Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Transcriptie

1 Nederlandse samenvattng (Dutch summary) Gezondhedszorg s kostbaar en wordt steeds duurder onder nvloed van een toenemende en veranderende vraag naar zorg door een vergrjzende samenlevng, toenemende vraag naar kwaltet van leven en neuwe medsch technologsche mogeljkheden. Recente deregulate van wetgevng omtrent zekenhusvastgoed n Nederland betekent dat zorgorgansates meer mogeljkheden hebben om zelfstandg husvestngskeuzes te maken maar anderzjds ook zelf verantwoordeljk zjn geworden voor de rsco s de zjn verbonden aan de nvesterngen. Deze deregulate van nvesterngsbeslssngen n zorgvastgoed betekende het ende van ver belangrjke controle mechansmen op de bouw van zorgnstellngen vanut de overhed. Ten eerste de crtera voor bouw en renovate van zekenhuzen (bouwnormen), ten tweede de kosten voor neuwbouw (normkosten), ten derde de capactetsplannng (plannngsnormen) en als laatste het toezcht op het naleven van al deze normen door de overhed de werd utgevoerd door het College Bouw Zorgnstellngen (CbZ). Door de deregulate zjn de nstellngen zelf verantwoordeljk voor het bepalen en behalen van husvestngsdoelen. Dat husvestngskosten daarbj ntegraal onderdeel zjn geworden van de tareven n de gezondhedszorg maakt dat de afstemmng tussen de organsate van zorg en de husvestng n een neuw daglcht zjn komen te staan: zorgnstellngen dragen zelf het rsco voor het terugverdenen van hun nvesterngen n husvestng en hoge husvestngskosten leden tot hogere kostprjzen van de zorg ten opzchte van concurrerende nstellngen. Aan de hand van recente casussen van zekenhuzen s onderzocht wat het gedachtegoed van Corporate Real Estate Management (CREM) te beden heeft voor husvestngsvraagstukken van zekenhuzen. CREM wordt gedefneerd als het managen van de husvestng van een ondernemng door de portefeulle en densten af te stemmen op de prmare bedrjfsprocessen, met het doel maxmale toegevoegde waarde te realseren voor het bedrjf. Deze defnte veronderstelt dat husvestng waarde kan toevoegen aan de organsate en kan bjdragen aan haar prestate. Het bespreekbaar, meetbaar en toepasbaar maken van toegevoegde waarde van zekenhusvastgoed staat centraal n dt onderzoek. Sturen op toegevoegde waarden s van belang n alle fasen van de cyclus van ntatef, ontwerp, constructe en beheer. Daarnaast functoneren de waarden als gemeenschappeljke taal tussen de dscplnes de betrokken zjn bj de realsate van husvestng, zoals de zorgnstellng als opdrachtgever, de zorgmanagers, de husvestngsmanager en de archtect. 369 Nederlandse samenvattng (Dutch summary)

2 Door bestaande denkkaders aan te scherpen en met elkaar te verbnden s handen en voeten gegeven aan verschllende concepten de bjdragen aan een bewustere beslutvormng omtrent husvestng en organsate van zorg. Conceptuele modellen ut verschllende dscplnes zjn op elkaar afgestemd om tot een ntegrale aanpak te komen van organsate- en husvestngsmanagement. Het resultaat s een toolbox dat kan worden ngezet voor een beter onderbouwd husvestngsbeled en ondersteunng van de beslutvormng. De nstrumenten zjn getoetst door ze te spegelen aan recent gerealseerde neuwbouwprojecten van zekenhuzen. De contnu veranderende context waarn zekenhuzen nvesterngsbeslssngen moeten nemen vraagt om: (1) een analyse de de organsate plaatst n haar context; (2) management waarn husvestng wordt afgestemd op de organsate van de zorg; (3) kenns over de maner waarop husvestng waarde kan toevoegen aan de door de organsate gestelde doelen en; (4) mogeljkheden om het behalen van deze doelen