Paper 1. Een eigen bedrijf in havo Ontwerponderzoek

Transcriptie

1 Ontwerponderzoek Paper 1 Een eigen bedrijf in havo 3 Sanne Bruijns, MSc Algemene Economie Interfacultaire Lerarenopleiding, Universiteit van Amsterdam Studentnummer Vakdidacticus: W. van Kleef Onderzoeksbegeleider: L. Kneppers

2 Inhoud 1. Probleembeschrijving Probleemanalyse Verkenning van oplossingen Ontwerphypothese Ontwerpregels Evaluatieplan Tijdsplan... 7 Referenties... 8 Bijlage 1: Voormeting... 9 Bijlage 2: Schematisch tijdsplan

3 1. Probleembeschrijving In havo 3 krijgen leerlingen op het Kennemer College voor het eerst economie. Binnen dit vak wordt een introductie gegeven op het vak management en organisatie (M&O) voor het kiezen van een profiel in de bovenbouw. Een onderdeel van deze introductie op het vak M&O is het hebben van een eigen bedrijf. Dit wordt behandeld in hoofdstuk 5 van de lesbrief Kopen en Werken. Deze lesbrief is onderdeel van het lesmateriaal van stichting Landelijke Werkgroep Economie Onderwijs (LWEO, 2012). Veel leerlingen hebben op deze leeftijd de voorkeur voor een eigen bedrijf. Zij denken dan aan eigenschappen als eigen baas zijn, je eigen regels bepalen en van niemand meer bevelen op te hoeven volgen. Uiteraard komt er veel meer bij kijken dan ze denken. In deze introductie worden de voor- en nadelen van een eigen bedrijf ten opzichte van werken in loondienst besproken. Daarnaast worden er een aantal vaardigheden aangeleerd waarmee de eigen administratie gevoerd kan worden. Het opstarten van een bedrijf wordt echter niet behandeld. Dit is echter wel het begin van een eigen bedrijf. Leerlingen hebben vaak naïeve opvattingen omtrent het opstarten van een eigen bedrijf. Ook bestaan er veel misconcepties onder leerlingen. Om dit te bevestigen heb ik een voormeting gedaan. Leerlingen kregen een korte vragenlijst met drie open vragen. Deze is te vinden in bijlage 1. Het woord ondernemen zorgde al voor veel vragende blikken. De helft van de leerlingen wist te noemen dat ondernemen te maken heeft met het opstarten van een eigen bedrijf. Anderen wisten alleen te noemen dat het gaat om het nemen van belangrijke beslissingen en het investeren van geld. Een aantal had helemaal geen idee. Een enkeling dacht dat ondernemen hetzelfde is als beleggen in aandelen. Het belang van een ondernemingsplan was voor de leerlingen geheel onduidelijk. Bijna de helft van de leerlingen denkt dat het enkel gaat om het begroten van je inkomsten en uitgaven om winst te maken. Dit is uiteraard een belangrijk onderdeel, maar slechts een klein deel. Een andere groep weet te benoemen dat het doel van het bedrijf erin naar voren moet komen. Volgens sommigen geeft het de stappen weer om een bedrijf op te starten. Een aantal heeft helemaal geen idee. Als laatste heb ik gevraagd of iedereen zomaar een bedrijf kan opstarten en waarom wel of waarom niet. Volgens het overgrote deel van de leerlingen is genoeg geld het enige dat je nodig hebt. Sommigen voegen daar een goed idee aan toe. Slechts een enkeling weet dingen te benoemen als de benodigde vergunningen of zoals zij dat noemen speciale papieren. Uit gesprekken met collega s uit de sectie is gebleken dat zij dit probleem herkennen. Het behandelen van het opstartproces van een onderneming is niet alleen van belang voor het aanleren van kennis en vaardigheden, zoals het berekenen van verwachte kosten en opbrengsten. Het is ook belangrijk om te bepalen of een leerling belangstelling heeft voor het schoolvak M&O in de bovenbouw. Leerlingen hebben hier de mogelijkheid om M&O als keuzevak te selecteren. Doordat in de methode enkel aandacht wordt besteed aan de berekeningen, denken leerlingen veelal ten onrechte dat het enkel gaat om het maken van berekeningen. Echter, ook onderwerpen als het aantrekken van geld, het kiezen van een rechtsvorm, en het marketingbeleid zijn van belang (College voor Examens, 2014a). 2

