VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Arrondissement Kortrijk Administratieve entiteit AVELGEM Gemeente AVELGEM Parochiekerk Sint-Martinus (Daniël Vermandereplein z.nr.) KERK Een romaans kerkje, verwoest tijdens de beeldenstormen, werd heropgebouwd, en ingewijd in In 1869 werd een nieuwe, neogotische kerk voltooid (naast de oude kerk, die vervolgens afgebroken werd). De kerk werd in oktober 1918, bij het eindoffensief van de Eerste Wereldoorlog, nagenoeg geheel vernield. Ze werd heropgebouwd in Zie ook ORGEL Voorgeschiedenis In de jaren was een orgel geplaatst door P. van Peteghem & zoon (Gent). Het is niet bekend of dit instrument herplaatst werd in de nieuwe kerk van Bepaalde werken werden uitgevoerd door Fr. Joris (Ronse), ergens tussen 1900 en Indien dit instrument nog aanwezig was, dan werd het in elk geval vernield in 1918 bij het eindoffensief van WO I. Huidig orgel Auteur instrument : J. Anneessens (Menen) Bouwjaar : 1928 Het instrument werd zwaar beschadigd bij het bombardement van 10 mei 1940, en kort daarop hersteld door J. Anneessens. In november 1943 was opnieuw schade veroorzaakt doordat op een overhaaste wijze de klokken uit de toren gehaald werden door de Duitse bezetter; ook deze schade werd hersteld door J. Anneessens. INSTRUMENT Klaviatuur - vrijstaande speeltafel vóór het orgel - registers = tuimel-schakelaars, op een horizontale rij boven het klavier - alle naamplaatjes werden in de jaren 1950/60 vervangen door nieuwe met opschriften in het vlaams

2 Dispositie P Subbas 16' Gamba 8' Fluit 8' Gedekt 8' Fluit 4' * Bombarde 16' I Bourdon 16' Principaal 8' Gambe 8' Harm. Fluit 8' Gedekt 8' Oktaaf 4' Fluit 4' * Bovenoktaaf 2' Kornet 5 r. ** Mixtuur 4 r. Trompet 8' Klaroen 4' II Kwintadeen 16' Diapason 8' Salicional 8' Bourdon 8' Vox celestis 8' Echofluit 4' Kwint 3' Zwegel 2' Harm. Trompet 8' Fagot-Hobo 8' druktoetsen onder het klavier (vaste combinaties) : PP P MF F FF / A voetbediend (pedalen) : P + I P + II I + II II + II16' I + II16' [zweltrede] I + I4' Tremulant II * de Fluit 4 (Gr.Org. & Ped.) was in origine een Quinte 6' ** de Kornet begint op c 1 manuaalomvang : C g 3 pedaalomvang : C f 1 Pijpwerk - nieuw van op het Pedaal zijn alle spelen, behalve de Bombarde, getransmitteerd uit het Gr.Org. Windladen & Tractuur - kegelladen, pneumatisch systeem Windvoorziening - magazijnbalg - electro-ventilator Meidinger ORGELKAST - de kast is zoals gewoonlijk slechts een niet-functionele omsluiting van het binnenwerk; fronten met houten sierpijpen - ontwerp van arch. Vanderhaeghe (zoon van de meubelmaker in Moorsele) maar uitgevoerd door Delafontaine (Menen) - de voet van het orgel is ééndelig, maar de bovenkast is in twee delen (om het W-raam zichtbaar de laten)

3 HUIDIGE TOESTAND - normaal bespeelbaar datum onderzoek : april 2001 Addendum Er werd ons meegedeeld dat in april 2001 een klein begeleidingsorgel besteld was bij J. Bruggeman (Marke) dat weldra geplaatst zou worden in het koor.

4 ARCHIVALIA Bedrijfsarchief van orgelbouwer J. Anneessens ( ), Benedictinessenstraat, Menen. (Archiefmappen ons ter inzage gegeven door dhr. P. Andriessen, huidig zaakvoerder.) In de map Avelghem zijn volgende documenten aanwezig : 1) brief van pastoor-deken V. Ollivier aan J. Anneessens [nota: in de dispositie van Reciet en Gr.Org. is het pijpenaantal achteraf bijgeschreven door Anneessens] Mijnheer, Ik ben voornemens een orgel te laten maken voor de parochiale kerk van Avelghem. Gelief mij uwe prijzen en voorwaarden in een uitgebreid bestek te laten geworden volgens de beschrijving hieronder. Pneumatisch stelsel. Spelen. Reciet 1 / Bourdon p. 2 / Cor de nuit 8 56 " 3 / Diapason 8 " 4 / Salicional 8 " 5 / Voix céleste 8 44 p. 6 / Flûte écho 4 56 p. 7 / Flageolet 2 " 8 / Hautbois 8 " 9 / Tromp.harm. 8 " 10 / Quinte 2 2 /3 " Pedaal (door transmissie) 1 / Soubasse 16 2 / Basse 8 3 / Flûte 8 4 / Violoncel 8 5 / Quinte 5 1 /3 Groot Orgel. 1 / Bourdon / " 8 " 3 / Montre 8 " 4 / Prestant 4 " 5 / Doublette 2 " 6 / Gambe 8 " 7 / Flûte harm. 8 " 8 / Trompette 8 " 9 / Clairon 4 " 10 / Quinte 5 1 /3 " 11 / Cornet 4 R 128 p. 12 / Fourniture 7 4 = 224 pypen Combinaties. 1 / Groot orgel op pedaal 2 / Reciet " 3 / Koppeling der klavieren 4 / Expression Reciet 5 / Tremolo 6 / Octave grave du récit sur lui-même 7 / Octave grave du récit sur Grand orgue. 8 / Octave aigue du Gr. Orgue sur lui-même 9 / 4 boutons. Het blazen moet geschieden door electrieke motor. In afwachting van uw geëerd antwoord, groet ik Ued. hoogachtend V. Ollivier Pastoor-Deken

