Hoe toekomstvast is de gemeentelijke midofficearchitectuur?

Transcriptie

1 archtectuur Het mdoffce concept van GEMMA Hoe toekomstvast s de gemeenteljke mdoffcearchtectuur? Bj het realseren van de elektronsche overhed spelen de gemeenten een voorhoederol. Rchtnggevend daarbj s GEMMA, de referentearchtectuur voor gemeenten, met daarn centraal het mdoffceconcept. De vraag rjst hoe toekomstvast dt concept s. Adre Sprut 1. Denstverlenng draat om mensen, de geactualseerde vse van de commsse-jorrtsma, VNG, De overhed n Nederland wl een elektronsche overhed worden. Dat s een overhed de haar densten va nternet aanbedt, de haar nterne processen zoals het behandelen van aanvragen zo veel mogeljk elektronsch utvoert en de haar gegevens nclusef documenten elektronsch opslaat en bewaart. Aan dt streven heeft de Nederlandse overhed doelstellngen gekoppeld zoals verbeterng van de denstverlenng, admnstrateve lastenverlchtng, effcënter werken en ook het verklenen van de afstand tot de. Om dat laatste te bereken s het landeljk beled dat gemeenten zch ontwkkelen tot de meest nabje overhed voor zowel s als bedrjven. 1 Bj het realseren van de elektronsche overhed spelen de gemeenten daarom een voorhoederol. Met zo n honderdzeventgduzend ambtenaren vormen de gemeenten de meest omvangrjke bestuurslaag van Nederland. Het realseren van de elektronsche gemeente s dan ook een grote operate. Rchtnggevend daarbj s GEMMA (GEMeenteljke Model Archtectuur), de referentearchtectuur voor gemeenten, met daarn centraal het mdoffceconcept. Dt concept staat model voor de nrchtng van de nformatevoorzenng van meer dan verhonderd gemeenten, maar s ook ledend voor de gemeenteljke softwaremarkt met daarn tentallen leverancers. Een concept dat bj de grootste bestuurslaag zo centraal en n de schjnwerpers staat, roept ook vragen op. Is het wel toekomstvast? Doe je er als gemeente goed aan om er fors n te nvesteren? Waarom s het koppelen van systemen toch nog steeds lastg? En botst het net met servceorëntate en daarmee zelfs met NORA, de Nederlandse Overhed Referente Archtectuur? Op deze vragen gaat dt artkel n. Daarbj bljkt dat de gemeenteljke nformatevoorzenng nog voor enkele grote utdagngen staat. Het mdoffceconcept Rond de laatste eeuwwsselng kregen de s van gemeenten een meer klantgeorënteerd karakter. Na eerst densten en afdelngen met egen loketten, ontstonden er centrale publeksbales, kregen gemeenten een centraal telefoonnummer en realseerden gemeenten hun aanwezghed op nternet met per gemeente één webste. Per kanaal dus een centrale en op de klant gerchte ngang. In 2002 stelde het mnstere van Bnnenlandse Zaken en Konnkrjksrelates n het rapport Archtectuur Elektronsche overhed echter wel vast dat de vakafdelngen van overhedsorgansates 8

2 Samenvattng Bj het realseren van de elektronsche gemeente s GEMMA (GEMeenteljke Model Archtectuur) ledend, met daarn centraal het mdoffceconcept. De mdoffce s geen organsatorsche eenhed en ook geen applcate, en s net strjdg met servceorëntate. Tot de utdagngen behoren het afstemmen van termen en begrppen n wetten, het ontwkkelen van landeljk afgestemde nformatemodellen en het standaardseren van systeemfunctes. GEMMA en KING KING, het Kwaltetsnsttuut Nederlandse Gemeenten, ondersteunt gemeenten bj het verbeteren van de kwaltet van hun denstverlenng en nterne organsate. Naast afdelngen de gercht zjn op organsateontwkkelng kent KING een afdelng e-denstverlenng. Deze afdelng s verantwoordeljk voor GEMMA, oftewel de GEMeenteljke ModelArchtectuur. GEMMA s de referentearchtectuur voor het nrchten van zowel de sprocessen als de nformatevoorzenng