Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Commerciële Economie voltijd - deeltijd. Fontys Hogeschool

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Commerciële Economie voltijd - deeltijd Fontys Hogeschool

2 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding Commerciële Economie voltijd - deeltijd CROHO nr Fontys Hogeschool Hobéon Certificering BV Datum december 2007 Auditteam: W. Blomen Prof. dr. B. A. Bakker M. Le Roux M. den Broeder Drs. G. Broers Secretaris: Drs. G. Broers

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING Functie van het rapport Bereik van de beoordeling Karakteristiek van de opleiding Visitatierapport Een veelbelovend product (december 2002) Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 28 september BEVINDINGEN EN BEOORDELING 8 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 8 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 8 Facet 1.2. Niveau Bachelor 11 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 13 Onderwerp 2: Programma 16 Facet 2.1. Eisen HBO 16 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 19 Facet 2.3. Samenhang Programma 21 Facet 2.4. Studielast 23 Facet 2.5. Instroom 25 Facet 2.6. Duur 27 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 28 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 30 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 33 Facet 3.1. Eisen HBO 33 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 35 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 37 Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen Facet 4.2. Studiebegeleiding 42 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 44 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 44 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 46 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 48 Onderwerp 6: Resultaten 50 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau Facet 6.2. Onderwijsrendement SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema HBO bachelor opleiding Commerciële economie, voltijd Oordeelschema HBO bachelor opleiding Commerciële economie, deeltijd Integraal oordeel/ advies aan NVAO 57 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie 28 september 2007

4 1. INLEIDING 1.1. Functie van het rapport Het onderhavige rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de in paragraaf 1.2 genoemde HBO bachelor opleiding Bereik van de beoordeling Fontys Hogescholen, in casu Fontys Hogeschool Marketing Management (FHMM), verzorgt de HBO bachelor opleidingen Commerciële Economie (CE), International Business and Management Studies (IBMS), Small Business and Retail Management (SB&RM). Het onderhavige rapport heeft betrekking op: Commerciële Economie, voltijd crohonummer: Commerciële Economie, deeltijd crohonummer: Hobéon Certificering heeft zijn oordeel over de voltijd- en deeltijdvariant van de opleiding CE in één rapport samengevat omdat beide varianten gericht zijn op dezelfde eindkwalificaties en binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin wordt in het rapport, daar waar nodig, het onderscheid tussen de beide varianten zichtbaar gemaakt. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering werd gevormd door de Management Review van de opleiding CE, voltijd, deeltijd Karakteristiek van de opleiding De opleiding Commerciële Economie is, evenals de opleidingen Bedrijfseconomie en Management, Economie en Recht, ontstaan uit de voormalige HEAO. In de jaren tachtig is de vierjarige studierichting CE ontstaan. De opleiding CE is reeds twee keer eerder gevisiteerd en beoordeeld; in 1996 voor het eerst en in 2002 voor de tweede keer. De opleiding CE is verantwoordelijk voor de Major Marketing en leidt studenten op voor de titel Bachelor of Commerce. Het profiel van de CE opleiding van Fontys kenmerkt zich door: het streven naar een brede opleiding; extra aandacht voor ICT-toepassingen en managementinformatiesystemen binnen het gebied Marketing en Sales; bijzondere aandacht voor het vakgebied Sales & Export Management; het streven naar een resultaat- c.q. beroepsgerichte houding bij de student. De opleiding kent daarnaast twee afstudeerrichtingen: CE-Automotive en CE Leisure & Experience. FHMM voorziet primair in de leerbehoeften van de regionale studentenmarkt en van de regionale markt voor werkenden/werkzoekenden. De wijze waarop men hier invulling aan geeft staat beschreven in het vijfjarenplan FHMM. FHMM heeft haar internationale ambities in eerste instantie gerealiseerd door middel van de opleiding International Business and Management Studies. De opleiding geeft aan dat men. het internationale aspect binnen FHMM-CE geenszins uit het oog verliest. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 1

5 De Europese integratie, alsmede globalisering in de breedste zin van het woord vergen van de afgestudeerde CE er een open oog voor ontwikkelingen buiten onze landsgrenzen zoals de opleiding het uitdrukt. FHMM-CE streeft ernaar een zo actueel mogelijk programma aan te bieden, rekening houdend met haar speerpunten en functie in de regio. FHMM maakt het voor studenten mogelijk om na hun HBO opleiding zonder belemmeringen in te kunnen stromen in de universiteit. Sinds oktober 2003 is Fontys Hogescholen bezig met een ingrijpend proces van onderwijsvernieuwing: het Biloba-programma. Biloba beoogt een einde te maken aan het beeld van de student als passieve onderwijsconsument en een verbetering te bereiken van niveau en kennisinhoud van de bacheloropleidingen. Het doel is de invoering van het major/minorsysteem en een daarmee samenhangende onderwijstransformatie. Uitgangspunten hierbij zijn: competentiegestuurd, vraaggericht en constructivistisch leren in combinatie met de creatie van krachtige leeromgevingen en optimale integratie van ICT. Het Biloba-programma heeft drie hoofddoelen: het toegankelijk maken van het totale onderwijsaanbod van Fontys Hogescholen voor alle studenten; het creëren van mogelijkheden voor studenten om in verschillende leeromgevingen en in verschillende contexten te studeren, onder andere afhankelijk van hun persoonlijke leerstijlen of beroepsambities; het centraal stellen van het leerproces, de inspanningen van de student, in plaats van het onderwijsproces en de inspanningen van het onderwijzend personeel. In de visie van Fontys zijn transformatie van onderwijsprocessen en invoering van major/minor twee van elkaar afhankelijke en elkaar versterkende onderwijsinnovaties. Willen studenten verantwoorde keuzes kunnen maken in een major/minorstructuur, dan vraagt dat om concretisering van beroepsvereisten door competentiegestuurd leren en om een onderwijsstructuur waarin het maken van eigen keuzes is verankerd, wordt gestimuleerd en wordt begeleid. Anderzijds roept de onderwijstransformatie bij studenten behoeften op om, binnen hun opleidingsprofiel, eigen leerroutes uit te zetten en aan individuele beroepsperspectieven te werken. De deeltijdopleiding is in september 2007 met het Biloba programma gestart. De onderwijsvernieuwing in het hoger onderwijs is aangegrepen om voor de major marketing een gemeenschappelijk chassis te ontwikkelen, dat vervolgens door elk van de participerende instituten wordt afgebouwd. De opleiding CE bestaat uit een major van minimaal 180 ECTS en twee minoren van 30 ECTS (al dan niet, in voorkomende gevallen, verplicht voorgeschreven). De major Marketing en de minoren vormen samen een vierjarige Bacheloropleiding, die leidt tot een bachelor of commerce. Als uitgangspunt voor het ontwerp van een Major Marketing wordt daarom allereerst gekozen voor het landelijke overeengekomen competentieprofiel dat behoort bij de Bachelor of Commerce Visitatierapport Een veelbelovend product (december 2002) De opleidingen Commerciële Economie zijn in 2002 voor het laatst gevisiteerd. Uit het rapport blijkt dat de visitatiecommissie een ongelijkmatig beeld kreeg van de opleiding. Aan de ene kant was de opleiding beleidsmatig en visionair sterk, terwijl aan de andere kant de opleiding in de uitvoering op een aantal punten tekort schiet. Zo liet de opleiding een duidelijk en adequaat beroepsbeeld zien, dat goed is doorvertaald naar de beoogde eindkwalificaties en het curriculum. De praktijk- en beroepsgerichte elementen in het curriculum komen echter nog onvoldoende uit de verf. Het auditteam heeft tijdens de audit aan dit aspect veel aandacht besteed. Ook heeft het auditteam de gerealiseerde kwalificaties van de deeltijdvariant bestudeerd omdat deze ten tijde van de visitatie niet voldoende bleken te zijn. Internationalisering verdiende volgens de visitatiecommissie eveneens meer aandacht. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 2

