Administratieve entiteit ROESELARE Stad ROESELARE Kerk van de Verenigde Protestantse Kerk van België (Jan Mahieustraat 21)

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Arrondissement Roeselare Administratieve entiteit ROESELARE Stad ROESELARE Kerk van de Verenigde Protestantse Kerk van België (Jan Mahieustraat 21) KERK Een Roeselaars industrieel, H. Tant, was protestants en trok een aantal geloofsgenoten uit Corsele en zelfs uit Zeeland aan als arbeiders naar Roeselare. Een eerste protestantse kerkdienst werd gehouden in In 1878 werd de eerste steen gelegd voor een protestantse tempel, in de Keizerstraat. Het bedehuis werd door de staat erkend bij KB van ORGEL Auteur & bouwjaar instrument : (naamplaatje) Prajawidya Instrumentalia Jakarta Indonesia 1995 (bedrijfsleider Henk Vonk) INSTRUMENT Dispositie volgens opstelling in de klaviatuur : Octaaf 2' Quint 2 2 /3' Octaaf 4' Holpijp 8' Prestant 8' Wind man. II koppelman. man. I Picolo 2' Roerfluit 4' Quintadena 8' Prestant 8' Subbas 16' - het middenste klavier heeft geen eigen spelen, het is een koppelklavier waaraan beide andere klavieren permanent gekoppeld zijn - rechts boven het voetklavier zijn er twee pedalen : P - I P - II manuaalomvang : C - g 3 pedaalomvang : C - f 1

2 Pijpwerk - het front bevat een aantal niet-sprekende sierpijpen - onderklavier Prestant 8, 4 en 2 : open Quint 2 2 /3 : open Holpijp 8 : gedekt - bovenklavier Quintadena 8 en Roerfluit 4 : gedekt Picolo 2 : open - pedaal Subbas 16 : de bas (ca. 1 okt.) bestaat uit houten gedekten in klassieke bouwwijze, mahonie Prestant 8 : open Overige technische gegevens (zie ook onder Bibliografie, 1) - klaviatuur ingebouwd aan de zijkant; registertrekkers aan weerszijden van de klavieren - mechanische tractuur - enkele bamboe-pijpen hebben neiging tot kromtrekken (de kerkverwarming heeft, ook bij matig gebruik, geen gunstige invloed) ORGELKAST - ruim meubel, in teakhout - pedaalregisters in open opstelling achter de orgelkast HUIDIGE TOESTAND - normaal datum onderzoek : november 2010

3 BIBLIOGRAFIE 1) M. Dekeyser : Als dromen werkelijkheid worden, uitg. "De Geuzentempel", Roeselare, Verenigde Protestantse kerk in België, s.d. (ca. 1995). Deze monografie (beschikbaar in de kerk) behandelt de ontstaansgeschiedenis van het orgel. We noteerden daaruit volgende gegevens : - Een van de leden van de Protestantse gemeente van Roeselare is een dochter van Henk Vonk, die een atelier leidt in Jakarta waar klavecimbels en orgels gemaakt worden. Bijgevolg wordt eerst aan dit bedrijf een prijsofferte gevraagd voor de bouw van een orgel; de kerk had het tot dan toe moeten stellen met een aftands harmonium. In 1993 verklaart het stadsbestuur van Roeselare zich bereid om een ruime subsidie toe te kennen voor een orgel in de Protestantse kerk; daarop wordt aan "Prajawidya Instrumentalia" in Jakarta (Indonesië) de opdracht gegeven tot uitvoering van haar prijsofferte. - Het instrument wordt gemaakt en opgebouwd in het atelier, van januari 1994 tot april Na ongeveer een maand wordt het terug afgebroken, om opgesteld te worden in de aula van de theologische faculteit van Jakarta, waar het deel uitmaakt van een tentoonstelling van werken van eigen Indonesische bodem (dit n.a.v. 50 jaar onafhankelijkheid van Indonesië). Het orgel wordt er door o.m. president Soeharto en de Belgische ambassadeur bezocht. - Eind juni 1995 wordt het instrument gedemonteerd en naar Rotterdam verscheept; eind augustus arriveert het in Roeselare. Tussen 3 september en 14 oktober wordt het orgel opgebouwd in de Protestantse kerk van Roeselare, door drie uit Jakarta overgekomen orgelbouwers. Op 3 december 1995 vindt een inspeelconcert plaats, door de Indonesische organiste Christina Mandang. - uit de toelichting door orgelbouwer Henk Vonk : De meest geschikte bamboe vinden we in de buurt van Bogor, wat hogerop de heuvels in; het moet dunwandig zijn, wat nogal moeilijk te vinden is. Als de bamboestaven in het atelier arriveren zijn ze nog groen en moeten enige maanden rustig drogen, zeker niet in het zonlicht want dan splijten ze snel. Bij grote dikke bamboe moeten eerst nog de tussenschotten verwijderd worden. Bamboe wordt in Indonesië niet alleen voor muziekinstrumenten gebruikt maar is geschikt voor talloze toepassingen, o.a. in de bouw. De orgelkast en de meeste andere onderdelen zijn gemaakt van Djati (teakhout), een duurzaam hout, dat we op stam kopen en laten zagen. Voor sommige belangrijke onderdelen gebruiken we Sunkai, een langvezelige en lichte houtsoort. Het toetsbeleg is van ebbenhout; in Indonesië heeft dit de naam Kayu Besi of ijzerhout. Wanneer goed gepolijst heeft het