van gemeenten. KING heeft de verantwoordeljkhed overgenomen van EGEM -teams, het ICTU-programma voor de elektronsche gemeente dat per end 2009 s geëndgd. GEMMA slut aan op NORA, de referentearchtectuur voor de gehele overhed. Waar NORA n hoofdzaak bestaat ut archtectuurprncpes, s GEMMA daarvan een op de gemeenteljke praktjk gerchte utwerkng. GEMMA s drect toepasbaar en dat zen we terug n de nhoud van GEMMA, waarut her een greep: standaard (functonele) specfcates voor e-formuleren; e-processtandaarden met procesmodellen voor alle denstverlenngsprocessen, zoals vergunnngverlenng, subsdeverlenng en meldngen; de nformatemodellen RSGB voor en RGBZ voor zaakgegevens (volut respecteveljk het Referentemodel Stelsel van Gemeenteljke Bassgegevens en het Referentemodel Gemeenteljke Bassgegevens-Zaken); de koppelngsstandaard StUF (Standaard Utwsselngs Formaat) voor het tussen systemen utwsselen van gegevens en het leveren van (web)servces. De GEMMA-standaard StUF heeft nmddels een overhedsbrede betekens. Het College Standaardsate voor de overhed heeft StUF geplaatst op de Comply-or-explan-ljst met open standaarden voor de overhed (www. open-standaarden.nl). Meer nformate over KING en GEMMA s te vnden op tezamen de vormend nog steeds naar sectoren, en dus net klantgeorënteerd, waren georganseerd. Aan de orde was dan ook de vraag hoe dat op te lossen. De kantelen naar een klantgerchte orëntate zou een te complexe en tjdrovende reorgansate vergen, zo was de concluse. In het genoemde rapport advseerde het mnstere daarom de net te kantelen, maar te koppelen. Een elektronsche mdoffce zou moeten zorgen voor dat koppelen. Dat s dan ook wat het gemeenteljke mdoffceconcept doet: het ontslut en verbndt de voorheen verkokerde sectorale afdelngen met de rest van de organsate, waaronder de. Met als resultaat dat gegevens en systeemfunctes de voorheen verstopt zaten n de afdelngen beschkbaar komen voor zowel gebruk naar de klant als voor organsatebrede sturng, bewakng en ondersteunng van de denstverlenngsprocessen (behandelen van aanvragen, leveren van producten). Een elektronsche mdoffce verbetert dan ook zowel de nterne werkprocessen als de denstverlenng aan de klant. De GEMMA-nformatearchtectuurplaten laten zen welke nformatefunctes daarvoor nodg zjn. 9

3 archtectuur De GEMMA-nformatearchtectuurplaat Fguur 1 s een plaat ut de GEMMA Informatearchtectuur 1.0 zoals gepublceerd n december Daarn staat de bovenste helft voor de lokale gemeenteljke nformatevoorzenng en de onderste helft voor de omgevng van een gemeente met nformatevoorzenngen van ketenpartners en algemene e-overhedsvoorzenngen zoals DgD en de bassregstrates. In de bovenste laag zen we een gemeenteljke front-, md- en : De bevat functes en oplossngen voor het aannemen en utvoeren van klantcontacten plus de kanalen waarlangs s, bedrjven en nstellngen contact met de gemeente hebben. De bevat de sectorspecfeke oplossngen op afdelngsnveau. De mdoffce ten slotte bevat alle genereke oftewel sectoroverstjgende functes en oplossngen. Deze zjn beschkbaar voor de gehele gemeenteljke organsate. Ook vnden we her de centrale verbndngsfuncte (n ICT-termen een broker) de functes en systemen zowel ntern als extern koppelt. gemeente mdoffce (genereke functes) (sectorspecfek) nstellng vraaggeledng klantcontacten nformeren persoonsgebonden nformeren utvoeren ntake kanaalntegrate beheer documentare nformate verbnden klantcontactenbeheer zakenbeheer ontslutng sectorspecfeke gegevens en nformatefunctes beheer leveren verbnden op landeljk nveau portalen en ngangen andere publeke organsates e-dossers en verwjsndexen klantcontactgegevens partners verbnden ontslutng zaakgegevens partners gemeenschappeljke densten nstellng mdoffce (genereke -functes landeljk en andere overhedsorgansates) overge organsates federateve overhed, waaronder ketenpartners en aanbeders voorzenngen Fguur 1. De actuele GEMMA Bassplaat Informatearchtectuur op conceptueel nveau 10