5 2) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Ik heb de eer U hierbij een bestek te zenden volgens de samenstelling mij door U gezonden De prijs voor een orgel gemaakt met materialen van eerste hoedanigheid en in de beste voorwaarden afgewerkt. In de vele plaatsen waar ik reeds gewerkt heb is men overal uiterst tevreden; en het is mij altijd aangenaam dat men mijne werken ga onderzoeken. De Fourniture geef ik op met 4 rangen (224 pijpen) denkende dat het bij vergissing is dat gij 7 rangen schrijft. Ik ben altijd bereid ter plaats te komen om alles af te spreken of alle inlichtingen te geven, kosteloos en zonder verbintenis. In de hoop verder nieuws te mogen ontvangen, bid ik U, Eerweerde Pastor, de uitdrukking mijner eerbiedige gevoelens te aanveerden. 3) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Ik ben boven de plaats gaan bezichtigen en heb gezien dat het orgel goed kan geplaatst worden zooals gij het begeert. Vrijdag der aanstaande week, zal ik ten laatste om 8 ½ u. bij U zijn. Met dezelfde gelegenheid bied ik U mijne diensten aan voor het leveren en plaatsen van het orgelbuffet. Gelief, Zeer Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 4) offerte (briefdoorslag) van Anneessens voor de bouw van een nieuw orgel, 2 varianten [niet uitgevoerd] 5) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Ik heb de eer U een plan te zenden van orgelkas in eiken, deze kas zoude moeten kosten, frank, geplaatst in de kerk, alle onkosten op mij, ook inbegrepen de façadepijpen in aluminium geschilderd. Gelief dit plan ter mijner beschikking te houden. Wat de 2 zijkanten aangaat die zijn volgens gij verkiest met of zonder façadepijpen, zonder verandering van prijs. Ik hoop binnen kort goed nieuws te mogen verwachten aangaande het orgel. Gelief, Zeer Eerweerde Heer, de uitdrukking mijner eerbiedige gevoelens te aanveerden. 6) s.d. (door Anneessens bijgeschreven "Reçu le ") - naamkaartje van pastoor Ollivier aan Anneessens

6 Victor Ollivier Pastor=Deken verlangt Ued. te spreken tzij morgen (=zaterdag) voormiddag of maandag 19 en dezer in den voormiddag. Hoogachtend Avelghem 7) s.d. - naamkaartje van pastoor Ollivier aan Anneessens Victor Ollivier Pastor=Deken heeft geschreven aan Eerw. Heer Bouckaert, van Kortrijk dat het meeste dat hij zou mogen toestaan als middenhoogte 3 m. is. Met die hoogte kan er zeker al gedaan worden wat noodig is om een perfekt orgel te hebben. Gelief al het mogelijke te doen om met 1 en Sept. gereed te zijn. Hoogachtend Avelghem 8) brief (doorslag) van Anneessens aan E.H. Bouckaert [= Arthur Bouckaert, diocesaan orgeladviseur] Eerweerde Heer, Dezen morgend om 7 u. heb ik de bestelling bekomen van het nieuw orgel te Avelghem, 28 spelen. Z. Eerweerde Heer Deken zegt mij dat ik mij met U moet in betrekking stellen; ik denk dus eens bij U te komen kortst na nieuwjaar om te zien welke spelen gij begeert te hebben met de appels de jeux, daar zijn er 5, ik heb er gratis 2 bijgevoegd. Op pedaal is er eene Bombarde 16 bijgekomen; de Bourdon 16 recit, wordt vervangen door Quintaton 16 en de Cor de nuit door Bourdon à cheminée. Ik denk nu in Wyngene en in Avelghem U goed de mekaniek van een orgel te kunnen laten zien, en U te bewijzen welk groot verschil van prijs er kan bestaan alleenlijk in mekaniek en placement, zonder zelfs nog de hoedanigheid der materialen na te zien. Gelief, Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 10) kladbriefje waarop Anneessens een adres genoteerd heeft (wellicht van een persoon die logies kan geven aan zijn werklieden) 11) contract voor de bouw van een nieuw orgel (1 door beide partijen ondertekend origineel + 1 doorslag) [briefhoofd firma Anneessens] -BESTEKmet beschrijving voor het leveren en plaatsen van een nieuw orgel in de kerk te AVELGHEM Tusschen Zeer Eerweerde Heer OLLIVIER, Pastor-Deken, handelende in naam der kerkfabriek eenerzijds; en Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen, anderzijds; is

