Ik vel het weer. Het is er weer. Sms even, dan de hele tijd. Ik wil je niet kwetsen. Ik wil het niet weer zeggen, maar het is er weer. (Gijs Hrvers) Overprikkeling Veel mensen met autisme hebben gede intellectuele mgelijkheden. Hierdr zijn zij in staat m het gemis p het gebied van sciale vaardigheden te cmpenseren en te camufleren. Zij leren de regels vr sciaal verkeer uit hun hfd en verleven dr het tepassen van aangeleerde sciale scripts. Mensen met autisme kunnen meestal geen berep den p hun intuïtie en missen vaak de vaardigheden m nuitgesprken signalen p te vangen. Dr de verwarring die ntstaat kan er snel verprikkeling ntstaan. Samenhang Mensen met autisme hebben meite m de samenhang tussen de verschillende gebeurtenissen helder te krijgen. Het detail denken verrzaakt immers dat gebeurtenissen niet in de juiste cntext geplaatst wrden. Het gefragmenteerd verwerken van de waarnemingen zrgt vr een vertraging in de infrmatieverwerking. Kmt er meer infrmatie binnen dan dat er verwerkt kan wrden, dan ntstaat er zelfs een srt filevrming in het hfd. Het gevlg is verprikkeling en cntrleverlies en daarmee ntstaat een grt gevel van nveiligheid. Men raakt het verzicht kwijt en reageert met ngewenst gedrag als verlevingsstrategie. 1
Een natuurlijk prces Agressie en wede kmen altijd vrt uit angst! De basis emtie angst en de reacties die hieruit vrtvleien wrden gegenereerd en geregisseerd dr de amygdala. De amygdala, k amandelkern genemd, maakt deel uit van het udste deel van de hersenen, het limbisch systeem. Dit systeem is een srt emtinele schildwacht. Het enige dat telt is verleven. Als er gevaar dreigt dan neemt deze schildwacht de regie ver m direct tt actie te kunnen vergaan. Adrenaline, nr-adrenaline en crtisl wrden in het lichaam afgegeven m p de vlucht te kunnen slaan, te vechten f te verstijven en juist niet te reageren. Tegelijkertijd stpt het denkvermgen, de ne-crtex k het ratinele brein genemd. Want in dreigende situaties ntbreekt immers de tijd m verstandig te verleggen wat het beste plan van aanpak zal zijn. Een snelle reactie van de amygdala zrgt er dus vr dat wij het gevaar kunnen ntwijken ng vr we beseffen dat wij ns in een dergelijke situatie bevinden. Dr verprikkeling zijn mensen met autisme niet meer in staat m ratineel m te gaan met de situatie. Angst krijgt de verhand en de amygdala zrgt vr een vecht-, vlucht- f verstijvingsreactie. Een angstaanval bij mensen met autisme reguleren dr gerust te stellen, te praten, te schreeuwen f vast te pakken is kansls en zal de angst alleen versterken en dus averechts werken. Beter is m er vr te zrgen dat er p dat mment z min mgelijk prikkels binnenkmen. Dus zwijg z veel als mgelijk en vermijd aanrakingen. Het rustig wrden laat dan meestal niet lang p zich wachten. Sms echter zijn er situaties waarin de uiting van de angst een gevaar kan vrmen vr de persn en zijn/haar mgeving. Dan is het zaak m vr veiligheid te zrgen en wellicht m hem/haar uit de situatie te halen. Vaak werkt het m p dat mment iets tegengestelds te den. Degene met autisme zal de mismatch pmerken en uit de emtie kunnen gaan. Maar blijf zveel mgelijk zwijgen en begeleid met gebaren en visuele ndersteuning. 2