4 Ook voor het vak economie is kennis opgedaan bij M&O van belang. Volgens het College voor Examens (College voor Examens, 2014b) moeten leerlingen op de havo verwachte omzet, afzet, kosten en winst kunnen berekenen. Daarnaast moeten zij ook de keuze omtrent het aantrekken van vreemd vermogen kunnen verklaren. Ook kennen leerlingen meerdere vormen van leningen en kunnen zij uitleggen waarom onderpand het risico voor de kredietgever kan verminderen. Naast de verplichte eindtermen van de havo is de kennis van het opstarten van een eigen bedrijf ook van belang voor de carrière van de leerlingen na school. Een deel van de leerlingen zal later zijn eigen bedrijf beginnen. In 2012 was maar liefst 14,4% van de werkzame bevolking zelfstandig ondernemer (CBS StatLine). Als laatste blijkt dat veel leerlingen dit onderwerp erg interessant vinden. Leerlingen in mijn klas hebben dit zelf aangegeven, maar ik heb dit ook vernomen van collega s en van mijn vakdidacticus Wim van Kleef. 2. Probleemanalyse De belangrijkste reden voor het ontbreken van enige kennis van de procedure voor het opstarten van een bedrijf is simpelweg dat dit niet wordt behandeld in de methode. Op het Kennemer College wordt de lesbrievenmethode van LWEO gebruikt. In de derde klas krijgen leerlingen voor het eerst het vak economie. Zij beginnen daar met de lesbrief Kopen en Werken. Hoofdstuk 5 van deze lesbrief heet Een eigen bedrijf. In de introductie wordt kort gesproken over het verschil tussen werken in loondienst en het hebben van een eigen bedrijf (LWEO, 2012). De ervaring leert dat leerlingen de introductie vluchtig doorlezen en daarna direct met de opdracht van de methode aan de gang gaan. Van deze informatie blijft daardoor weinig hangen. De rest van het hoofdstuk gaat over het schatten van de afzet, de verkoopprijs en de kosten. Vervolgens worden de (verwachte) bruto- en nettowinst berekend. Hoe een eigen bedrijf tot stand komt wordt niet behandeld in deze lesbrief. Naast het ontbreken van kennis omtrent het opstarten van een eigen bedrijf zijn misconcepties vaak het probleem. Dit is ook gebleken uit de voormeting. Zo dachten veel leerlingen dat een ondernemingsplan alleen nuttig is om te bepalen of je winst gaat maken. Dit staat in de exploitatiebegroting die slechts een klein onderdeel is van het hele ondernemingsplan. Ook denken veel leerlingen dat het hebben van genoeg geld het enige is wat je nodig hebt om een bedrijf te kunnen beginnen. Veel leerlingen willen later graag zelf een bedrijf beginnen omdat ze ervan overtuigd zijn dat je daar rijk mee wordt. Een enkele leerling dacht dat ondernemen hetzelfde is als beleggen in aandelen. Het ontstaan van misconcepties kan meerdere oorzaken hebben. Aangezien het opstarten van een eigen bedrijf een nog niet eerder behandeld onderwerp is, spreken we van een preconcept. Een preconcept is een beeld van economische begrippen dat leerlingen van huis uit hebben meegekregen. Wanneer dit preconcept niet overeenkomt met de economische notie die bij dat begrip hoort, dan is dit beginbeeld een misconcept. Deze vorm van een misconcept is de leerlingen niet aan te rekenen (Vernooij, 2015). 3. Verkenning van oplossingen In dit ontwerp wil ik het opstartproces van een onderneming behandelen om het gat in de methode op te vullen en tegelijkertijd bestaande misconcepties bij leerlingen weg te werken. Dit kan op meerdere manieren. 3

