dergelijke verspreiding zijn bij ons hoofdzakelijk in het

Transcriptie

1 Ove enige vondsten van Euphobia seulata Thuill. en E. platyphyllos L. in 1979 doo F. Sollman (Zevenaa) en E.J. Weeda (Rijkshebaium, Leiden) De stijve wolfsmelk, die volgens SMITH& TUTIN (1968) Euphobia seulata Thuill., volgens RIEDL (1970) E. sticta L. moet heten en die we hie confom HEUKELSVAN OOSTSTROOM (1977) vede als E. seulata zullen aanduiden, behoot in Nedeland tegenwoodig tot de zeldzaamstepl antesooten. Tot voo kot was het zelfs twijfelachtig of zij nog in ons land vookwam; volgens WESTHOFF c.s. (1970) nog wel uitest zelden", maa de meest ecente vondst dateede van 1951 (WEEDA, 1980). Uitgaande van de gedachte, dat de ondelinge gelijkenis van divese inheemse Euphobia s oozaak zou kunnen zijn van ove het hoofd zien van bepaalde zeldzame sooten uit dit genus, besloot de tweede van ons in augustus 1979 naae. seulata te gaan zoeken in de buut van enkele van voege bekende vindplaatsen, namelijk in het gebied tussen Steendeen en Doesbug. Kot voo hij dit voonemen wilde uitvoeen, hoode hij dat de eeste auteu tezamen met de hee J. Fentop (Zevenaa) hem ongevee een week voo was geweest methetvinden van een ecente goeiplaats van de stijve wolfsmelk enwel indedaad in het zojuist genoemde gebied, nabij debuutschap Rha (gem. Steendeen). Voo de ande bleef toen nog ove, in dezelfde omgeving andee goeiplaatsen te ontdekken, wat ook lukte: bij Rha kon het vookomen van E. seulata op twee, niet ve van elkaa gelegen plekken woden vastgesteld, voots bleek nabij Steendeen op één plaats nog één exemplaa voo te komen. Aan de hand van een vietal opnamen (tabel 1 ) willen we wat nade ingaan op de oecologie van E. seulata. Alleeestevenwel enkele liteatuugegevens ove vookomen en standplaats. Blijkens opgaven van Hegi& Bege (1924) is het aeaal van E. seulata te kaakteiseen als pontischsubmediteaan" ; in noodelijkmiddeneuopais het een stoomdalplant. Sooten met een degelijke vespeiding zijn bij ons hoofdzakelijk in het Fluviatieledistict te vewachten ene. seulatablijkt geheeltotdit distict te zijn bepekt; zij beeikt e haa noodwestgens. Vanoudskwam de stijve wolfsmelk hie te landealleen 100

2 . Phleumpatense+ Numme opname Oppevlakte (m ) IXI 1 X 1 0,5X2 X 2 IXI 1 X 1 IXI 1 X 1 Hoogte vegetatie (cm) (75) Bedekking kuidlaag (%) Bedekking moslaag (%) 4 «1 2 Euphobia seulata +.2fl 2.2 fl +fl.2fl Poa tivia vialis Agostis stolonifea f 4.4 f Lolium peenne +.2fl..2f Dactylis glomeata 2.2 f Ranunculus epens Calamagostis Calamagoslis epigejos') Euphobia esula Bachythecium cf. utabulum Ceatodon pupueas pupueus Unica Utica dioica 2.1 Atiplexpatula A tiplexpatuia + f + f Lapsana communis Galeopsis cf. tetahit + kn f Glechoma hedeacea Caduus cispus t f 2 ) ) fl Elytigia epens Rubus caesius fl Totaal aantal sooten 20 20(23) Tabel 1. Vie opnamen van vegetaties met Euphobia seulata in de gemeente Steendeen, van d.d. 25. VIII Sooten die slechts met een+ of in één opname vookomen, woden hieonde genoemd; waa niet andes vemeld, zijn deze in vegetatieve staat aangetoffen. Opn. 1: Talud bemsloot Olbugse weg ten ZO. van Rha. Add.: Byum agenteum +.2, Ceastium fontanum tiviale + f, Euhynchium hians +, E. paelongum+, Fissidens taxifolius 'folius +.2, Geanium dissectum + f, Heacleum sphondylium +, +, Polygonum aviculae fl, Pottia Pollia tuncata +.2 Taaxacum sect. sp, Vulgaia +, Tifolium m epens +. Opn. 2: Geppeltje langs Olbugse weg ten Z. van Rha, beschaduwd doo Faxinus excelsio. Goeiplaats onlangs gemaaid. Add.: Babula unguiculata +.2, Byum ubens +.2, Chaeophyllum temulum jv en iinn het maaisel, Cataegus monogyna jv, Festuca uba uba +.2, Poa nemoalis +.2 fl, Polygonum convolvulus fl; bovendien jovendien in het iet maaisel Alliaia petiolata en Galium apaine. Opn. 3: als de voige doch onbeschaduwd. Add.: Cisium avense, Stellaia media. Opn. 4: Tussen Steendeen en Rha, J. F. Oltmansweg, op klei in bem. Add. Babula.Babulc convoluta +.2, Byum capillae +.2, B. klinggaeffii klinggaejjii +.2, Caex hita.2 f, Dicanella schebeana +.2, D. vaia + 2, +.2, Lythum salicaia +, Phascum cuspidatum +.2.2, Phleum +.2 patense fl, Poa palustis +.2 f, Polygonum amphibium +. h ') gedetemineed doo R. van de Meijden. 2 ) in het maaisel. voo langs de Waal en de IJssel, waa zij een tamelijk gesloten vespeiding had en noodwaats tot Zutphen, westwaats totheeewaadenwed aangetoffen (WEEDA, 1.c.). Volgens WESTHOFF & DEN HELD (1969) is de soot in ons land kenmekend voo het Caucalidion, datonkuidvegetaties van gaanakkes op kalkhoudende, veelal zwae gond 101