te testen n het ontwerp van het zekenhusgebouw. Context (deel 1), Management (deel 2), Waarde (deel 3) en Ontwerp (deel 4) staan voor aspecten n de beslutvormng over husvestng de eder apart zjn onderzocht. De bevndngen zjn samengevat en verwerkt n een toolbox ter ondersteunng van de beslutvormng over husvestng n alle fasen van de vastgoedcyclus, n samenhang met de beslutvormng over de organsate van de zorg. 1. Context De context beschrjft het polteke, demografsche, economsche, maatschappeljke en technologsche landschap waarbnnen zorgnstellngen lange termjn nvesterngsbeslssngen moeten nemen. Zekenhuzen moeten hun poste bepalen tussen deze omgevngsfactoren aan de ene kant en de belangen van hun nterne en externe stakeholders aan de andere kant. Het nstrument voor context-mappng s een hulpmddel om deze stakeholdersbelangen, de externe omgevngsfactoren en sector specfeke trends en scenaro s n kaart te brengen. Een analyse van de zekenhussector op bass van context-mappng laat zen dat veranderngen n de polteke context er voor zorgen dat zekenhuzen meer dan voorheen moeten werken vanut hun egen kracht en mogeljkheden en daarbj zelf verantwoordeljk zjn voor het terug verdenen van hun nvesterngen n husvestng. Snds de deregulate van nvesterngsbeslssngen en het nvoeren van ntegrale bekostgng zjn zekenhuzen zch meer bewust van hun concurrenteposte n de zorgmarkt en hun poste n de rego. Daarnaast s de nvloed van verschllende externe stakeholders veranderd. De afnemende drecte nvloed van de overhed op nvesterngsbeslssngen en capactet van zorgnstellngen betekende een toenemende 370 Buldng for a better hosptal

3 nvloed van zorgverzekeraars bj het nkopen van zorg (capactet) en banken bj het fnanceren van husvestngsnvesterngen. Consequentes van de veranderende context voor husvestngskeuzes van zekenhuzen zjn: een neuwe postonerng van het zekenhus n de samenlevng met samenhangende locatekeuzes; behoefte aan arbedsbesparende nnovates door husvestng; noodzaak tot sturen op waarde create door mddel van husvestng en; mogeljkheden om met het ontwerp van de husvestng te antcperen op veranderngen n de organsate van de zorg. algemene context wetgevng econome maatschappj demografe technologe sector specfeke context trends scenaros organsate specfeke context utkomsten nterne stakeholders utkomsten externe stakeholders Fgure 104 Context-mappng. 2. Management Husvestngsmanagement wordt n dt onderzoek afgestemd op de organsate van zorg door bestaande conceptuele modellen van CREM parallel te plaatsen aan modellen de sturen op de kwaltet van de organsateprocessen. Het bassmodel hervoor s een abstracte van het European Foundaton for Qualty Management (EFQM) model n ver stappen: (1) belangen van stakeholders; (2) succesfactoren van de organsate; (3) sturen op de structuur van de organsate om; (4) het prmar proces te verbeteren. In dt bassmodel s tevens de plan-do-check-act cyclus opgenomen. Het meta-model dat ontstaat door bestaande CREM modellen parallel te plaatsen aan dt bassmodel s een nstrument om de beslutvormng rond husvestng structuur te geven en n hoofdljnen af te stemmen op de organsate van zorg. Het ntegraal raamwerk voor het managen van zekenhusvastgoed s vervolgens een nadere utwerkng van het meta-model. 371 Nederlandse samenvattng (Dutch summary)

