De cursist heeft inzicht en praktische handvatten om weerbaar te zijn bij conflicten, agressie, stress
|
|
- Krista Wauters
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Del: De cursist heeft inzicht en praktische handvatten m weerbaar te zijn bij cnflicten, agressie, stress De cursist kmt tt een functinele zelfanalyse De cursist kan functinele feedback geven aan cllega s Vrjaar 2008
2 2 Therie en praktisch handelen bij cnflicten, agressie Menselijk handelen / basale reacties / nbewuste acties: Hersenen; Reptiele brein (erinstinct, intuïtie) Signalen naar het reptiele brein vechten, vluchten, vriezen Het reptielenbrein, k bekend als de hersenstam, vrmt het primitiefste hersengebied. Het is verantwrdelijk vr de vecht-f-vlucht respns en vr vele fundamentele bilgische functies. Het limbische systeem f zgdierbrein vrmt het sciale brein en werkt als scheidingsvlak met de wereld. Het helpt ns m prblemen p te lssen, relaties te nderhuden en nze plaats in de maatschappij in te nemen. Het limbische systeem bestuurt k alle klieren in het lichaam en bewaakt daarm evenwicht en gezndheid. De necrtex vrmt het hgere brein en wrdt beschuwd als de cntrleur van nze hgere vermgens, zals lgica, nadenken en ns gevel vr het spirituele. Men gelft dat dit deel van het brein ns nderscheidt van andere zgdieren. Welke dminantie heb ik? Vechten, vluchten, vriezen? Overleven kan tegen de dminantie ingaan! Wat de je wanneer iemand met allerlei wapens binnenkmt? Wat de je bij dezelfde persn als die je kind vast heeft? Gedrag heeft altijd een berichtwaarde en beïnvledt altijd de ander. Gedrag is cmmunicatie, gedrag beïnvled gedrag
3 3 Cmmunicatie Cmmunicatie is de uitwisseling van gedachten, gevelens en ideeën tussen mensen. (via de zintuigen: visueel, auditief, tactiel, reuk, smaak) Cmmunicatie is een infrmatie-uitwisselingsprces wat al dan niet, meer f minder bewust verlpt. Het infrmatie-uitwisselingsprces kunnen we indelen in verbale en nn-verbale cmmunicatie. Nn-verbaal dr lichaamstaal (uitingen van het lichaam; mimiek, spierspanning, kleur, emtie etc). Verbaal dr geluiden (taal, wrden, intnatie etc) Nn-verbale signalen geven waarde aan wrden. Dat effect is zelfs z belangrijk dat je mag stellen dat de wrden zelf niet zveel betekenen. Geschreven wrden ndigen uit tt een interpretatie, een eigen betekenis geven aan de bdschap. (een verhgde kans p stress en agressie) Een zelfde bdschap dr de telefn geeft, dr intnaties en verduidelijking p het mment, een duidelijkere bdschap. De meest duidelijke bdschap kan wrden vergebracht dr persnlijk cntact. In cmmunicatie blijken nn-verbale uitingen veel meer invled te hebben dan wrden. Dit verzicht geeft de invled van verschillende uitingen aan. Cmmunicatie: Wrden 7 % Taalgebruik (intnatie ) 38 % Huding van lichaam / lichaamstaal 55 % De attitude, huding / uitstraling is dus een zéér belangrijke factr. Om spanning, stress f agressie te hanteren kun je rekening huden met dit gegeven. Cmmunicatie is dus alles wat zich tussen mensen afspeelt. Gedrag is cmmunicatie (gedrag beïnvled gedrag) Gedrag heeft altijd een berichtwaarde en beïnvledt altijd de ander. Agressie Agressie is k cmmunicatie. Agressie als uiting van een emtie. - Tussen twee persnen. - Vaak met meerderen ( grepen tegen elkaar, 1 tegen een grep, grep tegen 1 ) - Sms tegen zichzelf ( frustratie, suïcide ) Signalen zrgen er vr dat we iets als agressie ervaren; In jezelf Dr anderen : nbehagen, pkmende spanning, irritatie : wijzen, scherp aankijken, schelden, bedreigen, slaan, (verbale en nn verbale uitingen) Cmmunicatie tussen ju en een ander kan dus tt een gevel van spanning leiden. Er is dan sprake van een fysieke reactie in je lijf. Dit gebeurt k wanneer de cmmunicatie tussen anderen plaats heeft. Zelfs het kijken naar situaties met pkmende spanning kan dit effect pleveren. (vechten, vluchten, vriezen) ( Ok wel het GAS, Generaal Aanpassing Systeem, genemd)
4 4 Vrmen van agressie Frustratieagressie = de emmer lpt ver. is echte emtie, is niet in verhuding,nvrspelbaar, zwart/wit verwijten, cntrle kwijt Instrumentele agressie = p een del uit. Del kan zijn materie, status, macht. gecntrleerd, herhaling ( vrspelbaar ), dreigen, manipuleren ( bruut f subtiel ) Agressie ten gevlge van psychische strnis / middelengebruik = geen lgische rzaak, drang,waanbeelden, vrgeschiedenis, bewustzijnsverandering. (5%) Gedragskeuze In plaats van dit menselijke gedrag trainen we p het wenselijke gedrag. Innerlijke en uiterlijke cntrle dr Juiste ademhaling / buikademhaling Juiste huding Eigen gedachten sturen Kennis hebben van de situatie Vaardigheden kunnen inzetten Wenselijk f prfessineel handelen kent geen sprbekje. Iedere situatie is weer anders. Om wenselijk gedrag te vertnen, gebruiken en te te passen hebben we grip ndig p ns eigen functineren. Vrdat we signalen ged kunnen zien, ruiken, velen f ervaren, hebben we een zekere mate van zelfbeheersing en kennis ntrent deze materie ndig. Om spanning af te laten vleien zijn een aantal methdes in te zetten. Ok hier geldt weer dat je met gebruiken wat het beste bij je past. Smmige mensen zetten alle middelen in. Anderen huden het bij één vrm. Alles is best als het maar werkt. Fysiek Afstand nemen, tt waar het veilig aanvelt. Ondertussen langzamer ademhalen Niet te veel bewegingen maken Als je spreekt langzaam, krte zinnen, zwaarder p het einde. Rustig ( g ) cntact Observeren, kijken Psychisch Ratineel versus irratineel ( weerbaar denken ) Gedrag lskppelen van persn Observatie gebruiken m p feiten te rdelen Afleiding Als er dan tch sprake is van een spanning f cnflict dan kunnen we een aantal tactieken nderscheiden die passen bij de verschillende dminanties.