6 De opleiding heeft goed over toetsing en beoordeling nagedacht en heeft op dit gebied goede ideeën ontwikkeld, zo schrijft de visitatiecommissie. De toetsing moet zo goed mogelijk aansluiten bij de inhoud van de programmaonderdelen. Bij de thema s zou er sprake moeten zijn van integrale kennistoetsing, maar de commissie constateert dat dit in de praktijk nog niet echt het geval is. Het auditteam heeft tijdens de audit ruime aandacht besteed aan de studie- en stagebegeleiding: studenten en docenten zijn nadrukkelijk op dit onderwerp bevraagd. In het zelfevaluatierapport heeft de opleiding ten tijde van de visitatie in 2002 verbeteracties aangekondigd. De commissie ondersteunde deze en voegt vervolgens verschillende aanbevelingen bij. Zij adviseert de opleiding om in de lijst van voorgenomen verbeteracties en aanbevelingen een duidelijke prioriteitsstelling aan te brengen om het verbeteringsproces beheersbaar te houden. Behalve de hierboven genoemde verbeterpunten noemt de visitatiecommissie: het meer CE-specifiek invullen van de propedeuse waardoor de oriënterende en selecterende functie van de propedeuse meer tot zijn recht kan komen; een personeelsplan op te stellen waarin het personeelsbeleid wordt geëxpliciteerd. Als onderdeel van het personeelsbeleid moet in ieder geval het scholingsbeleid van de medewerkers systematisch worden aangepakt en moet de uitvoering van jaarlijkse functioneringsgesprekken worden gewaarborgd. In het visitatierapport (pag. 251) geeft de commissie aan dat de opleiding zich na de vorige visitatie op een flink aantal punten verbeterd heeft, waarover de commissie positief is. De belangrijkste verbeteracties betreffen: de instelling van een beroepenveldcommissie, waardoor inmiddels de studielast is verhoogd; het strategische marketing planningsproces is centraal in het curriculum geplaatst; het aanbrengen van meer variatie in de werkvormen door projecten en pgo-modules in te voeren; het verbeteren van de confrontaties met de beroepspraktijk waardoor nu in elk jaar praktijkcomponenten zijn opgenomen; de duidelijker formulering van stagedoelen; verbetering van de studiebegeleiding; het verbeteren van de toetsing, hoewel daar nog steeds tekortkomingen zitten; betere bewaking van het niveau van de afgestudeerden, hoewel de commissie hier nog steeds punten voor verbetering ziet; het verbeteren van het personeelsbeleid; de invoering van een kwaliteitszorgsysteem. Het auditteam heeft nu al deze aspecten in de beoordeling betrokken; het resultaat is verwerkt in de voorliggende rapportage Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Bij de beoordeling van de beide betreffende opleidingsvarianten is uitgegaan van het door de NVAO vastgestelde Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Daarin staan de onderwerpen en facetten vermeld waarop een VBI zich bij de beoordeling van een opleiding moet richten. Voorts zijn daarin opgenomen de criteria aan de hand waarvan een VBI moet bepalen of de basiskwaliteit van die opleiding als voldoende kan worden beoordeeld. Voorafgaand aan het accreditatieonderzoek heeft Hobéon Certificering de opleiding voorbereid op de audit door een inhoudelijke toelichting te geven op het NVAO-Accreditatiekader. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 3