Fases Allereerst is het ndzakelijk m de verschillende fases te herkennen waarin degene met autisme zich bevindt. Niet in elke fase is het geschikt m een gesprek te veren. Pas als degene met autisme zich veilig velt zal deze infrmatie kunnen pnemen en dit kunnen verwerken. Binnen nze methde Kleur Bekennen nderscheiden wij 3 fases. Fase 1 Het gaat ged, de persn is rustig en verziet wat hij/zij det en velt. In deze fase kan hij/zij functineren en is ged aanspreekbaar. Deze fase is een prima referentie/ijkpunt vr het nrmale gedrag. Zdra het gedrag gaat afwijken ben je alert f de persn zich in de vlgende fase bevindt. Fase 2 In deze fase heeft degene met autisme teveel prikkels en infrmatie te verwerken gekregen. Dit heft niet eens altijd zichtbaar te zijn. Ok als hij/zij een uur lang gecncentreerd aan het werk is geweest kan zijn/haar hfd ineens vl zijn gelpen. Eigenlijk zu er bij elk gedrag dat afwijkt van fase 1 bij de mgeving een alarmbel meten gaan rinkelen. Het afwijkende signaalgedrag kan er als vlgt uitzien: schelden en vleken paniekaanvallen verdrietig pestgedrag schppen en slaan schreeuwen bnken en fladderen pdringerig en claimend gedrag betweterig gedrag ngemtiveerd en slrdig gedrag brutaal niet aan willen kijken geen antwrden geven p vragen geluiden maken tellen van veel vragen in zichzelf gekeerd zijn verlies van urine f ntlasting 3
Vr de buitenwereld schijnbaar ngewenst en vervelend gedrag. Maar vr iemand met autisme betekent dit dat er nauwelijks ng eigen regie is. Deze uitingen kmen nit vrt uit nwil. Het is pure nmacht en gegeven dr de situatie f mstandigheden waar degene met autisme p dat mment in verkeert. In fase 2 is het daarm nauwelijks mgelijk m verbaal te cmmuniceren! Dr de verprikkeling wrdt helder nadenken bemeilijkt. Praten zrgt vr ng meer prikkels die het verbelaste infrmatieverwerkingssysteem niet meer kan verwerken. De emties nemen de verhand en kleuren de gedachten verder in. In deze fase is er p nn-verbaal en gedragsniveau ng wel cmmunicatie mgelijk. Dat betekent dat je het gesprek stpt en zrgt vr een veilige lichaamstaal dr je bijvrbeeld kleiner te maken. Verder zu je de persn met autisme achter de Nintend/cmputer kunnen zetten f naar een rustige prikkelarme ruimte kunnen brengen m tt rust te kmen. Ok kan het zijn dat je iedereen bij hem/haar weghaalt. Bijvrbeeld bij een escalatie p het schlplein. Creëer rust en ruimte en geef duidelijkheid p nduidelijkheid. Vermijd verder zveel mgelijk prikkels. Prikkels zijn: aanraken, schuderklpje, praten, geruststellen, gedbedelde wrden. Zdra de persn terug is in fase 1 kun je bespreken waar het mis ging en afspraken maken he hij/zij m hulp kan vragen als hij/zij merkt dat zijn/haar hfd vl lpt. Wanneer prikkels blijven binnenkmen en de persn niet tt rust kmt, bestaat het risic dat hij/zij drschiet naar fase 3. Fase 3 In deze fase is de persn met autisme vaak niet meer aanspreekbaar. Degene is z angstig en verprikkeld dat het verlevingsmechanisme het verneemt. In deze fase kan de persn met autisme in zijn/haar paniek en angst een gevaar vr zichzelf f zijn/haar mgeving zijn. Het cntact met de werkelijkheid is verdwenen. Er treedt een reactie p in de vrm van verstijven, vluchten f vechten. Hij/zij zal reageren p elke prikkel die binnenkmt, alsf er levensgevaar is. Rust en veiligheid bieden is het enige wat je ng kunt den ttdat de persn weer tt zichzelf kmt. Wanneer een persn een gevaar is vr zichzelf f zijn/haar mgeving zrg er dan vr dat de persn uit de mgeving wrdt weggehaald. Ng beter: haal de mgeving weg bij de persn. In ieder geval is het van belang m alle prikkels weg te halen zdat hij/zij tt rust kan kmen. 4
De meeste mensen vinden het heel bedreigend m vastgehuden te wrden en kunnen daardr niet tt rust kmen. Dr het vasthuden blijf je prikkels tedienen die er vr zrgen dat de persn in deze testand blijft. Er zijn uitznderingen. Smmige mensen wrden juist rustig wanneer zij wrden vastgehuden. Zdra degene met autisme tt rust is gekmen en zich weer veilig velt is er een gesprek mgelijk en kun je samen nderzeken wat de aanleiding tt de escalatie was. 5