De waarde van de CIO

Transcriptie

1 organsatestructuur De waarde Model voor de toegevoegde waarde In de afgelopen decenna s de rol van IT n de bedrjfsvoerng steeds groter geworden. Door het toenemende belang van IT neemt ook de nvloed en verantwoordeljkhed toe van degene de n organsates endverantwoordeljk s voor de goede werkng van IT. De laatste jaren wordt deze verantwoordeljkhed steeds vaker toevertrouwd aan een chef nformaton offcer ofwel CIO. Hoe zjn kenmerken, de organsatestructuur en nformele relates n de organsate en de omgevng van nvloed op de toegevoegde waarde? Lneke Sneller nformate / me 0 Oorsprong van de rol van CIO De rol van IT n de bedrjfsvoerng s n de afgelopen decenna steeds groter geworden. IT bedt vele kansen op verneuwng en nnovate. Zonder de grootschalge admnstrateve automatserng van de afgelopen halve eeuw zouden we handen tekort hebben om salarssen tjdg te betalen, belastngaanslagen te verwerken of facturen te maken, zonder de ntroducte van navgatesystemen zou een hele ndustre n Nederland net bestaan hebben, en zonder de mogeljkheden van het neuwe werken zouden we waarschjnljk nog meer tjd n het verkeer doorbrengen dan vandaag al het geval s. Naast verneuwng en nnovate brengt nzet van IT ook rsco s voor de bedrjfsvoerng met zch mee. De Postcheque- en Grodenst ervoer dt al n 93, toen door de nvoerng van een neuw verwerkngssysteem de denst een heel jaar buten bedrjf raakte (Van den Boogaard et al., 008). Maar dt was zeker net het laatste IT-probleem. Zo bracht een ut de hand gelopen ERPmplementate het handelsbedrjf Hagemeyer n 005 aan de rand van de afgrond (Sneller & Bots, 009) en s de reputate van dverse grote bedrjven n de laatste maanden ernstg geschaad door tekortkomngen n de nformatebevelgng. Door het toenemend belang van IT neemt ook de nvloed en verantwoordeljkhed toe van degene de n organsates endverantwoordeljk s voor de goede werkng van IT. De laatste jaren wordt deze verantwoordeljkhed steeds vaker toevertrouwd aan een zogenaamde chef nformaton offcer ofwel CIO. Zo n veertg jaar geleden werd de term CIO voor het eerst gebrukt n de Verengde Staten (Sobol & Klen, 009) en sndsden heeft de CIO zch een plek verworven de past n het rjtje van chef executve offcer (CEO) en chef fnancal offcer (CFO). Net alleen n de VS, ook n Nederland en Belgë zjn nmddels vele CIO s werkzaam. Dt bljkt onder meer ut een aantal netwerken waar CIO s zch n verengen. CIOnet, een netwerk van 8

2 Samenvattng De toegevoegde waarde wordt beïnvloed door de kenmerken van de CIO, de structuur en relates bnnen de organsate en de omgevng waarn de CIO en de organsate opereren. Een van de concluses ut onderzoek naar de rol van de CIO s dat deze doorgaans hoog opgeled s en lange ervarng n het IT-werkveld heeft, en dat een technsche nvullng van de rol een posteve nvloed kan hebben op de prestates van de organsate. CIO s n acht Europese landen, heeft nmddels rum 500 leden, waarvan rum 00 n zowel Nederland als Belgë (CIOnet, 0). Het Nederlandse CIO Platform, een verengng van CIO s n grote organsates, heeft zo n 30 leden (CIO Platform, 0). Samen met het Belgsche CIO Forum en een aantal platforms n andere landen werkt ook dt platform n Europees verband samen, nameljk n EuroCIO (EuroCIO, 0). CIO s zjn net alleen n het bedrjfsleven, maar ook bj de overhed werkzaam. Bj de Nederlandse Rjksoverhed s de aanstellng van een CIO per mnstere zelfs door de mnster van Bnnenlandse Zaken voorgeschreven. Na een krtsch rapport van de Algemene Rekenkamer n 008 over grote ICT-projecten bj de overhed achtte het kabnet het noodzakeljk om bnnen alle mnsteres de CIO-rol op hoog ambteljk nveau te beleggen. Voorop n deze rol staat dat mnsteres geen projecten met een grote ICTcomponent mogen starten zonder dat de CIO van het mnstere daarover een oordeel heeft gegeven (Terhorst, 008). Snds 009 zjn daadwerkeljk op alle mnsteres CIO s benoemd. Door het toenemend belang wordt er