5 5 Het is wenselijk m te kunnen switchen met deze tactieken. De tactieken werken sms krt sms meteen, vaak in samenhang met elkaar. Je kunt k steeds terug in de cyclus en weer pbuwen. Ok kan de-escalaties lang duren en vraagt het m geduld, terwijl het gevel sms de vrkeur heeft m snel te handelen. Omwille van de relatie verdient het dan tch aanbeveling m je de rl aan twee resultaten te werken: 1. Cnflicthantering 2. Relatiebuw/ behud Belangrijk is een gedragsuiting die z dicht mgelijk bij je eigen identiteit past. Het mag niet nnatuurlijk verkmen p een agressr. Gecnfrnteerd wrden met agressie leidt tt fysieke en psychische en gedragsmatige reacties Onder invled van adrenaline gaat het lichaam zich klaarmaken vr de strijd. Het Generale Aanpassing Systeem det z n werk. maar. dr het herkennen en erkennen van rzaken van gedrag, het weten, zien en accepteren dat mensen verschillend zijn, de juiste handvatten te gebruiken, bewust, gecntrleerd te handelen, feedback te geven p je eigen en andermans handelen, vertruwen te hebben in jezelf, anderen en je taak duidelijkheid te hebben ver jezelf, anderen en je taak de realiteit van de situatie te zien, zul je in cnflictueuze situaties functineler kunnen handelen. Cnflicten ntstaan dr; 80 % Eg en trts 17 % Nemen van lijf en leden, eigendmmen (territrium) 3 % Onder invled van middelen
6 6 Praktische training t.b.v. cnflictsituaties / agressie Menselijk systeem, spearsystem : Bij een pltselinge, nverwachte, enrme prikkel zal het lichaam zich beschermen dr de (reactie) flinch, een huding m het nverwachte (gevaar) te pareren. De reactie is mede afhankelijk van; De auditieve prikkel (belangrijke invled!) De snelheid van de beweging De mate van agressie De afstand t..v. De betrkkenheid Belangrijk is de berepshuding: Vanuit je berepsperspectief Vanuit het perspectief van de cliënt He laat ik me niet (minder) verrassen? mindset (veiligheid) in de situatie (ben je bewust dat je verrast kunt wrden) kennen, herkennen en erkennen van de situatie Herkennen en erkennen van gedrag Pr-actief handelen Vrwaarts denken en handelen
7 7 Flinch / reactie van je lichaam: Armen, handen beschermen vral het hfd Benen wrden in getrkken Deze uitgangshuding gebruiken we verder als enige techniek en tactiek bij. De meest gunstige huding in situaties waarin cnflicten kunnen ntstaan; De armen, handen vr het lichaam hebben De handen, armen gebruiken bij de cmmunicatie De handen, armen gebruiken passend bij de situatie (praten met handen en veten) Niets in je handen hebben (in de flinch zul je vasthuden wat je vast hebt) Een duidelijke, pen huding van waaruit de flinch makkelijk kan wrden gemaakt De veten, benen in een schrede, alerte, stand Ok in het benaderen van cliënten gebruiken we deze basishuding waarbij we steeds de meest gunstige zelfverdediging huding hebben. Bij een verrassing zal ns lichaam flinchen. Bij een passende mind-set zullen we makkelijker; Herstellen, cntrle krijgen ver ns handelen Vruit kunnen denken en handelen Duidelijk verkmen Gehanteerde trainingsvrmen; Slaan met kussens waardr een flinch huding wrdt gecreëerd Een nverwachtse actie verbaal, passend ndersteund Aanspreken van de cliënt die fysiek agressief wrdt Ondersteunde filmpjes; he wrdt er gevchten p straat, basaal Cntrleren, fixeren van een cliënt Du prcedures in het benaderen en cntrleren, fixeren van een cliënt Cntrleren, fixeren in diverse situaties; vrije ruimte, zittend p een stel, zittend aan een tafel.
8 8 Omstander apathie, Genvese-syndrm, bijstaander effect, bystander syndrm Een gemeenschappelijke verklaring van dit fenmeen; He meer mstanders, minder ptreden de ander zal wel ptreden, men velt zich minder verantwirdelijk Meer kwaliteit bij de ander (ervaring, berep, inschatting Drdat andere niet ingrijpen zal het wel niet z erg zijn Onzekerheid he p te treden Stress en angst waardr verminderde prestaties Van; OMSTANDER naar INGRIJPER Remmend werken Situatinele kenmerken Plaats (stad) Tijd ( s nachts) Veel andere mstanders Niet ingrijpende mstanders Gebruikt geweld beperkt Ambigu (nduidelijke, vage) situatie Meerdere daders en slachtffers Geen reactie slachtffer Persnlijke kenmerken Fysiek Afwezigheid Fysieke cmpetenties (bijvrbeeld Niet kunnen Zwemmen Psychisch Geen gevel van verantwrdelijkheid Angst Slecht humeur Van; OMSTANDER naar INGRIJPER Stimulerend kunnen werken
9 9 Situatinele kenmerken Plaats (Drp) Tijd (verdag) Weinig andere mstanders Andere mstanders die ingrijpen Gebruikte geweld buiten prprtineel Duidelijke situatie Meerdere daders versus 1 slachtffer Gedrag slachtffer (bv persnlijke hulpvraag) Persnlijke kenmerken Fysiek Aanwezigheid Fysieke cmpetenties bijv. kunnen Zwemmen, Zelfverdediging, EHBO, et cetera Psychisch Gevel van verantwrdelijkheid Assertiviteit Sympathie t..v. slachtffer Wede t..v. dader Ged humeur Risic s nemen Eigen slachtfferervaring Sciale waarden Zelfvertruwen Het bijstaander effect verminderen dr: Sciale verantwrdelijkheid Betrkkenheid Persnlijkheid Bekwaamheid TEAMVORMING EN SAMENWERKING JE KUNT NIET VERDER KOMEN MET DE PROCEDURE EN DE INHOUD, DAN DE INTERAKTIE JE TOESTAAT. Kunnen we het grepsprces versnellen? JA Je kunt het grepsprces versnellen dr de grepsleden het gevel te geven dat ze cmpetent zijn, dat ze geaccepteerd zijn, en dat ze vldende invled hebben p de kers van het team. Grepsleden hebben; de behefte m zich cmpetent te velen de behefte m zich geaccepteerd te velen de behefte aan vldende persnlijke invled Samenwerkingsprcessen versnellen.m in stresssituaties beter p kunnen treden; Bij nieuwe mensen in de grep begint het prces pnieuw!!