7 overeengekomen als volgt: 1/ Een nieuw orgel zal gemaakt worden en geplaatst in de kerk.- 2/ In den prijs in dit bestek opgegeven is er geen buffet begrepen.- 3/ Het orgel zal bestaan uit 28 spelen, 2 handklavieren ieder 56 noten, 1 voetklavier 30 noten en 10 pedalen van combinaties.- 4/ Al de spelen zullen volledig zijn; de pedaalspelen met transmissie op groot orgel.- 5/ De houten pijpen zullen gemaakt worden uit schoon droog hout (exotique) zonder de minste gebreken; de stoffen pijpen zullen bestaan uit 40% tin en lood; eenige bassen in gebronzeerden zink.- 6/ Het harmoniseeren der spelen zal door den orgelmaker zelf gedaan worden; ieder spel zal zijn eigen, echt karakter hebben.- 7/ De speelkas gemaakt in eik en acajou zal inhouden: de 2 handklavieren, de registers en de combinaties, zij zal sluiten met een roldeksel.- 8/ Het orgel zal volgens pneumatiek stelsel gemaakt worden.- 9/ De sekreten zullen gemaakt worden in eik en schoonen deen.- 10/ De blaasbalg zal groot genoeg zijn om het orgel in volle spel te spijsen, hij zal gemaakt worden uit schoon droog hout zonder gebreken, hij zal bestaan uit eene in- en eene uitgaande plooi, hij zal met dubbel leder vergaard worden, en in beweging gebracht worden A/ met de voeten bij middel van 2 pompen, B/ door een geruchtloozen electrieken ventilator welke door de zorgen van den orgelmaker zal geleverd en geplaatst worden.- 11/ De expressiekas voorzien van deurkens zal goed werken, zij zal in beweging gebracht worden door een pedaal in de speelkas.- 12/ Al de materialen zullen van eerste hoedanigheid zijn.- 13/ Het orgel is gewaarborgd gedurende VIJF jaar tegen alle gebreken van constructie.- 14/ De orgelmaker zal tweemaal 's jaars het orgel stemmen, de onkosten hiervan zijn niet begrepen in den prijs van het orgel.- 15/ Al de onkosten zijn ten laste van den orgelmaker, uitgenomen: het licht, een blazer of het gebruik van ventilator gedurende het harmoniseeren, het leveren en plaatsen der electrieke draden, interrupteur en compteur die ten laste zijn der kerkfabriek.- 16/ Prijs voor het hierboven beschreven orgel HONDERD EN DRIE EN TWINTIG DUIZEND VIJF HONDERD frank. Gedaan in dubbel te Meenen den 19 December 1900 zeven twintig. Keer om a.u b.

8 Groot Orgel. 56 noten- 1/ Bourdon pijpen. 2/ Bourdon 8- " " 3/ Montre 8- " " 4/ Flûte Harm " 5/ Gambe 8-56 " 6/ Prestant 4- " " 7/ Doublette 2- " " 8/ Quinte 6- " " 9/ Cornet 4 r. 128 " 10/ Fourniture 4 r. 224 p. 11/ Trompette 8-56 pijpen. 12/ Clairon 4- " " Samenstelling van het orgel. Recit expressif- 56 not. 19/ Quintaton p. 20/ Bourdon harm p. 21/ Diapason 8- " " 22/ Salicional 8- " " 23/ Voix céleste 8-44 " 24/ Flûte écho 4-56 " 25/ Flageollet 2- " " 26/ Quinte 3- " " 27/ Trompette harm. 8- " " 28/ B. Hautbois 8- " " Pedaal 30 noten- 13/ Sousbasse 16- trans. 14/ Basse 8- " 15/ Flûte 8 " 16/ Violoncelle 8- " 17/ Quinte 6- " 18/ Bombarde 16- Réel- COMBINATIES. 1/ Groot orgel op pedaal- 2/ Recit op pedaal- 3/ Koppeling der klavieren- 4/ Expression recit- 5/ Tremolo- 6/ Octave grave recit- 7/ " " " op groot orgel- 8/ " aiguë op groot orgel- 9/ 5 appels de jeuxmet gemak later aan te duiden welke spelen- 10/ Annulateur- Gedaan in dubbel te Meenen, den 19 December 1900 zeven twintig. Voor de kerkfabriek. De orgelmaker. De Voorzitter De Schrijver Jules Anneessens FJ.Dhaeyer (?) V.Ollivier De Schatbewaarder B Walcarens (?) 12) brief van pastoor Ollivier aan Anneessens Mijnheer Anneessens, Hiermede zend ik Ued. het kontrakt voor den nieuwen orgel der kerk van Avelghem terug, bekleed met het handteeken der kerkmeesters. Is het mij toegelaten de diepte van den orgel te kennen, om de berekening te kunnen maken van de oppervlakte van gansch de orgelkas? Mag ik ook den meubelmaker kennen die het voorgestelde plan