de laatste jaren regelmatg onderzoek gedaan naar verschllende aspecten van de rol. In dt artkel wordt ngegaan op een specfek deel van dt onderzoek, nameljk onderzoek naar de toegevoegde waarde voor de bedrjfsvoerng. Allereerst wordt een model gepresenteerd waarn op hoofdljnen wordt weergegeven welke componenten nvloed kunnen hebben op de toegevoegde waarde. Vervolgens wordt aan de hand van het model deper ngegaan op een tweetal specfeke vragen. Tot slot wordt aangegeven welke vraagstukken over de waarde nog nader onderzocht zouden kunnen worden. Model voor de toegevoegde waarde In deze paragraaf wordt een model gepresenteerd waarn wordt aangegeven welke factoren nvloed kunnen hebben op de waarde. Dt model s opgesteld aan de hand van samenvattng en groeperng van recente lteratuur. In fguur wordt deze lteratuur samengevat n een model dat s gebaseerd op een achttal recente wetenschappeljke artkelen; n fguur wordt verantwoord hoe het model en de artkelen met elkaar samenhangen. Het model bestaat ut ver componenten. De outputcomponent, dat wl zeggen de component de we wllen verklaren, s de toegevoegde waarde ; deze staat rechts n de fguur. De nputcomponenten, dat wl zeggen de componenten de de outputcomponent verklaren, staan lnks n de fguur. De dre onderscheden nputcomponenten zjn de kenmerken van de CIO, structuur en relates bnnen de organsate en de omgevng waarn de CIO en de rest van de organsate opereren. Ten aanzen van de outputcomponent, de toegevoegde waarde, valt onmddelljk op dat er een veelhed van maatstaven wordt genoemd. Ut fguur bljkt dat n 8 artkelen maar lefst verschllende maatstaven worden genoemd, en n fguur s te zen dat het aantal maatstaven per artkel vareert van tot. Door dt grote aantal maatstaven en het lage aantal gemeenschappeljke maatstaven n de artkelen zjn de utkomsten moeljk vergeljkbaar. Daarnaast geldt dat de waarde van maatstaven soms moeljk s vast te stellen. Sommge van de maatstaven zjn objectef vast te stellen: nettownst en assetrendement bjvoorbeeld zjn ut jaarverslagen af te lezen. Andere zjn moeljk te meten en subjectef, bjvoorbeeld IT-algnment en procesverbeterng. nformate / me 0 9

3 organsatestructuur De eerste nputcomponent n het model n fguur s kenmerken genoemd; deze kenmerken spelen uteraard een belangrjke rol bj de toegevoegde waarde de de CIO voor de organsate heeft. In het model worden persoonljke kenmerken benoemd, zoals leeftjd, opledng en communcateve vaardgheden. Daarnaast komen enkele kenmerken aan de orde de met ervarng te maken hebben, zoals IT-ervarng, praktjkervarng en lengte van het denstverband. De kenmerken leeftjd, geslacht, lengte denstverband en opledng worden door meerdere auteurs gemeten en gebrukt, terwjl de overge kenmerken slechts door één auteur worden onderzocht. De relate met de verschllende maatstaven voor toegevoegde waarde verschlt, zodat er geen algemeen geldende utspraken kunnen worden gedaan over de nvloed van de kenmerken op de toegevoegde waarde. De tweede nputcomponent van het model heet structuur en relates. Her worden factoren genoemd de de formele en nformele verhoudngen tot anderen n de organsate betreffen. Met name de rapportageljn en ldmaatschap van het hoogste managementteam n de organsate zjn veel onderzocht. Dverse auteurs vnden dat de formele hërarchsche poste sgnfcante nvloed heeft op de toegevoegde waarde van de rol; over de andere factoren zjn geen algemeen geldende utspraken te doen. De derde en laatste nputcomponent van het model beschrjft een aantal elementen ut de omgevng bnnen en buten de organsate de de toegevoegde waarde beïnvloeden. Er worden door kenmerken structuur en relates communcateve vaardgheden geslacht IT-ervarng kenns van het bedrjfsdomen leeftjd lengte denstverband opledng praktjkervarng technsche poste CIO rapporteert aan CEO CIO s ld van het hoogste managementteam gezamenljk belang van hoogste gezamenljke functonele achtergrond van