4 Hoe maakt een gemeente haar egen archtectuurplaat? Veel gemeenten maken op bass van GEMMA een egen nformatearchtectuurplaat. Twee zaken zjn daarbj van belang: 1. Klakkeloos overnemen werkt net. Op lokaal nveau s elke stuate weer anders. GEMMA, waaronder het mdoffceconcept en de bjbehorende platen, s de referente. Maar de gemeenteljke ambtes, de bestaande werkprocessen en het al aanwezge applcatelandschap spelen ook een rol. Het vraagt dan ook nadenken om van GEMMA waar nodg bj de organsate passend maatwerk te maken. 2. Bj een archtectuurplaat horen afspraken over wat je bedoelt te zeggen met de plaat en wat je waar ntekent. Onder andere de spelregels daarvoor zjn beschreven n de KING-publcate Hoe maak k een archtectuurplaat voor mjn egen gemeente? (te vnden op als een van de GEMMA-documenten n de categore Informatearchtectuur algemeen ). De mdoffce s geen organsatorsche eenhed De opstellers van het al genoemde BZK-rapport hebben het begrp mdoffce destjds geleend ut de wereld van organsatestructuren. Daarbj vnden n de de klantcontacten plaats, ztten n de de specalsten van de sectorale vakafdelngen en vnden we n de mdoffce generalsten voor coördnate, waaronder het verbnden van de front- met de. Het BZK-rapport gebrukte de term mdoffce voor het benoemen van een elektronsche omgevng met dezelfde functe, nameljk verbnden en coördneren. Zo ontstond het mdoffceconcept voor het nrchten van elektronsche overhedsorgansates. Vanaf 2003 s dt concept voor de gemeenteljke bestuurslaag utgewerkt tot een mdoffcearchtectuur, eerst door het ICTU-programma EGEM en snds begn 2010 door het toen opgerchte KwaltetsInsttuut Nederlandse Gemeenten, kortweg KING. In de context van de elektronsche overhed s de gemeenteljke mdoffce daarmee een centrale ICT-omgevng en geen organsatorsche eenhed. GEMMA, de al genoemde gemeenteljke referentearchtectuur, bevat onder andere een proces- en een nformatearchtectuur, maar doet geen utspraken over de organsatestructuur van een gemeente. De mdoffce s een concept en geen applcate Samengevat s de gemeenteljke mdoffce een concept voor: het ontsluten van gegevens n voorheen sectorale afdelngssystemen naar de rest van de organsate; het beschkbaar krjgen van genereke nformatefunctes voor de hele organsate, zoals zakenbeheer, document- en dosserbeheer en klantcontactenbeheer; het onderlng verbnden van systemen, zowel ntern als extern. Dt s het concept, net meer en net mnder, en bnnen GEMMA s dat een eendudge en vooralsnog stabele kern. Hoe dat concept op systeemnveau wordt ngevuld met aan te schaffen applcates s een ander verhaal. Daarbj zen we n de praktjk verschllende (software)varanten. Op de markt van gemeenteljke mdoffcesoftware treffen we een grote varëtet aan systemen aan, van zogenoemde mdoffcesutes of all-nonesystemen met functonaltet voor zakenbeheer, documentbeheer en klantcontactenbeheer n één systeem, tot onderlng gekoppelde dedcated systemen voor elk van deze functes. Daarut kezen gemeenten hun oplossngen. Een grote gemeente met egen expertse op het gebed van systeemntegrate zal daarbj eerder utkomen op dedcated best-of-breed systemen dan een klene gemeente met mnder kenns. Zo n gemeente laat de koppelngsproblematek lever aan de leverancer over en kest dan voor een mdoffcesute