3 in zie enigszins bestond omvat Indedaad is deze soot voege nogal eens op bouwland gevonden, maa ook op beschaduwde plaatsen en aan slootbemen. In de opnamen van akkeonkuidvegetaties van KRUSEMAN & VLIEGER (1939) en SISSINGH (1950) komt zij niet voo; toentetijd was zij eeds zee zeldzaam gewoden. Wel vemeldtlaatstgenoemdeauteu de soot als lokale kensoot van het Linaietum spuiae in de Betuwe. In Duitsland schijnt zij vooal voo te komen in iviebegeleidende wilgestuwelen(hegi & BEGER, L.c.) en inmin of mee open en udeale zoomvegetaties op vochtige, kalkijke ivieklei (GORS & MÜLLER, 1969). De eest ontdekte goeiplaats bij Rha, waa de meest vitale, voo een deel flink uitstoelendeexemplaen van destijve wolfsmelk staan, ligt in eenbemslootonde en nabij een ij van knotessen en knotwilgen. De begoeiing aan de slootkant bestaat uit bosplanten en uigtkuiden (AlliaioChaeophylletum) augustus gotendeels afgemaaid met enkele planten van vochtminnende stoingsvegetaties. Als bijzondeheid kwam in deze begoeiing, mee in de schaduw dane. seulata, één exemplaa van Aum maculatum voo. Opname 2 wed gemaakt tussen twee knotessen, opname onbeschaduwd stuk van dezelfde sloot. 3 iets vedeop in een lets oostelijke langs dezelfde weg als de voige goeiplaats komt E. seulata voo op een op het zuiden geëxponeede,zonnige en vij dogeslootbem; desoot is hie schaase en minde vitaal. Te plaatse zijn Calamagostis epigejos, Dactylis glomeata en Euphobia esula de sooten belangijkste in de begoeiing, een combinatie welke wijst in de ichting van het JuncoMenthetumlongifoliae en doet vemoeden dat deze bem soms wodt afgeband. De vegetatie bleek ecent te zijn gemaaid en was daadoo kennelijk opene gewoden, waavan behalve E. seulata ook een aantal acocape mossen had gepofiteed; oveigens waen de voonaamste sooten in de moslaag de schaduwvedagende Bachythecium (cf.) utabulum en Fissidens taxifolius. Op deze goeiplaats wed opname 1 gemaakt. Mee naa Steendeen toe wed zoals gezegd één uitstoelend exemplaa van de stijve wolfsmelk gevonden. Zij goeide hie op vij open, vochtige gond in een wegbem, vemoedelijk op een gedempte sloot; zijdelings wed zij enigszins beschaduwd doo jonge aanplant De begeleidende vegetatie opname 4 ovewegend uit planten van vochtige stoingsmilieus, met een enkele zoomplant ( Rubus caesius). Het substaat was op allegoeiplaatsen zwae ivieklei.de standplaats van;e. seulata is op gond van het voogaande als volgt te kaakteiseen: vij open, enigszins udeaal, bij vookeu vochtig, al dan nietbeschaduwd. Bij alle veschil in floistische samenstelling van de begeleidende begoeiing valt op dat deze telkens bestaat uit een combinatie van zoomplanten met planten uit gazige stoingsvegetaties (AgopyoRumicion cispi). De betekkelijke onbestendigheid van het doo E. seulata bewoonde milieu maakt het moeilijk, een gegaandeede" beheesvom aan te geven. De soot schijnt touwens ook op haa mee bestendige goeiplaatsen in sommigejaen afwezig te zijn (HEGI & BEGER, 1.c.). De bestaande beheesvom" (maaien, wellicht incidenteel afbanden) biedt vemoedelijk de beste mogelijkheid om de noodzakelijke openheid de goeiplaatsen te handhaven en zo het vootbestaan van depopulatie van E. seulata zoveel mogelijk te waabogen. Onbedeigd is de soot te plaatse niet: de voonaamste goeiplaats loopt gevaa doo voogenomen velegging en/of vebeding van de weg waaaan hij ligt Daaom is het Staatsbosbehee zospoedig mogelijk op de hoogte gebacht van het bestaan van de goeiplaatsen. 102