hoogste onderlng begrp tussen CEO en CIO onderlng begrp tussen hoogste toegevoegde waarde afschrjvngen assetntenstet assetrendement butengewoon aandelenrendement fte functoneren nvesterngsrendement IT-algnment kasstroom van operate klanttevredenhed kostenbesparng marktwaarde nettownst operatonele effcënte operatonele kosten prce-to-bookwaarde procesverbeterngen productvtet Tobn's Q toename van marktaandeel toename van verkopen vaste kosten nformate / me 0 omgevng bedrjfstak beschkbaarhed van mddelen en steun voor IT concentrate n de bedrjfstak dfferentate/kostlederschap governance IT als hulpmddel/strategsch nstrument IT-ntenstet organsateklmaat orëntate: automatseer/nformeer/transformeer overeengekomen archtectuur plannng Fguur. Een model voor de toegevoegde waarde 0

4 Banker et al. (0) Chen & Wu (0) Chen, Preston & Xa (00) Chun & Mooney (009) Johnson & Lederer (00) Preston & Karahanna (009) Preston, Chen & Ledner (008) Sobol & Klen (009) kenmerken van de CIO 3 3 structuur en relates 3 omgevng maatstaf voor toegevoegde waarde Fguur. Aspecten van de rol benoemd n de lteratuur de dverse auteurs elf elementen onderscheden, en er s net als bj de outputcomponent weng overlap tussen de omgevngselementen n de acht artkelen. Het s dan ook moeljk om statstsch sgnfcante utspraken te doen over de nvloed van de omgevng op de toegevoegde waarde de de organsate weet te bereken. Op bass van het n fguur gepresenteerde model s het net mogeljk om algemeen geldende utspraken te doen over de relate tussen enerzjds de nputcomponenten kenmerken, structuur en relates en omgevng en anderzjds de outputcomponent toegevoegde waarde. Het model geeft echter een nzchteljke presentate van componenten de volgens recente lteratuur van nvloed zjn op de toegevoegde waarde van de CIO. In de volgende paragrafen zal k het model gebruken om twee veelgestelde vragen over de rol te beantwoorden. Vraagstuk : moet de CIO IT-kenns en -ervarng hebben? De CIO handelt op managementnveau en s verantwoordeljk voor IT. Bj de nvullng van een CIO-rol speelt dan ook altjd de vraag of de CIO een algemeen manager kan zjn of dat IT-kenns en -ervarng noodzakeljk zjn. In dre van de artkelen de aan het eerder beschreven model ten grondslag lggen, wordt aandacht besteed aan IT-ervarng, opledngsnveau en technsche poste of managementposte. Fguur 3 geeft een aangepaste verse van het model waarn alleen de utkomsten van deze dre artkelen zjn weergegeven. Chen, Preston & Xa (00) onderzoeken de relate tussen opledngsnveau en IT-ervarng enerzjds en de door de CEO ervaren bjdrage van IT aan effcënte en strategsche groe van de ondernemng anderzjds. Hun onderzoek s gebaseerd op een enquête onder 73 paren van CIO s en CEO s. Zj vnden een sgnfcant en postef verband tussen opledngsnveau en gepercpeerde bjdrage. Tussen IT-ervarng en ervaren bjdrage vnden zj geen verband. Wel vnden ze dat de CIO s n hun steekproef gemddeld,9 jaar ervarng n het werkveld hebben, waarut zou kunnen worden opgemaakt dat ervarng n het IT-werkveld een voorwaarde s om zelfs maar voor de functe n aanmerkng te komen. Preston & Karahanna (009) onderzoeken onder meer de nvloed van het verschl n opledng en functonele ervarng tussen CIO en overge leden van het hoogste managementteam op IT-algnment. Zj vnden geen sgnfcante nvloed van verschllen n opledng en functonele ervarng. Sobol & Klen (009) onderzoeken de nvloed van de opledng en het fet of de CIOrol als technsche poste of managementposte werd geclassfceerd, op een aantal rendementsen productvtetsmaatstaven. Zj vnden geen nvloed van opledngsnveau; herbj moet wel worden aangetekend dat van de 9 CIO s n hun steekproef er 9 mnmaal een bacheloropledng hadden afgerond. Zj vnden wel nvloed van de classfcate van de rol: wanneer de rol als technsch geclassfceerd wordt, s er een sgnfcant postef effect op rendement en productvtet. nformate / me 0