4 check (1) utkomsten voor stakeholders (2) (3) act succes plan veranderen do factoren organsate (4) prmar proces Fgure 105 Bassmodel voor aansturng van de zorgprocessen. context waarde management ontwerp check vastgoed organsate (1) utkomsten voor stakeholders (5) perspecteven op vastgoed (2) (3) act succes plan veranderen do factoren organsate (6) (7) act waarde managen van plan toevoegen husvestng do (4) prmar proces (A) (B) (C) (D) (8) ontwerp gebouw check Fgure 106 Meta-model voor het managen van husvestng. In het ntegraal raamwerk zjn de stappen op het nveau van de organsate ngevuld met de stappen ut het EFQM-model en voor het vastgoed n: (5) de perspecteven op vastgoed (strategsch, fnanceel, functoneel en fysek); (6) de toegevoegde waarden van vastgoed; (7) het DAS-frame (Desgnng an Accommodaton Strategy) voor het afstemmen van vraag en aanbod aan husvestng en; (8) het ontwerp van de husvestng. De verbndng tussen bestaande managementmodellen ledt tot een ntegrale aanpak van organsate- en husvestngsmanagement door de afstemmng tussen organsate van zorg en de husvestng nzchteljk te maken n ver stappen: (A) tussen utkomsten voor stakeholders (1) en perspecteven op vastgoed (5); (B) succesfactoren van de organsate (2) en toegevoegde waarde van vastgoed (6); (C) tussen veranderen van de organsate (3) en het managen van de husvestng (7); (D) tussen het prmar proces (4) en het ontwerp van het gebouw (8). Tevens s een vjf-punts-schaal opgesteld om alle tems n het ntegraal raamwerk te kunnen beoordelen op het ontwkkelngsstadum van de organsate en haar husvestng met een bjbehorende focus op product, proces, systeem, keten of maatschappj. Een parallelle assessment van organsate en husvestng laat zen waar de organsate staat, op welke maner het vastgoed daarbnnen wordt aangestuurd en welk ambtenveau wordt nagestreefd. 372 Buldng for a better hosptal

5 De toepassng van het ntegraal raamwerk bj een ex-post analyse van de ntateffase van een zekenhus heeft aangetoond dat het explcet benoemen van verbndngen tussen organsate en husvestng nzcht geeft hoe husvestng bjdraagt aan het behalen van de door de organsate gestelde doelen. De afstemmng tussen context, waarde, management en ontwerp van zowel de organsate als de husvestng zorgt voor een ntegrale aanpak. In de benaderng de n dt onderzoek s gepresenteerd spelen de toegevoegde waarden van vastgoed een centrale rol n de afstemmng tussen succesfactoren van de organsate en de perspecteven op vastgoed. In deze stap worden de doelen bepaald de met het managen van de husvestng moeten worden behaald. Een tweede belangrjke stap s het toetsen n de ontwerpfase van de husvestng of de gestelde doelen worden behaald ( check ontwerpkeuzes op realsate van husvestngsdoelen). Dt vraagt om een assessment van het ontwerp op bass van de n de ntateffase vastgestelde toegevoegde waarden van vastgoed. 3. Waarde Waarde wordt n dt onderzoek gedefneerd als de door de stakeholders gewaardeerde prestate van een product of denst de bjdraagt aan het behalen van de door deze stakeholders gestelde doelen. Dt betekent dat waarde afhankeljk s van de (subjecteve) beoordelng van stakeholders. Herom moeten toegevoegde waarden van vastgoed dusdang worden gedefneerd dat zj vooraf (ex-ante) de doelen van de stakeholders vastleggen zodat deze achteraf (ex-post) kunnen worden getoetst n het ontwerp. ex ante defnërng toegevoegde waarden (5) perspecteven op vastgoed (6) (7) act waarde managen van plan toevoegen husvestng do check (8) ontwerp gebouw ex-post assessment behalen waarde n ontwerp Fgure 107 Ex-ante defnërng en ex-post assessment van toegevoegde waarden. Intervews met vjften zekenhuzen hebben aangetoond dat het concept van waarde toevoegen met husvestng aanslut op de praktjk van zekenhuzen de recent een neuw gebouw hebben gerealseerd. De vjf belangrjkste bevndngen ut de ntervews zjn: (1) de mens n het gebouw staat centraal; (2) n alle fasen van de planontwkkelng s aandacht nodg voor afstemmng van de husvestng op de organsate van zorg; (3) prortet van waarden s afhankeljk van de fase n de gebouwcyclus (ntatef, 373 Nederlandse samenvattng (Dutch summary)

