hetgeen op een uime vebeiding, een zekee oudedom en een zekee populaiteit van het lied wist. Een van de twee andee vesies (beide waaschinlik van onge datum) luidt als volgt: 7 Nedelandsch Volksliedeenboek [enz.], deel II, Amstedam Ook, zee uitgebeid en met melodie, in de editie van Van Vloten s Bake- en Kindeimen van

8 Daa waen zeven kikketes al in een boeesloot Die zouën kemis houën en dansten poot aan poot Louw is dood, Louw is dood. Leg hem in een kisten Zet hem een boeen-slaapmuts op Dan likt hi een Mennisten (Een Mennist, twee Mennist, Mogen in de doodkist). De maat en het polka-achtig itme van de melodie van deze vesie komen, met uitzondeing van de dede egel, die wodt vetaagd, oveeen met die van Lot is dood (vegelik ook egel 3, Louw is dood), hetgeen ook van deze vesie van de zeven kikketes doet vemoeden dat het als danslied heeft gefungeed. Daa zaten zeven kikketes wed ons in Lombok voogezongen doo Sahia (6), Mahomed (8), hun boete (3) en hun nichtes Richma (11) en Faa (7). Hun vades en moedes komen uit Paamaibo; zizelf zin allemaal in Nedeland geboen. Niet alleen kenden ze vi veel liedes en impes, ze waen ook heel inventief in het bedenken van nieuwe teksten en in het zelf impes maken. Het lied Beend Bote ging uit vaen bestaat uit twee coupletten die tot aan de aen viftig van de voige eeuw elk als afzondelik liede of vese hebben geciculeed. De tekst van het eeste couplet vescheen voo het eest in duk in de Rimpes en Veses uit de Oude Doos 9 (1910) en twintig aa late, met de huidige melodie, in Oude en Nieuwe Goninge Liedeen, 10 daa met de toevoeging Knieliede, ook bi het touwtespingen gezongen. Het huidige tweede couplet Een, twee, die, vie, vif, zes, zeven, Waa is Beend Bote gebleven? Hi is niet hie, hi is niet daa Hi is naa Ameika 9 Rimpes en Veses uit de Oude Doos vezameld doo S. Abamsz. Amstedam Goen, P., en G.R. Jage, Oude en Nieuwe Goninge Liedeen I. Delft

9 is, zonde de naam van Beend Bote, in de meeste Nedelandse povincies ook bekend geweest als aftelvese. 11 De tweede egel, Waa is [...] gebleven, wed ingevuld met onze Jan, onze Piet, min zuste Maie, Jan met de kat, Jan met zin meise, Jan met de meid en wat dies mee zi. Op de melodie wed in het begin van deze eeuw in Fiesland de polka gedanst, en op Teschelling zong men destids: Flip die vleugelt diemaal op een nacht De baas kwam thuis en die had hem niet vewacht Is hi dan niet hie, is hi dan niet daa Is hi dan soms naa Ameika? 12 In West-Fiesland was het liede bekend als een officiële, gestileede dans, met voogescheven passen, onde de titel Slaapmuts of Zevenpas. De tekst luidde: Een, twee, die, vie vif, zes, zeven Waa is de meid met de kindeen gebleven? Is ze dan niet hie, is ze dan niet daa, Dan is ze wel in Ameika. 13 In Lombok wodt het tweede couplet van Beend Bote doo de kindeen steevast afgeond met het liede Ameika, Ameika, Die maal in de ondte van e hopsasa. 14 Op de melodie van Beend Bote pobeet Sahia een eigen tekst: 11 Inzendingen collecties Boekenoogen (1894) en Anne de Vies (1931) (achief Meetens Instituut). 12 Kunst, J., Teschellinge Volksleven, Uithuizen 1915, ook in ( s Gavenhage) en Tekst, melodie en beschiving van de (king)dans in: Veuman, B. en D. Bax, Liedeen en Dansen uit West-Fiesland, s Gavenhage Tekst en melodie voo het eest in Kindezang en Kindespel [vezameld doo] Dien Kes, Jop Pollmann, Piet Tigges. I. Heemstede

10 Sinteklaase ging uit vaen Met zin schoentes naa Zuid-Laen En d komt te zeggen zou Naa een dikke zoen van ou. Enige logica ontbeekt, maa het imt wel en Sahia is pas zes aa. Ingenieus is een aanvulling op Beend Bote, niet te plekke vezonnen maa welovewogen al eede gemaakt doo Mahomed (8). Na het tweede couplet van Beend Bote, op een nieuwe, zelf bedachte melodie die naadloos ovegaat in die van Ameika, Ameika, zingt hi: & # c & # (2). Een, twee, die, vie, Hi & # J Wat & # J Hi & #. is niet hie, hi. vif, zes, is ze - ven,. niet daa, doet - ie in A - me - i - ka?. J J speelt van dit, hi. J. A - me - i - ka, A - me - i - ka, J. J Hi. speelt van dat, Œ Waa is Be - end U. J Hi is naa A -. speelt op zin ha -. J J Ja, hi speelt van J J J J J J J J Die maal in de ond - te van e Bot - e J J ge - ble-ven? me - i - ka.. mo - ni - ca al - les wat hop - sa - sa Œ Wat doet-ie in Ameika? Hi speelt op zin hamonica Hi speelt van dit, hi speelt van dat, Ja, hi speelt van alles wat Ameika, Ameika, Die maal in de ondte van e hopsasa. Op de school van Mahomed is zin vesie, sinds hi deze daa heeft geïntoduceed, doo de andee kindeen enthousiast ovegenomen. 44