5 Ten eerste kan de school ervoor kiezen een andere methode aan te schaffen. Andere veelgebruikte lesmethoden voor het schoolvak economie zijn Praktische Economie van uitgeverij Malmberg, 200% Economie van uitgeverij Thieme Meulenhoff. Wanneer ik echter de opbouw van andere methoden analyseer, blijkt dat dit onderwerpen in geen van de methoden voorkomt. Ook in deze methoden wordt alleen de begroting behandeld. Alle andere stappen voor het opstarten van een eigen bedrijf ontbreken wederom. Hieruit blijkt dus direct dat het kiezen van een andere methode het probleem niet oplost. Bovendien lijkt het wat overdreven om te investeren in een nieuwe methode vanwege de gebreken van slechts één hoofdstuk. Een andere oplossing is om een lessenserie te ontwerpen die hoofdstuk 5 van de lesbrief Kopen en Werken vervangt. Dit kan op meerdere manieren gebeuren. De eerste mogelijkheid is om zelf lesmateriaal te schrijven. Hierin zou de opbouw en structuur van de lesbrievenmethode aangehouden kunnen worden, maar de stof zou moeten worden uitgebreid met informatie over het opstarten van een eigen bedrijf. Hierbij zouden vergelijkbare oefenopgaven als in de methode bedacht kunnen worden die met behulp van de tekst gemaakt kunnen worden. Deze aanpak is een conceptgerichte aanpak. Een conceptgerichte aanpak wil zeggen dat leerlingen individueel werken aan een gesloten vaktaak. Een conceptgerichte taak heeft maar één oplossingspad, een algoritme (Kneppers, 2010). Concepten zijn een deel van de kennis die leerlingen dienen te beheersen om in staat te zijn specifieke situaties in hun leven beter te begrijpen en te verklaren. Economische concepten horen tot de declaratieve kennis. Dit zijn feiten, definities, verklaringen en beschrijvingen (Ryle, 1949; Singley & Anderson, 1989). De tweede mogelijkheid is om de lesmethode te vervangen door een contextgerichte opdracht. Een contextgerichte opdracht is een open praktijktaak waar leerlingen samen aan werken. Leerlingen leren hier oplossingsvaardigheden en leren de concepten vanuit een situatie. Concepten zijn complexe, vakspecifieke begrippen die niet te bevatten zijn zonder het te relateren aan een veelvoud aan andere begrippen (Kneppers, 2010). Een context is een situatie waar leerlingen als lid van de (nationale en internationale) samenleving mee te maken krijgen (Teulings, 2005). In dit geval is dat de situatie waarin iemand op het punt staat een eigen bedrijf te beginnen. Leerlingen moeten dan zelf uitzoeken welke stappen doorlopen moeten worden om een bedrijf te starten. Ik heb gekozen voor een contextgerichte aanpak, omdat uit onderzoek is gebleken dat contextgericht onderwijs zorgt voor betere beklijving (Kneppers, 2010). Daarnaast creëert het bestuderen van situatie-gebonden contexten individuele interesse in het vak. Bovendien ontwikkelen leerlingen conceptuele kennis door het analyseren van een context. Het is dus niet noodzakelijk om concepten te behandelen en te begrijpen voordat er met contexttoepassingen gewerkt wordt (Kneppers, 2010). De Chinese filosoof Confucius wees ongeveer 2500 jaar geleden al op de educatieve kracht van deze aanpak: Tell me and I will forget, Show me and I may remember, Involve me and I will understand... 4