10 10 Risic s vr stress en agressie verminderen; DUIDELIJKHEID VERTROUWEN REALISME - afspraken - regels, prtcllen etc. - gemedstestand - cllega s - cllega s - jezelf - team - wat kun je - wat mag je - de situatie T IJ D E N R U I M T E Ruimte HERKENNEN VAN RISICOSITUATIE Tijd VERMIJDEN / Preventieve acties INCIDENT Flinch / reactie van je lichaam: BEHEERSEN
Een natuurlijk proces
Ik vel het weer. Het is er weer. Sms even, dan de hele tijd. Ik wil je niet kwetsen. Ik wil het niet weer zeggen, maar het is er weer. (Gijs Hrvers) Overprikkeling Veel mensen met autisme hebben gede intellectuele
Nadere informatieCursussen CJG. (samenwerking tussen De Meerpaal en het onderwijs in Dronten) Voortgezet Onderwijs
Cursussen CJG (samenwerking tussen De Meerpaal en het nderwijs in Drnten) Vrtgezet Onderwijs 1 Faalangst (vrtgezet nderwijs) Faalangsttraining is vr jngeren die gespannen zijn en (te) veel nadenken ver
Nadere informatieVragenlijst: Ouderenagressie, een verschijnsel in Thuiszorg Bilzen?
Bijlage 1: de vragenlijst Vragenlijst: Ouderenagressie, een verschijnsel in Thuiszrg Bilzen? Ik de een nderzek naar uderenagressie ten aanzien van de hulpverlening vr mijn eindwerk. Dit nderzek de ik mede
Nadere informatiePedagogisch klimaat en autisme. Pedagogisch klimaat en de Klimaatschaal. Groepsprocessen bij jongeren: rol van de leerkracht.
Pedaggisch klimaat en autisme dr Ad Dnkers Klimaatschaal SIGA Dinsdag 9 december 2014 Inleiding Even vrstellen.. Pedaggisch klimaat en de Klimaatschaal Grepsprcessen bij jngeren: rl van de leerkracht.
Nadere informatiePESTEN. Deze folder is een hulpmiddel voor jou en je kind om samen te leren over pesten en hoe je dit kan stoppen.
PESTEN Deze flder is een hulpmiddel vr ju en je kind m samen te leren ver pesten en he je dit kan stppen. WAT IS PESTEN? Pesten is iemand anders bewust bedreigen, bang maken, uitdagen, uitschelden f pijn
Nadere informatievisietekst preventie en omgang agressief gedrag KIDS Borggravevijversstraat 9 3500 Hasselt tel. 011/22 25 93 fax 011/24 20 14 kids@kids.
visietekst preventie en mgang agressief gedrag KIDS Brggravevijversstraat 9 3500 Hasselt tel. 011/22 25 93 fax 011/24 20 14 kids@kids.be visie Agressie maakt nlsmakelijk deel uit van het menselijk bestaan
Nadere informatiePestprotocol. 1 Achtergrond. 1.1 Uitgangspunt. 1.2 Pesten in het cluster-4-onderwijs. Onderwijs. Pestprotocol Versie: 1.0 Datum: 20 mei 2014
Pestprtcl Onderwijs Pestprtcl Versie: 1.0 Datum: 20 mei 2014 1 Achtergrnd 1.1 Uitgangspunt Beleid tegen pesten valt binnen het veiligheidsbeleid van Yulius Onderwijs. Ons uitgangspunt is dat nze schl een
Nadere informatiePEST PROTOCOL. Prins Willem-Alexanderschool
PEST PROTOCOL Prins Willem-Alexanderschl Wat is een pestprtcl? Een pestprtcl is een aantal vereenkmsten ver het tegengaan van pesten. Een afspraak tussen de schl, de kinderen en de uders. Waarm een pestprtcl?
Nadere informatieStap 1. Wat wil jij?
Stap 1. Hi Iemand heeft het idee dat jij wel wat supprt kunt gebruiken. Dat kunnen je uders zijn, een vriend/vriendin een therapeut f iemand anders die ju ged kent. Die iemand wil graag dat jij hulp krijgt
Nadere informatiePestprotocol basisschool Pieter Wijten
Pestprtcl basisschl Pieter Wijten Basisschl Pieter Wijten werkt aan een veilig schlklimaat waarin kinderen respectvl met elkaar mgaan. Ze hanteert drie principes: Ik zrg ged vr mezelf Ik zrg ged vr de
Nadere informatieHuiswerk Informatie voor alle ouders
Nummer 6 mei 2010 Huiswerk Infrmatie vr alle uders Huiswerk en efening Ged leren lezen en rekenen is belangrijk, want je hebt deze vaardigheden in het dagelijks leven veral ndig. Kinderen ged leren lezen
Nadere informatieCliëntprofielen- en productenboek auditief en/of communicatief Extramurale zorg
Cliëntprfielen- en prductenbek auditief en/f cmmunicatief Extramurale zrg Status: Bijgesteld p basis van stelselwijzigingen miv 2015 Datum: 9 januari 2015 Versie: 1.3 Inhudspgave Inleiding 3 Cliëntprfiel
Nadere informatieProtocol bij het overlijden van een gezinslid van een leerling
Prtcl bij het verlijden van een gezinslid van een leerling Algemeen: Er wrden geen mededelingen aan de pers gedaan. Het lcatie aanspreekpunt f de directeur meldt alleen dat nze 1 ste zrg de nabestaanden
Nadere informatieBiontica Workshop Zelfredzaamheid & Zelfsturing
Bintica Wrkshp Zelfredzaamheid & Zelfsturing Visie p Zelfredzaamheid & Zelfsturing Lgica van het gevel, Arnld Crnelis, 1998, ISBN 90-72258- 02-9 Het verbrgen prgramma vr het menselijk leren is aangebren
Nadere informatiere-integratie jobcaoching praktijkleerwerktraject De Pastorie diverse branches social return
jbcaching praktijkleerwerktraject De Pastrie scial return Stichting MatchWinners Rermnd jbcaching praktijkleerwerktraject De Pastrie scial return Stichting Matchwinners Rermnd 1. Intr Sinds 2009 biedt
Nadere informatieIntervisiemethodes. In andermans schoenen methode. Incidentenmethode. Kernmodel intervisiemethode. Roddelmethode. Leren van elkaars succes methode