oftewel een all-n-oneoplossng met alle mdoffcefunctes n één geïntegreerd pakket (met als verwarrende bjkomstghed dat leverancers de term zakensysteem gebruken voor zowel mdoffcesutes als enkelvoudge systemen voor zakenbeheer). Veel dscusses over de mdoffce gaan n essente over voor- en nadelen van een mdoffcesute versus gekoppelde afzonderljke systemen, dus net over het mdoffceconcept maar over de softwarevaranten waarmee je het concept kunt nvullen. Overgens verschlt een goede all-n-oneoplossng mnder van gekoppelde afzonderljke systemen dan men zou denken. Om flexbel te kunnen koppelen moet een goede sute bestaan ut dudeljk afgebakende functonele eenheden (modules) de qua functonaltet maxmaal onafhankeljk zjn 11

5 archtectuur van elkaar oftewel onderlng maxmaal zjn ontkoppeld. Alleen op de maner zjn sutes open systemen, de ook op modulenveau kunnen koppelen en gegevens of servces kunnen leveren. Het mdoffceconcept en servceorëntate zjn geen strjdge archtecturen In de kern houdt servceorëntate n dat men nteractes tussen actoren organseert als densten oftewel servces. Per nteracte s er een actor de een denst vraagt (servce request of een abonnement) en afneemt en een actor de een denst aanbedt en levert. Actoren kunnen organsates of organsateonderdelen zjn, maar ook nformatesystemen, modules van deze systemen of op een nog lager nveau klene onderlng samenwerkende softwarecomponenten. We onderscheden De ontwkkelng van de mdoffcearchtectuur n vogelvlucht De gemeenteljke elektronsche mdoffce ontstond ut de behoefte de sectorale afdelngen n de te ontsluten naar en te verbnden met de kanalen n de. Zonder zo n mdoffce s daarvoor een groot aantal operatonele verbndngen nodg. Fguur a toont de stuate. De eerste varant met elektronsche voorzenngen n de mdoffce was de dunne mdoffce. Naast een broker als verbndngsfuncte bevatte deze zowel een gemeenschappeljk zakenmagazjn als een gemeenschappeljk gegevensmagazjn (ze fguur c). Onder andere door gezamenljke aanbestedngen voor software 2 evolueerde de dunne mdoffce tot een dkke mdoffce. Naast het zaken- en gegevensmagazjn bevat deze ook functes voor klantcontactenbeheer, contentbeheer (webste), documentbeheer plus een functe procesorkestrate voor het elektronsch aansturen van zaken en de werkprocessen daarvoor (ze fguur d). De GEMMA Bassplaat Informatearchtectuur van de laatste generate (ze fguur 1) kent nog steeds een ndelng naar dre kolommen, maar toont nu ook de externe omgevng. Fguur a. Een veelvoud aan verbndngen 2. De Andez-aanbestedngen 1 en 2. De eenvoudgste mdoffcevarant s de Alt-Tabmdoffce. Medewerkers n een rol of bjvoorbeeld een coördnatorrol op concernnveau werken wel met geautomatseerde systemen, maar genereke gemeenschappeljke systemen ontbreken nog. De medewerkers schakelen zelf (ze fguur b) met de Alt-Tab-toetsencombnate tussen de verschllende sectorale systemen. mdoffce ambtenaar Fguur b. De Alt-Tab-mdoffce 12

6 daarom dre nveaus waarop men servceorëntate kan toepassen: 1. Het organsatenveau. Alle werkprocessen zjn gercht op het leveren van densten, ntern aan andere organsateonderdelen, aan andere organsates (waarmee men dus samenwerkt) of aan klanten. 2. Het nveau van extern gerchte functonaltet van nformatesystemen. De functonaltet bestaat ut de verzamelngen van servces de het systeem kan leveren aan werkprocessen of aan andere systemen. Waar mogeljk worden servces gestandaardseerd en hergebrukt. 