7 Met betrekking tot het specifieke referentiekader van de betreffende opleidingsvarianten geldt het volgende. De opleiding CE heeft zich voor wat betreft beroepsprofiel, opleidingscompetenties en doelstelling ten minste gebaseerd op het landelijk beroepsprofiel en de opleidingscompetenties zoals vastgesteld in het landelijk overleg tussen de betreffende opleidingen en het beroepenveld. (Zie onder facet 1.1.: Domeinspecifieke Eisen ). Het auditteam heeft dit opleidingsspecifieke referentiekader beoordeeld en vastgesteld dat het in voldoende mate gespecificeerd is en passend is voor een CE-opleiding op HBO-niveau. Het auditteam heeft dit kader in zijn beoordeling betrokken. Zie voorts onder facet 1.1. De beoordelingsprocedure van Hobéon Certificering kent twee hoofdmomenten: Documentanalyse Het gaat hier om een analyse en beoordeling van door de opleiding CE aangeleverde schriftelijke informatie: Management Review MR; Studiegids; Onderwijs- en Examen Reglement OER; Visitatierapport; Onderliggende documentatie betrekking hebbend op bijvoorbeeld: - strategische keuzen en de positie in de markt, - interne organisatie, - de (systematiek van) interne kwaliteitszorg en de daarmee samenhangende interne managementrapportages en verbetermaatregelen, - ontwikkelingen in het beroepenveld, - beroeps- en opleidingsprofielen, - (validatie) eindkwalificaties, - curricula en de interne en externe evaluatie daarvan, - werkvormen, - toetsing en beoordeling, - kwantitatief en kwalitatief personeelsbeleid, - internationalisering, - instroombeleid, - studiebegeleiding, - onderwijsrendement. Op basis van de door opleiding aangeleverde documentatie, heeft het auditteam zich een beeld kunnen vormen van de primaire en secundaire processen van beide opleidingsvarianten. Het auditteam heeft dit beeld getoetst aan zaken als: ambitieniveau, toekomstgerichtheid, innovatief vermogen, kwaliteitsbewaking via interne en externe evaluatie, arbeidsmarktrelevantie, resultaatgerichtheid, continuïteit, studenten- en docentenbelangen. Voorafgaand aan de visitatie (zie hieronder) werd het management van de betreffende opleiding CE op de hoogte gesteld van de voorlopige bevindingen van het auditteam op basis van zijn documentanalyse. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 4

8 Audit De audit was gericht op een actieve controle door middel van een visitatie 1, uitgevoerd door een auditteam waarvan deel uitmaakten twee externe onafhankelijke deskundigen op het gebied van CE, één student, één lead auditor, één auditor onderwijs tevens secretaris vanuit Hobéon Certificering, eveneens vanuit Hobéon Certificering. Onder controle moet hier worden verstaan, dat het auditteam op verschillende niveaus (management, coördinatie, examencommissie, docenten, studenten, staf) heeft getoetst (i) of de in de documentatie beschreven beleidsvoornemens en de daaraan gerelateerde uitvoeringsprocessen zijn geïmplementeerd en (ii) of de overige in de documentatie vervatte informatie verifieerbaar is. Deze verificatie door het auditteam geschiedde enerzijds door, zoals hierboven reeds is aangegeven, meerdere malen hetzelfde onderwerp met verschillende geledingen te bespreken en anderzijds aan de hand van additionele documentatie en -daar waar het de huisvesting en de materiële voorzieningen betreft- ook door eigen waarneming. De additionele, tijdens de visitatie geraadpleegde, documentatie behelsde ondermeer: overzichten van de samenstelling van de werkveld-gremia waarmee de opleiding overleg voeren; verslagen van die bijeenkomsten met het werkveld; overzicht CV s van (gast)docenten; netwerkoverzicht docenten; verslagen van de functioneringsgesprekken met docenten; verslagen van docentevaluaties; verslagen van studievoortgangsgesprekken met studenten; detailbeschrijving van modules, cases en de daaraan gekoppelde opdrachten; stageverslagen en -beoordelingen; de beroepsproducten die gedurende de opleiding door studenten worden opgeleverd; de eindproducten van studenten. Aldus had het auditteam voldoende instrumenten om zich op gedetailleerd niveau op de hoogte te stellen van inhoud, opzet, uitvoering en resultaten van het opleidingsprogramma en van de daarmee samenhangende personele, organisatorische, materiële en ruimtelijke voorzieningen. Het auditteam heeft op deze wijze alle in het NVAO-Accreditatiekader vermelde facetten beoordeeld, op basis waarvan een samenvattend oordeel per onderwerp werd gegeven. Een en ander werd vastgelegd in een conceptrapport dat aan de opleiding(-en) werd voorgelegd voor een toets op eventuele feitelijke onjuistheden. Het voorliggend rapport is de weergave van het oordeel van het auditteam met daarbij de gronden waarop dat oordeel is gebaseerd. Beslisregels Volgens de NVAO-Beslisregels Accreditatie kan een onderwerp slechts onvoldoende of voldoende scoren. Een facet kan evenwel, volgens diezelfde regels, onvoldoende, voldoende, goed of excellent scoren. Met dit als uitgangspunt, heeft Hobéon onderstaande beslisregels toegepast. 1 Visitatie heeft op 28 september 2007 plaatsgevonden. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 5

9 Onderwerp A. Een onderwerp scoort voldoende, indien alle facetten van dat onderwerp ten minste voldoende hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp onvoldoende en de overige ten minste voldoende hebben gescoord, mits een acceptabel verbeterplan beschikbaar is voor het facet met de score onvoldoende. B. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord en voor dit facet geen acceptabel verbeterplan beschikbaar is. C. Een onderwerp scoort onvoldoende, indien meer dan één facet van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord, ongeacht of er voor die facetten acceptabele verbeterplannen zijn. Facet D. Binnen de beoordeling van een facet is ruimte voor een eigen afweging van het auditteam: uitvoering/praktijk weegt zwaarder dan beleid/theorie: beter een goed functionerende regeling die slecht is opgeschreven, dan omgekeerd; primaire processen wegen zwaarder dan secundaire. Extra aantekening E. Indien voor een onderwerp een hogere score dan voldoende gerechtvaardigd is, wordt dat als extra aantekening vermeld en wel met inachtneming van onderstaande regels: een onderwerp krijgt de extra aantekening goed, indien alle facetten van dat onderwerp goed hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp voldoende en de overige facetten goed of excellent hebben gescoord; 2 een onderwerp krijgt de extra aantekening excellent, indien alle facetten van dat onderwerp excellent hebben gescoord of indien één facet van dat onderwerp goed en de overige facetten excellent hebben gescoord; een onderwerp krijgt geen extra aantekening, indien één van de facetten van dat onderwerp onvoldoende heeft gescoord. 2 Het NVAO-Accreditatiekader onderscheidt bij onderwerp 2 ( Programma ) acht facetten. Eén ervan betreft de duur van de opleiding. Het daarbij vermelde criterium (240 ECTS) is evenwel geen (kwaliteits)criterium, maar een formele vereiste waaraan het programma van een opleiding a priori moet voldoen, wil zij überhaupt in aanmerking kunnen komen voor een HBO Bachelor accreditatie. Duur is derhalve van een andere orde dan -bijvoorbeeld- Kwaliteit Personeel of Onderwijsrendement. Bij de beslissing of het onderwerp Programma een extra aantekening goed dan wel excellent verdient, wordt het facet Duur dan ook buiten beschouwing gelaten. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 6