6 4. Ontwerphypothese Wanneer ik de misconcepten omtrent het opstarten van een bedrijf bij havo 3 leerlingen aanpak met een lesbrief vervangende contextopdracht waarin leerlingen een fictief eigen bedrijf opzetten en een ondernemingsplan schrijven, verwacht ik dat leerlingen een juist en volledig beeld hebben van wat er allemaal komt kijken bij het opstarten van een eigen bedrijf. Dit houdt in dat de volgende veelvoorkomende misconcepties weggewerkt dienen te worden. Leerlingen dachten veelal dat een ondernemingsplan alleen nuttig is voor het schatten van de winst. Dit wordt echter beschreven in de exploitatiebegroting die slechts een klein onderdeel is van het ondernemingsplan. Ook denken veel leerlingen dat iedereen zomaar een bedrijf kan beginnen, als je maar genoeg geld hebt. Als laatste zijn veel leerlingen ervan overtuigd dat je rijk wordt van een eigen bedrijf. Wanneer leerlingen het hele stappenplan voor het opstarten van een eigen onderneming doorlopen, verwacht ik dat zij beseffen dat een ondernemingsplan veel meer onderdelen bevat dan alleen de exploitatiebegroting. Het gaat er dus niet alleen om of je winst gaat maken of niet. Ook verwacht ik dat zij zich realiseren dat je niet per se rijk wordt van ondernemen. Daarnaast hoop ik dat zij leren dat er veel meer nodig is voor het opstarten van een onderneming dan alleen geld. Door het maken van een financieringsbegroting verwacht ik tevens dat zij begrijpen dat je ook zonder eigen geld een bedrijf kunt starten. Op basis van de verkende oplossingen heb ik ervoor gekozen om een deel van de lesmethode, namelijk paragraaf 1 t/m 3 van hoofdstuk 5 van de lesbrief Kopen en Werken, te vervangen door een syllabus. Deze syllabus zullen de leerlingen in 4 lessen zelfstandig doorwerken. Hierin zullen zij een eigen bedrijf opzetten. Op basis van beperkte informatie in de syllabus en geselecteerde bronnen gaan leerlingen ontdekken welke stappen doorlopen moeten worden. Zij zullen gedurende deze 4 lessen een ondernemingsplan opstellen, waarin zij onder meer de aard en het doel van hun onderneming weergeven, onderzoeken aan welke regels en voorschriften zij zich moeten houden en welke vergunningen nodig zijn. Ook kijken zij naar de financiële kant van de onderneming. Zij zullen schattingen maken van de verwachte omzet, de verwachte inkoopprijzen en de hoogte van de bedrijfskosten. Op basis hiervan berekenen zij zowel de bruto- als de nettowinst. Door het probleem omtrent het opstarten van een bedrijf aan te pakken met deze contextgerichte opdracht, ontdekken leerlingen de concepten aan de hand van een voor hen herkenbare situatie, namelijk het door henzelf bedachte bedrijf. Door samen te werken aan deze open, weinig gestructureerde en activerende taak zullen leerlingen beter grip krijgen op de stof en zullen dus de leerresultaten verhoogd worden. 5. Ontwerpregels Om er met de contextgerichte syllabus voor te zorgen dat leerlingen een beter beeld hebben van het opstarten van een eigen bedrijf, dient het ontwerp aan een aantal voorwaarden te voldoen. Zo moet de opdracht 4 lessen beslaan. Kneppers (2010) noemt een aantal regels voor een contextgerichte opdracht, waaraan dit ontwerp eveneens moet voldoen. 1. Ten eerste moet de probleemstelling uitdagend zijn voor de betreffende leerlingen. Daarnaast moet het een open vraagstuk zijn die in plaats komt van het boek. 5