Intervisiemethdes In andermans schenen methde Incidentenmethde Kernmdel intervisiemethde Rddelmethde Leren van elkaars succes methde Vijf stappen methde In andermans schenen methde Vrwaarden: Vrdelen:
Nadere informatieBeleidsplan Sociale Veiligheid
Beleidsplan Sciale Veiligheid Basisschl t Klkhuis Hazelaar 47 5664VE Geldrp Ieder kind det erte! t Klkhuis is in schljaar 2016-2017 gestart met de invering van De Vreedzame Schl. De Vreedzame Schl vrziet
Nadere informatieACT: visie ACT. Uitgangspunt: Normale processen dragen bij tot psychisch lijden (cf Relational Frame Theory)
ACT: visie ACT Uitgangspunt: Nrmale prcessen dragen bij tt psychisch lijden (cf Relatinal Frame Thery) Uitgangspunt: Mensen zijn in staat m betekenisvlle levens te leiden met de verbale mgelijkheden die
Nadere informatieStart duurzame inzetbaarheid
Start duurzame inzetbaarheid Een praktijkcasus Dr: Rlf Weijers, Pauline Miedema Hewel duurzame inzetbaarheid een veelbesprken thema is, blijft het lastig m het cncreet te maken en er handen aan veten aan
Nadere informatieDe aandachtspuntenlijst
De aandachtspuntenlijst Wat is de aandachtspuntenlijst? De aandachtspuntenlijst is een verzicht van nderwerpen die aan de rde kunnen kmen tijdens een afspraak met de neurlg. Onderwerpen waarver u meer
Nadere informatieLicht traumatisch hersenletsel (kinderen t/m 5 jaar)
Licht traumatisch hersenletsel (kinderen t/m 5 jaar) 2 Inleiding Uw kind heeft een licht traumatisch hfd-/hersenletsel pgelpen dr een ngeval f een klap tegen zijn/haar hfd. Deze flder beschrijft de infrmatie
Nadere informatieVOEL OOK DE MAGIE VAN KINDEROPVANG EN NATUUR!
Ontwikkeling van kinderen, stagnatie van de ntwikkeling en drverwijzen Wij prberen er vr te zrgen dat kinderen zich bij nze pvang plezierig velen en zich kunnen ntwikkelen. Om te kunnen berdelen f dit
Nadere informatieVier beproefde manieren om de pot met goud, leren van elkaars ervaringen, open te maken
Vier beprefde manieren m de pt met gud, leren van elkaars ervaringen, pen te maken Het leren van ervaringen vraagt m het nderzeken van die ervaringen, het liefst in een grep samen met anderen. Dit kan
Nadere informatieLeer / ontwikkelingslijnen. Opleiding Helpende Zorg en Welzijn. BOL en BBL NAAM STUDENT:..
Leer / ntwikkelingslijnen Opleiding Helpende Zrg en Welzijn BOL en BBL NAAM SUDEN:.. 1 2 Uitleg van het leerlijnenbekje Vr je ligt het leerlijnenbekje van je pleiding Helpende Zrg & Welzijn niveau 2. ijdens
Nadere informatieAls uitgangspunt zijn er drie wensen waar jij uit kunt kiezen:
Stap 2 Wat ga je den? Je gaat een wens kiezen ver wat jij anders wilt in het met elkaar mgaan. Daarna kies je twee manieren waarp jullie die wens gaan waarmaken. Je schrijft k ng p welke kwaliteiten en
Nadere informatieRichtlijnen functioneringsgesprek evangelist. Versie 1.0
Richtlijnen functineringsgesprek evangelist Versie 1.0 Datum: mei 2015 1. Inleiding In deze brchure krijgt u een praktische handreiking met betrekking tt het huden van een functineringsgesprek met een
Nadere informatieHandreiking functionerings- en beoordelingsgesprekken griffiers
Handreiking functinerings- en berdelingsgesprekken griffiers September 2014 Functineringsgesprek Als de griffier is aangesteld, is het verstandig m met elkaar te blijven reflecteren p het functineren.
Nadere informatieHuiswerk. Waarom geven wij op school huiswerk? Wij vinden huiswerk zinvol, omdat we denken daar het volgende mee te kunnen bereiken :
Versie: ktber 2016 Huiswerk Op nze schl wrdt in diverse grepen huiswerk gegeven. Onder huiswerk verstaan we werk dat vanuit de schl meegegeven wrdt en waarvan verwacht wrdt dat het dr de kinderen thuis
Nadere informatieBij leefbaarheid gaat het er om hoe mensen hun omgeving ervaren en beoordelen.
1 Leefbaarheid is een belangrijk, z niet hét thema van de laatste jaren. De wnmgeving wrdt vr mensen steeds belangrijker vr de ervaren wn. Ok vanuit het perspectief van sciale chesie, veiligheid en sciaal-ecnmische
Nadere informatieGoede relatie met collega s, maakt leraren gelukkig
Gede relatie met cllega s, maakt leraren gelukkig He leraren zich velen, f ze het vlhuden in nderwijs en geneg energie krijgen, hangt k af van de kwaliteit van hun relaties met cllega s p schl. Dat blijkt
Nadere informatieFunctiefamilie: Directie
Bijlage 3 bij Regeling ntwikkelen, functineren en berdelen (Cmpetenties per functieprfiel) Functiefamilie: Directie Cmpetentie: Netwerken De mate waarin de persn relaties en/f samenwerkingsverbanden binnen
Nadere informatieMediteren voor Musici
Het Sandelhut Meditatietechnieken, Caching en Training Mediteren vr Musici Lcatie: Het Beekse Bshuis Girlesedijk ngenummerd Hilvarenbeek Pst: Gildelaan 41 5081 PJ Hilvarenbeek Cntact: 06 155 77 510 infrmatie@hetsandelhut.nl
Nadere informatieEenzaamheid. 1. Ter inleiding 2. 2. Wat is eenzaamheid? 2
Eenzaamheid Idske de Haan- de Jng> 1. Ter inleiding 2 2. Wat is eenzaamheid? 2 3. He ntstaat eenzaamheid 3 a. Externe factren 3 b. Persnlijkheidskenmerken f karakter 4 c. Gedragspatrnen
Nadere informatieUit hetzelfde nest gegroeid.