10 Auditteam Het auditteam was als volgt samengesteld: Voorzitter: Leden: Student: Onderwijskundige/ secretaris: W.L.M. Blomen Prof. dr. B.A. Bakker M. Le Roux M. den Broeder Drs. G. Broers Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de opleiding CE noodzakelijke expertise aanwezig is. Expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De heer Blomen heeft als lead auditor een groot aantal audits geleid in het kader van accreditatie binnen verschillende hoger onderwijsinstellingen. De externe deskundigen, de heren Bakker en Le Roux hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heren Bakker en Le Roux hebben op grond van hun ervaring en positie in het vakgebied respectievelijk het werkveld een goed zicht op de eisen die vanuit de verschillende deelgebieden in het vakgebied en werkveld gesteld worden aan professionals op het terrein van commerciële economie HBO-niveau. De heer Bakker heeft ervaring zowel in het werkveld (onderzoeks- en advieswerkzaamheden binnen het Instituut voor Commerciële Beleidsvorming) als het onderwijsveld (buitengewoon hoogleraar EUR ). De heer Le Roux is gespecialiseerd op het terrein van marketing(communicatie) en promotionele activiteiten op de terreinen media en voedingsmiddelen en spirituozen. De deskundige onderwijs, de heer Broers, heeft zich vooral gericht op de kwaliteit van de processen die direct en indirect de uitvoering van het programma raken. De heer Broers heeft in zijn vorige en huidige functie een aanmerkelijke ervaring opgebouwd die hem in staat stelt de programmaopbouw, het onderwijsproces en de organisatorische context waarbinnen de uitvoering plaatsvindt, te beoordelen in het perspectief van de eisen die aan HBO-opleidingen gesteld worden. De student, de heer Den Broeder, studeert Commerciële economie aan de Hogeschool Utrecht als derdejaars student. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleidingen: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 28 september 2007 Zie Bijlage II. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 7

11 2. BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen De eindkwalificaties van de opleiding Commerciële Economie (CE), voltijd- en deeltijdvariant, sluiten aan bij de landelijke eindkwalificaties die voldoen aan de eisen die door vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden. De set competenties en de kenmerkende beroepssituaties zijn vastgesteld in overleg met NIMA en staan in lijn met de beroepssituaties die zijn vastgesteld door de European Marketing Confederation. De opleiding CE van Fontys is betrokken geweest bij het opstellen van de landelijke domeincompetenties en de niveaubeschrijving en heeft deze integraal overgenomen. Deze vormen de basis van het curriculum van de opleiding CE. Validatie van deze competenties door het beroepenveld heeft inmiddels plaatsgevonden. Jaarlijks vindt op landelijk niveau een evaluatie van de domeincompetenties plaats. Bij de herijking van het CE-programma in 2002 is het curriculum van beide varianten vernieuwd en is gekozen voor een opbouw van operationeel (propedeuse), tactisch (leerjaar 2 en oriënterende stage) en strategisch (afstudeerfase) niveau. Hierbij volgde de opleiding de landelijke trend. De thema s van de opeenvolgende projecten zijn ontleend aan het beroepenveld waarin afgestudeerde CE ers werkzaam zijn. Als daartoe aanleiding is stelt de opleiding CE de competenties bij. De studie wordt zo aangeboden dat tijdens en na de opleiding de student keuzemogelijkheden heeft. Gedurende de studie maakt deze kennis met een breed beroepenveld en kan zich in meer of mindere mate specialiseren in een bepaald beroep. Dit gebeurt via meerdere leerarrangementen die aansluiten bij beroepen die kenmerkend zijn voor het overgrote deel van de posities waarbinnen de startende afgestudeerde marketing- en salesstudenten een plaats vindt. De opleiding biedt studenten de mogelijkheid om gedurende het lesprogramma te kiezen voor de leisure- of de automotivebranche. De opleiding heeft bij het ontwerp van haar voltijd- en deeltijdcurriculum de keuze gemaakt voor een ICT-lijn die als een rode draad door het programma loopt. Voor elk van de leerarrangementen doet de opleiding een inspanning om studenten kennis te laten maken met relevante ICT toepassingen en managementinformatiesystemen. De pré-bilobagroep volgt het curriculum dat in 1998 is ontworpen en in 2002 is bijgesteld na evaluatie. De bilobagroep volgt een voltijd- en deeltijdcurriculum dat is gebaseerd op het document Major Marketing. De domeincompetenties en de persoonlijk competenties heeft de opleiding apart uitgewerkt in een notitie, major marketing en die door het auditteam als adequaat is beoordeeld. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 8