9 gemaakt heeft? Is het M r Delafontaine-Dosfel, van Meenen, niet? Hoogachtend V. Ollivier 13) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Goed den geteekenden devis ontvangen, welgemeenden dank. Het buffet werd geteekend door den architect Vanderhaeghe, zoon van den meubelmaker die gewoonlijk mijne buffetten levert, zij wonen te Moorsele, Poststraat, voor mij is het gelijk aan wie gij het laat maken, ik hoor zeggen dat Mr Delafontaine, ook zeer goed werkt. Vooraleer ik de juiste maten van het orgel kan geven, moet ik eerst zelf de plaats goed gaan nazien en meten, ik zal ze U dan seffens kunnen geven; zonder tegenbericht van U zal ik komen op Maandag 2 Januarie. Met zelfde post schrijf ik naar Eerw. Heer Bouckaert, dat ik dien dag bij hem zal gaan om te weten welke spelen hij begeert met de Appels de Jeux. Gelief, Zeer Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 14) brief van A. Laukhuf (D - Weikersheim) aan Anneessens - bevestiging van de bestelling door Anneessens van een vrijstaande speeltafel, gedetailleerde beschrijving 15) id. - id. voor drie pneumatische kegelladen 16) blauwdruk van Laukhuff (grondplan op schaal 1/10 van de windladen) 17) brief (doorslag) van Anneessens aan Laukhuff Monsieur, Réponse à votre honorée du 7 Mars. La Trompette presse, pour le hautbois vous pouvez me l'envoyer s'il est prêt, dans 3-4 mois c'est bon aussi. Il ne faut pas faire la Montre 8- Offre 73 ME. de Fevrier. Sommiers comm HO. 27- Sommier Bombarde 16 bien.- Je n'aime pas, comme je vous ai déjà demandé précédemment, qu'un jeu de fond soit sur la même chape qu'un jeu d'anches, comme au récit le flageolet sur la Trompette, et au G.O. la Fourniture sur Trompette, parce que quand je commence l'harmonisation, j'enlève la chape du jeu d'anche, afin de la nettoyer à fond pour éviter la poussière. La mesure de ces sommiers est bien, mais je n'aime pas cette complication des transmissions, avec ces soufflets, rouleaux etc. Vous m'avez encore une fois livré un sommier pareil en

10 1925 ou 26, avec lequel j'ai eu beaucoup de peine, et que je vous ai signalé en son temps. Ne pourriez-vous faire ces transmissions comme vous faites à tous mes sommiers actuels? simple demande. Avant de commencer au G.O. veuillez me donner une réponse à ce sujet. Pour cet orgue j'ai peu de hauteur, je comptais placer le bas du sommier à 0.75 m. du sol, et avec les transmission dont parle votre dessin il ne me restera plus 0,75 m. donc trop peu de place pour passer endessous. Ces sommiers devraient être envoyés vers le 15 avril (in inkt bijgeschreven:) envoyez sommiers et console avelghem 15 Juillet [nota: de brief van Laukhuff d.d. 7 maart, waarnaar Anneessens verwijst, is niet in de archiefmap aanwezig] 18) nieuwe blauwdruk van Laukhuff (grondplan van de windladen, aangepast volgens de desiderata van Anneessens) 19) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Goed uw geëerd schrijven ontvangen. Ware het niet dat ik 6 weken onbekwaam geweest ben te werken, ik zou reeds lang eens gekomen hebben. Er staan nu 2 nieuwe orgels gereed in de kerk om te harmoniseeren, namelijk Marcqen-Baroeul en Wyngene; ik begin morgen dezen van Marcq (college) Ik zal U komen spreken seffens na O.L.H.Hemelvaart en U in tijds verwittigen. Vandaag heb ik aan Eerw. Heer Bouckaert gesproken die aan iemand zal spreken over het venster. Het spijt mij U te moeten zeggen dat het orgel niet zal gereed zijn tegen 1 September, doch wel in November of December. Het is een der grootste orgels die men alhier maakt, en daar is zeer veel werk aan. In September zal hij volop in de maak zijn. Gelief, Zeer Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 20) factuur van Laukhuf aan Anneessens (met gedetailleerde afrekening, voor de drie windladen) 21) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Ziehier hoever uw orgel gevorderd is. Gedaan: Al de houten pijpen; al de sekreten en einde der week de volledige speelkas die zeer prachtig is. In het maken: de blaasbalg, expressions en stelling van orgel. Gelijk gij ziet al de bijzonderste en kostelijkste stukken zijn voltrokken en zichtbaar. Het eenige dat bij mij niet gemaakt wordt zijn de stoffen pijpen, en ik geloof dat die wat

11 zullen achterblijven, niettegenstaande zij op tijd besteld werden, ware het niet van die pijpen uw orgel ware zekers gereed om binnen 2 maanden te verzenden, doch ik doe mijn best om niet te lang te moeten wachten. Alhoewel ik overal voorschot bekom op de orgels heb ik U hierover niet gesproken; doch nu kom ik U vragen of U niet mogelijk zou zijn mij tegen 15 Juli frank te betalen als voorschot; indien ja, gelief die som te storten op mijne postcheckrekening N , of op mijne rekening in de bank voor handel en nijverheid te Meenen. Het hoogzaal zal vrij blijven daar het mij nu mogelijk is den blaasbalg in het orgel te plaatsen, door de nieuwe googte die gij mij toegestaan hebt: daardoor zal de plint van het buffet moeten 0.50 m. hoog zijn, opdat de trappers van den blaasbalg de noodige koers kunnen hebben. Het ware best, dat wanneer het buffet besteld is de maker ervan eens tot bij mij kwame. Het orgel van Wyngene is voltrokken en zal op 8 Juli ingehuldigd worden. Becelaere (8 spelen) inhuldiging op 22 ste en Houthem (9 spelen) inhuldiging op 29 juli. Gelief, Eerweerde Heer Pastor-Deken, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 22) brief (doorslag) van Anneessens aan Laukhuff Monsieur, Veuillez me faire 1 jeu de Trompette-harm notes, identique à celle mentionnée sur votre facture dun 24 Mars 1928; excessivement bien harmonisée car elle doit marcher avec le trémolo; pression 90 m/m. système français; expédition au plus tard fin Juillet; la seule différence que vous devez y apporter est que les entailles des corps en zinc soient faites en plomb ou métal. Veuillez donc m'envoyer confirmation en y mentionnant tous les détails. J'insiste sur la bonne harmonisation. Salutations empressées. 23) brief van pastoor Ollivier aan Anneessens Mijnheer Anneessens, Dezen morgen ontving ik het bezoek van den timmerman om te spreken over het optrekken der stukken van den orgel. Hij wil vast en zeker zijne hulp bieden, maar aangezien hij geen knechten heeft, kan hij het alleen niet doen, en vraagt of gij knechten hebt die hem kunnen helpen. Te zamen hebben wij naar het hoogzaal gaan zien : de madriers, die voor het schalk moeten dienen, heeft hij in huis niet en zou ze daarom moeten koopen. Hij kan ze waarschijnelijk krijgen bij een houthandelaar; daar hij maar schrijnwerk doet, vreest hij ze verder niet te kunnen gebruiken, en het zal moeilijk zijn om ze eenvoudig aan den houthandelaar terug te geven. Beschikt gij over de noodige stukken niet? Spijtig dat gij op een ongeschikt oogenblik voor mij gekomen zijt; wij zouden gemakkelijker de zaken kunnen geschikt hebben.