4 ook Doesbug Volledigheidshalve noemen we hie nog de oudee vondsten in de omgeving van Steendeen: in 1874 wed E. seulata vezameld langs een weg nabij de IJssel onde Doesbug, in 1889 op kleigond aan de weg Steendeen Amstedam) en 1939 in het dop Steendeen. (Heb. Univ. v. Tenslotte de vaag, of de stijve wolfsmelk niet op mee plaatsen in Nedeland nog aanwezig zou kunnen zijn. De meeste kans daaop heeft menlangs de Waal, waa de soot voege met name bij Millingen, Bemmel, Winssen en Heeewaaden hehaaldelijk is gevonden. Het is zeke niet uitgesloten, dat zij ove het hoofdwodt gezien. Habitueellijkt zij vij veel op E. peplus, bij welke soot de eindstandige schemen eveneens diestalig plegen te zijn. Goed ontwikkelde exemplaen van E. seulata zijn fose en steke uitstoelenddan die van E. peplus en hebbenin tegenstellingtot deze een iets vehoutende stengelvoet. Goede ondescheidingskenmeken geven de bladand: fijn gezaagd bij E. seulata, gaafbij E.peplus, envooal de vucht, die bij E. peplus glad, bij E. seulata met het blote oog gezien opvallend wattig is. Ook van de bede wolfsmelk (Euphobia platyphyllos L.) valt een vondst uit 1979 te melden en wel in ZeeuwsVlaandeen. De vindplaats ligt ten westen van Beskens, op kleihopen, gestot in een moeasje langs de Westescheldedijk. Tweemaal eede was E. platyphyllos in dit gebied gevonden, namelijk bij Cadzand in 1913 en bij Philippine in Ook deze submediteane soot beeikt hie te lande haa noodgens (HEGI & BEGER, l.c.) en behoot e tot de zeldzaamheden; sinds 1950 was zij uit 6 uuhokken bekend (WEEDA, 1980). Het vespeidingsbeeld van E. platyphyllos vetoont veel oveeenkomst met dat van deminde zeldzamelinaia spuia: beide zijn gevondenin het Schelde en het Rijngedeelte van hetfluviatieledistict met een uitlope tot Leiden. Wellicht is een zekee gelijkenis tussen E. platyphyllos en de algemene E. helioscopia e de oozaak van, dat de eestgenoemde ove het hoofd wodt gezien. Habitueel komen zij vij stek oveeen; beide hebbenals egel een vijfstalig, eindstandig schem. E. platyphyllos is gemiddeld fose, vaak opvallend wijdbloeiend" en heeft in tegenstelling tot E. helioscopia wattige vuchten, zij het minde opvallend dan bij E. seulata; midden ove elk van de die deelvuchtjes loopt een min of mee duidelijke watvije" zone. Evenals E. seulata wodt E. platyphyllos doo WESTHOFF & DEN HELD (1969) kensoot van het Caucalidion genoemd; ook deze soot komt niet voo in de opnamen van akkeonkuidvegetaties van KRUSEMAN & VLIEGER (1939) en SISSINGH (1950) en wodt doo laatstgenoemde auteu als lokale kensoot van het Linaietum spuiae in de Betuwe genoemd. Vede vemeldt C.G.G.J. van Steenis op het etiket bij een exemplaa, vezameld op bouwland aan de Koelaan bij Zeist in 1921, dat het in gezelschap van Linaia elatineenl. spuia wed aangetoffen.toelsta(l972) noemtė. platyphyllos voo de onkuidvegetatie in een peeboomgaad te Deest in de Betuwe, waa o.m. ook E. exigua, Linaia mino, L. elatine en L. spuia veel vookwamen. Ook bij Beskens wed E. platyphyllos aangetoffen in een vegetatie waain het Linaietum spuiae duidelijk was vetegenwoodigd, zoals blijkt uit de volgende opname: Ten westen van Beskens, langs de weg aan de voet van het duin en de dijk langs de Westeschelde, op kleihoop gestot in moeasje, 0,5 X 2 2 m. 7.IX Vegetatie 15 (60) cm hoog. Bedekking kuidlaag 15%; geen moslaag. 103