6 ontwerp, constructe of beheer); (4) noodzaak tot sectorspecfeke defnërng van toegevoegde waarde en ; (5) waarde wordt bepaald door de stakeholders. Het spegelen van de toegevoegde waarden van vastgoed ut de CREM-lteratuur aan de realsate van neuwe zekenhuzen n Nederland heeft geled tot een sectorspecfeke defnërng van toegevoegde waarden van zekenhusvastgoed en een categorserng n dre clusters. categore gebrukerswaarde productewaarde toekomstwaarde De maner waarop de fyseke omgevng door mensen wordt ervaren en beoordeeld n het dageljks gebruk. Dt slut drect aan op de organsate als samenwerkngsvorm tussen verschllende mensen de samen hun doelen wllen verwezenljken. Functonele geschkthed en doelmatghed n gebruk betekent dat een gebouw voldoet aan de gewenste gebruksmogeljkheden. Passende afmetngen, plaatsng van de programma-onderdelen ten opzchte van elkaar en routng bnnen het complex zjn belangrjke aspecten. Doelmatghed n tjd betreft de duurzaamhed van het ontwerp en de geschkthed voor andere bestemmngen en neuwe ontwkkelngen waarbj het gebouw n constructeve zn kan voldoen aan behoud van kwaltet en waarde. defntes toegevoegde waarden van zekenhus vastgoed organsatecultuur & nnovate patënttevredenhed & healng envronment medewerker tevredenhed gebrukskosten reduceren productvtet vergroten aanpasbaarhed mago ondersteunen rsco beheersen & fnancerngsmogeljkheden duurzaamhed Communcate en nnovate stmuleren door verbeteren van nterpersoonljke relates bnnen de organsate. Postef beïnvloeden van het genezngsproces door plezerge husvestng voor patënten. Functonele, plezerge en comfortabele werkrumte voor medewerkers. Reduceren van vastgoed gerelateerde kosten zoals nvesterngs-, kaptaals-, gebruks- en onderhoudskosten. Het vergroten van productvtet door een effectever gebruk van de husvestng. Rumteljke en technsche flexbltet om de husvestng aan te kunnen passen aan veranderngen n zorgprocessen. Het utdragen van organsatewaarden door het gebouw n te zetten als coon van de organsatecultuur. Antcperen op toekomstge technsche en fnancële rsco s door het vastgoed als asset te beschouwen. Reduceren van energe-, water- en materaal om met stjgende grondstofprjzen betaalbare zorg te leveren. Table 52 Toegevoegde waarde van zekenhusvastgoed. Gebrukerswaarden zoals het stmuleren van de organsatecultuur en patënt- en medewerker tevredenhed worden n de praktjk hoog geprorteerd. Deze categore wordt gevolgd door de meer tactsch georënteerde productewaarden zoals het verbeteren van de productvtet, het reduceren van husvestngskosten en het vergroten van de flexbltet om de gebouwde omgevng relatef eenvoudg te kunnen aanpassen aan neuwe zorgprocessen. Toekomstwaarden zoals het mago van het gebouw, rsco, fnancerng en duurzaamhed worden als laagst geprorteerd. Naast het defnëren van toegevoegde waarden van zekenhusvastgoed s de waarde-mpact-matrx ontwkkeld als ondersteunng van de afstemmng tussen de succesfactoren van de organsate, de toegevoegde waarden van vastgoed en de perspecteven op vastgoed vanut verschllende belangen van stakeholders. 374 Buldng for a better hosptal