12 Op landelijk niveau vindt regelmatig discussie plaats over de domeincompetenties en de daarbij behorende niveaus. Voor de validatie door het werkveld heeft het landelijk overleg het NIMA en het VNO ingeschakeld. Interne controle door de opleiding heeft in januari 2007 geleid tot een aanscherping van de competentiestructuur. Het auditteam heeft de competenties bestudeerd zoals geformuleerd in het document Major Marketing. Hierna nemen wij ter adstructie een aantal competenties op: initiëren en creëren van producten en diensten, zelfstandig en ondernemend; uitvoeren, interpreteren, toetsen en evalueren van marktonderzoek; vaststellen voor een onderneming van enerzijds de sterktes en zwaktes op basis van een analyse van de interne bedrijfsprocessen en cultuur, als onderdeel van de waardeketen, en anderzijds van de kansen en bedreigingen op de lokale, nationale en/of internationale markt op basis van relevante nationale en internationale trends; ontwikkelen van marketingbeleid voor een nationaal of internationaal opererende onderneming en het kunnen onderbouwen en beargumenteren van gemaakte keuzes; opstellen, uitvoeren en bijstellen van plannen vanuit het marketingbeleid; ontwikkelen en onderhouden van zakelijke relaties ten behoeve van inkoop, verkoop en dienstverlening; communiceren in meer talen en rekening houdend met culturele verschillen, intern en extern, nationaal en internationaal; leiding geven aan een bedrijf, een bedrijfsonderdeel, bedrijfsprocessen of een project. Daarnaast onderscheiden de CE-opleidingen meer algemene domeincompetenties die betrekking hebben op de volgende kenmerken: multidisciplinariteit en interdisciplinariteit, klantgerichtheid, samenwerken, leidinggeven (het sociale deel van de competentie). De CE-opleiding van Fontys hanteert verder een set opleidingsspecifieke competenties die een voldoende beeld geven van die aspecten (en de uitwerking ervan) waarop de opleiding de nadruk wil leggen. In de documentatie zijn deze competenties verder uitgewerkt. Bijvoorbeeld: commercieel handelen impliceert het kunnen denken en handelen vanuit kansen uit de markt, marktkansen zien én benutten, nieuwe ideeën en activiteiten introduceren en niet bang zijn daarbij op zijn gezicht te gaan. De commerciële kanten herkennen van marktkansen in termen van mogelijke opbrengsten en kosten, klantgericht kunnen handelen, onderhandelen en relaties aangaan en ontwikkelen. De CE er kan aangeven wat een klantrelatie voor de organisatie betekent; toont belangstelling voor de klant, kan zijn eisen en wensen verwoorden en vertalen naar productfuncties. De CE er kan een meer complex verkoopgesprek voeren, inventariseert onderhandelingsruimte, stelt vragen en doet voorstellen. Op basis van signalen uit het werkveld heeft de opleiding besloten met ingang van het voorjaar een rechtendocent in het CE team op te nemen waardoor het vak Recht extra aandacht krijgt in het curriculum. Een nieuwe aanpak van het vak Engels (Cambridge Business English Certificate) laat nu al een verbetering zien van de beheersing van het Engels, zowel schriftelijk als mondeling. Op initiatief van het CE-team is de FHMM toegetreden tot Bussinet, een Europees netwerk van bijna honderd commercieel economische opleidingen. Daarnaast zijn er de laatste jaren diverse zgn. bilateral agreements afgesloten onder het Erasmusprogramma van de EU. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 9

13 Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: de opleiding hanteert opleidingskwalificaties die, waar ontwikkelingen in het beroepenveld dit noodzakelijk maken, regelmatig worden bijgesteld; de opleiding beschikt over goede contacten met het beroepenveld; de opleiding volgt aantoonbaar en nauwgezet de ontwikkelingen in het beroepenveld en heeft op basis hiervan haar visie beschreven op het beroep waarvoor wordt opgeleid. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 10

14 Facet 1.2. Niveau Bachelor Criterium Het facet Niveau Bachelor is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een Bachelor? Bevindingen De landelijk vastgestelde competentieprofielen en domeincompetenties zijn mede gebaseerd op de Dublin descriptoren. Deze descriptoren zijn evenals de generieke HBO-kwalificaties opgenomen in de door de op landelijk niveau opgestelde set competenties. De opleiding CE heeft een additionele set competenties aan de landelijke set toegevoegd. Deze zijn vastgelegd in het document Major Marketing. Daarnaast heeft de opleiding uit het totaaloverzicht van opleidingscompetenties, domeincompetenties, generieke HBOkwalificaties en de Dublin Descriptoren algemene competenties geformuleerd op het gebied van persoonlijke ontwikkeling/ persoonlijke effectiviteit en op basis daarvan een leerplan opgesteld. In het document Major Marketing geeft de opleiding de relatie weer tussen de Dublin descriptoren en de competenties (zie hierna). De competenties zijn per niveau uitgewerkt in prestatie-indicatoren, vastgelegd op zogenaamde competentiekaarten. Bij de niveaubepaling zijn de volgende uitgangspunten gekozen: niveau 1 (hoofdfasebekwaam) is het basisniveau en dient aan het einde van de propedeuse te zijn behaald; niveau 2 (afstudeerbekwaam) is een tussenniveau; niveau 3 (startbekwaam) is het eindniveau. De competenties van de opleiding CE zijn uitgewerkt in competentiekaarten waarop, met de Dublin descriptoren als referentie; de vereiste kennis, vaardigheden en houdingsaspecten per competentie zijn gespecificeerd. De competentiekaarten bevatten niet alleen de prestatie-indicatoren, maar tevens de van de student verwachte kennis, vaardigheden en attituden die voor de bewuste competentie op dat niveau vereist zijn De eisen zijn getoetst aan de hand van de Dublin descriptoren. In het door het auditteam bestudeerde majordocument is een schema opgenomen waarin de relatie tussen de Dublin descriptoren en de domeincompetenties voor de opleiding CE op een heldere wijze is weergegeven. Ter adstructie van de wijze waarop de opleiding de competenties en de Dublin descriptoren gekoppeld heeft geven wij de volgende voorbeelden: Kennis en inzicht Kennis van en inzicht in de belangrijkste internationaal-economische vraagstukken tonen; Methodisch en inhoudelijk reflecteren op internationaal-economische vraagstukken en deze vraagstukken methodisch verantwoord analyseren; Internationaal-economische vraagstukken wetenschappelijk aanpakken. Toepassen Initiëren en creëren van producten en diensten; Ontwikkelen van marketingbeleid voor een nationaal of internationaal opererende onderneming en het kunnen onderbouwen en beargumenteren van gemaakte keuzes; Het initiëren, (laten) ontwikkelen, plannen, vermarkten, (laten) uitvoeren, evalueren en managen van evenementen, Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 11