3. Het nveau van de nterne constructe van nformatesystemen. Een nformatesysteem kan men ook ntern organseren als een verzamelng van servces en onderlng samenwerkende componenten. De softwarebouwer kan dat doortrekken naar zelfs softwarecomponenten op mcronveau. Op het hoogste nveau bestaat het resultaat van de samenwerkende componenten en servces weer ut de servces de het systeem als geheel extern levert (het hervoor benoemde nveau 2). In een optmale servcegeorënteerde softwareomgevng worden ook de nterne servces maxmaal gestandaardseerd en hergebrukt. mdoffce zakenmagazjn servcebus: onderlnge gegevensutwsselng bnnen de e-overhed Kadaster Topografe servcebus Gebouwen Adressen NHR Polsadm. gegevensmagazjn Inkomen GBA Fguur c. De dunne mdoffce mdoffce klantcontactenbeheer zakensysteem procesorkestrate en werkstroombesturng kanaalntegrate broker/esb (routeren berchten) documentbeheer contentbeheer gegevensmagazjn Fguur d. De dkke mdoffce enterprse-servcebus (ESB) overhedsservcebus (OSB) enterprse-servcebus (ESB) 13

7 archtectuur Bj servceorëntate n de mdoffce gaat het n eerste nstante vooral om nveau 2. Twee kanten van servceorëntate bljken dan samen te vallen met wat voor de mdoffce al karakterstek was: de servce broker voor het koppelen van systemen vult de verbndngsfuncte van de mdoffce n; gestandaardseerde servces zjn al maxmaal generek en daarom bj utstek geschkt voor het nvullen van genereke mdoffcefunctonaltet. In de GEMMA-nformatearchtectuur zen we n de mdoffce van de plaat op systeemnveau (fguur 2) een broker en een servcecatalogus. Ook de genereke servces voor de hele organsate krjgen daar hun plek. Maar servces met een zuver sectorspecfek karakter tekenen we n de. De mdoffce verdwjnt dus net met de nvoerng van servceorëntate. Integendeel, naarmate er meer genereke en herbrukbare servces voor de hele organsate beschkbaar komen, raakt de mdoffce just meer gevuld. En de wordt dunner. Want waar mogeljk wordt sectorale functonaltet vervangen door genereke en gestandaardseerde functonaltet. Ook dat hoort bj het mdoffceconcept. De elektronsche verdwjnt echter net. Sectorspecfeke functonaltet bljft bestaan, als sectorale servces gemeente nstellng gemeenteljke webste productencatalogus (publcate) dentfcate, logn en toegangsrechten leveren publ. van publ. content met CMS e-formuleren en e-betalen kanaalntegrate (scannen, data-nvoer) mdoffce (genereke applcates) klantcontactensysteem (CRM) zakensysteem productcatalogus (beheer) Content Mgt.System (CMS) Document Mgt.System (DMS) Record Mgt. Applcaton (RMA) formulerengenerator servcecatalogus broker zakenmagazjn zaaktypencatalogus Workflow Busn.Proc. Mgt.System Mgt.System (WfM) (BPM) webservces leveren gegevens mjngemeente.nl gegevensmagazjn (sectorspecfek) sectorspecfeke applcates sectorale ketengegevens BAG-applcate systeem Interne lokale organsate gemeenteljke servcebus (GSB) Dgkoppelng en overge aansluttechneken Dgkoppelng en overge aansluttechneken voorzenngen nstellng webstes... verwjsndexen en dosservoorzenngen contentsystemen overhedsnformate authentcate en machtgngsvoorzenngen broker servceregster dgkoppelng bassregstrates terugmeldvoorzenngen bassregstrates ontslutngsvoorzenngen bassregstrates zakensystemen sectorale ketens mdoffce (genereke externe nformate- en verbndngsvoorzenngen) overge organsates federateve overhed plus nfrastructuur e-overhed Fguur 2. De GEMMA Bassplaat Informatearchtectuur op applcate- oftewel systeemnveau 14