7 Dt nstrument maakt het mogeljk om toegevoegde waarden van vastgoed vanut verschllende perspecteven op vastgoed (strategsch, fnanceel, functoneel en fysek) te belchten om deze vervolgens n te vullen met specfeke husvestngskeuzes zoals wel of net flex-werkplekken, de keuze voor een drager-nbouw-constructe of het wel of net opnemen van toekomstge utbredngen n het ontwerp. Table 53 toont een utsnede van deze matrx voor de waarde patënttevredenhed & healng envronment. perspectef op vastgoed strategsch fnanceel functoneel fysek gebrukerswaarde patënttevredenhed & healng envronment Postef beïnvloeden van het genezngsproces door plezerge husvestng voor patënten. Waarde toevoegen aan organsate doelen: op welke maner worden strategsche doelen van de organsate ondersteund? Waarde, mddelen en kosten: wat zjn de consequentes en fnancële mpact op de mddelen, vastgoedwaarde en levensduurkosten? Passend voor gebruk: op welke maner worden de prmare processen van de gebrukers ondersteund? (on)mogeljkheden van vastgoed: wat s technsch en fysek mogeljk n een neuw of bestaand gebouw? Patënttevredenhed s gerelateerd aan het welzjn van de patënten en de bjdrage van de fyseke omgevng op het genezngsproces. Belangrjke aspecten van patënttevredenhed zjn zcht op natuur, daglcht, materaalgebruk, geludsreducte, orëntate & route en prvacy n spreekkamers en verpleegkamers. Het gebouw draagt bj aan het genezngsproces van patënten en zorgt op de maner voor een betere postonerng van het zekenhus n de zorgmarkt. Hogere husvestngskosten worden terugverdend door een kortere lgduur en hogere bezettng door een hogere patënttevredenhed. De gebouwde omgevng kan bjdragen aan reducte van stress bj patënten waardoor het genezngsproces beter verloopt. Archtectonsche kwaltet van patëntenrumten zoals spreekkamers en (eenpersoons-) verpleegkamers : zcht op natuur, daglcht, materaalgebruk, geludsreducte, prvacy en orëntate en route. Table 53 Waarde-mpact-matrx utsnede patënttevredenhed en healng envronment. 4. Ontwerp De laatste stap n het meta-model s de toets of de vooraf vastgestelde toegevoegde waarden van vastgoed daadwerkeljk worden gerealseerd n het archtectonsch ontwerp. Deze toets kan achteraf (ex-post) plaatsvnden door Post Occupancy Evaluatons (POE) of vooraf (ex-ante) door een assessment van het archtectonsch ontwerp. Analyse van plattegronden door mddel van tekentechneken en modellerng ut archtectuur en stedenbouw maakt het mogeljk om verschllende aspecten van gebrukswaarde zchtbaar te maken n ontwerptekenngen. Herdoor worden toegevoegde waarden van vastgoed onderdeel van de beslutvormng n het ontwerpproces. De n dt onderzoek 375 Nederlandse samenvattng (Dutch summary)

8 toegepaste vormen van desgn-assessment hebben zchtbaar gemaakt op welke maner aspecten van patënttevredenhed zoals zcht op natuur, daglcht, reduceren van gelud, zchtbaarhed van recepte en wachtrumten en orëntate n het gebouw ex ante zjn te toetsen op bass van plattegronden. Ondanks dat dt deel van het onderzoek een eerste verkennng s van de mogeljkheden van desgn-assessment als toets van toegevoegde waarden van vastgoed n de ontwerpfase, zjn de resultaten veelbelovend. Meer valderend onderzoek s nodg om de utkomsten ut een POE te kunnen koppelen aan de resultaten ut de plattegrondanalyses. Ook de mogeljkheden om andere waarden dan gebrukerswaarde te toetsen n de ontwerpfase vraagt om verder onderzoek. Desgn-assessment werpt ook een neuw lcht op Evdence-Based Desgn (EBD). Daar waar tradtoneel EBD gercht s op het toepassen van het best beschkbare wetenschappeljk bewjs n het ontwerp, rcht desgn-assessment zch op het toepassen van de beste beschkbare analysetechneken om het realseren van toegevoegde waarde n plattegronden aan te tonen. 