4 een mooie vlam. De bas van een gedekt 16' is te groot om uit bamboe gemaakt te worden, daarom zijn er traditionele pijpen gemaakt, in mahonie. De magazijnbalg levert een winddruk van 70 à 80 mm Wk. De intonatie wordt uitgevoerd door orgelbouwer Suwàndi. Bij een orgel met alleen bamboe-pijpen zijn de verschillen in klankkleur uiteraard niet zo groot als bij een orgel met houten en tinnen pijpen. Maar de klank is heel "natuurlijk", bamboe wordt in tropische landen veel gebruikt in de muziekinstrumentenbouw. 2) tijdschrift L'Organiste, Huy, jg. 1995, nr. 4, in de rubriek "Orgues", blz. 166 : L'église protestante de Roulers a acquis un orgue à tuyaux de bambou construit en indonésie, il a été inauguré le 3/12. Il se compose de 10 jeux répartis sur 2 claviers (un 3 e sert de clavier d'accouplement) et pédalier. 3) L. Lannoo & K. D'Hooghe : West-Vlaamse Orgelklanken, uitg. Marc Van de Wiele, Brugge, 1997; hierin L. Lannoo : West-Vlaanderen, een boeiend orgellandschap, blz ; blz. 75 : Hetzelfde Roeselare heeft in de kerk van de Verenigde Protestantse kerk in België een uit Indonesië geïmporteerd Bamboe-orgel staan. Het werd in Jakarta gebouwd door de Prajawidya Instrumentalia o.l.v. Henk Vonk in Komt deze soort instrumenten wel eens meer voor in de vochtige streken van zuidelijk Azië, bij ons is het alvast een unicum. De klavieropbouw is sui generis. Van de drie manualen heeft het middelste klavier geen eigen registers. Het is een koppelklavier, d.w.z., wanneer men op dit klavier speelt dan kan men de registers van zowel het bovenste als van het onderste klavier gebruiken. Dit klavier vervangt dus enkel het bij ons gebruikelijke koppelmechanisme waarmee men de klavieren aan alkaar koppelt. Ook de dispositie is sui generis: (III/56-P/25) [volgt opsomming dispositie] [nota: het pedaal heeft 30 tonen, niet 25] Als slotopmerking bij dit instrument vermelden we nog dat alle pijpen uit bamboestokken gemaakt zijn, enkele houten grote gedekte pijpen uitgezonderd. 4) Orgels in Roeselare, uitg. Stadsbestuur Roeselare, Roeselare, 2000, (teksten J. Delbecke & E. Hallein); blz , Het orgel van de Protestantse Kerk te Roeselare Het bamboe-orgel van de protestantse kerk wordt in 1995 vervaardigd door het bedrijf Prajawidya Instrumentalia uit Jakarta (Indonesië). Huisorgels van dit type komen in Zuid-Azië wel meer voor, maar het Roeselaarse instrument is het derde in de wereld dat een

5 zekere omvang heeft, na die van Las Pinas (Filippijnen) en Porto Alegro (Brazilië). Het instrument is volledig handgemaakt. Onder leiding van Henk Vonk werken de drie makers er anderhalf jaar aan. Ze moeten in hun atelier een put van een meter graven om het te kunnen monteren. Het orgel wordt eerst opgesteld en ingespeeld aan de theologische faculteit van de universiteit van Jakarta. Daarna wordt het in containers via Rotterdam naar Roeselare verscheept. Op 3 december 1995 verzorgt de Indonesische organiste Christina Mandang de inspeling in Roeselare. De klank verschilt amper van gewone orgels: het bamboe-orgel klinkt voor een geoefend oor iets warmer. Het Belgische klimaat stelt een speciaal probleem wat de temperatuur en de vochtigheid betreft. Het orgel van de protestantse kerk telt drie manualen en een pedaal. Het middelste manuaal heeft geen eigen pijpen: het is een koppelklavier, waarop zowel de registers van het bovenwerk als die van het onderwerk kunnen bespeeld worden. De tien registers tellen samen 508 pijpen. 438 daarvan zijn gemaakt van bamboestokken; de rest - de grootste gedekte pijpen - van hout. Dispositie Bovenwerk 01. Quintadena Roerfluit Piccolo 2 Onderwerk 04. Prestant Prestant Prestant Holpijp Quint 2 2/3 Pedaal 09. Bourdon Prestant 8

6 ICONOGRAFIE Foto's VIOE, 2010 :

7

8 Hoofdwerk Positief Pedaalwerk front (detail)