Uit hetzelfde nest gegreid. Marina de Jde Als mijn zus sterft zal het me niets den! Zij laat me vlkmen kud. Ik heb geneg met haar afgezien, het is echt een serpent, je zu eens meten weten, laat een vruw
Nadere informatieAgressiemanagement. Management Consulting and Research Kapeldreef 60, 3001 Heverlee Tel. 016/29 83 11 Fax 016/29 83 19 Website http://www.mcr-bvba.
Agressiemanagement Bedrijven, rganisaties en schlen krijgen steeds vaker met agressie te maken. Wanneer je met mensen werkt, bestaat er immers de kans p cnflicten. Z n cnflict kan escaleren in bedreigingen,
Nadere informatiePestprotocol Cazemierschool 2012
Pestprtcl Cazemierschl 2012 Vrwrd De Cazemierschl is een Prtestants Christelijke schl, die werkt vanuit de Jenaplanvisie. Dat betekent dat vr nze schl de algemeen menselijke waarden zals gemeenschapszin,
Nadere informatieHet Nieuwe Werken: hieperdepiep hoera? De rol van de OR bij de invoering van Het Nieuwe Werken
Het Nieuwe Werken: hieperdepiep hera? De rl van de OR bij de invering van Het Nieuwe Werken De kans is grt dat er in uw rganisatie al wrdt gesprken ver de invering van Het Nieuwe Werken. En z niet, dan
Nadere informatieGedragsprotocol Samenwerkingsschool Balans. Wat is het gedragsprotocol? Uitgangspunt. Pesten of plagen?
Gedragsprtcl Samenwerkingsschl Balans Wat is het gedragsprtcl? Het gedragsprtcl vrmt de verklaring van het schlbestuur, de directie, de leerkrachten, de leerlingen en de uders waarin is vastgelegd dat
Nadere informatieAgressie bij dementie, hoe hier mee om te gaan
Agressie bij dementie, he hier mee m te gaan Agressie is een svrm welke vrtkmt uit een emtie. Het is zichtbaar, de emtie er achter is vaak meilijk te peilen bij cliënten met dementie en daarm wrdt het
Nadere informatieEXPERTISESTEEKKAART. Kothemstraat z/n 1703 Schepdaal (Dilbeek)
EXPERTISESTEEKKAART 1) Naam van de schl/dienst/vrziening: De Pel Vzw Adresgegevens: Kthemstraat z/n 1703 Schepdaal (Dilbeek) 2) Dmein van expertise: Sherbrne 3) Beschrijving expertise: De basisgedachte
Nadere informatiePresentatie Geheugenverlies/ dementie. Maandag 18 juni Meentkerk Huizen
Presentatie Geheugenverlies/ dementie Maandag 18 juni Meentkerk Huizen Prgramma Wat is dementie? Dementie herkennen Omgaan met dementie Wat kunt u (samen) den Waar kunt u terecht Pastrale zrg Wat is dementie
Nadere informatieo o o BIJLAGE PEDAGOGISCHE VISIE A. Gedragsindicatoren personeel in relatie tot leerlingen (vice versa)
PEDAGOGISCHE VISIE A. Algemeen De pedaggische visie vertelt he de schl met leerlingen, persneel en uders van leerlingen wil mgaan en wat de schl verwacht ten aanzien van de relatie tussen leerlingen en
Nadere informatie5.2.1 Jezelf losmaken uit overtuigingen
Stap 5 Deel 2 Je met niet alles gelven wat je denkt Lesje 5.2.1 Jezelf lsmaken uit vertuigingen Je hebt eerder al pgeschreven welke gedachtes zijn uitgegreid tt vertuigingen: de beelden ver jezelf en anderen
Nadere informatieCoachingsgesprek met gebruikers
Cachingsgesprek met gebruikers Sympsium Perinatale perikelen De Bakermat Dr. Sabine Van Baelen Academisch Centrum vr Huisartsgeneeskunde Randvrwaarden Persn met er klaar vr zijn met het zelf echt willen
Nadere informatieRichtlijnen voor leidinggevenden: 1. bij agressie... 2 2. bij (arbeids-) conflicten... 4 3. bij seksuele intimidatie... 7 4. bij pesten...
Richtlijnen vr leidinggevenden: 1. bij agressie... 2 2. bij (arbeids-) cnflicten... 4 3. bij seksuele intimidatie... 7 4. bij pesten... 9 Richtlijnen vr medewerkers, cllega s en melders: 5. he te handelen
Nadere informatieLicht traumatisch hersenletsel (volwassenen)
Licht traumatisch hersenletsel (vlwassenen) 2 Inleiding U heeft een licht traumatisch hfd-/hersenletsel pgelpen dr een ngeval f een klap tegen uw hfd. Deze flder beschrijft de infrmatie ver de mgelijke
Nadere informatieChic, zo n gedragspatroongrafiek!
Chic, z n gedragspatrngrafiek! Leerdelen: De leerlingen kunnen nder begeleiding de verwevenheid tussen ecnmische, sciale en eclgische aspecten in duurzaamheidsvraagstukken herkennen. De leerlingen krijgen
Nadere informatieVergaderen Informatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 1 van 7. Vergaderen
Vergaderen Infrmatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 1 van 7 Vergaderen Vergaderen Infrmatieblad (VP) IEV1 Bladzijde 2 van 7 Vergaderen Elke vergadering kent een vaste structuur en een vaste vlgrde. Deze structuur
Nadere informatiedepressie wat kun je doen als iemand in je omgeving een depressie heeft?
depressie raakt iedereen wat kun je den als iemand in je mgeving een depressie heeft? INHOUD Inleiding 4 De Depressie Vereniging 5 Tips vr naasten van mensen met een depressie 6 Het prbleem erkennen 6
Nadere informatieRIZIV: Opleiden van werkzoekenden, die erkend arbeidsongeschikt zijn.