7 2. Bovendien moet de opdracht naast vakinhoudelijke doelen ook ten minste 2 vaardigheden bevatten, zoals het schrijven van een tekst, het maken van berekeningen of het zoeken van informatie. 3. Ook moet elke leerling een verschillende rol of taak aangesteld krijgen binnen het project, wat ervoor zorgt dat elke leerling evenveel bijdraagt. 4. De opdracht moet tegelijkertijd een proces van interactie en discussie uitlokken om samenwerkend leren te garanderen. 5. Om vastlopen te voorkomen en om leerlingen te motiveren dient elke stap met een tussenproduct te worden afgerond. Dit tussenproduct kan bijvoorbeeld een verslag of een PowerPoint presentatie zijn. 6. Als laatste moet de opdracht een voor leerlingen herkenbare situatie uit de werkelijkheid bevatten. Het op te zetten bedrijf moet dus reëel en haalbaar zijn, bijvoorbeeld het verkopen van pennen aan de brugklassers in de aula. 7. Evaluatieplan Om te kunnen controleren of het gewenste effect is behaald, zullen de resultaten gemeten moeten worden. Zowel het leerresultaat als de leerhouding zullen worden geëvalueerd. Hiervoor zullen verschillende instrumenten worden gebruikt. Ten eerste worden de leerresultaten getest met een formatieve toets na afloop van de vier lessen. Dit is een schriftelijke toets die de leerlingen individueel maken. De toets omvat de kennis en vaardigheden die in de vier lessen naar voren zijn gekomen. Zo moeten leerlingen de verschillende stappen in het opzetten van een eigen bedrijf kunnen noemen. Ook dienen zij inzicht te hebben in de voorwaarden waaraan iemand moet voldoen om een eigen bedrijf te starten, zoals het hebben van bepaalde diploma s en vergunningen. Daarnaast moeten leerlingen de omzet, brutowinst en nettowinst kunnen berekenen. Ook moeten zij kunnen uitleggen hoe begrippen als afzet, verkoopprijs en inkoopwaarde van de omzet met elkaar samenhangen. Om ervoor te zorgen dat leerlingen de opdracht serieus nemen, krijgen de leerlingen een cijfer voor de formatieve toets en voor het ondernemingsplan. Beide tellen voor 10% mee in de eindbeoordeling van hoofdstuk 5. De overige 80% van hoofdstuk 5 wordt gedekt door de schoolbrede summatieve toets. Van deze toets kan niet worden afgeweken. Aangezien dit ontwerp een toevoeging aan de lesstof bevat, is het niet relevant om de testresultaten te vergelijken met die van mijn parallelklas. Deze klas krijgt namelijk geen les over de te nemen stappen voor het opstarten van een eigen bedrijf. Wel kunnen deze resultaten vergeleken worden met de voormeting. Door middel van inhoudsanalyse kunnen de antwoorden van leerlingen voor aanvang van de lessenserie vergeleken worden met de antwoorden na afloop. Dit is mogelijk aangezien ik de leerlingen hun naam op de voormeting heb laten zetten. Zij krijgen na afloop van de lessenserie hun eigen antwoorden terug en kunnen deze verbeteren ofwel aanvullen. Naast de formatieve toets wil ik de leerlingen een learner report laten invullen. Het learner report van A. D. de Groot is een instrument dat gebruikt wordt om educatieve doelstellingen te identificeren die duidelijke bedoelingen bevatten maar niet objectief meetbaar zijn (Van Kesteren, 1993). Ik ga dit instrument gebruiken om het leergedrag van de leerlingen te meten. Het klassieke 6