15 Oordelen Vaststellen voor een onderneming van enerzijds de sterktes en zwaktes op basis van een analyse; van interne bedrijfsprocessen en cultuur, als onderdeel van de waardeketen, en anderzijds van de kansen en bedreigingen op de lokale, nationale en/of internationale markt op basis van relevante nationale en internationale trends; In staat zijn om producten/diensten van (derde) partijen in te schatten en daarover te onderhandelen. Communiceren Kennis hebben van de procesgangen/werkwijzen binnen de branche In staat zijn om artistieke/creatieve processen naar tijd/inspanningen/financiën te plannen en te begeleiden; Communiceren in meerdere talen en daarbij rekening houdend met culturele verschillen; Ontwikkelen en onderhouden van zakelijke relaties ten behoeve van inkoop, verkoop en dienstverlening. Lerend vermogen Weten hoe kennis te actualiseren; Aansturen van de eigen ontwikkeling; Creëren en signaleren van kansen en het uit eigen beweging ondernemen van actie. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observatie: de opleiding heeft op inzichtelijke en daarmee goed toetsbare wijze de relatie uitgewerkt tussen de competenties en de eisen, geformuleerd in de vorm van de Dublin Descriptoren, die gesteld worden aan een bachelor CE-opleiding. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 12

16 Facet 1.3. Oriëntatie HBO Criteria Het facet Oriëntatie HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Zijn de eindkwalificaties van de opleiding mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties? Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor de betreffende opleiding vereist of dienstig is? Bevindingen De eindkwalificaties van CE zijn ontleend aan beroepsprofielen/competenties van het relevante beroepenveld van de afgestudeerde Bachelor of Commerce. De Bachelor of Commerce voldoet aan de kwalificaties voor het niveau van de beginnende marketeer. De volgende taken zijn het uitgangspunt geweest voor het pré-biloba curriculum CE. Wij merken op dat dit takenpakket aantoonbaar tot stand is gekomen na overleg tussen de opleidingen en het beroepenveld. Zo zijn er gespreksverslagen bestudeerd van de gesprekken met vertegenwoordigers uit het beroepenveld die geleid hebben tot het beroepsprofiel en de competenties van CE. Een overzicht van de zogenaamde beroepstaken daterend uit 2001: onderzoeken en analyseren; plannen opstellen, controleren en evalueren; relatiebeheer en marketinguitvoer; communiceren en adviseren; werken in een organisatie; professionaliseren; ondernemen en innoveren; ICT & Marketing/Sales; internationaliseren. De meer recentelijk (december 2005) vastgestelde set competenties van de Bachelor of Commerce laten zien dat aansluiting is gezocht bij het beroepenveld marketing en sales. Het beroepenveld wordt in het landelijk overleg vertegenwoordigd door de NIMA. Samen met deze beroepsvereniging is een set van competenties ontworpen. Er heeft tevens een validatie plaatsgevonden door de VNO en MKB Nederland. De competenties zijn ook gecontroleerd aan de hand van de competenties die door de European Marketing Association zijn vastgesteld. In de documentatie geeft de opleiding CE aan dat men streeft naar een brede aanpak. Een zo breed mogelijk aanbod van zogenaamde leerarrangementen, afgeleid van de beroepen waarin de CE er werkzaam zal zijn en op het niveau van de startende beroepsbeoefenaar. De desbetreffende beroepssituaties worden via de leerarrangementen binnen de major Marketing aan de student aangeboden (zie facet 2.1). De domeincompetenties zijn door de opleiding op drie niveaus beschreven. Ieder niveau geeft de fase aan in de opleiding waar de student zich bevindt. In de eerste fase (de propedeutische fase) wordt niveau 1 aangeboden in de leerarrangementen. Iedere beroepssituatie is gekoppeld aan een specifiek CE-beroep en vertaald naar één of meerdere leerarrangementen behorende bij het desbetreffende beroep (en dus beroepssituatie). Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 13

17 De adviezen van De Raad van Advies (zie hierna) van de opleiding CE en de alumnivereniging hebben een bijdrage geleverd aan de discussie die geleid heeft tot de vaststelling van de eindniveaus van de Bachelor of Commerce CE. Het advies werd overgenomen en heeft geleid tot de nu algemeen aanvaarde set van niveaus. De opleiding CE heeft gedurende de afgelopen jaren de via het FHMM kwaliteitssysteem verkregen verbeteradviezen in haar curriculum verwerkt. De Raad van Advies van de opleiding bestaat uit een voorzitter, de directeur van HK Management, vijf leden afkomstig uit het werkveld (waaronder de operations directeur van Atos Origin en de directeur van de Stichting City Dynamiek Eindhoven) alsmede de directeur en de adjunct directeur van FHMM. De Raad van Advies geeft de opleiding advies over ontwikkelingen in het werkveld die in de opleiding CE een plaats verdienen. De opleiding beschouwd de raad van Advies daarnaast als een sparringpartner ten behoeve van de actualiteit van het gehele onderwijsprogramma. In de documentatie heeft de opleiding verder de verschillende beroepsrollen van de CE er beschreven. Dit is gebeurd na uitvoerig onderzoek bij alumni en een aanvullend eigen advertentieonderzoek. De opleiding heeft een tiental rollen benoemd welke dienen als gemeenschappelijk chassis voor alle major marketing opleidingen binnen Fontys. Ter adstructie van de wijze waarop de hogeschool dit gedaan heeft geven wij hierna twee voorbeelden: de marketingmanager (MM) herkent signalen of trends in nationale of internationale markten en handelt vanuit een visie. De MM weet daaruit het marketingbeleid te bepalen en vast te leggen in een (marketing)plan en/of afgeleide andere plannen. Binnen dit beleid moet hij belangrijke beslissingen nemen en de voortgang van de plannen bewaken. Hij is verantwoordelijk voor de realisatie van de marketingdoelstellingen, waardoor hij onder druk presteren moet, om opgestelde targets te halen. Hij kan een team (uit diverse disciplines) aansturen en relevante externe contacten onderhouden. de marktonderzoeker heeft een adviserende functie. Zijn adviezen geven richting aan het marketingbeleid van een organisatie en zijn daarom van strategisch belang. Hij is in staat om diverse methoden en technieken van onderzoek toe te passen en op hun waarde te schatten. De onderzoeken kunnen betrekking hebben op de markt, maar ook op de marketinginstrumenten. De marktonderzoeker moet in staat zijn de opdracht zelf uit te voeren of de opdracht te delegeren. Hij kan de vraag naar onderzoek correct verwoorden, beschikt over een analytisch vermogen en kan op basis van de gegevens de conclusies en aanbevelingen helder presenteren. De presentatie kan zowel in de vorm van een rapport als mondeling geschieden, waarbij gebruik wordt gemaakt van moderne presentatietechnieken. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: de eindkwalificaties zijn mede ontleend aan het door het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofiel van Commerciële Economie; uit de van dit beroepsprofiel afgeleide opleidingsspecifieke doelstellingen wordt het niveau van de beginnende CE er helder en goed geformuleerd. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 14