RIZIV: Opleiden van werkzekenden, die erkend arbeidsngeschikt zijn. VERSIE 2015 Inhudspgave OOK ERKEND ARBEIDSONGESCHIKTE PERSONEN HEBBEN RECHT OP OPLEIDING...2 Visie...2 Delgrep...2 Partners in het traject...2
Nadere informatieHeb jij het gevoel dat niemand jou begrijpt?
Heb jij het gevel dat niemand ju begrijpt? Dan is dit e-bk met tips vr Gevelige Mensen zeker wat vr ju! Als je met juw Geveligheid ged m kunt gaan, maak je het tt juw GAVE! Tips vr hggevelige mensen Bijznder(e)
Nadere informatieCompetentieprofiel van de hulpverlenerambulancier
Cmpetentieprfiel van de hulpverlenerambulancier (Wet hudende diverse bepalingen inzake gezndheidszrg van 19 december 2008) 1. De ambulancier ntwikkelt zich persnlijk en prfessineel De ambulancier neemt
Nadere informatieMetacognitieve Therapie
Metacgnitieve Therapie MODULE 10: TERUGVALPREVENTIE 10.1 terugvalpreventie 10.2 Psychse/schizfrenie: diagnse f stigma? Het begrip psychse, respectievelijk schizfrenie, wekt bij veel mensen een verkeerde
Nadere informatieOntdekken van talenten jouw woorden, jouw verhaal
Ontdekken van talenten juw wrden, juw verhaal Methdiek Omschrijving: Kunnen werken met je talenten geeft mensen energie, weerbaarheid en veerkracht. Via deze methdiek wrden teams uitgendigd m hun talenten
Nadere informatieOnze school gebruikt hierbij naast het SPCO veiligheidplan, in ieder geval de volgende hulpmiddelen:
Graaf Jan van Mntfrtschl Beleid ter vrkming en/f regulering van pestgedrag 1. 1 Inleiding: Iedere schl heeft een veilig schlklimaat ndig. Op de Graaf Jan van Mntfrtschl zijn wij ns ervan bewust dat veiligheid
Nadere informatieSuccesvol samenwerken met ouders. Onderzoek Ouderbetrokkenheid. Bundel in te kijken in de leraarskamer. http://flob.sint-niklaas.
Onderzek Ouderbetrkkenheid V.U. : Lieve Van Daele, Grte Markt 1, 9100 Sint-Niklaas Succesvl samenwerken met uders Bundel in te kijken in de leraarskamer http://flb.sint-niklaas.be ONDERZOEK GOK-PROJECT
Nadere informatieDe denkstijltest. CompetenZa info@competenza.nu www.competenza.nu
De denkstijltest Wat is het? Uw manier van denken bepaalt in sterke mate he u zich velt en he u handelt. Dat geldt vr individuen, maar k vr teams en rganisaties. MindSnar is een methde waarmee denkstijlen
Nadere informatieGBS HET KOMPAS ZEGT NEEN TEGEN PESTEN!
GBS HET KOMPAS ZEGT NEEN TEGEN PESTEN! Pstadres: GBS Het Kmpas, Kardinaal J. Cardijnstraat 1, 9170 Sint-Gillis-Waas, 03 727 17 70 1. Visie Als schl willen we extra aandacht geven aan het welbevinden van
Nadere informatieDe groepsleerkrachten bereiden zich samen voor op het gesprek met hun groep.
PROTOCOL ROUWVERWERKING Het stappenplan A. Het bericht kmt binnen Bericht van een ngeluk f verlijden van een leerling - Tezeggen dat er iemand zal terugbellen. Vragen p welk nummer men bereikbaar is en
Nadere informatieVAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD
VAN OUDERCOMITÉ NAAR OUDERRAAD Sinds 1 september 2004 kan elke schl een uderraad prichten vlgens het participatiedecreet. Het schlbestuur is verplicht m een uderraad p te richten als 10% van de uders er
Nadere informatieFUNCTIEBESCHRIJVING VERTEGENWOORDIGER RETAIL
1. Functietitel : FUNCTIEBESCHRIJVING VERTEGENWOORDIGER RETAIL Vertegenwrdiger retail 2. Afdeling in de rganisatie : Sales departement unit retail 3. Psitinering binnen het bedrijf : De vertegenwrdiger
Nadere informatieVerandering en weerstand
Verandering en weerstand Micrplitiek in nderwijsvernieuwing Geert Kelchtermans Virginie März Centrum vr Onderwijsbeleid, -vernieuwing en Lerarenpleiding Wat is het prbleem? Butade: het enige cnstante in
Nadere informatieIZC protocol 2011-2012 Obs De Voorsprong
Lcatie: Ruijsdaelstraat 11 Lcatie: Van Damstraat7 2525 AA Den Haag 2512 PG Den Haag 070-3805157 070-3807733 IZC prtcl 2011-2012 Obs De Vrsprng Vrwaarden: Een lln. wrdt besprken in de IZC indien er sprake
Nadere informatieAls je eerder een paard hebt gehad, wat is de reden dat je hem niet meer hebt of wat is de reden dat je er nog een bij wilt?
