Het orgel is beschermd als monument, KB 14.X Auteur instrument : Corneille Cacheux (F Arras) Bouwjaar : 1736

Transcriptie

1 VLAAMSE OVERHEID inventarisatie van het onroerend erfgoed : ORGELS Provincie West-Vlaanderen Arrondissement Kortrijk Administratieve entiteit HARELBEKE Gemeente HULSTE Parochiekerk Sint-Petrus (Hulstedorp, 1) KERK De kerk werd opgericht in het midden van de XIde e. In de XVIIde e. was het gebouwd zwaar in verval geraakt; pas in kunnen instandhoudingswerken uitgevoerd worden. Pas rond 1785 worden de problemen serieus aangepakt; daarbij wordt het gebouw van O naar W georiënteerd. De toren dateert van Het huidige gebouw is opgetrokken in , ter vervanging van de oude kerk die te klein geworden was. Het gebouw leed ernstige schade in WO II. Zie ook Het orgel is beschermd als monument, KB 14.X.1975 ORGEL Auteur instrument : Corneille Cacheux (F Arras) Bouwjaar : 1736 Hoewel er geen archivalische bewijzen voorhanden zijn, wordt algemeen aangenomen dat het orgel een werk is van C. Cacheux; alle constructie-eigenschappen verwijzen naar deze orgelmaker uit Frans-Vlaanderen. Het enige wat uit archiefonderzoek kon achterhaald worden is dat dit orgel oorspronkelijk niet gebouwd zou zijn voor de parochiekerk maar voor het kasteel Schiervelde (Van der Gracht) in Hulste. Naderhand zou het dan aan de kerk geschonken zijn. Volgens een inscripie in de orgelkast heeft Ch.-L. van Houtte (Waregem) aan het orgel gewerkt. (dit moet gesitueerd worden tussen 1843 en 1865). Op de kast was een naamplaatje gespijkerd van J. Anneessens (Menen); het is niet precies bekend welke werken hij uitvoerde. Restauratie - ontwerp : Gabr. Loncke (Overmere) - uitvoering : Jan Lapon (Diksmuide) De werken werden aangevat in 2000, maar dienden gedurende meerdere jaren geschorst te worden omdat eerst aan dringende problemen met het kerkgebouw (verzakking) moest verholpen worden. De werken konden pas in febr opgeleverd worden.

2 INSTRUMENT A. Toestand vóór de restauratie (onderzoek Gh. Potvlieghe nov beschermingsdossier) Dispositie volgens de oude nog aanwezige naamplaatjes! : Tremblant Rossignol Trompette basse Fourniture Nazard Flute Bourdon 8 - klavier - Tambour Trompette sup. Cymbale Tierce Doublette Cornet Prestant manuaalomvang : - in origine 48 toetsen, C.D c 3 - thans is een modern klavier geplaatst van 54 toetsen (C f 3 ), doch sprekend C b 2 geen pedaal Klaviatuur - ingebouwd aan de rugzijde; de zijkanten van de klavieropening zijn beschadigd door uitzagingen - nieuw klavier (event. 19 de -eeuws) van 54 toetsen, doch het klavierraam blijkt ouder te zijn; recent toetsbeleg (ivoirine) - C is nog aangekoppeld aan het C-ventiel, maar thans zijn vanaf C# alle toetsen op een hoger ventiel aangesloten zodat de toonhoogte (van C# tot b 2 ) ongeveer op de moderne diapason kwam te liggen - fijne eiken registertrekkers met een klein messingtrekknopje Pijpwerk Algemeen : - de frontpijpen en de bekers van de Trompet zijn in tin en vertonen sporen van tinpest; sommige pijpen zijn hierdoor reeds fel beschadigd - er werd slecht soldeerwerk (zeker 20 ste -eeuws) verricht aan de frontpijpen - het binnenpijpwerk is uit dikwandig metaal met hoog loodgehalte en gehamerd - roergedekten in flesvorm ("à biberon"), typerend voor Cacheux - de bovenranden van de open labialen zijn opengescheurd door het verhogen van de diapason; daardoor zijn ook de baardjes van de gedektpijpen gans naar buiten gedraaid - bij sommige pijpen is het labium ingedrukt door hardhandig stemwerk

3 Prestant 4 v : bas in het front; Cornet 3 r : niet op een verhoogde bank, maar op de lade Bourdon 8 v : groot octaaf in eik; verder metalen gedekten met opgesoldeerd deksel (dus geen verschuifbare hoed) Flûte 4 v : in de bas gedekten met opgesoldeerd deksel; verder roergedekten in flesvorm Doublette 2 v : de 7 grootste staan in het front, de rest op de lade Nazard 3 v : in de bas dichtgesoldeerde gedekten, verder roergedekten in flesvorm, met zeer lange roeren, de kleinste zijn wijde open fluiten Tierce 1 ½ v : roergedekten in flesvorm met zeer enge mensuur; de kleinste pijpen zijn wijde open fluiten Fourniture : slechts 1 koor, met slechts 1 repetitie (kruist in het hoogste octaaf de Cymbale Cymbale : 2 koren; met 3 repetities Trompette 8 basse & sup. 8 v : volledig met eendelige tinnen bekers; de tongen zijn nog origineel en genummerd Windlade - soliede factuur; nagenoeg ongewijzigd gebleven - opgespijkerde pijpstokken - de beledering is doorprikt - er is doorspraak ingetreden - aan de staart ingelijmde ventielen - de pulpeten werden vernieuwd, in geitenleer, de schalmstokjes (in grof wilgenhout) zijn wellicht ook recenter Tractuur - wellenbord en wellen zijn origineel; de abstracten zijn deels origineel - originele registerwalsen in smeedijzer - de mechanismen voor de Tremulant, Nachtegaal en Tambour zijn verdwenen Windvoorziening - nieuwe magazijnbalg (J. Anneessens?) - de windkanalen zijn nog deels origineel - de tremulant is nog aanwezig doch buiten functie (bedieningsmechaniek is weggenomen) ORGELKAST - origineel 4 voets meubel, in eik - in origine een balustrade-orgel; thans (sinds plaatsing in de nieuwe kerk van 1906?) met zijn prospectzijde tegen de linker zijmuur van het doksaal geschoven - de zijwanden zijn beschadigd en van lijstwerk ontdaan - het snijwerk boven de vlakke velden is verdwenen en thans vervangen door triplex - het snijwerk van de kastvoet, met console van de middentoren,