5. Een toolbox voor waardengercht management & ontwerp Eén van de resultaten van dt onderzoek s het ontwerp van een toolbox met modellen en nstrumenten de de beslutvormng over husvestng van zekenhuzen kunnen ondersteunen. Dt nstrumentarum geeft grp op de context, waarden, management en ontwerp van husvestng en s bedoeld als referente voor de afstemmng tussen de husvestng en de organsate van zorg. De nstrumenten kunnen los van elkaar gebrukt worden, maar ook n combnate. Het nstrumentarum voorzet n rchtljnen voor de verdelng van verantwoordeljkheden en taken tussen de zekenhusdrecte, husvestngsmanager, zorgmanagers en archtect n de verschllende fasen van ntatef, ontwerp en gebruk van de husvestng. Bestaande modellen als utgangspunt De casestudes hebben de brukbaarhed van de conceptuele modellen ut CREM n het afstemmen van husvestng voor zekenhuzen en organsate van zorg aangetoond. De ordenng van verschllende conceptuele modellen n het meta-model en de koppelng aan het EFQM-model als abstracte omschrjvng van de organsate heeft geresulteerd n een helder teratef stappenplan waarn husvestng en organsate van zorg op elkaar kunnen worden afgestemd. Daar waar het meta-model op het nveau van de bestuurder overzcht geeft n de te maken afwegngen op hoofdljnen, s het ntegraal model een utgebreder hulpmddel voor de husvestngsmanagers om de verschllende stappen verder ut te werken. 376 Buldng for a better hosptal

9 Transdscplnare benaderng van husvestng en organsate van zorg De ordenng van bestaande CREM modellen en de koppelng aan conceptuele kaders van kwaltetsmanagement en rumteljke kwaltet kan gezen worden als de belangrjkste bjdrage van dt onderzoek aan het wettenschappeljk debat. De toevoegng aan bestaande denkkaders s gercht op het verbnden van de verschllende dscplnes, waardoor een neuw fundament s ontstaan waarop edere professonal vanut zjn egen kenns en kracht kan bjdragen aan een betere afstemmng tussen husvestng en organsate van zorg. Door verbndngen aan te brengen tussen bestaande kenns vanut verschllende vakgebeden slut dt onderzoek aan bj de maatschappeljke vraag naar een transdscplnare aanpak van hedendaagse problemen. Op conceptueel gebed zjn deze gemeenschappeljke utgangspunten vertaald n het meta-model dat n ver stappen (context, waarde, managen, ontwerp) husvestngsmanagement afstemt op de organsate van de zorg. Focus op kwaltet van organsate, husvestng en rumteljk ontwerp Verbndngen tussen dscplnes en tussen conceptuele modellen zjn gevonden door te kjken naar de kwaltet van zowel organsate en husvestngsmanagement als rumteljk ontwerp. Ten eerste zjn kwaltetsmodellen gebrukt om de organsate en haar processen te kunnen conceptualseren, typeren en beschrjven. Daarnaast zjn bestaande modellen ut de CREM lteratuur ten opzchte van elkaar gepostoneerd en gerelateerd aan het managen van de organsate en haar prmare processen. Vervolgens s onderzocht hoe toegevoegde waarden van vastgoed aansluten op rumteljke kwaltet. De ndelng van toegevoegde waarden n gebrukerswaarde, productewaarde en toekomstwaarde bljkt een brukbare categorserng. Dt opent een venster naar het beschouwen van toegevoegde waarde van vastgoed als het realseren van kwaltet, zoals deze ervaren wordt door de verschllende stakeholders. Vanut deze gedachte kan het sturen op kwaltet van organsate, husvestng en rumteljk ontwerp door bewust te sturen op toegevoegde waarden van vastgoed gezen worden als het antwoord op een contnu veranderende context waarn zekenhuzen lange termjn beslssngen moeten nemen over hun nvesterngen n husvestng. 377 Nederlandse samenvattng (Dutch summary)