Checklist eigen paard Vrdat je een eigen paard kpt is het raadzaam vr jezelf na te gaan wat je nu eigenlijk echt wil. Onderstaande lijst is een ged hulpmiddel m je wens eens tegen het licht te huden en
Nadere informatieDe zeven competenties van een sprankelende en effectieve trainer
De zeven cmpetenties van een sprankelende en effectieve trainer Iedere trainer heeft eigen unieke talenten en kwaliteiten. Onderstaand vind je ns verzicht van 7 cmpetenties vr een sprankelende en effectieve
Nadere informatieWegwijzer. Dagbehandeling in Behandelcentrum Heideheuvel Informatie voor kinderen en ouders
Wegwijzer Dagbehandeling in Behandelcentrum Heideheuvel Infrmatie vr kinderen en uders WELKOM! De kmende tijd kmen jij en je uders een dagbehandeling vlgen in Heideheuvel. In Heideheuvel werken we in een
Nadere informatieContract gedragsverandering
Cntract gedragsverandering Stappenplan m je delen te bereiken Tips m je delen te bereiken Cntract vr gedragsverandering (vrbeeld) Del/gedrag Om deel te nemen aan de Dam tt Dam lp met mijn vriendengrep
Nadere informatieKenmerken en uitkomsten van professionele echtscheidingsbemiddeling in Vlaanderen
Kenmerken en uitkmsten van prfessinele echtscheidingsbemiddeling in Vlaanderen 20 nvember 2015 Prf. Dr. Sfie Vanassche Dr. An Katrien Sdermans Prf. dr. Ken Matthijs Family and Ppulatin Studies, KU Leuven
Nadere informatieTraining Effectief Monumentenbeheer
Training Effectief Mnumentenbeheer Naast kennis is een gevel van ged vakmanschap ndig. He km je tt een effectief en kwalitatief hgwaardig beheer van mnumenten? TEM 2019 Training Effectief Mnumentenbeheer
Nadere informatieSociaal veiligheidsprotocol VMBO Helicon Eindhoven
Sciaal veiligheidsprtcl VMBO Helicn Eindhven Dit prtcl is een bijlage van het begeleidingsplan van nze schl. Standpunt In dit prtcl verklaren schl en uders tezamen, dat we grensverschrijdend gedrag en
Nadere informatieLEERVRAAG 2. - Informatie: - informeren. - observeren. - middelen zoeken. - actie ondernemen. - evalueren
LEERVRAAG 2 Leervraag (wat is /he kan ik vraag) He krijg ik een vllediger beeld van de hulp die Daan krijgt? Activiteiten uit stappenpla n - infrmeren - bserveren - middelen zeken - actie ndernemen - evalueren
Nadere informatieMeldcode bij een vermoeden van kindermishandeling voor scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009]
1 Algemeen Meldcde bij een vermeden van kindermishandeling vr scheidingsbegeleiders [versie 28-04-2009] 1.1 Iedere ScS Scheidingsspecialist, ScS Zandkasteelcach, ScS OKEE-cach, hierna te nemen scheidingsbegeleider,
Nadere informatieInformatie over de gevolgen van een niet-aangeboren hersenletsel (NAH)
Infrmatie ver de gevlgen van een niet-aangebren hersenletsel (NAH) x OVERZICHT 1. SPECIFIEKE PROBLEEMGEBIEDEN pagina Lichamelijk Mtrische prblemen Sensrische prblemen Neurlgische prblemen Cgnitief Vertraging
Nadere informatieDe MINDFUL BOX. De MINDFUL BOX deel 2. MINDFULNESS onthaasten. Mindfulness voor het werk en het leven 10/08/2012. I AM Instituut
vr het werk en het leven mindfulness en fcus vr bedrijven Technlgische supergrei We hebben snellere cmmunicatie dan it, meer cmputers en telefnverbindingen, de technlgische mgelijkheden zijn vertienvudigd
Nadere informatieAce! Training E-learning module 'vragen stellen' Cursus communicatievaardigheden 1
Ace! Training E-learning mdule 'vragen stellen' Cursus cmmunicatievaardigheden 1 Gede vragen stellen Vragen stellen is een vrm van verbale cmmunicatie. Verbale cmmunicatie bestaat uit spreken en luisteren.
Nadere informatieMedewerkerMonitor Benchmark in de Zorg
MedewerkerMnitr Benchmark in de Zrg Telichting pzet vragenlijst en invulinstructies U heeft een inlgcde ntvangen per brief f per e-mail. Mcht u geen inlgcde ntvangen hebben, dan kunt u terecht bij de benchmarkcördinatr
Nadere informatieHET DEMOCRATISCH GEHALTE VAN MIJN GROEP
HET DEMOCRATISCH GEHALTE VAN MIJN GROEP INFORMATIE OVER DE ACTIVITEIT Delgrep Duur Materiaal Delstellingen 4 de / 5 de / 6 de jaar secundair nderwijs +/- 30 minuten Een kpie van het raster vr elke leerling
Nadere informatieJij bent de centrale contactpersoon en staat in contact met de permanentieverantwoordelijke van Rode Kruis-Vlaanderen.
CHECKLIST IN NOOD Jij bent de centrale cntactpersn en staat in cntact met de permanentieverantwrdelijke van Rde Kruis-Vlaanderen. Juw vrnaamste taak is dan k INFORMEREN de ndige infrmatie verzamelen en
Nadere informatieZorgplan. Naam. Adres. Uitgerekende datum. Administratienummer. Naam en adres verloskundige praktijk
Zrgplan Naam Adres Uitgerekende datum Administratienummer Naam en adres verlskundige praktijk datum tijd Met wie Afsprakenlijst Gefeliciteerd met uw zwangerschap! Tijdens uw zwangerschap zal u nder cntrle
Nadere informatiePassend Onderwijs. Tot wanneer is het nog passend?
Wat zijn de grenzen aan de zrg die de Uilenburcht kan bieden? Tt hever reikt de draagkracht van De Uilenburcht? Achtergrnd Het uitgangspunt van De Uilenburcht is altijd dat we nze leerlingen z lang mgelijk
Nadere informatieIWI. De Gemeenteraad Postbus 11563
Inspectie Werk en Inkmen Tezicht Gemeentelijk Dmein De Gemeenteraad Pstbus 11563 2502 AN Den Haag Prinses Beatrixlaan 82 2595 AL Den Haag Telefn (070) 304 44 44 Fax (070) 304 44 45 www.lwiweb.nl Cntactpersn
Nadere informatieSOEPEL ALS RIET, STERK ALS ROTS Workshop op de Icoba Studiedag Wees wijs: voorkom agressie 03/05/2011 Gent 13/05/2011 Hasselt 15/06/2011 Leuven
SOEPEL ALS RIET, STERK ALS ROTS Wrkshp p de Icba Studiedag Wees wijs: vrkm agressie 03/05/2011 Gent 13/05/2011 Hasselt 15/06/2011 Leuven Dr Suzanne Cautaert Terra Training & Caching www.terratraining.be
Nadere informatieJustitieasssitent (M/V)
MOD WVG afdeling Persneel Kning Albert II-laan 35 bus 30 1030 BRUSSEL T 02 553 31 52 F 02 553 34 77 persneel@wvg.vlaanderen.be FUNCTIEBESCHRIJVING ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
Nadere informatieACT in LOB. De informatietrechter. Werkbladen. Toolkit. Check je info-level! Level 1. Level 2. Level 3. Level 4
ACT in LOB Werkbladen Tlkit De infrmatietrechter Deze tl helpt je m de grte heveelheid infrmatie ver studiekeuze vr jezelf behapbaar te maken. Je kunt p verschillende niveaus met de infrmatie ver studies
Nadere informatieGenderloopbaankloof: enkele voorzetten vanuit Persephone vzw, organisatie van vrouwen met een handicap of invaliderende chronische ziekte
Genderlpbaanklf: enkele vrzetten vanuit Persephne vzw, rganisatie van vruwen met een handicap f invaliderende chrnische ziekte De genderlpbaanklf verdient aandacht van de beleidsmakers en de sciale partners.