18 SAMENVATTEND OORDEEL DOELSTELLINGEN OPLEIDING : VOLDOENDE Het auditteam beoordeelt het onderwerp Doelstelling Opleiding voor beide varianten van de opleiding Commerciële economie als voldoende op grond van de volgende observaties: de opleiding in voldoende mate zicht heeft op de ontwikkelingen in het werkveld en dit inzicht qua thematiek en diepgang in voldoende mate vertaald heeft naar opleidingsdoelstellingen waarbij het werkveld in landelijk en regionaal verband betrokken is; de opleiding voldoende relaties heeft met het (regionale) werkveld, waardoor studenten de gelegenheid wordt geboden in ruime mate al tijdens de opleiding met het CE-beroepenveld kennis te maken. Conform de Beslisregels Accreditatie zoals vastgelegd in het NVAO-Acrreditatiekader, kan een Onderwerp niet hoger scoren dan voldoende. Het auditteam beoordeelt evenwel de drie facetten van het onderwerp Doelstellingen Opleiding als goed. Dit rechtvaardigt (zie onder E) een kwalificatie goed voor dit onderwerp. Reden voor het auditteam deze kwalificatie als extra aantekening aan zijn oordeel toe te voegen. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 15

19 Onderwerp 2: Programma Dit onderwerp kent acht facetten: 1.eisen hbo; 2. relatie tussen doelstellingen en inhoud; 3. samenhang programma; 4. studielast; 5. instroom; 6. duur; 7. afstemming tussen vormgeving en inhoud; 8. beoordeling en toetsing. Facet 2.1. Eisen HBO Criteria Het facet Eisen HBO is beoordeeld aan de hand van de volgende NVAO-criteria: Vindt kennisontwikkeling van studenten plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontwikkeld studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek? Heeft het programma aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied / de discipline? Waarborgt het programma de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft het aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk? Bevindingen Er is binnen de opleiding gekozen voor een geïntegreerd onderwijsprogramma waarbij sprake is van integratie tussen theorie en praktijk, tussen vakgebieden en tussen kennis, vaardigheden en attitudes. Per semester wordt het onderwijs gekoppeld aan een thema, waarbij een beroepsgeoriënteerd project de integratie tussen theorie en praktijk en tussen verschillende vakdisciplines realiseert. De onderwijsmodules sluiten zoveel mogelijk aan op het thema en op het project. Binnen het project passen studenten toe hetgeen ze bij andere modules hebben geleerd. Het projectonderwijs leent zich tevens goed voor de ontwikkeling en toetsing van beroepsvaardigheden en beroepsattitudes. Studenten hebben de gelegenheid om stage te lopen in het buitenland. Enkele studenten doen dit ook maar het zijn toch met name studenten IBMS die uiteindelijk kiezen voor een internationale stage. Wat betreft de actualiteit van het studieprogramma blijkt uit de documentatie het volgende: de opleiding streeft ernaar zoveel mogelijk actuele vakliteratuur t.b.v. de kennisontwikkeling van de student aan te bieden. Enkele docenten van de opleiding hebben op het gebied van consumentengedrag, marketing, e-business, statistiek, onderzoek en bedrijfseconomie eigen onderwijsliteratuur geschreven. Een deel van de vakliteratuur is Engelstalig, om aan te sluiten bij het internationale kennisniveau en om oriëntatie van studenten op het buitenland mogelijk te maken; kennisverwerving en de ontwikkeling van beroepsvaardigheden vinden plaats in interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek, inclusief de actuele ontwikkelingen in het vakdomein; de opleiding zorgt voor kennisontwikkeling die van passend niveau en actueel is. De studenten verwerven een samenhangende set kennis, vaardigheden en attitudes op hbo-niveau, die relevant is voor de beroepspraktijk; de opleiding kenmerkt zich door sterke oriëntatie op het bedrijfsleven o.a. via opdrachten voor externe opdrachtgevers. In vrijwel elk project voeren de studenten toegepast onderzoek uit. Per lesperiode staat een bepaalde beroepsrol centraal, waaraan het lesaanbod en de opdrachten gekoppeld zijn. Het niveau van de opdrachten is afhankelijk van het studiestadium; het thema de Exportmanager wordt geheel Engelstalig aangeboden en getoetst. Studenten krijgen verder de mogelijkheid in plaats van de oriënterende bedrijfsstage gedurende een semester aan een buitenlandse universiteit of hbo-instelling te studeren en daar de vereiste EC s te verwerven; studenten voeren in het zesde semester onder leiding van een gespecialiseerd bureau een praktijksimulatie uit. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 16