12 Ik wacht dus op een antwoord en groet Ued. hoogachtend. V. Ollivier 24) factuur & verzendingsbericht van firma Meidinger (CH - Basel), aan J. Anneessens; betreft verzending (naar Avelgem) van een electro-motor en ventilator, door Anneessens besteld op ) brief (doorslag) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer, Ik heb eindelijk een groot deel der stoffen pijpen ontvangen, en die zijn reeds geplaatst; er blijft nu niets anders meer te doen dan nog eenige spelen te plaatsen die mij Woensdag zullen verzonden worden. Door dien achterstel in het verzenden der pijpen is de verzending van het orgel noodzakelijk ook uitgesteld; ik denk hem vast en zeker te verzenden op Maandag 10 September, de verzending geschiedt per auto; ondertusschen zal Mr Delafonteyne ook gereed zijn, want het buffet moet geplaatst zijn alvorens ik kan beginnen harmoniseeren. Het zijn mijne mannen die het orgel optrekken, de timmerman moet maar alleenlijk den palan plaatsen. Ik zal in elk geval nog eens komen voor de verzending. Gelief, Zeer Eerweerde Heer, mijne eerbiedige groeten te aanveerden. 26) inklaringsdocument van dedouaneringsbureau "Natural, Le Coultre", met takszegels, voor de electroventilator uit Zwitserland 27) rekening (van een herbergier?) voor logies van werklieden van Anneessens (anderhalve dag 3 man en twaalf dagen 2 man) 28) s.d. - naamkaartje van pastoor Ollivier aan Anneessens Victor Ollivier Pastor=Deken zou zeer tevreden zijn indien hij den vasten datum kon vernemen voor de inhuldiging van het orgel, en als 't kan zijn zou den Zondag 11 en November voorstellen patroondag der kerk. Hoogachtend 29) kwijtschrift (doorslag) van Anneessens voor betaling van de laatste schijf der werken Ontvangen van de kerkfabriek van Avelghem de som van Drie en Zeventig Duizend Vijf Honderd frank, (73.500) als laatste betaling op het geleverd nieuwe orgel. Meenen, den 28 November 1928.

13 30) uitnodiging/programma, dubbel-folder voor de inwijding van de orgels van Avelgem, , en van Moorsele, blz. 1 :

14 - blz. 2 : - blz. 3 [= programma voor Moorsele] - blz. 4 [= titel en leeg adresvak] 31) naamkaartje van "Gérard Baert / KosterOrgelist / Avelghem" aan J. Anneessens

15 Heer en Vriend Jules, zoo juist heb ik Uw kaartje ontvangen, - den diapason blijft nu goed... 't was ergens eene kleine bronchit die hij hadt - 't Is iets ernstiger met het spel van de Fourniture, die klinkt wat valsch... en hier en daar nog eenige andere noten - inzonder in op de tongspelen. Moest het zijn dat Je komt naar Avelghem dan kunt Je misschien nog een vangsje doen in Autrijve. M" Pastoor sprak me dees dagen van een "Ventilator" en 'k heb Je aangeprezen! In afwachting dus van Uwe komst. groet ik U vriendelijk G. Baert 32) brief van koster Baert aan Anneessens Heer en Vriend Jules, Hoe staan de zaken in Autrijve... goed...? 'k Heb nu iets anders mede die goed onzen boterham zal smeeren. Zondag kwam den E" Heer Pastoor van Caster mij vragen wie den Orgel gemaakt had en of ik er tevreden van was. Je kunt denken, beste vriend wat ik geantwoord heb!!! Ik heb Hem beloofd dat Je eens zult gaan. Je moet weten, M r Anneessens van Kortrijk heeft reeds bij Hem geweest... doch hij heeft weinig effect gemaakt. Nu is dien braven Heer Pastoor onder goeden invloed.. en doet Gij nu maar de rest... en wees mijner indachtig nietwaar? Laat er me bij voegen.. dat het sedert Zondag den nieuwen Pastoor is van Caster..- en alzoo ken ik zijnen naam nog niet. Maar een braven vent -- die geen "stoutje" 'n mag. gm -- -? Allo, beste vriend Jules, tot verder goed nieuws hoor -- en zeer genegen groet ik U GBaert Koster Avelghem N.B. Caster is een goed uur v Avelghem. 33) s.d. (door Anneessens bijgeschreven "Reçu ") - naamkaartje van pastoor Ollivier aan Anneessens Victor Ollivier Pastor=Deken laat weten dat de schilders gedaan hebben op het doksaal en dat de stelling afgebroken is. Gij moogt dus komen, wanneer gij wilt. Hoogachtend 34) naamkaartje van "Alfons Vergracht / Avelghem" aan J. Anneessens Mr Anneessens Ware 't mogelijk den orgel te komen in orde brengen in 't begin der toekomende week Ik heb een vriend die gaarne den