4 is in de voet van de orgelkast gelegd - de deuren van de rugwand zijn verdwenen - de kast is nu voorzien van onaangepaste zijwanden en achterwand, in pich-pine (J. Anneessens?) - het meubel is volledig ingestreken met bruine verf - in de voet van het meubel staat ergens in rood potlood de naam "Van Houtte Waereghem" geschreven HUIDIGE TOESTAND instrument : begin van verval (tinpest en doorspraak) meubel : in verval datum onderzoek : nov B. Toestand na de restauratie, 2007 De orgelmaker Corneille Cacheux ( Cambrai, Arras, 1738) was werkzaam zowel in Frans- als Belgisch-Vlaanderen. Van deze orgelmaker, die in 1728 schreef dat hij aan zijn 46 ste werk bezig was, zijn nog maar weinig werken bekend. In Brugge bouwde hij in de O.- L.-Vrouwekerk een nieuw orgel ( ) alsook in de Sint- Walburgakerk (onvoltooid wegens zijn overlijden). Verder is er werk bekend in Deinze-Machelen, Sint-Eloois-Vijve en Waregem. Over de orgels van Huise-Lozer en van Hulste bestaan geen archivalische gegevens, maar zij kunnen op basis van constructiekenmerken aan Cacheux toegeschreven worden en moeten gedateerd worden tussen c1720 en Het orgel van Hulste Volgens de overlevering zou het orgel van Hulste aanvankelijk gebouwd zijn voor het nabijgelegen kasteel Van der Gracht, en pas nadien in de (oude) kerk terechtgekomen zijn. In de nieuwe kerk van , veel groter en in neogotische stijl, stond het orgel op het (nieuwe) doksaal niet centraal maar tegen een zijmuur geplaatst. [Voor deze voormalige toestand : zie foto KIK nr. B36386 (1942)] De werken werden aangevat in 2000, maar dienden gedurende enkele jaren opgeschort te worden wegens bouwkundige problemen aan de kerktoren. De orgelrestauratie kon uiteindelijk opgeleverd worden op 2 februari Technische gegevens Dispositie (volgens opstelling aan de klaviatuur) :

5 Ventile Rossignol Trompet Bas [8] Fourniture 1 r Nazard [3] Flutte [4] Bourdon [8] Tremblant doux Trompet sup [8] Cÿmballe 2 r Tierce [1 3 /5] Doublette [2] Cornet 3 r Prestant [4] manuaalomvang : C.D - c 3 geen pedaal (plaatsing van een voetklavier zou trouwens onmogelijk zijn wegens het zeer laag gelegen manuaal) deling bas/sup. : c 1 /c# 1 toonhoogte : a = 395 Hz bij 13 C stemming : naar Rameau winddruk : 90 mm Wk Enkele constructie-gegevens : - orgelkast thans ingebouwd in de doksaalbalustrade; klaviatuur aan de rugzijde; fijne registertrekkers met messing trekknopje - pijp-opstelling : de 7 laagste tonen in het midden en vervolgens van beide zijkanten afdalend naar het midden - aan elke zijkant staan binnenin 6 van de grootste houten pijpen afgevoerd - de Cornet (slechts 3 koren) staat op de windlade - de Tierce bevat in de bas gedekten in flesvorm; deze "flespijpen" (in het Frans "à biberon") zijn typisch voor Cacheux - de Trompet heeft redelijk dunne tongen (origineel gebleven) - nieuwe windvoorziening met 3 spaanbalgen BIBLIOGRAFIE Ph. Despriet : De Zuidwestvlaamse parochiekerken, een duizendjarige geschiedenis, uitg. Archeologische Stichting voor Zuid-West-Vlaanderen; Deel 3 (Synthese), Kortrijk 1984; - blz , in 15. Orgel en Orgelbouwers, blz. 581 : Van Cornelius Cacheux in Arras ( ) zijn orgels bekend in [... ] en van hem bleef een orgel bewaard in Hulste.

6 ICONOGRAFIE 1) toestand vóór 2000 K.I.K. (Brussel), afd. Fototheek, cliché B36386 (1942), zicht naar het doksaal 2) foto's VIOE, febr a. De orgelkast anno 2004 opgesteld in het atelier van de orgelbouwer-restaurateur, tijdens de meerjarige werfopschorting b. Algemeen zicht c. Detail van het front (toren) d. Voet van de orgelkast, in de doksaalbalustrade e. Klavier f. Windlade met pijpwerk g. Register-trekknoppen (in messing) h. De Nachtgegaal (reconstructie) i. Blaasbalgen in omkisting

7

8

9

10

11