8 en voorlopg ook n de vorm van nog net utgefaseerde sectorale legacysystemen. Servceorëntate en StUF StUF (Standaard Utwsselngs Formaat), de XML-berchtenstandaard van GEMMA, ondersteunt ook berchtenutwsselng op bass van webservces. Op het nveau van protocolbndngen s StUF daartoe gebaseerd op de Dgkoppelngstandaarden (voorheen Overheds Servce Bus), nameljk de WUS-famle (WSDL, UDDI en SOAP) en ebms (ebxml). StUF slut daarmee aan op de overhedsbrede nfrastructuur voor webservces. Inmddels koppelt een deel van de systemen op de markt met webservces aan bjvoorbeeld e-overhedsvoorzenngen. Maar ook met StUF n de net-webservcesvarant zet men al een stap n de rchtng van servceorëntate. Want het standaardseren van berchten, en daarmee de koppelvlakken tussen systemen, s een van de fundamentele prncpes van een servcegeorënteerde archtectuur. Zo bedt StUF gemeenten bnnen het mdoffceconcept een groepad naar servceorëntate. Utdagngen voor de toekomst Een van de belangrjkste probleemgebeden bnnen de hudge gemeenteljke nformatevoorzenng s het koppelen van systemen. Dt ondanks het bestaan van StUF. In StUF, hoe succesvol ook, ztten nog vrjhedsgraden. De vrjhedsgraden zjn nodg en worden gebrukt om de technsche en functonele verschllen tussen systemen op te vangen. De verschllen, veroorzaakt door de nog beperkte standaardsate van de functonaltet van systemen, zjn het achterlggende probleem. Standaardseren van systeemfunctes Op het laagste detalnveau, de zogenoemde vertcale sectormodellen, bevat een standaard-stufbercht alle belangrjke gegevens voor een sector of aandachtsgebed. In de praktjk ontstaan op StUF gebaseerde koppelvlakken door een selecte daarut. De selecte s dus hetgeen n een concrete stuate tussen twee systemen, bjvoorbeeld een zakensysteem en een documentbeheersysteem, wordt utgewsseld. En dat wordt weer mede bepaald door de functonaltet en daarmee de functonele afbakenng van elk van de systemen. Just de functonaltet s n GEMMA wel benoemd, maar nog onvoldoende gedetalleerd en gestandaardseerd. Daardoor zjn de op de markt beschkbare gemeenteljke mdoffcesystemen, ook al voldoen ze aan StUF, vaak toch net plug-andplay, dus zonder aanvullend maatwerk, koppelbaar. We zullen dt langs twee sporen moeten oplossen: 1. Verdergaand specfceren en standaardseren van de functes van systemen, een soort topdown aanpak, van grof naar fjn, van hoofdnformatefunctes naar nformatefunctes op detalnveau, met nformatefunctes de maxmaal ontkoppeld zjn wat betreft functonele afhankeljkheden. 2. Utwerken van op StUF gebaseerde koppelvlakken met standaardberchten en -servces voor meer combnates van gestandaardseerde systemen. De sporen 1 en 2 ontmoeten elkaar waar de functonaltet van een systeem utendeljk zal bestaan ut de verzamelng van servces de het systeem kan leveren. KING ontwkkelt al StUF-koppelvlakken en werkt nmddels ook aan de detallerng en standaardsate van de functes van voor gemeenten belangrjke systemen. Maar de algehele problematek zullen we moeten oplossen n een samenspel van partjen: KING met de GEMMAstandaarden, de leverancers met op standaarden gebaseerde software en vooral ook de software nkopende gemeenten. Want utendeljk zullen zj, utgerust met de juste kenns voor goed opdrachtgeverschap, de bepalende en sturende factor zjn. Een overhedsbreed kader voor nformatemodellen Standaardsate op semantsch nveau s de andere grote utdagng. Het s een randvoorwaarde voor het succesvol kunnen koppelen van systemen en gaat n de zn nog vooraf aan het standaardseren van functonaltet. Op dt moment bevat GEMMA twee n het gemeenteljke veld goed geaccepteerde nformatemodellen: het RSGB (Referentemodel Stelsel van Gemeenteljke Bassgegevens) voor en het RGBZ (Referentemodel Gemeenteljke Bassgegevens- Zaken) voor zaakgegevens. StUF s daarop weer gebaseerd. Het RSGB dekt behalve de voor de gemeenteljke bestuurslaag ook een belangrjk deel af van de voor de gehele Nederlandse overhed. Dt zjn de n de bekende bassregstrates, bjvoorbeeld de BAG (Bassregstrate Adressen en Gebouwen). Maar voor veel andere terrenen van de overhed, waaronder verschllende sectoren, zjn óf nog geen nformatemodellen op- en vastgesteld, óf er zjn 15