16 orgel zou komen in oogenschouw nemen Gegroet. AVergracht 35) brief & rekening (doorslagen) van Anneessens aan pastoor Ollivier Zeer Eerweerde Heer Pastor-Deken. Ik heb de eer U de rekening te zenden. Mag ik U vragen zoo goed te zijn het bedrag ervan, tegen einde van het jaar, te willen storten op mijne P.C.R ; het stortingsbewijs kan dienen als ontvangstbewijs. U dankende op voorhand bied ik U, Zeer Eerweerde Heer Deken, mijne eerbiedige groeten. Schuldig de kerkfabriek van AVELGHEM, aan Jules Anneessens, orgelmaker te Meenen voor het stemmen van het orgel op de som van fr. Ik zeg Honderd frank. 36) postkaart van koster Baert aan Anneessens Beste Heer en Vriend. De aanstelling van onzen E e Heer Deken, is gesteld op 8 Maart. Dus het Orgel moet in orde zijn, nietwaar? Gelief, dus te komen in 't begin der toekomende week voor het "accordeeren" anders is alles nog goed. Ik denk dat er nog veel werk zal aan zijn voor te stemmen. Gelief dus vroeg in den morgend te komen. Zeer genegen en vele groeten aan gansch de Familie. G. Baert - Koster Avelgem 37) brief van de (nieuwe) pastoor E. D'hondt aan Anneessens Heer Anneessens. De rekening die Ued. my gezonden hebt, zal ik in de eerste dagen by overschryven op uw postcheck betalen. Ik moet Ued toch laten opmerken dat ik van deze rekening niets afwist en in de vorige uitgaven haar weergà niet gevonden heb. Als ik het goed voor heb, moeten er wel kerken zyn, waar Ued. het orgel geplaatst hebt en die wat het herstemmen betreft, aan betere voorwaarden gediend zyn. Met alle achting in X o EDhondt pastor-deken 38) postkaart van koster Baert aan Anneessens Mijnheer, De laatste accordatie van den Orgel heeft van geen duur geweest, want nu is hij nog al valsch. Den 6 september, dus Zondag en 8 dagen komt M r Hanouille met het zangkoor van Yper het Orgel bespelen, en hij heeft gevraagd of het orgel zou geaccordeerd worden. Gelief dus, Mijnheer vóór 6 september te komen. Gegroet.

17 Gerard Baert - Koster Avelgem. 39) postkaart, typoscript, van pastoor D'hondt aan Anneessens Geachte Heer, Ued. moogt komen den orgel stemmen als het best past. Genegen in X EDhondt 40) postkaart van koster Baert aan Anneessens Beste Heer, Ja, het Orgel moet gestemd worden, doch, Je mag niet komen vóór 18 e dezer. Toekomende week zal de verwarming branden in de kerk.. en dan verandert de temperatuur. Komt dus den 19 of 20 December. Vele groeten G.Baert 41) s.d., poststempel onleesbaar - prentkaart van koster Baert aan Anneessens Tegen 3 Juli GBaert Avelgem. P.S. Dan hebben we de H. Hartefeesten - waarvan de mis uitgezonden werd door Radio Kortrijk - Op 10 mei 1940 werden de kerk (en het orgel) beschadigd tijdens een Duitse luchtaanval. 42) kladblaadje met notitie van Anneessens : Avelghem. 3 juillet 40. G.O. B De 25 Kleinste ontbreken fl.h De 26 " " Viola de 26 " " B de 26 " " q de 26 " " m de 26 " " P de 8 " " D de 7 " " clairon 4 -- de 13 " " Récit V.C De 3 Kleinste ontbreken. Diap de 3 " " fl.oct de 15 " " q de 17 " " Flageolet 2 -de 21 " " conique --- de -- Tromp de 14 " " Hautbois 8 - de 17 " " des tuyaux manquants, il y en a quelques uns qui sont bien et