20 Het auditteam heeft leerarrangementen bestudeerd waaronder het Leerarrangement 1, de ondernemende manager. Recht. Dit wordt gedoceerd door twee juristen. Bij dit Leerarrangement gaat om het uitvoeren van een marktonderzoek en het opzetten van een mini onderneming. In beide gevallen zijn er juridische aspecten in het geding waar studenten kennis van moeten hebben en mee moeten kunnen werken. In het Leerarrangement is een opsomming opgenomen van de lessen (de arbeidsovereenkomst, de rechtsvormen, de productwetgeving, intellectueel eigendomsrecht en bestuursrecht) en is de literatuur beschreven. De opleiding besteedt aandacht aan de Engelse taal. Dit gebeurt o.a. door middel van het onderdeel Negotiations. Doing business abroad. Hierin wordt onder andere ingegaan op the language of meetings en krijgt de student de gelegenheid de Engelse taal te oefenen op de terreinen meetings and negotiations. In het studieprogramma is ook Engelstalige literatuur opgenomen, zo constateert het auditteam. De opleiding kent twee stages: de oriënterende stage in semester 5 en de afstudeerstage in semester 8. Deze stages zijn in de opleiding ingebouwd om de studenten optimaal te laten kennismaken met het beroepenveld. Na onderzoek bij alumni en werkgevers van alumni is het onderwijsaanbod op salesgebied geïntensiveerd en is hiervan een speerpunt binnen de opleiding gemaakt. Vraaggericht onderwijs maakt de opdrachtgevers mede eigenaar van de studie-inhoud. FHMM heeft onder andere met Konica Minolta, Philips en Rabobank Nederland samenwerkingsverbanden. Deze leiden tot het bieden van stageplaatsen, het opzetten van bedrijfsopdrachten, job offers en het verzorgen van gastlessen van de ene kant, en begeleiding van projecten en verzorging van in company trainingen aan de andere kant. De FHMM (waarvan CE deel uit maakt) heeft een actieve alumnivereniging opgestart: FAME. Leden van FAME treden op als gastspreker en assessor, en verzorgen p.r. activiteiten voor CE. Het accountmanagement van FHMM is verantwoordelijk voor de Fontys Student Consultancy Group. Studenten die de Leisure- of Automotive afstudeerrichtingen volgen krijgen de gelegenheid om deel te nemen aan excursies, krijgen les van gastsprekers die in de regel werkzaam zijn in het bedrijfsleven op posities die (op termijn) binnen het bereik liggen van de studenten. In het biloba-onderwijs wordt de student verplicht gebruik te maken van een literatuurlijst. In het bilobaonderwijs worden leerarrangementen aangeboden. Tijdens een dergelijk leerarrangement staat een kenmerkende beroepssituatie centraal. De studenten voeren opdrachten uit die bij de beroepssituatie horen en kunnen daarbij de competentie ontwikkelen die bij de beroepssituatie hoort. Studenten werven vaak zelf deze opdrachten. Voor de deeltijdvariant geldt dat de student een relevante werkplek dient te hebben. De deeltijdstudent wordt geacht dezelfde beroepscompetenties op te doen als de voltijd student. In de praktijk blijkt dat een student veelal werkzaam is in een omgeving waarin hij in staat is deze competenties ook te verwerven. De opleiding toetst of de werkplek van de student wat niveau en mogelijkheden voldoet aan de eisen die de opleiding stelt. Belangrijk in dit verband is de constatering dat het deeltijdprogramma de werkomgeving van de student als een van de uitgangspunten hanteert bij de programmering van het binnenschools curriculum. Studenten brengen hun eigen werkervaring in als professionele vraagstukken die vervolgens door de opleiding worden vertaald in studieopdrachten, leidend tot een realistisch beroepsproduct. Op deze wijze vindt er met betrekking tot de kennisontwikkeling en -toepassing door het hele programma heen en op concreet niveau een herkenbare en, naar het oordeel van het auditteam, voldoende interactie plaats tussen werkveld en opleiding. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 17

21 Voor de deeltijdvariant geldt verder dat NIMA cursussen een belangrijk integraal onderdeel vormen van de studie CE: deze zijn vaak bekend bij de groep potentiële instromers en hun werkgevers. In de documentatie beschrijft de opleiding het vierjarige deeltijdcurriculum. Uit de beschrijving in de documentatie van deze beroepssituaties blijkt dat deze gekoppeld zijn aan een praktijkopdracht. Het auditteam constateert dat de deeltijdvariant sterk gerelateerd is aan de praktijk. Zo staat het eerste studiejaar in het teken van de beroepssituaties rond de marketingassistent en de marktonderzoeker, het tweede staat de salesmanager en de informatiemanager centraal, het derde jaar de marketingmanager, de marketingcommunicatiemanager en exportmanager. Tenslotte, in het vierde jaar staan de beroepssituaties rond de accountmanager, de productmanager en consultant centraal. In dit laatste jaar maken de deeltijdstudenten op basis van het marketingplan uit het derde studiejaar een accountplan voor een grote klant. Zij houden een verkooppresentatie voor hun medestudenten en voeren een onderhandelingsgesprek met de docent. Bij het vak recht in het vierde jaar dienen studenten de juridische implicaties aan te geven van de door hen gekozen marketingstrategie en marketinginstrumenten. Alumnionderzoek heeft uitgewezen dat zij thans vooral gebruik maken van hun kennis van marketing, sales, marktonderzoek en communicatie. Wat betreft persoonlijke vaardigheden zien alumni graag meer aandacht voor het omgaan met collega s, ondernemingszin en onderhandelingskracht, zaken die in het bilobaonderwijs meer aandacht krijgen dan voorheen. Wat betreft de lectoren is het auditteam het volgende gebleken. Lectoren dienen met name nieuwe terreinen van het vakgebied te traceren en te implementeren in het onderwijsprogramma en tevens het toegepaste onderzoek op een hoger kwaliteitsniveau te brengen. De aanwezige (part time) lector en de associate-lector rekenen dit inderdaad tot hun taak, maar staan pas aan het begin van hun werkzaamheden. Daarbij is de inbedding van de lector in het onderwijs naar de mening van het auditteam voor het management een belangrijk aandachtspunt. Oordeel: goed Het auditteam kwalificeert dit facet voor beide varianten van de opleiding als goed en wel op grond van de volgende observaties: het programma van de voltijd- en deeltijdopleiding biedt via de praktijkonderdelen en via de stages en de afstudeerfase aan de student zeer ruime mogelijkheden om zijn kennis te ontwikkelen in interactie met het beroepenveld; de gebruikte vakliteratuur en het studiemateriaal zijn exemplarisch voor het CE-domein. De opleiding besteedt aantoonbaar en in voldoende mate aandacht aan de Engelse taal; de programma s voor de deeltijdvariant staan aantoonbaar en rechtstreeks in verband met de praktijkervaring van de deeltijd student. Hobéon Certificering Adviesrapport Accreditatie HBO bachelor opleiding CE. Fontys Hogescholen 18