5 organsatestructuur Samenvattend kan op bass van deze dre onderzoeken worden gezegd dat CIO s over het algemeen hoog opgeled zjn en lange ervarng n het IT-werkveld hebben; een technsche nvullng van de rol kan een posteve nvloed hebben op de prestates van de ondernemng. Vraagstuk : moet de CIO aan de CEO rapporteren? Met het toenemende belang van IT voor de bedrjfsvoerng s het belangrjk dat de CIO goed samenwerkt met anderen n de organsate. Regelmatg wordt gesuggereerd dat het voor een goede nvullng -rol belangrjk s dat de CIO drect aan de CEO rapporteert en dat de CIO deel utmaakt van het hoogste managementteam van de organsate. In dre van de acht eerdergenoemde artkelen gaan de auteurs n op de rapportageljn en de gevolgen daarvan voor de toegevoegde waarde. In fguur wordt een aangepaste verse van het model gepresenteerd waarn met behulp van een extra pjl tussen de componenten ook de nvloed van de omgevng op de structurele poste en relates van de CIO wordt aangegeven. Preston & Karahanna (009) onderzoeken rechtstreeks het verband tussen enerzjds de rapportageljn en zjn of haar ldmaatschap van het hoogste managementteam en anderzjds IT-algnment. Zj vnden dat de formele rapportageljn geen sgnfcante nvloed heeft, maar dat ldmaatschap van en toegang tot het hoogste managementteam een sgnfcant postef effect heeft. Chen, Preston & Xa (00) onderzoeken een ndrect verband tussen de poste n de organsatestructuur en de toegevoegde waarde. Zj onderscheden twee typen CIO s. De aanbodzjde-cio rcht zch met name op de effcënte en operatonele stabltet van de IT-voorzenngen. De vraagzjde-cio daarentegen bedt de organsate de mogeljkhed om met kenmerken structuur en relates IT-ervarng opledng technsche poste CIO rapporteert aan CEO CIO s ld van het hoogste managementteam gezamenljk belang van hoogste gezamenljke functonele achtergrond van hoogste toegevoegde waarde afschrjvngen assetntenstet assetrendement fte nvesterngsrendement IT-algnment kostenbesparng marktwaarde nettownst operatonele effcënte operatonele kosten prce-to-bookwaarde procesverbeterngen productvtet Tobn's Q toename van marktaandeel toename van verkopen vaste kosten nformate / me 0 omgevng beschkbaarhed van mddelen en steun voor IT IT als hulpmddel/strategsch nstrument Fguur 3. Ervarng, opledng en technsche poste

6 kenmerken IT-ervarng opledng butengewoon aandelenrendement nvesterngsrendement IT-algnment kasstroom van operate kostenbesparng operatonele effcënte procesverbeterngen toename van marktaandeel toename van verkopen structuur en relates CIO rapporteert aan CEO CIO s ld van het hoogste managementteam gezamenljk belang van hoogste gezamenljke functonele achtergrond van hoogste toegevoegde waarde omgevng bedrjfstak beschkbaarhed van mddelen en steun voor IT concentrate n de bedrjfstak dfferentate/kostlederschap IT-ntenstet orëntate: automatseer/nformeer/transformeer Fguur. Rapportageljn behulp van IT strategsch waarde te creëren. Zj vnden dat de poste n de organsatestructuur van de aanbodzjde-cio geen sgnfcant effect heeft op de toegevoegde waarde, terwjl de vraagzjde-cio meer waarde toevoegt wanneer deze aan de CEO rapporteert en ld s van het hoogste managementteam. Banker et al. (0) leggen een relate tussen de stratege van de organsate en de meest waardevolle poste. Zj gebruken het model van Porter, waarn wordt gesteld dat bedrjven een van twee mogeljke strategeën nastreven, nameljk productdfferentate of kostenlederschap. Zj stellen dat de CIO van een bedrjf dat productdfferentate als stratege heeft, het beste rechtstreeks aan de CEO kan rapporteren, terwjl dat voor de CIO van een kostenleder net nodg s. Hun onderzoek wjst ut dat deze stellng opgaat, zowel voor een dataset van 00 bedrjven ut de jaren negentg als voor een dataset van 58 bedrjven van na de eeuwwsselng. Bedrjven n deze datasets de de rapportageljn laten aansluten bj hun stratege, hebben sgnfcant hogere aandelenrendementen en realseren sgnfcant hogere kasstromen ut hun