9 archtectuur wel nformatemodellen maar ze sluten net op elkaar aan. Gemeenten hebben daar last van, want bj een klantgerchte benaderng s het kunnen combneren van nformate ut verschllende sectoren essenteel. Dat emand werkeloos s (Werk en Inkomen) kan bjvoorbeeld te maken hebben met opledng () of gezondhed (Zorg). Bj een gemeente komt nformate ut verschllende sectoren dus bj elkaar. Dat geeft echter problemen als nformatemodellen onderlng net op elkaar zjn afgestemd. Dergeljke problemen moet de overhed net telkens lokaal en ad hoc oplossen, maar per geval eenmalg en goed regelen op landeljk nveau. Dat kan met een overhedsbreed kader waarbnnen alle nformatemodellen van de overhed n de juste samenhang een plek krjgen. Dat hoeft Njmegen: praktjkvoorbeeld van GEMMA en servceorëntate Met honderdzestgduzend nwoners s Njmegen de tende gemeente van Nederland. De gemeenteljke organsate s sterk n bewegng. Om te voorkomen dat ICT daarbj een bottleneck wordt, heeft Njmegen gekozen voor een servcegeorënteerde benaderng met GEMMA als referente. Men slut daarbj aan op het thema groepad naar servceorëntate n de GEMMA-nformatearchtectuur. Utgangspunt s ook het Strategsch Informateplan Gemeente Njmegen. Daarn s vastgelegd dat archtecturen zoals GEMMA en ook NORA het nrchtngskader vormen voor de gemeenteljke nformatevoorzenng. Njmegen combneert deze referentes met de egen ambtes tot zowel een vse als een aanpak. Belangrjke onderdelen daarvan zjn het verbeteren van de (dgtale) denstverlenng en het verhogen van de effcency. Daartoe heeft men de afgelopen jaren neuwe systemen voor zowel de front- als de mdoffce n gebruk genomen. Maar men heeft ook vastgesteld dat er voortdurend software met neuwe mogeljkheden op de markt komt. Een voorbeeld daarvan zjn gehoste oplossngen n de cloud. Om, waar dat nuttg s, snel op dat soort ontwkkelngen te kunnen nspelen s een flexbele nrchtng van de egen nformatevoorzenng nodg. Mede daarom heeft men gekozen voor servceorëntate. Hoofd- en ventweg Onderdeel van de Njmeegse stratege s dat men bewust werkt met tjdeljke oplossngen. De markt van gemeenteljke software s nog sterk n ontwkkelng. Vndt men bepaalde software nog onvoldoende volwassen, dan kest Njmegen eerst voor een snel n te passen eenvoudg systeem, om later alsnog over te stappen naar een meer volwassen systeem. Men noemt dt de hoofd-en-ventwegbenaderng. Tjdeljke oplossngen ( wegwerpsoftware ) bevnden zch op de ventweg (een ventweg s een secundare weg de parallel loopt aan een hoofdweg). Meer duurzame oplossngen krjgen een plek op de hoofdweg. Dat kunnen volwassen mdoffcesystemen zjn, maar ook standaardoplossngen de beschkbaar komen op landeljk nveau (e-overhedsvoorzenngen zoals de bassregstrates) of bnnen een samenwerkngsverband (zoals van GovUnted, waarbj Njmegen s aangesloten). Ton van Gemert, bj de gemeente Njmegen hoofd van de afdelng Informate, zegt daarover: De afgelopen jaren s dankbaar gebrukgemaakt van de mogeljkheden de een ventwegbenaderng bedt. Nu s de gemeenteljke organsate toe aan een volgende stap. De producten van gemeenteljke softwareleverancers zjn de afgelopen jaren volwassener geworden. De komende tjd zal daarom bj ons een verschuvng plaatsvnden van vent- naar hoofdweg. Door onze servceorëntate kunnen we dat relatef eenvoudg en beheersbaar utvoeren. De ventweg bljven we overgens wel houden als mddel