8 model leent zich prima voor dit doel, en is veelvuldig gekenmerkt als valide instrument. Op deze manier kan ik erachter komen wat de houding van de leerlingen ten opzichte van het onderwerp ondernemen is en welk deel van de theorie het beste beklijft. Als aanvulling op beide instrumenten wil ik vergelijken of dit ontwerp invloed heeft op de keuze voor het vak management en organisatie. Voor aanvang van de lessenserie vraag ik de leerlingen aan te geven of zij van plan zijn het vak volgend jaar te kiezen. Na afloop van de serie stel ik dezelfde vraag opnieuw. Op deze manier kan ik zien of er sprake is van een attitudeverandering als gevolg van de contextgerichte opdracht. 8. Tijdsplan Het semester is begonnen in week 36 met een oriëntatie op het traject voor het ontwerponderzoek. Vervolgens is in week 37 duidelijk geworden aan welke eisen en verplichtingen voldaan moet worden en uit welke onderdelen het ontwerponderzoek moet bestaan. Deze week is tevens een eerste opzet voor mijn plan van aanpak opgesteld. In week 38 heb ik mij verdiept in verschillende onderzoeksinstrumenten die passen binnen mijn ontwerp. In week 39 heb ik de ruwe versie van ontwerponderzoek 1 paper 1 opgesteld. Op basis van de peer review is in week 40 de eerste versie van paper 1 afgerond. Deze dient te worden ingeleverd in week 41 op maandag 5 oktober voor 9.00 uur via de repository. Vervolgens zal ik in week 42 en 43 paper 2 en 3 opzetten. In week 44 zal ik paper 2 en 3 afronden en waar nodig paper 1 aanpassen op basis van. In week 45 zullen de puntjes op de i worden gezet en zal voor maandag 2 november 9.00 uur ontwerponderzoek 1 ingeleverd worden via de repository. Dit bestaat uit paper 1 tot en met paper 3. In week 46 zullen de laatste voorbereidingen worden getroffen voor het uitvoeren van het ontwerp. In de weken 47 en 48 zal het ontwerp dan daadwerkelijk worden uitgevoerd. Eventueel moet voor maandag 23 november 9.00 uur de herkansing van ontwerponderzoek 1 worden ingeleverd. Vervolgens zal ik in week 49 het ontwerp evalueren en bespreken met mijn SPD. In week 50 zal ik op basis daarvan paper 4 uitschrijven. Week 51 is bedoeld om paper 5 te schrijven en in week 52 zullen paper 4 en 5 worden afgerond. In week 43 zal voor maandag 4 januari 9.00 uur ontwerponderzoek 2 worden ingeleverd. Dit bestaat uit paper 4 en 5. 7

9 Referenties CBS StatLine. (z.j.). Gevonden op 10 oktober 2015 via a&d4=0&d5=1,11,21,31,(l-7)-l&hd= &hdr=g1,g2,t&stb=g3,g4 College voor Examens (2014a) Syllabus Management en Organisatie Centraal Examen Utrecht: College voor Examens. College voor Examens (2014b) Syllabus Economie Centraal Examen Utrecht: College voor Examens. Kesteren, B. van (1993). Applications of De Groot's learner report : A tool to identify educational objectives and learning experiences. Studies in Educational Evaluation, 19, Kneppers, L. (2010). Conceptgericht en contextgericht economieonderwijs. Research Institute Child Development and Education, LWEO. (2012). Kopen en Werken. Amsterdam: LWEO. Malmberg. (2008). Praktische Economie. s-hertogenbosch: Malmberg. Ryle, G. (1949). The concept of mind. London: Hutchinson. Singley, M. K., & Anderson, J. R. (1989). The transfer of cognitive skill. Harvard University Press. Teulings, C. N. (2005). The Wealth of Education. Enschede: SLO. Thieme Meulenhoff. (2014). 200% Economie en M&O. Amersfoort: Thieme Meulenhoff. Vernooij, F. (2015). Economische Noties en Misconcepten. Factor D., 33(1). 8

10 Bijlage 1: Voormeting 1. Wat is ondernemen? 2. Wat is het belang van een ondernemingsplan? 3. Kan iedereen zomaar een bedrijf opstarten? Waarom wel/waarom niet? 9

11 Bijlage 2: Schematisch tijdsplan Week nr. Wat doe ik? Wat moet ik inleveren? 36 Oriëntatie op ontwerponderzoek 37 Overzicht eisen ontwerponderzoek 38 Workshops onderzoeksinstrumenten 39 Ruwe versie OO paper 1 (peer review) 40 OO paper 1 afronden 41 Maandag 5 oktober 9.00 uur OO 1 paper 1 42 Paper 2 opzetten 43 Paper 3 opzetten 44 Paper 1-3 aanpassen en afronden 45 Maandag 2 november 9.00 uur OO 1 46 Voorbereiden ontwerp 47 Uitvoeren ontwerp 48 Uitvoeren ontwerp maandag 23 november 9.00 uur (Herkansing OO 1) 49 Evaluatie ontwerp 50 Paper 4 schrijven 51 Paper 5 schrijven 52 Paper 4 en 5 afronden 53 Maandag 4 januari 9.00 uur OO 2 10