Nadere informatieLOGO Fontys HS xxx DELIVERABLE 1-07 VRAGENLIJST KENNISMAKEN
LOGO Fntys HS xxx DELIVERABLE 1-07 VRAGENLIJST KENNISMAKEN met Fntys Hgeschl XXX studiejaar 2009-2010 Vul de vragenlijst in en neem deze mee naar het gesprek met de dcent. 1. Persnlijke gegevens Vr- en
Nadere informatiePedagogisch beleidsplan 2011-2013. Christelijke Peuterspeelzaal Lotje
Pedaggisch beleidsplan 2011-2013 Christelijke Peuterspeelzaal Ltje Inhudspgave 1. Inleiding 2. Visie 3. Delen 4. Uitwerking van de delen 4.1 Liefdevlle benadering 4.2 Bijbelse waarden en nrmen 4.3 Emtinele
Nadere informatieAnti Pestbeleid Uitgangspunt: Ieder kind heeft recht op een veilige omgeving en een plezierige schooltijd. Achtergrond
Anti Pestbeleid Uitgangspunt: Ieder kind heeft recht p een veilige mgeving en een plezierige schltijd Achtergrnd - Wat is pesten? 'Iemand wrdt getreiterd f is het mikpunt van pesterijen als hij f zij herhaaldelijk
Nadere informatie: Persoonlijk Begeleider. Algemene informatie Naam organisatie : De Haardstee. FWG-niveau : 40
Persnlijk Begeleider Algemene infrmatie Naam rganisatie : De Haardstee Functie : Persnlijk Begeleider Onderdeel : primaire zrg FWG-niveau : 40 Psitie en rl in de rganisatie. De persnlijk begeleider krijgt
Nadere informatieDuurzaam inzetbaar in een vitale organisatie
Duurzaam inzetbaar in een vitale rganisatie Vitaliteit en bevlgenheid vrmen sleutelbegrippen vr het ptimaal en duurzaam inzetten van medewerkers. Vitale medewerkers bruisen van energie, velen zich fit
Nadere informatieOpenbare basisschool Westerkim Daltonschool Hoofdluisprotocol 15-09-2015
Openbare basisschl Westerkim Daltnschl Vermeerstraat 1 5102 DC Dngen 0162-313836 westerkim@bswesterkim.nl www.bswesterkim.nl Hfdluisprtcl 15-09-2015 Inhudspgave Inleiding 3 Wat wrdt er van verschillende
Nadere informatieHoogbegaafdheid & dubbele of misdiagnose
Hgbegaafdheid & dubbele f misdiagnse Minka Dumnt 20 april 2016 Hgbegaafdheid & dubbele f misdiagnse Inhud Begaafdheidskenmerken Verklaring van de kenmerken Prfielen van Betts & Neihart Misdiagnses Delen
Nadere informatieKindercoach. Jasmijn Kromhout Groep 8b
Kindercach Jasmijn Krmhut Grep 8b Inhud Vrwrd 1 Hfdstuk 1 Wat is een kindercach? 2 Hfdstuk 2 Geschiedenis 3 Hfdstuk 3 De pleiding 4 Hfdstuk 4 De prblemen 5 Hfdstuk 5 Srten kindercaches 6 Interview 7 Nawrd
Nadere informatieSSSt-ruimte. Eindwerk BanaBaBuO Annelies Timmermans Nathalie Provoost
SSSt-ruimte Eindwerk BanaBaBuO Annelies Timmermans Nathalie Prvst Snezelen Stiepelen Sherbrne SSSt-ruimte Snezelen Waarm snezelen in de SSSt-ruimte? snezelmbiel Snezelen Wat is snezelen? snuffelen dezelen
Nadere informatieRollenspel Jezus redt
Rllenspel Jezus redt Krte mschrijving prgrammanderdeel De leerlingen spelen samen een bestuursrechtzaak bij de Raad van State na. De Raad van State is de hgste bestuursrechter van Nederland. In deze rechtszaak
Nadere informatieCompetentieprofiel hoofdbegeleid(st)er dagcentrum
Cmpetentieprfiel hfdbegeleid(st)er dagcentrum 1. Hfddel en plaats van de functie Onder supervisie van de cördinatie/directie van het dagcentrum de dagelijkse dienstverlening naar nze gebruiker(s) binnen
Nadere informatie2014-2015. Trainingsinformatieblad nr. 20_A. Coöperatie Baronije UA
nr. 20_A Cöperatie Barnije UA 2014-2015 Cöperatie Barnije UA Edisnbaan 16a - 3439 MN NIEUWEGEIN Pstbus 1383-3430 BJ NIEUWEGEIN T: 030-214 80 34 (algemeen) F: 030-214 80 36 E: cntact@barnije.nl KVK: 30283429
Nadere informatie1 Uit: Pedagogisch kader kindercentra 4-13 jaar
1 Uit: Pedaggisch kader kindercentra 4-13 jaar Deel I / hdst. 5 Relaties in de grep De grep als leermgeving De buitenschlse pvang is een fantastische preftuin vr de sciale ntwikkeling van kinderen. Ze
Nadere informatieEenzaamheid bij kinderen en jongeren
Eenzaamheid bij kinderen en jngeren PraxisP Prfessinal lezing Prf. Dr. Luc Gssens Dr. Janne Vanhalst Marlies Maes, Msc. Annette Spithven, Msc. Eenzaamheid bij kinderen en jngeren I. Wat is eenzaamheid?
Nadere informatieTEST INHOUD: HEEFT MIJN KIND EEN EETSTOORNIS? 1. Onderzoek het eetgedrag van uw kind. 2. In welke fase zit mijn kind nu?
TEST HEEFT MIJN KIND EEN EETSTOORNIS? INHOUD: 1. Onderzek het eetgedrag van uw kind 2. In welke fase zit mijn kind nu? 3. Heeft mijn kind een geznd BMI? 4. Tips vr uders www.mijnkindheefteeneetstrnis.nl
Nadere informatie