operate. Samenvattend kan op bass van deze dre onderzoeken worden gezegd dat er geen algemeen geldende utspraak kan worden gedaan over de beste rapportageljn : deze hangt nameljk af van factoren als de stratege van de ondernemng. Open vragen over de rol Ut het bovenstaande bljkt dat een aantal aspecten van de rol van CIO s onderzocht. Er bljven echter nog enkele belangrjke vragen waarop hudg onderzoek geen antwoord geeft. Een eerste vraagstuk betreft de rol n de publeke sector. Het model n fguur voldoet egenljk net voor de publeke sector, omdat daar andere waardebegrppen gelden dan nvesterngsrendement, klanttevredenhed of nettownst. Daarnaast s n de Nederlandse opzet de CIO van mnsteres vooral advseur en net endverantwoordeljk; ook de gevolgen van een dergeljke poste voor toegevoegde waarde zjn nog net onderzocht. nformate / me 0 3

7 organsatestructuur Een tweede vraagstuk betreft het carrèrepad. Ut de beschreven onderzoeken bljkt dat CIO s al een lange loopbaan n het IT-werkveld achter de rug hebben voor zj endverantwoordeljk voor IT worden. Gekscherend wordt de afkortng soms utgeschreven als career s over. De vraag of de CIO-functe een endstaton s of dat het toenemende belang van IT betekent dat ook CIO s doorgroeen naar de CEO-functe, s nog net beantwoord. Tot slot geldt dat het onderzoek waarop dt artkel s gebaseerd, s utgevoerd met steekproeven onder Amerkaanse en Azatsche CIO s. Het s nteressant om te onderzoeken of de resultaten een op een te vertalen zjn naar de Nederlandse of Belgsche stuate of dat her andere aspecten een rol spelen n de toegevoegde waarde. In de komende jaren zal het belang van IT voor de bedrjfsvoerng bljven toenemen. Hoe de rol van CIO er over ten, twntg of dertg jaar ut zal zen, s op dt moment moeljk te voorspellen. Het zal nteressant zjn te onderzoeken hoe de ontwkkelng van de rol verloopt en hoe de CIO zo veel mogeljk toegevoegde waarde bljft creëren.»hoe de rol van CIO er over ten, twntg of dertg jaar ut zal zen, s moeljk te voorspellen«lteratuur Banker, R. et al. (0). CIO Reportng Structure, Strategc Postonng and Frm Performance. MIS Quarterly, 35 (), pp Boogaard, A. van den, et al. (008). De eeuw van de computer: de geschedens van de nformatetechnologe n Nederland. Deventer: Kluwer. Chen, D., D. Preston & W. Xa (00). Antecedents and Effects of CIO Supply-Sde and Demand-Sde Leadershp: A Staged Maturty Model. Journal of Management Informaton Systems, 7 (), pp Chen, Y. & J. Wu (0). IT management capablty and ts mpact on the performance of a CIO. Informaton & Management, 8 (), pp Chun, M. & J. Mooney (009). CIO roles and responsbltes: Twenty-fve years of evoluton and change. Informaton & Management, 6 (), pp CIO Platform (0). CIO Platform Nederland Home. Geraadpleegd op februar 0 op CIOnet (0). CIOnet - About CIOnet. Geraadpleegd op februar 0 op Euro CIO (0). Euro CIO The network of European CIO s. Geraadpleegd op 0 februar 0 op org. Johnson, A. & A. Lederer (00). CEO/CIO mutual understandng, strategc algnment, and the contrbuton of IS to the organzaton. Informaton & Management, 7 (), pp Preston, D., D. Chen & D. Ledner (008). Examnng the Antecedents and Consequences of CIO Decson-Makng Authorty: An Emprcal Study. Decson Scences, 39 (), pp Preston, D. & E. Karahanna (009). Antecedents of IS Strategc Algnment: A Nomologcal Network. Informaton Systems Research, 0 (), pp Sneller, L. & J. Bots (009). De Hagemeyer case: De nvloed van ERP op de waarde van de ondernemng. Maandblad voor Accountancy en Bedrjfseconome, 83 (), pp Sobol, M. & G. Klen (009). Relaton of CIO background, IT nfrastructure, and economc performance. Informaton & Management, 6 (), pp Terhorst, G. (008). Grote ICT-projecten ( ). Den Haag: Mnstere van Bnnenlandse Zaken en Konnkrjksrelates. Prof. dr. Lneke Sneller RC s hoogleraar IT Value bj Nyenrode Busness Unverstet. Daarnaast s zj CIO van Vodafone Nederland. E-mal: l.sneller@nyenrode.nl. nformate / me 0