18 sont à S. Léger, quelques uns sont trop abimés et seront remplacés, par des nouveaux. [NB : in Saint-Léger woonde de pijpenmaker aan wie Anneessens het meeste van zijn werk uitbesteedde] 43) kostenraming (doorslag) van Anneessens Dekanale kerk van AVELGHEM. -:-:-:-:- Na nauwkeurig onderzoek van het orgel der kerk heb ik bevonden dat het volgende er moet aan gedaan worden om hetzelve terug in goeden staat te brengen: 1 van de pijpen zijn er 273 zoodanig beschadigd dat 3/4 ervan gansch moeten vernieuwd worden- de andere hersteld.- 2 De expressiekas is zeer beschadigd, verschillige panneelen moeten gansch vernieuwd worden.- 3 Het binnewerk der speeltafel is ook beschadigd en moet gansch hersteld worden.- 4 Gansch het orgel is vol stof en steengruis, zoodat het grondig dient gekuischt te worden, de sekreten zullen moeten losgemaakt worden ten einde het steengruis eruit te verwijderen.- De prijs voor deze herstellingswerken zou frank (zeven duizend zes honderd vijftig fr.) bedragen, alle onkosten ten laste van den orgelmaker, uitgenomen het licht dat men zou kunnen noodig hebben en een blazer of gebruik van ventilator gedurende het accordeeren, dewelke ten laste zijn der kerkfabriek. Het herstellen van het meubel van het orgel (façade) het meubel der speeltafel en bank, is niet inbegrepen in dezen prijs. Meenen den 8 juli ) postkaart (typoscript) van pastoor D'hondt aan Anneessens Waarde Heer, De kerk is gereed, Gy moogt komen hoe eer hoe beter. Op 1 Zondag van October doen wy dienst in de herstelde kerk. Ik ben ervan overtuigd dat gy ons onmiddellyk zult voorzien. Zend my A.U.B. een woordje, wanneer ik Ued. mag verwachten. Genegen in X EDhondt 45) brief (typoscript) van pastoor D'hondt aan Anneessens Heer Anneessens. Kerstdag nadert; Daarom kom ik Ued. herinneren aan uw stellige beloofte dat vöör Kerstdag het orgel volledig zal hersteld zyn. Het spreekt van zelf dat ik er ook aan houde dat wy het op dien Hoogdag in zyn volle spel kunnen gebruiken. Ik weet wel dat Mr. Anneesens zyn woord niet te kort doet, daarom verwacht ik Ued. in de heel eerste dagen. Met genegenheid in X

19 E. D'hondt Pastor-deken. 46) postkaart (typoscript) van pastoor D'hondt aan Anneessens Op Zondag 2 Maart begint onze groote zending. Gy zelf zoudet spytig zyn indien tegen dien datum het orgel niet volledig in orde was. Met alle achting in X E. D'hondt Pastor-deken. 47) s.d. [febr.-maart 1941] - groot kladblad waarop Jules Anneessens een gedetailleerde prijsberekening maakt voor het werk; naast hemzelf zijn als medewerkers vermeld Gaston [Porteman], Gérard [Vandenberghe] alsook zoon Paul [Anneessens] 48) rekening van Anneessens, 1 origineel, 1 doorslag en 1 door de burgemeester gelegaliseerd afschrift Nota: deze documenten bevinden zich in Anneessens' archiefmap omdat ze hem (- lastens het "Secretariaat van 's lands heropbouw" -) teruggezonden werden door de pastoor, wegens non-conformiteit; de fiskale zegels werden verwijderd [briefhoofd firma Anneessens] Rekening: Schuldig de kerkfabriek van AVELGHEM; Voor het herstellen aan het orgel der schade door de beschieting van Mei er aan toegebracht, prijs van 10 mei 1940, frank Verhooging van 15% Totaal voor het orgel Voor herstel van harmonium, schade door de beschieting van Mei veroorzaakt 200. Totaal Voor echt en waarachtig verklaard ten bedrage van acht duizend negen honderd zeven negentig frank 50 ct. Jules Anneessens Een tweede harmonium is nog te herstellen. [toegevoegd:] Gezien en goedgekeurd De burgemeester [onleesbare handt.] 49) brief van pastoor D'hondt aan Anneessens Heer Anneessens. Uw rekening hierby werd teruggezonden. Ze moet gesplitst worden Orgel en Harmonium. Rekening voor Harmonium wordt enkel aangenomen in "meubelen" Gelief my dus te zenden : twee afzonderlyke rekeningen elk in drievoud opgemaakt met de formuul "voor echt en onvergolden enz." door u onderteekend -

20 en voldaan geteekend op Van elke soort rekening moet ééne vorzien zyn van taxe timbers - dezelfde van bygevoegde rekening kunnen dienen. Gelief Heer Anneessens, die stukken onverwyld te bezorgen. Met alle achting in X o EDhondt pastor-deken Avelgem [in rood potlood bijgeschreven:] Dus twee handteekeningen op ieder rekening een onder de formuul "voor echt" enz een tweede onder "Voldaan" EDh 50) brief (typoscript) van pastoor D'hondt aan Anneessens Geachte Heer, By het weghalen der klokken, is veel steengruis en stof in het orgel terecht gekomen; Ik denk niet dat er pypen beschadigd werden. Zou Ued. my willen laten weten op welken prys gy een grondig kuisschen van den orgel schat. Met alle achting in X EDhondt Pastor-deken. 51) verslag/prijsofferte (doorslag) van J. Anneessens Dekanale kerk van A v e l g e m. -:-:-:-:-:-:-:- Na grondig onderzoek van het orgel heb ik bestatigd dat dit laatste gansch ontredderd is en vol steengruis, veroorzaakt door het wegnemen der klokken. De onkosten om het orgel gansch te kuischen, de spelen te reharmoniseeren en te accordeeren zouden de som van acht duizend twee honderd vijf en zeventig frank bedragen (8.275 Fr.). Alle kosten ten laste van den orgelmaker uitgenomen het licht dat men zou kunnen noodig hebben en een blazer of gebruik van ventilator gedurende het reharmoniseeren en accordeeren. Meenen, den 3 December Den orgelmaker. 52) brief van architect A. Vandemeulebroucke (Oudenaardestraat 40a, Avelgem) aan J. Anneessens Mynheer, Ik heb de eer U hieringesloten in driedubbel het contrakt te sturen van de werken aan het Kerkorgel te Avelgem. Dit contract wordt ons door het Commissariaat gevraagd. Bede dus deze te willen onderteekenen en onmiddelyk aan myn adres terug te sturen. Met myn besten dank en hoogachting.