om snel en flexbel n te kunnen spelen op neuwe of specfeke wensen. GEMMA bljft ledend Bj de servceorëntate volgt Njmegen GEMMA. Ad Gerrts, nformatearchtect bj de gemeente Njmegen, zegt daarover: Wj zjn bezg zaakgercht werken, een van de thema s bnnen de GEMMAnformatearchtectuur, n te voeren. Daarbj passen we het GEMMA-nformatemodel RGBZ (Referentemodel Gemeenteljke Bassgegevens Zaken) toe, evenals de GEMMA Zaaktypencatalogus, met daarn nrchtngsparameters voor zaakgercht werken. In onze nformatearchtectuur zjn de nformatefunctes ut de GEMMAarchtectuurplaten dudeljk herkenbaar. De n de platen zchtbare genereke mdoffcevoorzenngen krjgen bj ons steeds meer nvullng. Nu al ledt het gebruk en hergebruk van de functonaltet van de voorzenngen tot kortere doorlooptjden van onze ICT-projecten. Het toepassen van GEMMA levert ons dus echt ets op. Onze egen Njmeegse enterprsearchtectuur zullen we regelmatg bjstellen, maar met GEMMA n een belangrjke rol. Ons utgangspunt bljft dat we GEMMA volgen, tenzj. 16

10 overgens net te betekenen dat letterljk alles op elkaar wordt afgestemd, maar wel daar waar nformatemodellen elkaar n werkprocessen raken en er zonder afstemmng problemen ontstaan. Omdat deze problematek de grenzen van de gemeenteljke bestuurslaag rum overschrjdt, s een partj nodg de dat gaat regelen en de waar nodg de afstemmng tussen sectoren en bestuurslagen stmuleert en coördneert. Archtectuur en wetgevng Veel problematek ontstaat al bj het tot stand komen van wetgevng. Als termen n wetten telkens net ets anders betekenen, dan s het lastg dat n de onderlggende archtectuurlagen alsnog recht te trekken. De Rjksoverhed zou wetgevng moeten gaat zen als een archtectuurlaag boven de sarchtectuurlaag van alle afzonderljke overhedsorgansates. Dat vergt de nvoerng van werken onder archtectuur bj wetgevngsprocessen, het opnemen van termen en begrppen met hun defntes n een overhedsbreed woordenboek en hergebruk van de nhoud. Afstemmng van begrppen en termen, en daarmee dus van Ams mjnnjmegen CorsaCase webservces.nl TrpleForms Amyyon ActonWorks Rb DgD FormDesk Nav Emo taken Dgtale Bale Emo klanten Emo zaken Gws gemeente mdoffce (genereke functes) (sectorspecfek) nstellng vraaggeledng klantcontacten nformeren persoonsgebonden nformeren utvoeren ntake kanaalntegrate beheer documentare nformate verbnden ontslutng klantcontactenbeheer zakenbeheer sectorspecfeke gegevens en nformatefunctes beheer leveren Njmeegse voorzenngen: egen standaard PDC ZTC Bob broker (n) Ada broker (ut) Lop ODS Dgtale Gds Beaufort eforms Corsa neuw Exchange Key2Data Corsa oud Fguur e. Bassplaat met functes op hoofdljnen en de Njmeegse voorzenngen Pv BAGTotaal 17

11 archtectuur de objecten en subjecten waarop wetgevng zch rcht, moet een standaardonderdeel van wetgevng worden.»een van de belangrjkste probleemgebeden bnnen de hudge gemeenteljke nformatevoorzenng s het koppelen van systemen«tot slot Dt alles samenvattend kunnen we stellen dat het succesvol koppelen van nformatesystemen begnt met afgestemde termen en begrppen n wetten en met op landeljk nveau afgestemde nformatemodellen. Daarnaast s de gemeenteljke bestuurslaag zelf aan zet voor het standaardseren van de functes van systemen. Want als de verschllen, valt net te verwachten dat we hetgeen zch tússen de systemen afspeelt wél kunnen standaardseren. Lteratuur Dool, F. van den e.a. (2002). Archtectuur Elektronsche overhed. Mnstere van Bnnenlandse Zaken en Konnkrjksrelates. Lnks Adre Sprut s advseur gemeenteljke nformatearchtectuur bj het Kwaltetsnsttuut Nederlandse Gemeenten (KING). E-mal: adre.sprut@knggemeenten.nl. 18