5 Maticaia ecutita Polygonum aviculae 1.1 ft 1.1 f Sonchus aspe Sinapis avensis Elytigia epens +.2 fl Tifolium patense.2 fl Alopecuus myosuoides Lolium peenne Veonica pesica +.2fl +.2fl Polygonum convolvulus f Medicago lupulina f Veonica hedeifolia hedeifolia f') Anagallis avensis avensis Plantago majopleiospema Atiplex patula + ff Ranunculus acis Euphobiaplatyphyllos Stachys palustis Euphobiaexigua Rumex obtusifoliusobtusifolius Deze vegetatie komt, hoewel zij niet op een akkegebied wed aangetoffen, duidelijk oveeen met het stoppelaspect" van het Linaietum spuiae equisetosum. In totaal weden, vespeid ove de kleihopen, enkele tientallen exemplaen van E. platyphyllos aangetoffen. De meeste van de in de opname genoemde sooten komen ook voo in de sootenlijst van TROELSTRA (l.c.). Zowel van E. seulata als van E. platyphyllos kwam de vondst te laat om nog op het kaatje in de Atlas van de NedelandseFloa te kunnen woden opgenomen.een atlas, die aan zijn doel beantwoodt, is nu eenmaal gedoemd te veoudeen, en uitgestoven gewaande sooten zijn e om te woden teuggevonden. Liteatuu GADELLA, TH. W. J., Vaiatie bij de klimopeepijs (Veonica hedeifolia s.1.) op het eiland Texel. Goteia 10 (2/3), p GÖRS, S. & TH. MÜLLER, Beitag zu Kenntnis de nitophilen Saumgesellschaften Südwestdeutschlands. Mitt. Flo.soz. Abeitsgem. N.F. 14, p. HEGI, G. & H. BEGER (m.m.v. W. Zimmemann), Euphobiaceae. Illustiete Floa von Mitteleuopa5 (1), p HeukelsVan Ooststoom, Floa van Nedeland, 19e duk. Goningen. KRUSEMAN, G. & J. VLIEGER, Akkeassociaties in Nedeland. Ned. Kuidk. Ach. 49, p RIEDL, H Euphobia veucosa and E. sticta to be ejected? Taxon 19, p SISSINGH, G., Onkuidassociaties in Nedeland (SIGMAcommunication 106). 'sgavenhage. SMITH, A. R. & T. G. HJTIN, Euphobia L., in T. G. Tutin, V. H. Heywood, N. A. Buges, D. H. Valentine, S. M. Waltes & D. A. Webb, Floa Euopaea 2, p. A. TROELSTRA, S., Onkuiden in een modene boomgaad. Goteia 6 (1), p WEEDA, E. J., Euphobiaplatyphyllos L. en E. seulata Thuill.,in J. Mennema,A. J. Quené Boteenbood & C. L. Plate, Atlas van de Nedelandse Floa 1. Amstedam. WESTHOFF, V., P. A. BAKKER, C. G. VAN LEEUWEN & E. E. VAN DER VOO, Wilde Planten 1. Amstedam. & A. J. DEN HELD, Plantengemeenschappen in Nedeland. Zutphen. ') Vuchtdagend opteden van Veonica hedeifolia hedeifolia in Septembe schijnt tot de hoge uitzondeingen te behoen (vegelijk Gadella, 1980, p. 39). 104

6 Some ecods of Euphobia seulata Thuill. and E. platyphyllos L. in 1979 Euphobia seulata, though not ecoded in the Nethelands afte 1951, was efound in 1979 nea Steendeen in the IJssel valley in Geldeland at thee localities lying nea togethe. Its habitat can be descibed as athe somewhat open, udeal, pefeably moist, sometimes shady on ive clay. E. seulata is accompanied by plants of gassy, moe o less moist, distubed habitats and plants of wood magins. E. platyphyllos, which is also a ae species in the Nethelands, was ecoded in 1979 in Zeeuwsch Vlaandeen. This species appeas to occu in weed vegetationon clay soils (Linaietum spuiae). 105