21 AVandemeulebroucke 53) brief van nieuwe koster M. (?) Cuvelier aan J. Anneessens Waarde Heer. Zeer Eerw. Heer Deken D Hondt belast zijn Koster met volgende boodschap. Het orgel in de Kerk te Avelgem is defekt: de Contre do en mi roepen steeds alarm bij 't openzetten van gelijk welk register op het groot spel. zoodat het groot orgel niet kan bespeeld worden. Dinsdag a.s. 29 dezer heeft er in de kerk een grootsche plechtigheid plaats. namelijk Eerw. Heer Delputte. principaal aan het College alhier viert zijn priesterjubileum en heel het godsdienstig feest speelt zich af in de kerk. Z. Eerw Heer Deken doet me bij UEd ten zeerste aandringen om U te bewilligen toch vóór Dinsdag te komen dat defekt regelen. Wat zou zoo een feest beduiden zonder flink orgelspel? en nu - of later 't moet toch eens hersteld worden! Mogen we UEd. dees week verwachten nog? En desgevallend wil ik langs 't mijnent komen voor 't openen der deur. Wil aanvaarden. Mynheer Anneessens. de betuiging mijner gevoelens van oprechte hoogachting en dank bij voorbaat. M. (?) Cuvelier Koster 33 Leopoldstraat Avelgem BIBLIOGRAFIE 1) E.G.J. Gregoir : Historique de la facture et des facteurs d'orgue, Antwerpen, 1865 (facsimile reprint uitg. Frits Knuf, Amsterdam 1972); blz. 193 VAN PETEGHEM (Pierre, le vieux), fut considéré comme le plus habile artiste [... ] blz. 196 Nous faisons suivre la nomenclature des orgues placées par cet habile facteur : [... ] blz. 197 [... ]; Auvelghem [Avelgem?], 1783, inconnu, fl. 2498; 2) Programmafolder "Parochiale kerk te St. Gillis-Waas / Inhuldiging van het nieuwe Orgel.", d.d. 5 sept Op de laatste bladzijde staat een "Lijst der Orgels vervaardigd en der merkelijke herstellingen gedaan door het huis François Joris, gebreveteerd te Ronse." Avelgem wordt in deze lijst vermeld (zonder verdere

22 specificaties). In een vroegere, gelijkaardige lijst heeft Fr. Joris Avelgem nog niet vermeld, wat toelaat om de werken in Avelgem te situeren tussen 1900 en ) MUSICA SACRA, jg. XXXVI, 1929, Vlaamse uitgave, blz. 62, in de rubriek "KRONIEK" : Nieuwe Orgels - AVELGHEM. - Decanale Kerk van SINT-MARTINUS. - Orgel vervaardigd door het huis ANNEESSENS-TANGHE, Meenen, en op 9 December 1928 door den H. J.HANOULLE en den E.H. JACQUEMIN ingehuldigd. [+ nagenoeg integrale overname van het inwijdingsprogramma] 4) "Orgels - Werken / uitgevoerd door Jules Anneessens - Menen / " (brochure uitgegeven in eigen beheer door firma Anneessens / Menen); Avelgem komt voor in de lijsten - Nieuwe Orgels - Vernieuwde en Herstelde Orgels - Electrische Ventilatoren 5) Ph. Despriet : De Zuidwestvlaamse parochiekerken, een duizendjarige geschiedenis, uitg. Archeologische Stichting voor Zuid-West-Vlaanderen; + Deel 1 (Aalbeke tot Kooigem), Kortrijk, 1982; - blz. 46 De oude kerk werd afgebroken van 1866 tot 1873; een nieuwe [... ] werd gebouwd van 10 juli 1866 tot 1869 en voorlopig ingewijd op 18 december 1869 door deken Devos. [... ] In 1918 werd dit gebouw zwaar beschadigd tijdens de beschietingen door het duitse leger, en op zijn beurt vervangen door de huidige kerk. - blz. 49 Het orgel werd gebouwd door Vanpeteghem te Gent en in 1787 geplaatst. + Deel 3 (Synthese), Kortrijk 1984; blz , in 15. Orgel en Orgelbouwers - blz. 579 In 1783 bouwde J.B. Lemaire, een schrijnwerker uit Tourkoing, een doksaal, portaal en een orgelkast ter waarde van 1500 pond par.; deze elementen werden het volgende jaar in de kerk van Avelgem opgesteld. (H. BIERRE, Avelghem, 132) - blz. 580 In 1784 werd een nieuw orgel geleverd voor de kerk van Avelgem; [... ] (H. BIERRE, Avelghem, )

23 ICONOGRAFIE 1) K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché B41697 (1943), zicht naar het doksaal KIK-IRPA, Brussel

24 2) foto Afdeling Monumenten & Landschappen, april 2001

25 3) van (zicht op het pijpwerk; P. Andriessen, 2003)